dr hab

WARSZTATY 2004 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Mat. Symp. str. 545 – 556
Andrzej LEŚNIAK*, Zbigniew ISAKOW**
*Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków
**Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG, Katowice
Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach długich
frontów ścianowych na przykładzie KWK Bielszowice
Streszczenie
Zaprezentowano metodę grupowania źródeł emisji sejsmicznej w klastry przestrzenne
celem określania stref zagrożonych w rejonach długich frontów ścianowych. Badania wykonano
posługując się nowo opracowanym w Centrum EMAG pierwszym iskrobezpiecznym
systemem typu ARAMIS SA przeznaczonym do oceny zagrożenia zjawiskami dynamicznymi
przed frontem ściany. System umożliwia z wykorzystaniem sond trójskładowych wykrywanie,
rejestrację, lokalizację metodą kierunkową, grupowanie oraz ocenę energii zjawisk
sejsmicznych. Zapewnia identyfikację miejsc o intensywnym wzroście emisji oraz interpretację
zagrożeń zjawiskami dynamicznymi w oparciu o nową funkcję ryzyka. Opracowany system
wchodzi jako podsystem w skład zintegrowanego systemu monitorowania kompleksu ścianowego zrealizowanego w ramach projektu celowego zamawianego o symbolu PCZ-003-20
i wdrażanego w KWK Bielszowice.
1. Wstęp
W czasie eksploatacji pokładu węgla następuje osiadanie masywu skalnego i naruszenie
równowagi geomechanicznej. W wyniku istnienia zmiennych w czasie i przestrzeni pól
naprężeń następuje pękanie górotworu, a proces ten w pewnych warunkach prowadzi do
wystąpienia groźnych wstrząsów o dużej energii. Prowadzą one do niszczenia maszyn, obudów
i wypadków groźnych dla pracowników. Stąd bardzo istotne jest śledzenie rozwoju procesu
pękania. Śledzenie takie jest możliwe, ponieważ procesowi pękania towarzyszy emisja
sejsmiczna związana z pęknięciami, które są źródłem drgań sprężystych, rozchodzących się
w ośrodku skalnym. Drgania te mogą być rejestrowane, a następnie analizowane. Otrzymane
w wyniku analizy lokalizacje źródeł emisji mogą być pomocne w wytypowaniu tej części
wyrobiska, gdzie zagrożenia powstające w wyniku procesu pękania są największe. Lokalizacja
umożliwia ponadto prawidłową ocenę wartości energii zarejestrowanego sygnału w źródle.
W Centrum EMAG opracowano, wykonano i oprogramowano unikatowy system
przeznaczony do oceny zagrożenia zjawiskami dynamicznymi przed frontem ściany typu
ARAMIS SA. System uruchomiono, wdrożono i wstępnie przebadano w ścianie 306 pokładu
507 kopalni Bielszowice.
Dla potrzeb systemu opracowano algorytmy przestrzennej lokalizacji i grupowania emisji
sejsmicznej w celu identyfikowania rejonów o intensywnym wzroście emisji. Zaproponowano
sposoby oceny zagrożenia zjawiskami dynamicznymi, takimi jak: zawały, tąpnięcia i załama____________________________________________________________________________
545
A. LEŚNIAK, Z. ISAKOW – Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach...
____________________________________________________________________________
nia stropu, wykorzystując badania stochastycznych parametrów modelu opisującego proces
emisji sejsmicznej. Zaproponowany sposób umożliwia eliminację mankamentów związanych
ze znacznym poziomem niejednorodności emisji, co polepsza wiarygodność oceny prawdopodobieństwa zagrożenia nagłymi zjawiskami dynamicznymi.
System ARAMIS SA przeznaczony jest do kontroli zjawisk dynamicznych w stropie
z wykorzystaniem sond trójskładowych i cyfrowej transmisji sygnałów na powierzchnię.
Zaprojektowany został dla kopalń węgla kamiennego i kopalń rud miedzi. Posiada dużą dynamikę
zapisu (90 dB) i uzyskał dopuszczenie WUG do pracy w kopalniach gazowych. Umożliwia
śledzenie procesów pękania stropu poprzez lokalizację i grupowanie zjawisk sejsmicznych oraz
określa funkcję ryzyka wystąpienia wstrząsu dla kontrolowanych rejonów. W KWK Bielszowice
system przekazuje przetworzone dane do serwera nadrzędnego, gdzie są one korelowane z danymi
dostarczanymi z innego opracowanego przez Centrum EMAG systemu (GEOTOMO)
przeznaczonego do kontroli względnych zmian naprężeń przed frontem ściany.
2. Budowa i działanie systemu ARAMIS SA
Strukturę systemu przedstawiono na rysunku 2.1. System składa się z części dołowej
i powierzchniowej. W części dołowej do rejestracji emisji sejsmicznej zostały wykorzystane
3-składowe elektrodynamiczne sondy pomiarowe. Sondy rejestrują prędkość drgań. Zamontowano
je w otworach nawierconych w stropie chodników podścianowego i nadścianowego. Konstrukcja
sond (rysunek 2.2a) pozwoliła je mocować (metodą rozporową lub poprzez wklejanie) w otworach
w sposób zapewniający dobry kontakt z górotworem.
Rys. 2.1. Struktura badanego systemu ARAMIS SA do kontroli zjawisk dynamicznych w stropie
Fig. 2.1. Framework of ARAMIS S.A. system for recording of dynamic events in excavation’s roof
____________________________________________________________________________
546
WARSZTATY 2004 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Trójskładowe sondy pomiarowe (SG3X) podłączane zostały do koncentratorów pomiarowych KP (KOSAK_G/LV) (rysunek 2.2b) zasilanych napięciem iskrobezpiecznym z lokalnych
dołowych zasilaczy LZ (ZWIO2-24). Koncentratory pomiarowe za pomocą dwukierunkowej
transmisji cyfrowej przekazują zarejestrowane zjawiska na powierzchnię.
Program koncentratora realizuje detekcję sygnału sejsmicznego i jego kwalifikację,
komunikację z powierzchnią i transmisję cyfrową zarejestrowanych zapisów oraz interpretację
poleceń systemu z powierzchni.
W skład części powierzchniowej systemu wchodzi kaseta odbiorcza powierzchniowej
transmisji cyfrowej SP/DTSS zaopatrzona w 6 (maksymalnie 16) odbiorników cyfrowych
(każdy odbiornik obsługuje jeden koncentrator) oraz system komputerowy do przetwarzania.
a)
b)
Rys. 2.2. a) Trojskładowa elektrodynamiczna sonda pomiarowa SG3X
b) Koncentrator pomiarowy KP (KOSAK_G/LV)
Fig. 2.2. a) Electrodynamic, three component detector SG3X
b) Concentrator of measurements KP (KOSAK_G/LV)
W systemie zapewniono synchronizację podstawy czasu rejestracji zjawisk. Wartość czasu
rzeczywistego jest rozsyłana z wyprzedzeniem, natomiast precyzyjna synchronizacja jest
wymuszana przez komendę rozsyłaną równocześnie do wszystkich koncentratorów.
Oprogramowania systemu ARAMIS SA realizuje w czasie rzeczywistym wszystkie
niezbędne związane z komunikacją pomiędzy składowymi systemu oraz analizą, archiwizacją
i prezentacją graficzną rejestrowanych danych.
3. Badania w KWK Bielszowice
Badania przeprowadzono w warunkach dołowych ściany wydobywczej 306 pokładu 507
kopalni Bielszowice. Do lokalizacji zjawisk w początkowym okresie dysponowano trzema
sondami (ze względu na ograniczoną udostępnioną przez kopalnię liczbą par teletransmisyjnych), zaś w ostatnim okresie po udostępnieniu przez kopalnię dodatkowych linii dysponowano czterema sondami trójskładowymi montowanymi w chodnikach udostępniających. Dwie
z nich zamontowano w chodniku bocznym pokładu (nr 3 i 6) zaś pozostałe dwie (nr 2 i 5)
w chodniku rozcinającym pokład w części środkowej (rysunek 3.1). Sondy zamocowano
pionowo w stropie w otworach o długości około 10 metrów. Trzy z nich nr 2, 5 i 3
zamocowano metodą rozporową a jedną nr 6 wklejono.
____________________________________________________________________________
547
A. LEŚNIAK, Z. ISAKOW – Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach...
____________________________________________________________________________
Rys. 3.1. Sposób rozmieszczenia sond w rejonie badań
Fig. 3.1. Detector locations in experiment region
3.1. Lokalizacja źródeł emisji sejsmicznej
Lokalizacja źródeł emisji sejsmicznej była prowadzona w oparciu o metodę kierunkową.
W metodzie tej teoretycznie jest możliwa lokalizacja przy użyciu jednego czujnika
trójskładowego. W praktyce taka lokalizacja ma marginalne znaczenie ze względu na niską
dokładność. Wzrost liczby czujników trójskładowych oraz odpowiedni dobór geometrii sieci
stanowisk sejsmometrów zapewnia diametralny wzrost dokładności lokalizacji. Do wyznaczenia położenia źródła emisji jest w tym przypadku niezbędna znajomość azymutu i inklinacji
kierunku propagacji fali bezpośredniej P. Znając kierunek propagacji można określić położenie
źródła emisji w przestrzeni, przy założeniu prostoliniowej propagacji. Przykładowo, dla
lokalizacji źródeł emisji sejsmoakustycznej w obrębie jednej ściany warunek ten jest spełniony,
gdyż długość drogi propagacji fali jest niewielka. W przypadku dużej długości drogi
propagacji lub znacznych niejednorodności ośrodka propagacji ma miejsce znaczne
zakrzywienie toru, spowodowane zmianami prędkości. W tym przypadku potrzebna jest
dokładna znajomość rozkładu prędkości w ośrodku dla śledzenia promienia sejsmicznego.
Innym wyjściem jest zastosowanie większej liczby sond pomiarowych. Gdy rozkład
przestrzenny sond jest w miarę jednorodny, błędy w lokalizacji mogą się wzajemnie znosić.
Największy błąd jest popełniany przy określaniu składowej pionowej.
Ponieważ do lokalizacji źródeł wstrząsów wykorzystywana była metoda kierunkowa,
dokładna znajomość orientacji miała kluczowe znaczenie dla poprawności lokalizacji zjawisk.
W celu sprawdzenia wiarygodności wyników lokalizacji zjawisk dokonano weryfikacji
orientacji sond trójskładowych i ich czujników w otworach. W tym celu zostały wykonane trzy
strzelania kontrolne. Rezultaty lokalizacji przed i po wykonaniu reorientacji sond
____________________________________________________________________________
548
WARSZTATY 2004 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
przedstawiono na rysunku 3.2 i 3.3. Na rysunku prezentującym wyniki strzelania przyjęto
oznaczenia:
 kolor niebieski – punkt strzałowy,
 kolor żółty – lokalizacja bez korekty orientacji,
 kolor zielony – lokalizacja z korektą orientacji.
Rys. 3.2. Wynik strzelania 1– lokalizacja i kierunki po ostatecznej korekcie
Fig. 3.2. Results of the first shooting – locations and directions after final correction
Rys. 3.3. Wynik strzelania nr 3 – lokalizacja i kierunki po ostatecznej korekcie
Fig. 3.3. Results of the third shooting – locations and directions after final correction
____________________________________________________________________________
549
A. LEŚNIAK, Z. ISAKOW – Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach...
____________________________________________________________________________
Po zmianie orientacji zwroty prostych wyznaczające kierunki stały się zgodne. Wyznaczono wartości kątów niezamierzonego obrotu czujnika w trakcie instalowania go w głębokim
otworze.
3.2. Rezultaty pierwszej serii obserwacji emisji sejsmicznej w warstwach stropowych
Początek obserwacji i próbnych lokalizacji przypada na początek od lipca 2002 r. W pełni
automatyczne lokalizacje zjawisk pierwszej serii wykonywano od dnia 16.04.2003. Do 23
czerwca przeprowadzono lokalizację 1145 zjawisk. Zjawiska były rejestrowane w sposób
ciągły, z wyjątkiem pięciu okresów trwających po kilka dni, gdy z przyczyn technicznych
(awarie zasilania) rejestracje nie były prowadzone. Lokalizacje przedstawiono na rysunku 3.4.
Rys. 3.4. Historia rejestracji emisji sejsmicznej oraz lokalizacja zjawisk zarejestrowanych
w okresie od 26.04.2003 do 23.06.2003
Fig. 3.4. History of the seismic emission recordings and locations of events recorded
since 26.04.2003 to 23.06.2003
W okresie późniejszym była prowadzona regularna obserwacja emisji sejsmicznej
z pominięciem okresów wyłączeń zasilania. W dalszej części zostaną zaprezentowane wyniki
lokalizacji z okresów od 21.07.2003 do 25.07.2003 oraz od 28.07.2003 do 1.08.2003.
____________________________________________________________________________
550
WARSZTATY 2004 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
3.3. Grupowanie przestrzenne źródeł emisji sejsmicznej z wykorzystaniem algorytmu MMD
(Mean Minimum Distance)
Grupowanie ognisk wstrząsów sejsmicznych jest ważnym etapem przetwarzania danych do
celów analizy statystycznej. Krok ten jest niezwykle istotny szczególnie w przypadku, gdy na
badanym obszarze występują wstrząsy o różnej genezie i charakterze ( na przykład generowane
na kilku niezależnych uskokach). Niewłaściwe pogrupowanie wstrząsów a szczególnie błędne
połączenie w jedną grupę ognisk w rzeczywistości należących do różnych grup może
spowodować uzyskanie nieprawidłowych wyników badań statystycznych. Dlatego w automatycznym grupowaniu ognisk należy kłaść nacisk na „krytyczność” algorytmu wobec źródeł
o których nie można z całą pewnością powiedzieć że należą do danej grupy. Poza tym
algorytm taki powinien nie wymagać od użytkownika definiowania żadnych parametrów.
Podstawowym algorytmem wykorzystywanym do grupowania danych przestrzennych jest
klasyczny algorytm NN – najbliższego sąsiedztwa (ang. nearest neighbour) [2]. Algorytm ten
polega na wyznaczeniu dla każdego punktu jego najbliższego sąsiada a następnie połączeniu
w grupy punktów, których odległość „d” do najbliższego sąsiada jest mniejsza od zadanego
progu. Próg ten można zadać arbitralnie bądź określić na podstawie danych (z reguły jest to
dśr.+ 3). Algorytm ten daje poprawne rezultaty w przypadku danych dobrze pogrupowanych,
jednak w przypadku występowania „szumów” (punktów odległych od grup) jest zdecydowanie
zbyt mało „krytyczny”. Niedogodność tą można usnąć eksperymentując z różnymi wartościami
progu jednak w grupowaniu automatycznym jest to nie do przyjęcia.
Zaproponowany na potrzeby grupowania źródeł emisji sejsmicznej algorytm MMD jest
modyfikacją algorytmu NN. Poza pewnymi kwestiami formalnymi odróżnia się od NN tym, że
wprowadzony zostaje dodatkowy krok mający na celu usunięcia szumu. Grupowanie według
algorytmu MMD polega na [3]:
1. Znalezieniu najbliższych sąsiadów dla kolejnych punktów.
2. Policzeniu średniej najkrótszej odległości dśr.
3. Odrzuceniu punktów, których odległość do najbliższego sąsiada jest większa niż k*dśr.
(na ogół k = 2).
4. Policzeniu dśr jeszcze raz.
5. Połączeniu w grupy punktów, których odległość do najbliższego sąsiada jest mniejsza niż
k*dśr. Zlokalizowane z wykorzystaniem algorytmu MMD zjawiska z całego okresu
pogrupowano w klastry cechujące się zbliżoną lokalizacją przestrzenną. Po odrzuceniu
zjawisk nie zaliczonych do żadnego klastra otrzymujemy obraz lokalizacji pozbawionej
szumu. W wyniku przeprowadzonej lokalizacji dla pierwszego okresu pomiarowego
wydzielono 31 klastrów. Ich obraz przedstawiono na rysunku 3.5.
Zjawiska pogrupowane w klastry wraz ze wzrostem odległości od frontu grupują się na
coraz to mniejszych głębokościach, to znaczy ich pionowa odległość od pokładu wzrasta –
patrz rysunek 3.6.
Bezpośrednio przy froncie zjawiska zlokalizowane są bezpośrednio nad stropem, zaś
w większej odległości od niego grupują się w większych odległościach od stropu.
Wyniki grupowania zjawisk w trzech rzutach XY, XZ i YZ w układzie przestrzennym
prezentowane są na dwa sposoby:
 wraz ze zjawiskami nie zaliczonymi do żadnej grupy
 z pominięciem w/w zjawisk (odrzucenie szumu).
Na rysunkach 3.8, 3.9 zamieszczono przykłady grupowania zjawisk oboma sposobami.
Łatwo zauważyć znaczny wzrost przejrzystości obrazu w drugim wypadku.
____________________________________________________________________________
551
A. LEŚNIAK, Z. ISAKOW – Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach...
____________________________________________________________________________
Rys. 3.5. Lokalizacja klastrów zidentyfikowanych dla całej populacji sygnałów metodą grupowania
Fig. 3.5. Clusters identified for all signals after clusterisations and cluster locations
Rozkład zgrupowanych zjawisk może w tym wypadku służyć do określania miejsc bezpośredniego zagrożenia dużymi zjawiskami dynamicznymi.
Dla grupowania z okresu 07.21-07.25 zamieszczono dodatkowo prezentację wyodrębnionej
grupy (jedenastej), w ramach której wystąpił wstrząs sejsmiczny (rys. 3.10). Należy przyznać,
że nie udało się znaleźć jednoznacznej korelacji między miejscem wystąpienia grupy i miejscem zaistnienia wstrząsu wysokoenergetycznego. Stwierdzono natomiast silny związek
między ilością zjawisk (liczebnością grup) i ich zagęszczeniem a wystąpieniem wstrząsu.
Brak korelacji może mieć swoje źródło w ograniczonej dokładności lokalizacji źródeł
zarówno dla niskoenergetycznej emisji sejsmicznej jak i dla wstrząsów wysokoenergetycznych.
____________________________________________________________________________
552
WARSZTATY 2004 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Rys. 3.6. Wraz ze wzrostem odległości od frontu ściany źródła emisji grupują się na mniejszych
głębokościach (UWAGA !! – skala pionowa przewyższona czterokrotnie)
Fig. 3.6. Decreasing of the depth of seismic sources with increasing distance from the front of the
longwall (vertical scale is four times larger than a horizontal one !)
>10^3
>10^4
zjawiska
zgrupowane
zjawiska
niezgrupowane
>10^5
2
czujnik
Rys. 3.7. Wynik grupowania za okres 2003.07.21 – 2003.07.25
Fig. 3.7. Results of clusterisation process since 2003.07.21 to 2003.07.25
____________________________________________________________________________
553
A. LEŚNIAK, Z. ISAKOW – Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach...
____________________________________________________________________________
>1 0^ 3
>1 0^ 4
>1 0^ 5
zjaw is ka
n iezg ru p o wan e
zjaw is ka
zg ru p o wan e
cz ujnik
2
Rys. 3.8. Wynik grupowania za okres 2003.07.28 – 2003.08.01
Fig. 3.8. Results of clusterisation process since 2003.07.28 to 2003.08.01
>10^3
>10^4
zjawiska
zgrupowane
zjawiska
niezgrupowane
>10^5
2
czujnik
Rys. 3.9. Wynik grupowania za okres 2003.07.28 – 2003.08.01
Fig. 3.9. Results of clusterisation process since 2003.07.28 to 2003.08.01
> 1 0^ 3
z ja w is ka
zg ru p o w a n e
> 1 0^ 4
z ja w is ka
n ie zg ru p o w a n e
> 1 0^ 5
2
cz u jn ik
Rys. 3.10. Wynik grupowania za okres 2003.07.21 – 2003.07.25
(grupa 11 z otoczenia wstrząsu – układ przestrzenny)
Fig. 3.10. Results of clusterisation process since 2003.07.21 – 2003.07.25
(cluster 11 located near tremor – 3D system)
____________________________________________________________________________
554
WARSZTATY 2004 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
4. Podsumowanie
W czasie analizy danych źródłowych w systemie monitorowania zagrożenia tąpaniami,
w warunkach ruchowych, wystąpiły określone trudności związane z jakością otrzymywanej
informacji. Mimo doskonalenia aparatury zbierania danych uzyskiwane wyniki interpretacji obarczone
są znaczną dyspersją, co utrudnia jednoznaczną i wiarygodną ocenę zagrożenia. Wstępna analiza
wyników rejestracji pozwoliła stwierdzić, że ciągi pomiarowe zawierają wysoki poziom zakłóceń.
Zakłócenia te mają skomplikowany charakter i nie są możliwe do usunięcia na drodze elektronicznej.
Występują, między innymi, składowe typu rezonansowego o wąskich pasmach częstotliwościowych.
Jak wynika z teorii, składowe takie nie mogą powstawać w źródłach emisji, a tym samym nie mogą
ich charakteryzować. W większości, obserwowane zakłócenia powstają na skutek oddziaływania
zrandomizowanego górotworu oraz bezpośredniego otoczenia czujników (kontakt czujnik-górotwór).
Zakłócenia mogą również powstawać na drodze elektrycznej oraz mechanicznej. W tej sytuacji
opracowano sposoby eliminacji omawianych zakłóceń na drodze przetwarzania numerycznego.
Okazało się, że omawiane zakłócenia mogą być efektywnie eliminowane na drodze analizy
reprezentacji zapisów w dziedzinie widmowej. Opracowano oryginalny sposób eliminacji składowych
wąskopasmowych oraz zakłóceń losowych.
Jak wynika z zamieszczonych rezultatów badań eksploatacyjnych system do kontroli
zjawisk dynamicznych ARAMIS SA pozwala na rejestrację, lokalizację oraz ocenę energii
zjawisk sejsmicznych emitowanych przez górotwór. Ponieważ zjawiska te są przejawem
zachodzących w warstwach stropowych odkształceń niesprężystych (tworzenia pęknięć,
ruchów mas skalnych wzdłuż płaszczyzn pęknięć) mogą one po zgrupowaniu służyć do oceny
zagrożenia zjawiskami dynamicznymi. Operacja grupowania jest niezbędnym elementem
określania zagrożenia z uwagi na znaczny poziom entropii strumienia emisji sejsmicznej.
Grupowanie zlokalizowanych zjawisk w klastry pozwala na zogniskowaniu uwagi interpretatora na rejonach istotnych z punktu widzenia miejsca wystąpienia przyszłego wstrząsu.
Zjawiska składające się na poszczególne klastry mogą zostać w sposób indywidualny użyte do
konstrukcji wykresów aktywności lub tzw. „funkcji ryzyka” w konkretnym rejonie długiego
frontu falowego. Można zaryzykować tezę, że system dostarcza unikalnych informacji
o spękaniu górotworu, których pozyskanie innymi metodami byłoby niemożliwe.
Artykuł powstał w wyniku prac w projekcie celowym zamawianym o symbolu PCZ-003-20,
dofinansowanym ze środków budżetowych państwa przeznaczonych na naukę, realizowanym
w ramach umowy C010/T12/2000 pomiędzy Komitetem Badań Naukowych, Ministerstwem
Gospodarki i Centrum EMAG.
Literatura
[1]
[2]
[3]
Isakow Z. i inni 2003: Merytoryczny raport końcowy z realizacji zadania głównego 3 pt. „Opracowanie
i testowanie systemu ciągłego monitorowania zmian naprężeń w górotworze w celu planowania
i prowadzenia skutecznej profilaktyki tąpaniowej w czasie pracy kompleksu ścianowego” – projekt
celowy zamawiany pt. „System monitorowania i wizualizacji oraz sterowania procesem pracy kompleksu
ścianowego w restrukturyzowanych kopalniach węgla kamiennego” o symbolu PCZ-003-20, Centrum
EMAG, Katowice.
Koontz W. L. G., Narendra P. M., Fukanaga K. A. 1976: Graph-Theoretic Approach to Nonparametric
Cluster Analysis. IEEE Transactions on computers, nr 9, 936 – 944.
Urbanek G. 1999: Clustering and classification of elements in multi-dimensional metric spaces.
II Krajowa Konferencja Metody i systemy komputerowe w badaniach naukowych i projektowaniu
inżynierskim, Materiały konferencyjne, Kraków, 225 – 230.
____________________________________________________________________________
555
A. LEŚNIAK, Z. ISAKOW – Lokalizacja i grupowanie źródeł emisji sejsmicznej w warunkach...
____________________________________________________________________________
Location and clusterization of the sources of seismic events near front of
the longwalls on the example of KWK Bielszowice
Method of clusterization of the sources of seismic events near front of the longwalls for
detection of potentially dangerous areas is presented in the paper. Measurements were made by
new, safe system ARAMIS SA devoted to seismic hazard assessment near longwalls
excavations. ARAMIS SA system equipped with three component detectors is in a position to
detect, record, locate and cluster of seismic data and evaluate its energy. Using a function of
the seismic hazard assessment the system helps in identification of the places where seismic
emission grows rapidly and lead to strong dynamic events. The system is a component of the
integrated system of longwalls exploitation monitoring system designed and realized for KWK
Bielszowice (sponsored by State Committee for Scientific Research).
Przekazano: 15 kwietnia 2004 r.
____________________________________________________________________________
556