Ciężkie urazy rąk, epidemiologia w 2008 roku w Województwie

PRACE ORYGINALNE
ORIGINAL PAPERS
Piotr Prowans
Andrzej ¯yluk
Anna Franek
Marek £okaj
Przemys³aw Kulawczuk
Ciê¿kie urazy r¹k, epidemiologia w 2008 roku
w Województwie Zachodnio Pomorskim
Epidemiology of severe hand injuries that occurred
in the region of Westpomeranian province in 2008
Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Plastycznej,
Endokrynologicznej i Ogólnej PUM
Kierownik:
Dr hab. n. med. Piotr Prowans prof. PUM
S³owa kluczowe:
urazy rêki
epidemiologia
okolicznoœci powstania
Key words:
hand injuries
epidemiology
circumstances of development
Adres do korespondencji:
Dr hab. n. med. Piotr Prowans, prof. PUM
Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Plastycznej,
Endokrynologicznej i Ogólnej
Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego
72-010 Pilice, ul. Sielecka 2,
tel/fax 914253884, tel.kom. 601224465
e-mail [email protected]
OSTRY DY¯UR 2010 • tom 3 • numer 4
W roku 2008 poddano analizie 170 chorych leczonych szpitalnie z powodu masywnych urazów r¹k. Chorzy pochodzili z terenu Województwa Zachodnio Pomorskiego.
Celem pracy by³o zbadanie epidemiologii
urazów r¹k na tym obszarze. Zainteresowanie problemem podyktowane by³o du¿ymi
zmianami w strukturze zatrudnienia w regionie szczeciñskim po 1990 roku oraz zmianami i przepisów bezpieczeñstwa i higieny
pracy. Analiza wykaza³a, ¿e ogólna liczba
urazów r¹k wzrasta jednak odsetek urazów
r¹k w pracy w stosunku do urazów poza prac¹ zmniejszy³ siê w porównaniu z doniesieniami z tego regionu z lat wczeœniejszych.
Wydaje siê, ¿e ma to zwi¹zek z upadkiem i
drastyczn¹ redukcj¹ zatrudnienia w przemyœle stoczniowym na tym obszarze. Stwierdzono równie¿, ¿e liczba wypadków w pracy by³a
mniejsza gdy pracownicy mieli 2 lub 3 przerwy.
An analysis of 170 individuals, who were
hospitalized due to severe hand injuries in
2008, was conducted. Patients were living in
the area of Westpomeranian province. Our
aim was to examine the epidemiology of hand
injuries in this geographic region. The idea
for performing such analysis was driven by
profound changes, that occurred in the Szczecin region after 1990, in the structure, as well
as, in legal regulations concerning safety and
hygiene of employment. Our analysis revealed that general number of hand injuries in
2008 increased. However, percentage value of
hand traumas occurring during working
shift, in relation to hand injuries acquired
outside work, was lower than observed in the
data obtained from analyses of previous
years. It seems that this tendency was associated with drastic reduction in employment
rate in shipyard industry in Westpomeranian
province. Moreover, our analysis also demonstrated lower incidence of hand injuries
among employees, who experienced 2 or 3
breaks during working day.
Uszkodzenia koñczyn górnych stanowi¹ istotny problem w chirurgii urazowej
poniewa¿ du¿a ich czêœæ ma miejsce w
czasie pracy zawodowej i dotyczy ludzi
m³odych w wieku produkcyjnym. Powsta³e kalectwo czêsto uniemo¿liwia wykonywanie dotychczasowego zawodu a w
niektórych przypadkach ca³kowicie pozbawia zdolnoœci zarobkowych. Drugim
istotnym elementem s¹ skutki ekonomiczne, na które sk³adaj¹ siê koszty bezpoœrednie i poœrednie. Koszty bezpoœrednie
zwi¹zane s¹ z leczeniem a koszty poœrednie wynikaj¹ z wyp³acanych czêsto wiele
lat œwiadczeñ rentowych oraz nie wypracowanego krajowego produktu brutto [16]. Odsetek urazów r¹k w stosunku do
wszystkich urazów wynosi wed³ug ró¿nych autorów od 4% do 75%. Ró¿nice
wynikaj¹ miêdzy innymi z ró¿nej struktury zatrudnienia i uprzemys³owienia regionów na terenie których by³y prowadzone badania. W latach 1987 do 1988 badania wypadków w przemyœle stoczniowym ówczesnego województwa Szczeciñskiego prowadzone przez Nagay'a
wykaza³y, ¿e urazy r¹k stanowi³y 38,5%
wszystkich urazów [7-10]. Po1990 roku
zmiana systemu politycznego i gospodarczego spowodowa³y zmiany w strukturze
zatrudnienia. Zmianie uleg³y równie¿
przepisy bezpieczeñstwa i higieny pracy.
Aktualnie przyczyny wypadków klasyfikuje siê na techniczne, organizacyjne i
ludzkie. Wymagania jakie musz¹ spe³niaæ
stanowiska pracy okreœla rozporz¹dzenie
Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Socjalnej zawarte w Dzienniku Ustaw z dnia
30 10 2002 roku Nr 191 poz. 1596 oraz z
dnia 30 09 2003 roku Nr 178 poz. 1745.
Cel pracy
Celem pracy by³o zbadanie epidemiologii urazów r¹k na terenie Województwa Zachodnio Pomorskiego.
Materia³ i metody
Materia³ stanowi³o 170 chorych w
wieku 18 -76 lat przyjêtych do leczenia z
powodu ostrych obra¿eñ r¹k w okresie od
01 01 2008 do 31 12 2008 roku. Mê¿czyzn by³o 162 (95,29%) a kobiet by³o 8
(4,71%). Chorzy wype³niali anonimow¹
ankietê opracowan¹ dla potrzeb tego ba119
Tabela I
Odsetek urazów w zale¿noœci od wykszta³cenia.
Wykszta³cenie
podstawowe
zawodowe
œrednie
wy¿sze
Brak odpowiedzi
Liczba chorych 170
(100%)
35 (20,59%)
73 (42,94%)
47 (27,65%)
11 (6,47%)
4 (2,35%)
Tabela II
Odsetek urazów w zale¿noœci od aktywnoœci zawodowej.
Rodzaj aktywnoœci
zawodowej
Sta³e zatrudnienie aktualnie
pracuje
Sta³e zatrudnienie urlop,
zwolnienie
Praca dorywcza
Nie pracuje
Emeryt, rencista
Liczba chorych 170 (100%)
108 (63,53%)
6 (3,53%)
5 (2,94%)
5 (2,94%)
20 (11,76%)
Tabela III
Odsetek urazów zale¿nie od okolicznoœci i
miejsca.
dania oceniaj¹c¹ kwalifikacje zawodowe,
warunki pracy, kondycjê psychofizyczn¹ w chwili wypadku. Obliczenia statystyczne wykonano przy u¿yciu testu: chikwadrat z poprawk¹ Yatesa, testu t-Studenta oraz wspó³czynnika korelacji rang
Spearmanna.
Wyniki
Przedstawiono w tabelach I-VI oraz
na rycina 1-2.
Dyskusja
Przeprowadzona analiza wykaza³a, ¿e
najwiêcej urazów r¹k doznaj¹ osoby m³ode z wykszta³ceniem zawodowym i œrednim. W dostêpnym piœmiennictwie nie
znaleziono opracowañ zale¿noœci urazów
od wykszta³cenia. Wydaje siê, ¿e pracownicy z wykszta³ceniem zawodowym i
œrednim s¹ czêœciej nara¿eni na wypadki
z powodu charakteru wykonywanej pracy oraz obs³ugi niebezpiecznych maszyn
i urz¹dzeñ. Natomiast wykszta³cenie wy¿sze jako element wiêkszej œwiadomoœci
i dyscypliny w przestrzeganiu zasad bezpieczeñstwa pracy wydaje siê nie wp³ywaæ istotnie na liczbê urazów. Ciekawym
spostrze¿eniem jest fakt, ¿e 15,29% ankietowanych nie udzieli³o odpowiedzi na
pytanie dotycz¹ce rodzaju aktywnoœci
zawodowej. W innych pytaniach odsetek
chorych, którzy nie udzielili odpowiedzi
wynosi³ od 1,18% do 2,35%. Fakt ten jest
ilustracj¹ aktualnego systemu gospodarki rynkowej, w której istnieje bezrobocie. Du¿a grupa osób nie posiadaj¹cych
formalnego zatrudnienia próbuje uzyskaæ
dochody pracuj¹c „na czarno”. Dotyczy
to tak¿e osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ spo³ecznych w postaci rent lub zasi³ków dla bezrobotnych co wydaje siê
g³ówn¹ przyczyn¹ ukrywania przez badanych rodzaju aktywnoœci zawodowej.
W badanym materiale wypadki w pracy
stanowi³y 40,59%. W regionie ³ódzkim
Keppe wykaza³a, ¿e wypadki w pracy stanowi³y 71%, a w badaniach Grysy 61%.
120
Brak odpowiedzi
26 (15,29%)
Okolicznoœci urazu
Praca zawodowa
dom
inne
Liczba chorych 170 (100%)
69 (40,59%)
81 (47,65%)
20 (11,76%)
Tabela IV
Odsetek urazów zale¿nie od rodzaju urz¹dzenia.
Urz¹dzenia
Liczba chorych 170 (100%)
Narzêdzia rêczne o napêdzie elektrycznym
18 (10,59%)
Maszyny do obróbki drewna
89 (52,35%)
Obrabiarki do metali
1 (0,59%)
Ostrza (no¿e, szk³o, gilotyny)
7 (4,12%)
Prasy
2 (1,18%)
Rolnicze (kombajny, kosiarki)
12 (7,06%)
Sprzêt specjalistyczny (sportowy, przemys³owy)
18 (10,59%)
Inne
21 (12,35%)
Brak odpowiedzi
2 (1,18%)
Tabela V
Odsetek chorych którzy przyznali siê spo¿ycia 3,73 lub wiêcej jednostek alkoholu w dniu
poprzedzaj¹cym uraz.
Spo¿ycie 3,73 jedn. Alkoholu
nie
tak
Brak odpowiedzi
Liczba chorych 170 (100%)
144 (84,71%)
24 (14,12%)
2 (1,18%)
pora dnia
25
20
15
pora dnia
10
5
0
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Rycina 1
Liczba urazów w zale¿noœci od pory dnia.
Tabela VI
Liczba urazów w pracy zawodowej w zale¿noœci od przerw w pracy.
Liczba przerw
Bez przerw
1 przerwa
2 przerwy
3 przerwy
Liczba chorych 69 (100%)
24 (34,78%)
29 (42,03%)
14 (20,29%
2 (2,90%)
Ró¿nice w odsetku wynikaj¹ z ró¿nic w
uprzemys³owieniu poszczególnych regionów [8,10,11]. Analizy przeprowadzone
przez Nagay'a wykazywa³y sta³y wzrost
odsetka urazów r¹k w regionie szczeciñ-
skim i wynosi³y w 1967 roku 16,1%, w
1970 roku 21,4%, w 1972 roku 40% a w
1988 roku 38,5%. Dane te pochodz¹ z
ró¿nych opracowañ i pokazuj¹ odsetek
urazów r¹k w stosunku do pozosta³ych
OSTRY DY¯UR 2010 • tom 3 • numer 4
Miesi¹ce
Iloœæ przypadków
30
25
20
15
10
5
0
M iesi¹ce
styczeñ
luty
m arzec
kw iecieñ
m aj
czerw iec
lipiec
sierpieñ
w rzesieñ
6
17
12
15
13
24
12
10
18
paŸdzierni
listopad
k
23
11
grudzieñ
9
Rycina 2
Liczba urazów w zale¿noœci od miesi¹ca.
urazów w pracy lub w stosunku do
wszystkich urazów [9,12]. Jednak znamienne jest ze wzrost odsetka urazów r¹k
w pracy zawodowej w stosunku do urazów r¹k poza prac¹ zawodow¹ zatrzyma³
siê na prze³omie lat 80/90. W tym okresie dosz³o do wielokrotnego zmniejszenia zatrudnienia w przemyœle stoczniowym i zmniejszenia uprzemys³owienia
regionu szczeciñskiego. W badanym materiale urazy rêki poza prac¹ wystêpowa³y
u 59,41% chorych. Badaj¹c mechanizm
urazu oraz narzêdzia bêd¹ce przyczyn¹,
niezmiennie najwiêkszy odsetek stanowi
pi³a tarczowa i inne maszyny do obróbki
drewna [7,8,13-15]. Wydaje siê, ¿e
wspó³czesne maszyny posiadaj¹ konstrukcje lepiej zabezpieczaj¹ce przed
przypadkowym urazem ale zwiêkszy³a siê
znacznie dostêpnoœæ elektronarzêdzi co
powoduje, ¿e odsetek urazów r¹k spowodowany maszynami do obróbki drewna
jest nadal najwy¿szy. Wp³yw alkoholu na
zwiêkszenie urazów r¹k potwierdzali inni
autorzy wskazuj¹c, ¿e jest to g³ówna poœrednia przyczyna wypadków [5,16]. W
badanym materiale pytano o spo¿ycie alkoholu w dniu poprzedzaj¹cym uraz
przyjmuj¹c, ¿e jest to przyczyna gorszego wypoczynku oraz obni¿enia wydolnoœci psychomotorycznej w dniu nastêpnym. Odsetek chorych, który spo¿ywa³
alkohol w dniu poprzedzaj¹cym uraz
wynosi³ 14,12% badanych. Ciekawym
spostrze¿eniem by³o wykazanie zale¿noœci wypadków od przerw w czasie pracy.
Wykazano, ¿e w grupie chorych, którzy
mieli 2 lub 3 przerwy w pracy liczba urazów by³a statystycznie mniejsza w stosunku do chorych którzy mieli 1 przerwê
lub pracowali bez przerwy. Poza tym
stwierdzono, ¿e najwiêcej wypadków
mia³o miejsce po up³ywie œrednio 4 godzin i 47 minut pracy. Podobne spostrze¿enie opisa³a Keppe, gdzie najwiêcej urazów by³o po 4 godzinach pracy. Wed³ug
OSTRY DY¯UR 2010 • tom 3 • numer 4
niektórych autorów po 4 godzinach pracy pojawia siê zmêczenie, z³e samopoczucie, które znacz¹co obni¿a zdolnoœæ koncentracji. Niektórzy sugeruj¹ ¿e w tym
okresie mog¹ pojawiaæ siê niekontrolowane ruchy r¹k co sprzyja wystêpowaniu
wypadków. Objawy znu¿enia i przemêczenia mijaj¹ zwykle po kilkudziesiêciu
minutach i pracownik odzyskuje dobr¹
wydolnoœæ psychoruchow¹. Analizuj¹c
wystêpowanie urazów w skali roku podobnie jak w latach ubieg³ych stwierdzono wiêksz¹ ich liczbê w czerwcu i paŸdzierniku. Miesi¹ce wiosenne i letnie to
okres prac remontowych, prac na dzia³kach, nasilonych prac w gospodarstwach
rolnych. Okres jesienny to czas przygotowañ do zimy, prac remontowych, gromadzenia opa³u a tak¿e okres intensywnych prac rolnych [14]. Najmniej urazów
obserwowano w styczniu i grudniu. W
tym okresie nie wykonuje siê opisanych
wy¿ej zajêæ. Wydaje siê równie¿, ¿e po
œwiêtach Bo¿ego Narodzenia oraz Nowego Roku, które stanowi¹ bardzo istotny
element polskiej kultury i tradycji, styczeñ
jest okresem szczególnie ma³ej aktywnoœci w zakresie ró¿nych prac. Liczba urazów w styczniu w stosunku do liczby urazów czerwcu oraz w paŸdzierniku by³a
statystycznie mniejsza.
Wnioski
Analiza zebranego materia³u wykaza³a, ¿e urazy r¹k nadal stanowi¹ istotny
problem spo³ecznoekonomiczny.
Pomimo znacznego zmniejszenia
uprzemys³owienia regionu szczeciñskiego ogólna liczba urazów r¹k nie maleje
co wynika ze wzrostu odsetka urazów r¹k
poza prac¹ zawodow¹. Analiza urazów
r¹k w czasie pracy zawodowej wskazuje
na celowoϾ wprowadzenia 2 -3 przerw
szczególnie po 4 godzinach pracy w celu
zwiêkszenia koncentracji i poprawy wydolnoœci psychoruchowej.
Piœmiennictwo
1. B³aszczyk T. Obra¿enia rêki zadane pi³¹
tarczow¹ u chorych leczonych ambulatoryjnie.
Polski Przegl¹d Chirurgiczny 1997; 6: 57-60.
2. Trybus M, Guzik P, Lorkowski J. Obra¿enia
r¹k u osób w starszym wieku. Przegl Lek 2004;
61: 1356-1359.
3. Majewski A, Majewski M, ¯o³yñski K,
Dudkiewicz Z, Goc S. Ostre Obra¿enia rêki w
materiale w³asnym. Czêœæ I. Kwartalnik
Ortopedyczny 2004; 3: 131-148.
4. Majewski M, ¯o³yñski K, Dudkiewicz Z,
Markuszewski L, Rokicki R, ¯o³yñski A,
Waszczykowski M. Badania nad okolicznoœciami powstania, charakterem i
lokalizacj¹ anatomiczn¹ ostrych obra¿eñ rêki.
Kwartalnik Ortopedyczny 2005; 2: 132-146.
5. Brongel L, Gedliczka O. Obra¿enia cia³a w
badaniu prospektywnym VII. Wyniki leczenia
oraz spo³eczne i ekonomiczne nastêpstwa
wypadków. Polski Przegl Chirurg 1994; 66:
1063-1073.
6. Trybus M, Lorkowski J, H³adki W, Brongel
L, Budzyñski P. Kalectwo pourazowe r¹k.
Przegl Lek 2006; 63 supl. 5: 40-42.
7. Trybus M, Guzik P. Obra¿enia r¹k w pracy
zawodowej. Medycyna Pracy 2004; 55: 341344.
8. Trybus M, Guzik P. Obra¿enia r¹k w regionie
krakowskim. Chirurgia Narz¹du Ruchu i
Ortopedia Polska 2004; 69: 201-206.
9. Nagay B, Staniewski H, Deskur Z, Brzeziñski
W. Dalsze badania nad spo³eczno-ekonomicznymi skutkami obra¿eñ r¹k w przemyœle
stoczniowym. Chirurgia Narz¹du Ruchu i
Ortopedia Polska 1991; supl. 2: 102-103.
10. Teodorski S, Palczewski D, Skowroñska A.
Problem Urazów reki w województwie
siedleckim z uwzglêdnieniem specyfiki urazów
w rolnictwie. Chirurgia Narz¹du Ruchu i
Ortopedia Polska 1996; 61 supl. 4B: 497-500.
11. Grys G, Uszyñski H, Sawicki G, Or³owski J.
Socjoekonomiczne nastêpstwa obra¿eñ
pourazowych rêki. Chirurgia Narz¹du Ruchu i
Ortopedia Polska 1998; 63: 67-71.
12. Nagay B. Urazy r¹k - problem spo³eczny i
ekonomiczny. Zdrowie Publiczne 1982; 93:
323-327.
13. B³aszczyk T, Pielka S. Analiza urazów r¹k
podczas pracy u corych leczonych
ambulatoryjnie. Chirurgia Narz¹du Ruchu i
Ortopedia Polska 1997;62(5): 381-385.
14. Dole¿al S.A. Urazy rêki w terenie rolniczym.
Medycyna Ogólna 1996; 2(Supl 95): 75-79.
15. Trybus M, Guzik P. Ekonomiczne skutki
obra¿eñ r¹k. Chirurgia Narz¹du Ruchu i
Ortopedia Polska 2003; 68: 269-273.
16. Pi¹tkowski W. Badania nad wypadkami przy
pracy praktyczne zastosowania socjologii
medycyny. Zdrowie Publiczne 1978; 39: 647652.
121