Zabrze, dnia 4.05.2016r. dr hab. inż. Lilia Knop, prof

Zabrze, dnia 4.05.2016r.
dr hab. inż. Lilia Knop, prof. nzw. w Pol. Śl.
Politechnika Śląska
Wydział Organizacji i Zarządzania
RECENZJA
rozprawy doktorskiej mgr Agaty Górki pt.: „Zarządzanie klastrem przemysłowym w wa­
runkach gospodarki innowacyjnej” napisana pod kierunkiem naukowym Prof. PCz dr. hab.
inż. Beaty Skowron-Grabowskiej na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej.
Przedmiot i podstawa opracowania recenzji
Przedstawiona rozprawa doktorska omawiająca problematykę zarządzania klastrem
przemysłowym, w połączeniu z innowacyjnym rozwojem gospodarki, mieści się merytorycz­
nie w dyscyplinie nauk o zarządzaniu. Oceniam pracę mgr Agaty Górki pozytywnie. Uzasad­
nienie opieram na jej walorach poznawczych, metodycznych i redakcyjnych.
Rozprawę wszczęto w oparciu Ustawę z dnia 14.03.2003 o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65 poz. 595). Stąd przedmio­
tem oceny zgodnie z art. 13 ust. 1. Ustawy jest to: czy stanowi ona oryginalne rozwiązanie
problemu naukowego, czy wykazuje ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscypli­
nie, a także czy potwierdza umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej przez
jej autora? Za przesłanki końcowej oceny przyjęto następujące kryteria: sformułowanie pro­
blemu badawczego i tematu rozprawy, cele i hipotezy badawcze, metodykę badań, układ tre­
ści, ocenę merytoryczną i formalną pracy oraz przydatność pracy dla teorii i praktyki zarzą­
dzania.
Formalnie recenzję rozprawy doktorskiej opracowano na podstawie uchwały Rady Wy­
działu i zlecenie Dziekana Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej (pismo nr RWZ/BD-510-9/2015 z dnia 16.03.2016r.)Znaczenie problematyki badań oraz uzasadnienie wyboru tematyki pracy
Opiniowana rozprawa łączy dwa istotne zagadnienia zarządzania klastrem i gospodarki
innowacyjnej, tematy, które w ostatnich dwóch dekadach nie tylko nabrały znaczenia, ale
1
dynamicznie się rozwijają. Dokonany przez Doktorantkę wybór problemu naukowego, w mo­
jej ocenie spełnia oczekiwania i wymogi stawiane dysertacjom doktorskim. Nie ulega wątpli­
wości, że wybrana przez Panią mgr Agatę Górkę problematyka badawcza jest interesująca i
ważna z naukowego oraz aplikacyjnego punktu widzenia. Szczególna „moda” na klastry,
trwająca przez ostatnie dwie dekady, podkreśla zalety i możliwości, jakie daje klaster. Jednak
korzyści płynące z klastrów nie są obecnie wyznaczane jedynie przez wyliczenia kosztów
transakcyjnych, wskaźników koncentracji czy masy krytycznej. Nie wystarczy również wska­
zać ich udziału w rynku i poziomu wykorzystania zasobów endogenicznych. Oczekuje się od
nich nowych innowacyjnych technologii, które zapewnią trwały wzrost przedsiębiorstwom i
regionom, aplikacyjności badań i zaangażowania społeczeństwa w działania, które mają
wpływ na jakość życia środowiska lokalnego i/lub regionalnego. Mając na uwadze powyższe
spostrzeżenia uważam, że wybór problematyki, tematu i celu badawczego dysertacji należy
uznać za właściwy. Połączenie zarządzania klastrem przemysłowym z zagadnieniem wdraża­
nia innowacji w gospodarce opartej na wiedzy, jak dotąd nie jest szeroko badany i brakuje
takich opracowań, jakie prezentuje Doktoranta. Podjęcie tej tematyki w aspekcie rozwoju
podejścia sieciowego i procesów zarządzania innowacjami, w sposób szczególny stanowi o
poznawczej oraz utylitarnej wartości problematyki rozprawy. Mogę stwierdzić, że tytuł roz­
prawy oraz podjęta tematyka badawcza są bardzo aktualne i naukowo interesujące, dlatego
ich wybór i przedstawienie w rozprawie doktorskiej uznaję za merytorycznie uzasadnione.
Koncepcja i cele pracy. Problem badawczy
Doktorantka w sposób jednoznaczny i zrozumiały określiła tytuł rozprawy zawierając w
nim już ideę (podstawę) problemu badawczego. Praca obejmuje identyfikację obszaru ba­
dawczego, sformułowanie celów (nadrzędnego, teoretycznego, badawczego i utylitarnego)
hipotez (głównej i szczegółowych). Proces badawczy został przedstawiony etapami, cząstko­
wo w każdym rozdziale pracy.
Zgodnie z tematem rozprawy przedmiotem pracy (problemem badawczym) jest analiza
problematyki zarządzania klastrem przemysłowym w warunkach gospodarki innowacyjnej.
Autorka uszczegółowiła zakres problemu do oceny wpływu innowacyjnej gospodarki na za­
kres uprawnień i kompetencji koordynatorów klastra, którzy pełnią funkcje administracyjne,
odpowiadając jednocześnie zarówno za majątek i finanse klastrów, a także przepływ informa­
cji pomiędzy uczestnikami poszczególnych powiązań. Kluczowym walorem pracy jest zało­
żenie budowania zarządzania klastrem w oparciu o zarządzanie wiedzą.
2
Za główny cel opiniowanej dysertacji Doktorantka przyjęła analizę szans i zagrożeń, wy­
nikających z wdrażania innowacji w klastrach przemysłowych. Cel główny Doktorantka sta­
rała się zrealizować w każdym rozdziale zgłębiając problematykę zarządzania klastrem (ro­
zumianego przede wszystkim przez pryzmat modelu zamkniętego i koordynatora klastra),
rozwój innowacyjnej gospodarki i procesy wdrażania innowacji w klastrach. W dysertacji
wyróżniono również cele szczegółowe (teoretyczny, badawczy i utylitarny). Jako cel teore­
tyczny pracy przyjęto analizę możliwości oferowanych przez klastry jako media transferu
innowacyjnych technologii. Cel ten Pani mgr Agata Górka starała się osiągnąć w rozdziale
czwartym, opisującym czynniki, które wpływają na transfer wiedzy w klastrach. Celem ba­
dawczym, może lepiej poznawczym, pracy było przedstawienie stanu aktualnego polskich
klastrów gospodarczych w sferze prawnej i organizacyjnej. Cel ten został osiągnięty nie tylko
jak sugeruje Doktorantka poprzez analizę bieżących problemów, napotykanych w działalności
koordynatorów klastrów w rozdziale trzecim, ale również poprzez badania przeprowadzone w
rozdziale 2, a szczególnie w podrozdziale 2.3. (Wpływ klastrów na rozwój regionów) oraz w
rozdziale piątym. Cel utylitarny zakładał określenie i wyznaczenie perspektyw rozwoju poli­
tyki klastrowej w Polsce. Został on osiągnięty zarówno w rozdziale piątym, ale moim zda­
niem również w rozdziale drugim i częściowo w rozdziale trzecim.
Cele pracy zostały sformułowane poprawnie i logicznie. Pozwoliły one na prawidłową
konstrukcję pracy i układ rozdziałów, chociaż brakło celu bezpośrednio związanego z tema­
tem pracy, a szczególnie z zagadnieniem zarządzania klastrem, np. w odniesieniu do podroz­
działu 3.2. (Specyfika zarządzania klastrem przemysłowym). System celów rozprawy jest
wewnętrznie spójny i we właściwy sposób koresponduje z problemem badawczym i hipote­
zami, których postawiono pięć - hipotezę główną i cztery hipotezy szczegółowe. Hipoteza
główna, przyjęta w ocenianej dysertacji zakłada, iż skuteczne zarządzanie klastrem przyczy­
nia się do wdrażania procesów innowacyjnych. Jakość zarządzania staje się tym samym klu­
czowym czynnikiem rozwojowym powiązania klastrowego. Hipotezy szczegółowe zakładają,
że:
HI. Gospodarka innowacyjna oddziałuje na procesy zarządzania klastrem.
H2. Klastry przeciwdziałają narastaniu kongestii w obszarze wykorzystania dobrych prak­
tyk na linii nauka - przemysł.
H3. Klastry są elementem niezbędnym w realizacji polityki innowacyjności.
H4. Bariery w zarządzaniu klastrem powodują zmniejszenie się liczby wdrażanych inno­
wacji.
3
Wątpliwości budzi sformułowana hipoteza pracy, która jawi się jako teza. Prowadzone do­
tychczas badania wykazały już, że klastry mają wpływ na inicjowanie i wdrażanie innowacji
(P. Cook, I.R. Gordon, P. McCann, A. Saxenian, A. Markusen), samo zarządzanie zaś jest
elementem optymalizującym ten proces. Trudno więc przedstawione przez Doktorantkę
stwierdzenie traktować jako przypuszczenie. Moim zdaniem kluczowym jest uszczegółowie­
nie badanego zagadnienia, co znalazło miejsce w hipotezach szczegółowych, które lepiej by
brzmiały jak pytania badawcze i dodatkowo w bezpośrednim odniesieniu do polskich warun­
ków. Wynika to z faktu, że hipotezy 1 i 3 zostały już zweryfikowane w innych warunkach
(USA, Niemcy, Austria). Nie do końca zrozumiale jest sformułowana hipoteza 2, szczególnie
zapis dotyczący: „...narastanie kongestii w obszarze wykorzystania dobrych praktyk na linii
nauka - przemysł”. Mimo uwag, które powinny być przedmiotem dyskusji na publicznej
obronie, uważam, że hipotezy są logicznie powiązane z postawionym problemem badań pra­
cy, dlatego przyczyniają się do jego rozwiązania, a także realizacji celów pracy.
Podsumowując, koncepcie rozprawy uważam za merytorycznie poprawna i interesującą.
Taką opinię uzasadniam:
-
ujęciem problematyki badawczej osadzonej w nurcie innowacyjnej gospodarki i za­
rządzania sieciami,
-
merytorycznymi treściami sformułowanych celów pracy,
-
określonym przedmiotem i podmiotem badań,
-
ciekawie sformułowanym problemem badawczym i hipotezą główną umożliwiającą
jego rozwiązanie oraz realizację celów rozprawy.
Metodyka badań
Przedmiot badań, osiągnięcie celów rozprawy naukowej, wreszcie rozwiązanie problemu
badawczego wymaga zastosowania odpowiednich metod badawczych, a także wykorzystania
wielu źródeł pozyskiwania danych. Dla wypełnienia luki poznawczej mgr Agata Górka zasto­
sowała tradycyjną konstrukcję pracy, opartą na samodzielnie opracowanym procesie badań.
Opiniowana praca ma w dużej mierze charakter empiryczny. Dobór i wykorzystanie danych,
jak i zastosowane metody badawcze w tej pracy uważam za właściwe. Jednak opracowany
proces badawczy jest opisywany cząstkowo w poszczególnych rozdziałach. Niestety opis
próby badawczej i narzędzi badawczych jest zbyt skrótowy i trochę chaotyczny.
W procesie badawczym opiniowanej rozprawy wykorzystano kolejno:
4
1. Metodę analizy dotychczasowego dorobku naukowego w obszarze wyartykułowanego
problemu badawczego, która umożliwiła wykazanie celowości, oryginalności i nowator­
stwa ujęcia badanego zagadnienia. W tej części Doktorantka skoncentrowała się na zdefi­
niowaniu kluczowych pojęć i zjawisk. Niestety mimo przyjętych definicji: klaster (poja­
wia się kilkakrotnie), klaster przemysłowy (oprócz typologii nie wskazano wprost Cech
szczególnych), inicjatywa klastrowa (pojawia się na str. 73-74), powiązanie klastrowe, to
w tekście terminy te dość często używane są jako synonimy.
Ważnym w tym obszarze są rozważania dotyczące traktowania klastra jako medium trans­
feru innowacyjnych technologii i wiedzy.
2. Analizę danych i informacji dotyczących innowacyjnego rozwoju gospodarki Polski na tle
krajów Unii Europejskiej. Analiza wtórna dostępnych dokumentów i badań zasługuje na
podkreślenie. Pozwoliła ona na scharakteryzowanie determinantów rozwoju polskiej go­
spodarki innowacyjnej, wpływu klastrów na rozwój regionów i charakterystyki czynni­
ków oceniających klastry kluczowe. W tym zakresie Autorka opierała się w dużej mierze
na dokumentach opracowanych przez organizacje działające przy Komisjach Unii Euro­
pejskiej i Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczość. Brakuje w tych badaniach analizy
krytycznej i odniesień do innych publikacji, przede wszystkim naukowych.
3. Badania ilościowe, oparte na statystyce opisowej i ankiecie, dotyczące oceny barier w
procesach wdrażania innowacji w klastrach przemysłowych. W tej części badań Dokto­
ranta w sposób skrótowy opisała próbę badawczą i metodyki gromadzenia oraz analizy
danych. Ponadto nie wszystkie pytania zawarte w ankiecie zostały przeanalizowane (dot.
pytań 15,16, 19, 27, 2 9 -3 6 ).
Na podkreślenie zasługuje przyjęcie procesu badawczego, w którym na bazie wyników
wielu dotychczas przeprowadzonych badań Doktorantka formułuje częściowo nowe, własne
wnioski, które stara się rozwijać w oparciu o badania własne. Zabieg taki zawsze jest trudny,
bowiem bazuje na innych założeniach badawczych, zróżnicowanych próbach badawczych i
czasie realizacji badań. Ten zabieg często powoduje niedociągnięcia i prowokuje dyskusje.
Ostatecznie uzyskane rezultaty pozwalają na stwierdzenie, że osiągnięto cel pracy w stop­
niu zadowalającym. Wyłoniono i oceniono szanse i zagrożenia, wynikające z wdrażania in­
nowacji w klastrach przemysłowych.
Struktura treści, formalna i merytoryczna wartość rozprawy
Układ i struktura rozprawy w dużej części koresponduje z przyjętym procesem badaw­
czym. Zostały one podporządkowane najważniejszym jej merytorycznym komponentom, któ5
rymi są: przedmiot badania, realizacja celów pracy, weryfikacja, a raczej potwierdzenie hipo­
tez badawczych i rozwiązanie problemu badawczego.
Przedmiotem oceny jest maszynopis składający się ze 196 stron (ponumerowanych od 1
do 188 i 8 stron załącznika ankiety), w tym strona tytułowa, spis treści, wstęp (5 str.), treść
właściwa (152 str.), podsumowanie i wnioski (4 str.), bibliografia (21 str.), spis tabel,, rysun­
ków i wykresów (3 str.) oraz załącznik przedstawiający kwestionariusz badawczy. Stwier­
dzam, że objętość całkowita jest typowa dla tego typu prac. Treść właściwa została podzielo­
na na 5 rozdziałów (objętość kolejno: 28 str., 28 str., 33 str., 27 str., 37 str.). Każdy rozdział
zawiera podsumowanie. Struktura pracy jest harmonijna, równomiernie podzielona na roz­
działy, a jej układ wskazuje bardziej na empiryczno-teoretyczny charakter dysertacji. Niestety
Doktorantka nie ustrzegła się błędów formalnych m.in.: brak stron w przypisach (3, 4, 6, 7,
13, 14, 19-22, 25, 27, 30-35, 51, 53, 65, 91, 98-100, 128, 129); błędy w nazwiskach (Penc, a
nie Penz str. 9; A. Markussen jest kobietą, a nie jak sugerowano w tekście „autor”); zbyt dłu­
gie, wielostronicowe tabele, nietypowy system akapitów, pusta strona (między 36 a 37), nie­
pełny wykres 17, niepełne legendy na wykresach, odniesienie do nieistniejących stron interne­
towych.
Bibliografia składa się z 271 pozycji literaturowych, 31 dzienników ustaw i 21 pozycji in­
ternetowych. Niestety nie wszystkie wyróżnione w bibliografii pozycje są cytowane w tekście
(np. Ch. Evans, Siggel, T.P. Soubbotina) i odwrotnie - cytowane w tekście nie zostały wyróż­
nione w bibliografii - np. A. Markusen. Brakuje kilku pozycji polskich autorów: J. Stacho­
wicza, M. Bojar, J. Brzóski oraz zagranicznych: Ch. Ketels, A. Malmberg, P. Maskelf.S. Breschi, F. Malerba. Dobór literatury oceniam jako poprawny, ale mógłby być obszerniejszy.
Praca składa się z wstępu, pięciu rozdziałów oraz zakończenia. W wstępie Doktorantka
omówiła problem badawczy, podkreślając słusznie, że wypracowane modele zarządzania w
klastrach niejednokrotnie odzwierciedlają rozwiązania, wiedzę i doświadczenia korporacyj­
nych liderów klastrów, a nie są wypracowanymi rozwiązaniami, implementowanymi w opar­
ciu o rzeczywiste problemy. We wstępie przedstawiono cele i hipotezy badań.
W rozdziale pierwszym zatytułowanym Teoretyczne aspekty zarządzania zdefiniowano i
przedstawiono przedmiot zarządzania. Doktorantka definiowała przedmiot konkurencyjności
przedsiębiorstw, a także przedstawiła definicję klastra i cykl życia klastra. Opisano typy koopetycji oraz podjęto rozważania na temat strategicznego zarządzania klastrem.
Pierwsza część rozdziału omawia współczesne koncepcje zarządzania. Uważam, że tytuł
podrozdziału ( Współczesne poglądy na koncepcje zarządzania) nie w pełni jest odzwiercie­
dlony w jego treści. Jednak kluczowym elementem tego podrozdziału jest łączenie procesu
6
zarządzania klastrem z zarządzaniem wiedzą. W pierwszym rozdziale dokonano przeglądu
definicji klastra (niezrozumiała jest definicja Fasera - tab. 3, s. 20). Mimo tego Doktorantka
dość swobodnie i moim zdaniem nieuprawnienie stosuje synonimy: klaster, powiązanie kla­
strowe, inicjatywa klastrowa. Podobny problem pojawia się w rozumieniu i stosowaniu poję­
cia konkurencja i konkurencyjność. Ważnym elementem tego rozdziału jest podrozdział 1.3.
Strategiczne zarządzanie klastrem, w którym Doktorantka zdefiniowała zarządzanie klastrem
jako „...organizację i koordynację działań klastra według przyjętej z góry strategii w celu
realizacji jasno określonych celów. Jest to zatem proces nielinearny o złożonej naturze, w
którym różne działania odbywają się jednocześnie”. Dyskusyjne jest czy synoptyczny proces
formułowania strategii jest zgodny z nielinearnym procesem? Zbędnym w tym podrozdziale
są zapisy dotyczące zasad zarządzania strategicznego. Ponadto wątpliwe jest bezkrytyczne
przyjęcie wyników badań PARP, szczególnie w obszarze badań benchamrkingowych. Bada­
nia te są prowadzone co dwa lata (nie co roku, jak sugeruje Doktorantka) od 2010 roku. W
badaniach PARP w 2010 roku brało udział 22 klastry (spośród około 180), w 2012 - 35 klastrów (spośród ok. 220), 2014- 31 klastrów (spośród około 300). Należy zauważyć, że badane
były tylko te klastry, które wyraziły zgodę i w kolejnych edycjach nie wszystkie klastry się
powtarzały. Dlatego nieuprawnionym jest stwierdzenie, w oparciu o przeprowadzone w 2012
roku przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości badanie benchmarkingowe polskich
klastrów wskazuje na fakt, iż większość klastrów w Polsce posiada strategię działania i roz­
woju. Zasadnym natomiast jest stwierdzenie, że prawie 90% podmiotów, uczestniczących w
badaniu posiadało sformalizowaną, czyli spisaną na papierze strategię rozwoju. Niestety tego
typu błędy we wnioskowaniu pojawiły się częściej, np. na str. 34 zapisano, że „... zalecenia
Agencji korespondują z badaniami akademickimi - klastry, jako twory działające w turbulentnie zmieniającym się otoczeniu...”. Doktorantka nie wskazała jednak tych badań akade­
mickich.
Na koniec oceny rozdziału pierwszego nie sposób odnieść się do końcowych zapisów su­
gerujących potwierdzenie hipotezy głównej. Nie są one przekonujące i tym bardziej potwier­
dzają moją wcześniejszą uwagę, że próba odpowiedzi na pytania badawcze byłaby prawdo­
podobnie poprawniej sza.
Rozdział drugi - moim zdaniem słabszy od pozostałych - poświęcono problematyce roz­
woju gospodarki innowacyjnej w Polsce. Doktorantka omówiła determinanty rozwoju gospo­
darki innowacyjnej w Polsce, przedstawiła wymiary innowacyjności gospodarki, a także po­
równała wskaźniki innowacyjności gospodarek europejskich. Znaczną część rozdziału po­
święcono na określenie szans i zagrożeń związanych z dynamicznym rozwojem gospodarki
7
innowacyjnej. Końcowa część rozdziału została poświęcona problematyce wpływu klastrów
na rozwój regionów. Analizy źródeł wtórnych zostały przeprowadzone prawidłowo, jednak
wątpliwości budzą zastosowanie (a właściwie brak zastosowania) modelu 5-ciu sił Portera
(str. 46) i „diamentu” Portera (s. 37). Ponadto Doktorantka nie raz w całej pracy zapisuje, że
„...przygotowanych zostało wiele analiz, wskazujących na silne i słabe strony naszej gospo­
darki, a także szanse i zagrożenia płynące z prowadzenia gospodarki innowacyjnej.” (s. 46).
W innym miejscu „...Zgodnie z analizami, przeprowadzanymi na zlecenie różnych jednostek,
przeprowadzanymi na ternie różnych krajów i w różnych dziedzinach przemysłu, organizacje
klastrowe i sieciowe oraz programy wspierania klastrów przyczyniają się do wzrostu efek­
tywności pracowników oraz wzrostu gospodarczego regionów i krajów.” (s. 60) Niestety nie
podano o jakie badania chodzi lub nie wskazano, dlaczego dokładnie te badania są ważne i
wykorzystane. Podobna sytuacja dotyczy zdania „...dogłębna analiza powyższych danych
prowadzi do stwierdzenia, iż we współczesnym świecie gospodarki krajów rozwiniętych cha­
rakteryzują się mechanizmami, które odbiegają od idealnych, modelowych rozwiązań teore­
tycznych.” Doktorantka nie poparła tego stwierdzenia żadnymi modelowymi rozwiązaniami
teoretycznymi. I dalej „...teoria Portera została zatem poparta wynikami analiz empirycz­
nych, praktycznych” (s. 62) - która teoria i czy trzeba je jeszcze udowadniać?
Podrozdział 2.2. Szanse i zagrożenia związane z rozwojem gospodarki innowacyjnej w
znacznej mierze zajmuje tabela 7, w której dokonano jakiegoś szczególnego podziału, ale nie
zostało to wyjaśnione. Ponadto nie wskazano pełnego źródła danych. W podrozdziale 2.3.
Wpływ klastrów na rozwój regionów Doktorantka podkreśla, że powstanie klastra wiąże się
zazwyczaj z inicjatywą oddolną, zaś na stronach 56-57 sugeruje działania optymalizujące
charakterystyczne dla działań odgórnych. Celem tego podrozdziału miała być ocena jak klastry wpływają na region, natomiast w efekcie zaprezentowano założenia polityki klastrowej,
która i tak nie jest realizowana (s. 59) - ale to już jest problem systemowy, a nie błąd Dokto­
rantki.
Na koniec rozdziału drugiego Doktorantka zakłada, „...iż rozdział drugi stanowi badanie i
analizę prowadzącą do potwierdzenia trzeciej hipotezy szczegółowej (H3. Klastry są elemen­
tem niezbędnym w realizacji polityki innowacyjności) niniejszej dysertacji. Analiza danych
statystycznych oraz badania literaturowe wskazują na fakt, iż klastry są elementem niezbęd­
nym w realizacji polityki innowacyjności.” Niestety nie wiem jakie badania statystyczne zo­
stały zrobione lub wykorzystane. Rozumiem, że odwołuje się do źródeł wtórnych. Przy tych
rozważaniach jestem skłonna postawić hipotezę, że z klastrami czy bez wskaźnik innowacyj­
ności Polski byłby taki sam. Niestety te badania nie wykazały, że ewentulany innowacyjny
8
rozwój Polski może opierać się na silnych klastrach, a szkoda, bo byłby to ciekawy element
pracy.
Rozdział trzeci zatytułowany Zarządzanie klastrem przemysłowym został w całości po­
święcony wskazanej problematyce. Pierwsza część rozdziału została poświęcona typologii
klastrów przemysłowych. Przedstawiono klasyfikację form współpracy pomiędzy przedsię­
biorstwami zrzeszonymi w klastrze. Opisując specyfikę zarządzania klastrem przemysłowym
odniesiono się do problematyki oddolnych i odgórnych inicjatyw tworzenia klastrów. Ponadto
przedstawiono zadania koordynatora klastra, jako instytucji, która zarządza modelem człon­
kowskim (zamkniętym) klastra oraz problemy finansowania przedsięwzięć realizowanych w
klastrze. Rozdział ten merytorycznie prezentuje zróżnicowany poziom. Po poprawnej analizie
typów klastrów, brakło podsumowania w postaci określenia kryteriów klastrów przemysło­
wych, które później pojawiają się w tekście „...klastry przemysłowe są bowiem tworzone
przede wszystkim dzięki inicjatywom oddolnym (bottom-up)” (s. 74).
Na stronie 71 Doktorantka dość stanowczo podkreśla, że „...nie należy utożsamiać zjawi­
ska klastra z pojęciem sieci”. Jest to niezrozumiałe, szczególnie, że klastry spełniają podsta­
wowe kryteria charakteryzujące sieci. Można to znaleźć szczególnie w strukturach zamknię­
tych, które Doktorantka cały czas podkreśla, wskazując na kluczową rolę koordynatora. Ba­
dania Rosenfelada prowadzone w latach 90-tych ubiegłego stulecia, nie brały pod uwagę roz­
woju gospodarki opartej na wiedzy. Ponadto badania w zakresie podejścia (mowa również o
paradygmacie) sieciowego pozwoliły zrozumieć wiele zjawisk, w tym procesy zarządzania
klastrem. Jest to kluczowa kwestia i mam nadzieję, że podczas obrony Doktorantka odniesie
się do tego problemu.
Interesujące są rozważania w podrozdziale dotyczącym specyfiki zarządzania klastrem,
bazujące na kilku modelach (czy metodologiach, jak sugeruje Doktorantka s. 78). Wartościo­
wym byłoby, gdyby Doktorantka podsumowała swoje rozważania określając założenia specy­
fiki zarządzania klastrem przemysłowym, opartym na członkowskim modelu (co wyjaśniłoby
wiele problemów związanych z finansowaniem inicjatyw w klastrach), w którym koordynator
spełnia określone funkcje. Pojawiło się wprawdzie na str. 78 stwierdzenie „...można jednak
przyjąć, iż model ten (etapy powstawania klastra) jest obowiązujący w znaczącej większości
inicjatyw klastrowych bottom-up, a podkreślenia wymagałaby jedynie rola podmiotu, który
podejmuje się pełnienia funkcji koordynatora klastra, a zatem jednostki odpowiedzialnej za
bieżącą administrację, wyznaczanie ogólnych kierunków rozwoju, organizację spotkań, szko­
leń dla członków oraz całość czynności, sprowadzających się do zarządzania powiązaniem”.
Takie wnioskowanie jednak powinno być poparte określonymi argumentami. W zamian tego
9
Doktoranta odwołuje się wielu badań przygotowanych przez PARP. Trzeba się doszukiwać
wniosku, że zawarte w nich treści i benchmarki powinny służyć jako wyróżniki zarządzania
klastrem. Podrozdział dotyczący źródeł finansowania działalności klastra (moim zdaniem za
obszerny) zbyt mocno skupia się na środkach publicznych, brak jest szerszych rozważań do­
tyczących finansowania ze źródeł prywatnych.
W podsumowaniu rozdziału trzeciego Doktorantka stwierdza , że „(...) Zarządzanie kla­
strem wymaga specyficznych umiejętności z pogranicza samej nauki o zarządzaniu, socjolo­
gii, marketingu i public relations.” Trudno w treści wywodu doszukać się takich rozważań,
podobnie jak w przypadku sformułowania że „...stanowi on (rozdział) odpowiedź na potrzebę
analizy hipotezy głównej, mówiącej, iż skuteczne zarządzanie klastrem przyczynia się do
wdrażania procesów innowacyjnych oraz pierwszej hipotezy szczegółowej, według której
gospodarka innowacyjna oddziałuje na procesy zarządzania klastrem.” W tym rozdziale nie
badano procesów innowacyjnych i wpływu gospodarki innowacyjnej na zarządzanie klastrem.
Mam świadomość, że analiza problemów zarządzania klastrem jest tematem trudnym i
słabo rozpoznawalnym w literaturze problemu. Dlatego mimo uwag (oczywiście dyskusyj­
nych), chcę podkreślić, że rozważania podjęte przez Doktorantkę w tym rozdziale zbliża nas
do usystematyzowania wiedzy na temat zarządzania takimi bytami, jakimi są klastry.
Rozdział czwarty został w całości poświęcony problematyce oddziaływania klastrów, jako
medium transferu innowacyjnych technologii i wiedzy. Opisano w tym rozdziale metody dy­
fuzji technologii i wiedzy w ramach klastrów, rolę zasobów ludzkich i konkurencyjnych w
tych procesach oraz prawne aspekty transferu. Rozdział stanowi ciekawe studium i jest waż­
nym wprowadzeniem do badawczego rozdziału piątego i odzwierciedla przyjęte założenie
oparcia zarządzania klastrem na procesie zarządzania (transferu) wiedzą. Niezrozumiałe jest
jednak dla mnie podsumowanie, iż „(...) klastry przeciwdziałają narastaniu kongestii w ob­
szarze wykorzystania dobrych praktyk na linii nauka - przemysł oraz są elementem niezbęd­
nym w realizacji polityki innowacyjności.”
Rozdział piąty to kluczowy rozdział potwierdzający hipotezę główną. W pierwszej części
rozdziału odniesiono się do systemu oceny klastrów kluczowych. Moim zdaniem to słabsza
część tego rozdziału. Uważam, że wiedza Doktorantki pozwala na własne rozważania i nie
jest konieczne łączenie jej tylko z tym systemem oceny klastrów. W dalszej części rozdziału
omówiono bariery rozwojowe występujące w procesie wdrażania innowacji w klastrach
przemysłowych. Przedstawiono je na przykładzie jednego klastra (prawdopodobnie, bo nie
wskazano tego dokładnie w próbie badawczej), który uzyskał status klastra kluczowego. W
przeprowadzonych badaniach brakło rygoru metodycznego, ale uzyskane wyniki są kluczowe
10
z punktu wiedzenia realizowanego celu pracy. Podsumowaniem tych rozważań jest autorski
model zarządzania klastrem oparty na procesach transferu technologii, który powinien być
przedmiotem dalszych badań. Doktorantka nie uniknęła jednak pewnych błędów w ocenie
badanych zjawisk, np. skąd wiadomo, że w Polsce działa 400 klastrów (s. 129); co oznacza,
że „(...) analiza statystyczna dostarczyła ciekawych danych” (s. 130-132); jak dokonywano
oceny struktury B+R, podkreślając, że odsetek firm dysponujących B+R równy 39% uznano
jako wysoki (s. 134). Ponadto szkoda, że Doktorantka nie pokusiła się o szerszą dyskusję au­
torskiego modelu zarządzania klastrem w kontekście przeprowadzonych wcześniej badań.
W zakończeniu Doktorantka odniosła się do sformułowanych celów, hipotezy i pytań ba­
dawczych i sformułowała kilka rekomendacji praktycznych. Pewien niedosyt jest spowodo­
wany brakiem propozycji dalszych, pogłębionych badań w zakresie zarządzania klastrem in­
nowacyjnym.
W konkluzji recenzji dysertacji mgr Agaty Górka należy wskazać na pewne niedociągnię­
cia Doktorantki w zakresie wiedzy na temat klastrów i procesów zarządzania nimi. Nie jest to
jednak zarzut wynikający ze słabego rozeznania problemu, a raczej niewielu wartościowych
pozycji z tego zakresu. Doktorantka wykazała się niewątpliwą erudycją, a przeprowadzone
rozważania empiryczno-teoretyczne są kolejnym krokiem w zgłębianiu tych dynamicznie
rozwijających się zjawisk. W efekcie do osiągnięć badawczych Doktoranta wynikających z
treści pracy zaliczyć można:
-
opracowanie autorskiego modelu zarządzania klastrem innowacyjnym,
-
szczegółowe badania, które w przyszłości powinny być szerzej wykorzystane w pro­
cesie zarządzania klastrami innowacyjnymi, opartym na koncepcji zarządzania wie­
dzą.
Konkluzja
Na podstawie przeprowadzonej powyżej opinii, stwierdzam, że rozprawa doktorska Pani
mgr Agaty Górka, mimo wskazanych uwag, jest dowodem znajomości podjętej problematyki
badawczej. Praca stanowi samodzielne i oryginalne rozwiązanie problemu badawczego. Au­
torka wykazała się znajomością wiedzy i umiejętnością samodzielnego prowadzenia badań w
obszarze nauk o zarządzaniu. Przedstawiona w pracy tematyka badawcza jest nowatorska i
aktualna, a zastosowane metody badawcze w sposób wystarczający umożliwiły rozwiązanie
problemu badawczego oraz realizację sformułowanych celów pracy. Tytuł rozprawy odpo­
wiada w pełni jej treści. Układ dysertacji, jej treść i kompozycja koresponduje z przeprowa­
li
dzonymi badaniami literaturowymi i empirycznymi, co świadczy o dostatecznej wiedzy Au­
torki w dyscyplinie nauk o zarządzaniu.
Praca odpowiada wymogom stawianym pracom doktorskim w myśl Ustawy z dnia
14.03.2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule
w zakresie sztuki i w szczególności odpowiada warunkom art. 13 ust. 1. W związku z powyż­
szym wnoszę do Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej o przyjęcie roz­
prawy Pani mgr Agaty Górka pt. „Zarządzanie klastrem przemysłowym w warunkach gospo­
darki innowacyjnej” i dopuszczenie jej do publicznej obrony.
12