Biuletyn 4/2014 (58/KKK)

Biuletyn
Roku Czochralskiego
Biuletyn Społecznego Komitetu Roku Czochralskiego
Wrocław
19 stycznia 2014 r.
rok III, numer
4/58
*****************************************************************************************************************
Kronika Roku Czochralskiego
► 17 grudnia 2013 r. na
Wydziale Chemicznym
Politechniki Warszawskiej
odbyła się premiera cyklicznej
akcji Jan Czochralski na
Wydziale Chemicznym
Politechniki Warszawskiej.
Złożyły się na to: inscenizacja
wykładu Czochralskiego z
1931 roku w realiach z epoki,
zwiedzanie zaaranżowanego
laboratorium/gabinetu
Czochralskiego, gdzie można
było wykonać proste
eksperymenty nawiązujące do
jego prac oraz wykład i wystawa pokazujące dorobek Czochralskiego z czasu jego
działalności na Wydziale
Chemicznym i związki z
obecnymi pracami naukowobadawczymi na Wydziale.
Na zakończenie wydarzenia dr
inż. Andrzej Królikowski,
Prodziekan ds. Studenckich
Wydziału Chemicznego
wygłosił w Audytorium im.
prof. Jana Czochralskiego
wykład o osiągnięciach
naukowych Profesora z okresu
jego działalności na
Politechnice Warszawskiej.
Czochralski na Wydziale Chemicznym PW. Panu Dziekanowi dziękujemy za udostępnienie
prezentowanych fotografii. Inne zdjęcia można znaleźć na stronie http://biuletyn.pw.edu.pl/
Wydarzenia/Wehikul-czasu-na-Wydziale-Chemicznym-PW.
1
Czterech wielkich
Rozpoczęty Światowy Rok Krystalografii jest znakomitą okazją do dalszego
promowania Jana Czochralskiego, tym razem na niwie międzynarodowej.
Przy okazji warto zauważyć, że Jan Czochralski nie był jedynym Polakiem, który
odcisnął swoje piętno na światowej krystalografii. Jeszcze dwa polskie osiągnięcia należą do
kanonu krystalograficznego, choć ich autorzy nie zawsze są przywoływani i pamiętani
w Polsce i na świecie.
Metoda czasu przelotu (ang. time of flight – TOF) do badania dyfrakcji neutronów jest
dziś powszechnie stosowana nie tylko w badaniach neutronograficznych. W badaniach
z użyciem promieniowania rentgenowskiego i synchrotronowego nosi nazwę metody
dyspersji energii (ang. energy-dispersive method). Autorem metody jest prof. Bronisław
Buras (1915-1994), współautor pierwszej publikacji o metodzie: B. Buras, J. Leciejewicz „A time-of-flight method for neutron diffraction crystal structure investigations”, Nukleonika
8, 75 (1963). Może warto teraz, w Roku Krystalografii i w 20. rocznicę śmierci prof.
Bronisława Burasa, upomnieć się o jego upamiętnienie choćby przez nazwanie metody
metodą Burasa? Mamy metody Lauego, Braggów, Schoenfliesa. Dlaczego nie ma metody
Burasa?! Wprowadzenie nazwiska twórcy do nazwy metody (pamiętajmy o przykładzie
metody Czochralskiego) miałoby jeszcze jeden aspekt – wskazanie na jedność merytoryczną
dwóch metod: czasu przelotu i dyspersji energii. Mamy więc zadanie „bojowe” dla Komitetu
Krystalografii PAN i Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego – przekonanie Unii
Krystalograficznej do wprowadzenia nazwy „metoda Burasa” do obiegu wśród
krystalografów.
Do tytułowej „czwórki” należy zaliczyć profesorów: matematyka Stanisława
Zarembę (1863-1942) i mineraloga i krystalografa Stefana Kreutza (1883-1941).
Wprawdzie ich system notacji grup przestrzennych opracowany w 1919 r. („Sur les
fondements de la cristallographic géométrique”) został wyparty przez notację
międzynarodową Hermana-Mauguina, ale przez dziesięciolecia był uznawany za znaczący
wkład do krystalografii.
******
„Kryształowy Jan”
Dnia 4 grudnia podczas kcyńskiej wieczornicy Jan Czochralski - geniusz z Kcyni,
jeden z wychowanków miejscowego Zakładu, Waldemar Sikora, wykonał w rytmie hip-hopu
własną piosenkę poświęconą Janowi Czochralskiemu. Zaśpiewał ją także podczas
uroczystości kończących Rok Jana Czochralskiego. Poniżej przedstawiamy jej tekst
pamiętając, że strona muzyczna ma też duże znaczenie w odbiorze utworu.
I
Zapomnienie, strach, cierpienie
Wreszcie wyzwolenie
Natchnienie naukowca wprawia wszystkich nas w zdumienie.
Kcyński geniusz - w 2013 roku odzyskał pamiętliwość i spokój.
II W nieznośnej ciszy, obok pustej kliszy
rozlega się głos starszego człowieka, który czeka
na odbicie echa, trzymając pióro w swoich rękach.
O zmęczonych powiekach, z niecierpliwością...
Aż trudna pora minie.
Zamiast w atramencie - zanurza pióro w cynie.
Coś wyjątkowego niebywale – technologia rozwinięta w monokrysztale.
Wynaleziona przez Jana Czochralskiego
2
z miasta kcyńskiego - naukowca lekko zwariowanego,
lecz w pozytywnym znaczeniu, szczęśliwym przeznaczeniu.
Refren: Przypadek spowodował zmieniony los.
W nieznośnej ciszy umilkniony głos.
Niedoceniony osobiście dla Czochralskiego właśnie tutaj przyszliście!
III Czasem tak bywa eksperymentalnie patrzymy na życie całkiem realnie.
Nie myśląc o rzeczach, które stworzyć można.
Bo człowiek za człowiekiem całkowicie już nie zdąża - z relacjami i pamiętliwością.
Stoimy pomiędzy młodością a starością…
IV Jan chciał kiedyś zostać wybitnym chemikiem,
lecz skończył szkołę ze średnim wynikiem.
Zapytał się, czy nie ma z nią nic wspólnego,
rozrywając świadectwo ukończenia szkolnego.
V Powoli. Do przodu.
Zapomniane zasługi dla naszego narodu.
W czasie wojny walczył w Armii Krajowej.
Zasłużył się dla tej jednostki bojowej.
Stał pomiędzy śmiercią a życiem.
Nie spodziewał się, że kiedyś będzie na szczycie.
Refren: Przypadek spowodował zmieniony los.
W nieznośnej ciszy umilkniony głos.
Niedoceniony osobiście dla Czochralskiego właśnie tutaj przyszliście!
*********
Nowości wydawnicze
Na zakończenie Roku Jana Czochralskiego ukazały się dwie pozycje książkowe
związane z prof. Czochralskim.
Pierwszą, w listopadzie 2013 r., wydała Oficyna
Wydawnicza PW dla Muzeum Politechniki Warszawskiej Jan Czochralski – prekursor współczesnej elektroniki.
Stulecie odkrycie metody krystalizacji pióra trójki profesorów
zaangażowanych w promowanie osoby i dzieła profesora
Czochralskiego - Anny Pajączkowskiej, Ewy Talik
i Mirosława Nadera (dość łatwo rozszyfrować, kto jest
autorem poszczególnych części książki). Książka ma 63
strony i kolorowe ilustracje. Składa się z trzech zasadniczych
rozdziałów:
1. Jan Czochralski, jego życie i osiągnięcia (10 stron czyli
zaledwie 20% objętości części merytorycznej książki).
2. Proces krystalizacji (7 stron).
3. Współczesne zastosowania metody Czochralskiego (26
stron).
Wydaje się, że poza pewnymi fragmentami, rozdziały 2. i 3.
3
są zbyt szczegółowe dla przeciętnego czytelnika (zwłaszcza dużo uwagi poświęcono opisowi
przemian fazowych czy warunkom krystalizacji wybranych kryształów; skądinąd jest to
ciekawe dla fizyków-krystalografów). Nieporozumieniem jest zacytowanie całej „pracy”
Teala i Little’a w języku angielskim (bez podania tłumaczenia!). Razi też niestaranna redakcja
spisu literatury i nadużycie języka angielskiego.
Na koniec mała uwaga - Autorzy przesadzili trochę z tytułem książki – stulecie
odkrycia metody Czochralskiego będziemy obchodzić dopiero za... TRZY lata! A może po
prostu myśleli, że tyle lat potrwa proces wydawniczy ;-)
Druga pozycja pochodzi z Kcyni. Urząd Miasta, a dokładniej Anna Duda-Nowicka,
niestrudzona organizatorka imprez w Kcyni i okolicy oraz świetna dokumentalistka wydarzeń
związanych z prof. Janem Czochralskim (i nie tylko!!), przygotowali pod koniec grudnia ub.r.
26-stronnicowy kolorowy album
formatu A-4 pt. Prof. Jan
Czochralski – Kcynia wobec Jana
Czochralskiego. Jest to, poza
życiorysem
Profesora,
bogata
w fotografie relacja z tego, co
Kcynia zrobiła na rzecz prof. Jana
Czochralskiego zarówno w samej
Kcyni, jak i na terenie całego kraju,
a nawet zagranicą (np. objazdowa
wystawa o Profesorze). Wędrujemy
więc szlakiem Czochralskiego po
Kcyni i poza nią, poznajemy ludzi
w
„sprawę
zaangażowanych
Czochralskiego”.
Obie omówione pozycje sprawiają, że biblioteczka „czochralskianów” ma już dziesięć
pozycji! Przypomnijmy poprzednie wydawnictwa książkowe:
1. Paweł E. Tomaszewski – Jan Czochralski (1885-1953), Bydgoszcz 1990
2. Paweł Tomaszewski – Jan Czochralski i jego metoda. Jan Czochralski and his method,
Wrocław-Kcynia 2003
3. Tomasz Hałas - Jan Czochralski (1885-1953) – wielki uczony i patriota?, Kcynia 2008
4. Paweł E. Tomaszewski - Powrót. Rzecz o Janie Czochralskim, Wrocław 20012
5. Jan Czochralski - Maja. Powieść miłosna, Wrocław 2012
6. Paweł Prusak – Przywrócony pamięci, Kcynia-Bydgoszcz 2013
7. Paweł E. Tomaszewski – Jan Czochralski restored, Wrocław 2013
8. Anna Czerwińska-Rydel - Kryształowe odkrycie. Powieść o Janie Czochralskim,
Bielsko-Biała 2013
Jeśli do tego dodać numery specjalne czasopism („Miesięcznik Politechniki Warszawskiej”,
„Forum Akademickie”) to mamy spory zestaw literatury. Myślę, że szanująca się biblioteka
publiczna czy uczelniania powinna mieć choć część tego zestawu w swoich zbiorach :-)
*********
Paweł Tomaszewski
INTiBS PAN
4