Agata Andruszkiewicz, Wojciech Szeligiewicz

Turystyka i Rekreacja Tom 4/2008
113
Agata Andruszkiewicz, Wojciech Szeligiewicz
Akademia Wychowania Fizycznego
Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Instytut Turystyki i Rekreacji
Walory przyrodnicze a atrakcyjność warszawskiego odcinka Wisły
dla rekreacji w opinii odwiedzających1
Natural values in comparison to recreational attractiveness of the Yistula
bank area in Warsaw in the eyes of visitors
Abstract
The Yistula River in Warsaw is a river, on the one hand polluted and neglected, hardly developed
and separated from the city, on the other hand - it is the river of high emdronmental value, an
important ecological corridor and area protected by NATURA 2000. The aim of this compilation
is to present public opinion about recreational attractiveness of the Yistula bank area in Warsaw
in comparison with its natural values. For this purpose the survey among people spending time in
this area was conducted. The research was done in August and September 2007 and 187 people
were interwieved during this period (of time). Morę than 85% of the respondents know that water
from the Yistula River cannot be used to drink or to swim. Furthermore, pollution of the river
is the main barrier of spending time in the river bank area. Most of the respondents (46%) think,
that natural values of the Yistula River arę bad or very bad and the most important value is the
river itself. The survey showed, that in spite of a rather bad opinion about natural values of the
Yistula bank area in Warsaw respondents come here to spend time at the river bank and watch
the unusual landscape of this place.
Słowa kluczowe: Wisła, Warszawa, walory przyrodnicze, zanieczyszczenie, rekreacja
Wstęp
Warszawa usytuowana jest nad Wisłą, zwaną przez niektórych królową polskich rzek.
Wisła, najdłuższa rzeka w Polsce ma 1047 km
długości, w tym około 30 kilometrów znajduje
się w granicach Warszawy [8]. Wisła, łącznie
z odcinkiem warszawskim, jest jedną z najbardziej zaniedbanych rzek w Europie [5]. Świadczy o tym między innymi stan czystości wiślanych wód. Na całym odcinku warszawskim
rzeka nie spełnia żadnych standardów czystości - pozaklasowe wody nie nadają się ani do
celów komunalnych, ani przemysłowych bez
uprzedniego uzdatnienia [8]. Także do celów
rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych
oraz do urządzania zorganizowanych kąpielisk
wody powinny mieć przynajmniej drugą klasę
czystości [2]. Warszawski odcinek Wisły jest
również prawie niezagospodarowany [6], niszczony chaotyczną zabudową i odcięty od miasta przez ruchliwe i hałaśliwe ulice [3], a mała
liczba bezkolizyjnych przejść i hałas stanowią
dodatkową barierę w dotarciu nad rzekę. Można stwierdzić, że Wisła obecnie jest przede
wszystkim przeszkodą w komunikacji między
wschodnią i zachodnią stroną miasta [1].
Z drugiej strony, to właśnie Wiśle Warszawa
zawdzięcza powstanie, rozwój i swój szczególny charakter. Skarpa Wiślana, a także sama
rzeka nadal stanowią najważniejszą cechę krajobrazu Warszawy. Warszawski odcinek Wisły
jest łącznikiem miasta z przyrodą i kulturą stanowi jeden z głównych elementów przyrod-
114
niczego systemu Warszawy, a także, pełniąc
funkcję korytarza ekologicznego, łączy Kampinoski Park Narodowy z obszarami chronionymi Warszawy [3]. Wisła jako ważny korytarz
ekologiczny jest obszarem o ogromnych wartościach przyrodniczych - łączy zlewnie Morza
Czarnego z Morzem Bałtyckim [5] i umożliwia
wymianę genetyczną między różnymi obszarami przyrodniczymi. Wzdłuż rzeki można spotkać różnorodne rodzaje środowisk naturalnych
(ilastych i piaszczystych skarp, zarośli, drzew,
szuwarów), pełni ona funkcję środka transportu a także miejsce zamieszkania, dla licznych
organizmów żywych [4]. Również warszawski
odcinek rzeki stanowi przestrzeń życiową dla
wielu gatunków zwierząt, co odróżnia Warszawę od innych europejskich metropolii. Teren
ten, ze względu na szczególne walory przyrodnicze, został objęty programem NATURA
2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków
„Dolina środkowej Wisły" [7]. Dzięki zachowaniu naturalnego charakteru i ograniczonemu
zagospodarowaniu rzeki, jest to obszar atrakcyjny dla rozwoju rekreacji i umożliwiający
wypoczynek w centrum miasta.
Przy tak różnych spojrzeniach na Wisłę, powstaje pytanie, w jaki sposób mieszkańcy Warszawy oceniają rzekę - czy potrafią dostrzec
jej ogromne znaczenie przyrodnicze mimo dużego zanieczyszczenia rzeki i jej brzegów, oraz
zaniedbania tego obszaru?
Materiał i metody
Celem opracowania jest ocena atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły dla rekreacji pod względem walorów przyrodniczych w
opinii odwiedzających. Artykuł jest częścią
badań pilotażowych dotyczących atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły. Badania
zostały przeprowadzone w sierpniu i wrześniu
2007 roku, w dni powszednie i w weekendy
w centralnej części warszawskiego wybrzeża
Wisły. Posłużono się sondażem diagnostycznym i techniką ankiety. W badaniu wzięło
udział 187 osób, w tym 100 (53%) kobiet i 87
(47%) mężczyzn. Niniejszy artykuł przedstawia opinię badanych na temat walorów przyrodniczych tego obszaru, barier spędzania czasu wolnego nad Wisłą, a także jakości wody na
warszawskim odcinku Wisły. Pytania zawarte
w kwestionariuszu miały charakter zamknięty lub półotwarty, co umożliwiło badanym
zamieszczenie własnych spostrzeżeń w ankiecie. Przy opracowaniu danych statystycznych
zastosowano funkcję chi - kwadrat w postaci
logarytmicznej.
Wyniki
Ważną cechą przy ocenie przydatności
obszaru dla rekreacji i wypoczynku są walory przyrodnicze tego obszaru. Najwięcej, bo
46% ankietowanych ocenia walory przyrodnicze terenów nadwiślańskich jako bardzo słabe(43%) lub słabe (3%). Równocześnie, ponad
1/3 z nich ocenia je jako wysokie (28%) lub
bardzo wysokie (6%), a 1/5 (19%) jako średnie
(ryć. 1). Opinie mężczyzn i kobiet nie różną się
istotnie.
Do najważniejszych walorów przyrodniczych, wybieranych przez respondentów należy sama rzeka (62% odpowiedzi), a także
krajobraz, jaki ona tworzy. W tym przypadku
Bardzo słabe
Wysokie
Średnie
Bardzo wysokie
Słabe
0%
20%
40%
Rycina 1: Ocena walorów przyrodniczych warszawskiego odcinka Wisły
60%
115
kobiety (60%) istotnie częściej wybierały odpowiedź „krajobraz" niż mężczyźni (44%).
Mniej, bo poniżej 1/3 badanych uważa za ważne kompleksy leśne zlokalizowane nad rzeką, a
prawie 1/4 badanych doceniła charakterystyczne dla Wisły łachy wiślane (ryć. 2).
Walory przyrodnicze są bezpośrednio związane z czystością wody na badanym obszarze. Odpowiedzi na pytanie dotyczące jakości
wody w Wiśle (ryć. 3) nie różniły się istotnie
ze względu na płeć i wykazały, że większość
ankietowanych jest świadoma złej jakości wiślanej wody. 87% badanych uznało ją za nie
nadającą się do picia a 84% - za nie nadającą
się do kąpieli. Tylko 4% ankietowanych przyznało się do niewiedzy na ten temat, i tylko 2%
- uznało wodę w rzece jako nadającą się do
picia, lub kąpieli. Co ważne, odpowiedzi te są
zgodne z rzeczywistym stanem wody.
Opinie badanych na temat zanieczyszczenia
Wisły znajdują odzwierciedlenie w kolejnym
zagadnieniu, dotyczącym barier spędzania
czasu wolnego nad Wisłą (ryć. 4). Główną
przeszkodą dla ankietowanych jest zanieczyszczenie, zarówno rzeki (59% odpowiedzi) jak i
wybrzeża (47%). Równie istotny, bo prawie
dla połowy badanych (47%) jest brak czystych
i bezpiecznych plaż a także brak infrastruktury
rekreacyjno - wypoczynkowej, o czym świadczy prawie 1/3 odpowiedzi. Dopiero na dalszych miejscach znalazły się takie przeszkody
jak: duża odległość od miejsca zamieszkania
(28%), trudny dojazd lub dojście (9%) brak
infrastruktury gastronomicznej (17%), a także
brak czasu (5% - w odpowiedzi „inne"). Porównując opinie kobiet i mężczyzn nie wykazano istotnych różnic.
Rzeka
Krajobraz
60%
136
Kompleksy leśne
• Razem
Łachy wiślane
• Mężczyźni
Dzika przyroda
D Kobiety
Ptaki
13%
Ryby
13%
Inne
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Rycina 2: Szczególnie ważne walory przyrodnicze Wisły na odcinku warszawskim
Nie nadaje się do
picia
Nie nadaje się do
kąpieli
Nie wiem
Nadaje się do picia
lub kąpieli
0%
20%
40%
60%
80%
Rycina 3: Stan czystości wody na warszawskim odcinku Wisły
100%
116
Duże zanieczyszczenie Wisły
Brak czystych i bezpiecznych plaż
Zanieczyszczone i nieestetyczne wybrzeże Wisły
Brak infrastr, rekreacyjno-wypoczynkowej
Zbyt duża odległ. od miejsca zamieszkania
Brak infrastr. gastronomicznej
Trudny dojazd/dojście
Inne
Brak miejsc do wędkowania 11%
0%
20%
40%
60%
80%
Rycina 4: Bariery spędzania czasu nad Wisłą
Podsumowując, podstawową barierą spędzania czasu nad Wisłą jest dla ankietowanych
zanieczyszczenie tego obszaru oraz brak plaż.
Może to być spowodowane faktem, że plaże
kojarzą nam się z wodą, więc nie ma lepszego miejsca na warszawską plażę miejską niż
Wisła.
Dyskusja
Celem przeprowadzonych badań jest ocena
atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły
dla rekreacji pod względem walorów przyrodniczych w opinii odwiedzających. W wyniku
analizy odpowiedzi, można stwierdzić, że ankietowani zdają sobie sprawę z zanieczyszczenia rzeki - ponad 85% badanych wie, że
wiślana woda nie nadaje się ani do picia ani
do kąpieli. Zły stan wody, to jednak coś więcej
dla ankietowanych, niż tylko informacja -jest
to główna bariera spędzania czasu nad Wisłąbariera dla 60% ankietowanych. Istotną barierą
jest również zanieczyszczenie i nieestetyczny
wygląd wybrzeża Wisły, a także brak czystych
i bezpiecznych plaż (po 47% odpowiedzi). Dla
1/3 badanych przeszkodę stanowi również brak
infrastruktury rekreacyjnej.
Z powodu zanieczyszczenia Wisły i jej
brzegów, większość (46%) badanych uważa
walory przyrodnicze tego obszaru za słabe lub
bardzo słabe. Równocześnie jednak ponad 1/3
badanych potrafi docenić znaczenie przyrodnicze tego obszaru - uważa je za wysokie lub
bardzo wysokie. Ankietowani doceniają prze-
de wszystkim samą rzekę, krajobraz jaki ona
tworzy, a także kompleksy leśne, zlokalizowane nad rzeką.
Z powyższych danych można wnioskować,
że to właśnie woda - rzeka, która zachowała
naturalny charakter, przyciąga ludzi mimo zanieczyszczenia i często nieprzyjemnego zapachu. To właśnie sama rzeka i krajobraz jaki
tworzy - a więc to czego nie znajdziemy na
innych terenach zielonych stolicy, sprawia, że
ankietowani przychodzą nad Wisłę.
Podsumowując, można stwierdzić, że walory przyrodnicze warszawskiego odcinka Wisły,
a przede wszystkim stopień zanieczyszczenia
tego obszaru, stanowi istotny wyznacznik przy
ocenie atrakcyjności warszawskiego odcinka
Wisły dla rekreacji. To właśnie zanieczyszczenie wody i brzegów wiślanych jest główną
barierą spędzania czasu wolnego nad rzeką.
Równocześnie, mimo niskiej oceny walorów
przyrodniczych przez większość ankietowanych, to właśnie sama rzeka i jej krajobraz
przyciąga ich nad Wisłę.
Piśmiennictwo:
1. Andruszkiewicz A. 2007: Wisła - ściek czy skarb
przyrody? Szansę dla rozwoju turystyki i rekreacji
na warszawskim odcinku Wisły. Turystyka i rekreacja tom 3/2007: 50-55
2. Gacka-Grzesikiewicz E. (red.) 1995: Korytarz ekologiczny doliny Wisty. Stan — Funkcjonowanie - Zagrożenia, Fundacja IUCN Poland, Warszawa
3. Gzella S. (red.) 2002: Krajobraz architektoniczny
Warszawy końca XX w., Wyd. Akapit - DTP, Warszawa, s. 125-131
117
4. Miller P. 2005: Wisła —jakiej już nie ma. Przyroda
Polska nr 9/2005, http://www.przyrodapolska.pl/
wrzesien05/wisla.htm (05.06.2007)
5. Program dla Wisty i jej Dorzecza 2020, Związek
Miast Nadwiślańskich, Biuro Programu dla Wisły i
jej dorzecza 2004r. s. 11 — 13 http://www.zmn.org.
pl/program.php (28.08.2008)
6. Schwerk A., Szyszko J. 2006: Yistula environmental park-Basic and data concept. Useofthe Yistula
inter-flood bank areafor suistainable development
ofWarsaw, WAU Press Warsaw, s. 7
1
Strategia rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do
2020 roku, s. 38 -39
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy, s. 38 - 43
Adres korespondencyjny:
Agata Andruszkiewicz
ul. Bogusławskiego 12/40
01-923 Warszawa
[email protected]
Praca wykonana w ramach Badań Własnych (B.wł.1.44) AWF w Warszawie, finansowanych przez Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa Wyższego