Warszawa, 25 lipca 2005 r

Warszawa, 2 września 2005 r.
REALIZACJA STYPENDIÓW MARIE CURIE a PRAWO POLSKIE
W 6 Programie Ramowym obecnie realizowanych jest 58 4-letnich projektów instytucjonalnych Marie
Curie (dane dotyczą konkursów dla RTN-Research Training Networks, Tok- Transfer of Knowledge,
EST- Early Stage Training, zakończonych w 2004 i 2005). Zbliżonej liczby zaakceptowanych
projektów można oczekiwać w ostatnich dwóch latach realizacji 6PR.
Stypendia Instytucjonalne Marie Curie umożliwiają
finansowanie przyjazdów naukowców
zagranicznych do polskich jednostek naukowo-badawczych oraz w przypadku ToK szkolenia polskich
pracowników w zagranicznych instytucjach partnerskich.
Zgodnie z kontraktami podpisywanymi pomiędzy KE a konsorcjum projektu, wynagrodzenia dla
stypendystów mogą być opłacane na dwa sposoby:
A. UMOWA o PRACĘ: “researchers recruited under an employment contract/fellowships with
full social security coverage”
B. UMOWA o STYPENDIUM: “researchers receiving a fixed-amount fellowship with minimum
social security coverage”
Wybór rodzaju wypłacanego wynagrodzenia jest pozostawiony do decyzji partnerów projektu.
Dodatkowo w Programie Pracy z września 2005 (str.62) umieszczona jest informacja, że zatrudnienie
wg wariantu B jest możliwe pod warunkiem kompatybilności z prawodawstwem danego kraju. W
praktyce jednak, często przy negocjacjach kontraktu, KE przekonuje do wyboru wersji B, głównie
przy krótkich pobytach trwających od 2 do 12 miesięcy, ponieważ wypłacana kwota jest dwukrotnie
niższa od wynagrodzenia należnego w wersji A.
Różnica pomiędzy wyżej wspomnianymi rodzajami wypłat wynagrodzenia polega na tym, że w
przypadku wariantu A naukowiec jest zatrudniony na umowę o pracę i w związku z tym z funduszy
unijnych opłacane są wszystkie wymagane przez prawo danego kraju obciążenia: podatki, ZUS, etc.
W przypadku wariantu B, KE uważając że naukowiec ma status stypendysty, a w związku z tym
umowę o stypendium, zgadza się tylko na opłacenie z funduszy unijnych minimalnego ubezpieczenia
socjalnego. KE określiła z góry, że minimalne świadczenia, które muszą być opłacone to
ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe.
Ze względu na wymogi zawarte w kontrakcie KE, na gruncie prawa polskiego, ze stypendystami
Marie Curie możliwe jest w Polsce zawarcie dwóch rodzajów umów:
- umowa o pracę
- umowa cywilnoprawna
A. UMOWA o PRACĘ - polska umowa o pracę jest zgodna z wariantem A proponowanym przez
KE i na gruncie prawa polskiego jej realizacja nie rodzi zastrzeżeń. Przy czym podpisanie umowy o
pracę wiążę się ze znacznie zwiększoną ilością formalności związanych z przyjęciem do pracy, np.
szkolenie BHP, badania lekarskie.
B. UMOWA o STYPENDIUM - stanowi problem – zarówno prawny, jak i finansowy, a jego źródło
leży we wzajemnym niedostosowaniu zaleceń KE i prawa polskiego. Tak jak zostało wspomniane
powyżej Komisja, bowiem uznaje, że umowy nie będące umowami o pracę są obciążone składkami
ubezpieczeniowymi jedynie w zakresie minimalnym tj. składkami na ubezpieczenie chorobowe i
wypadkowe. Tym samym – w stosunku do umów o pracę - Komisja daje o połowę mniej funduszy na
ten rodzaj umów.
Problem pojawia się w chwili, kiedy trzeba odpowiedzieć na pytanie, czym w świetle polskiego
prawa, jest „umowa o stypendium” (fixed amount contract) stworzona według zaleceń Komisji
Europejskiej.
„Stypendium” w prawie polskim jest okresową, bezzwrotną formą pomocy finansowej dla uczniów,
studentów lub pracowników naukowych. Nie jest zatem – tak jak umowy cywilnoprawne, czy umowa
1
o pracę, przewidziane przez prawo polskie i zalecenia KE – dwustronną umową, na podstawie której
dwie strony (naukowiec i instytucja) zobowiązują się współpracować za odpowiednim
wynagrodzeniem. Jeżeli wziąć pod uwagę, iż strony tej umowy zobowiązują się współpracować w ten
sposób, że naukowiec będzie świadczył odpłatne usługi na rzecz instytucji naukowej, to z pewnością
polski system prawa ubezpieczeń społecznych nie przyjmie tego rozwiązania jako „stypendium”.
Jedynym wyjątkiem, który nie mieści się w powyższej definicji, są „stypendia doktoranckie” tzn.
finansowanie przez uczelnię wykonywanie prac badawczych w ramach studiów doktoranckich.
Jednakże realizacja „stypendium doktoranckiego” jest w Polsce możliwa jedynie dla osób będących
oficjalnie uczestnikami studiów doktoranckich, wpisanych na specjalną listę prowadzoną przez
uczelnię i wykonujących prace badawcze w celu napisania rozprawy doktorskiej i uzyskania tytułu
naukowego doktora.
„Stypendia” są w Polsce zwolnione z obowiązku ubezpieczeniowego, a tym samym nie trzeba od
dochodów uzyskanych ze stypendiów, odprowadzać składek na ubezpieczenia społeczne i
ubezpieczenie zdrowotne. Wyjątkiem są studia doktoranckie, gdzie w przypadku doktoranta z
zagranicy (kraje UE, kraje z którymi Polska ma podpisane umowy) opłacenie ubezpieczenia
zdrowotnego jest obowiązkowe. Natomiast nie istnieje dla niego możliwość- w systemie ubezpieczeń
społecznych- opłaty ubezpieczenia wypadkowego.
Zasady kontraktu podpisywanego z KE, a dokładnie wymogi formalne, które Komisja nakłada na
treść umowy o charakterze „fixed amount contract” (wariant B) powodują, że jedyną odpowiednią
umową odpowiadającą tym wymaganiom, jest w prawie polskim umowa cywilnoprawna. Polskie
prawo nie przewiduje możliwości podpisania umowy „fixed amount contract”, która spełniając
wymogi KE, mogłaby zostać uznana za „stypendium” w rozumieniu prawa polskiego.
Centrum Informacji dla Naukowców przy IPPT PAN wystąpiło z pisemnym zapytaniem do centrali
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, o interpretację przepisów prawa polskiego, w powyższym
zakresie. Uzyskano oficjalną odpowiedź (pismo w załączeniu, FUu 402-738/05), iż dla Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych wiążąca jest treść umowy łączącej naukowca z instytucją, a nie jej nazwa.
Jeżeli umowa zawiera elementy wskazujące, że jest to umowa cywilnoprawna, to ZUS uzna ją za
umowę cywilnoprawną i zechce otrzymywać od dochodów na podstawie niej uzyskanych, stosowne
składki.
OBOWIĄZEK UBEZPIECZENIOWY UMÓW CYWILNOPRAWNYCH
Jak wspomniano powyżej, Komisja Europejska tworząc wariant ”fixed amount contract”, przyjęła, że
dla naukowca, który ją podpisze przewidziane są znacznie mniejsze środki finansowe, ponieważ
umowa ta nie będzie tak obciążona składkami ubezpieczeniowymi, jak umowa o pracę. Jednakże w
Polsce umowy cywilnoprawne są obciążone większą liczbą rodzajów ubezpieczeń społecznych
(emerytalne i rentowe -opłacane w połowie przez pracownika i pracodawcę, chorobowe w całości
przez pracownika; wypadkowe- pracodawcę).
Dodatkowym obowiązkiem jest opłacenie
ubezpieczenia zdrowotnego w systemie NFZ (w roku 2005 – 8,5%).
Rodzaje umów
Umowa o pracę
Umowa cywilnoprawna z obcym
pracodawcą- praca wykonywana w
siedzibie pracodawcy
Umowa cywilnoprawna z obcym
pracodawcą -praca wykonywana
poza siedzibą pracodawcy
Umowa cywilnoprawna z własnym
pracodawcą
+
D
N
Ubezpieczenie
emerytalne
19,52%
Ubezpieczenie
rentowe
13,0%
Ubezpieczenie
chorobowe
2,45%
Ubezpieczenie
wypadkowe
0,97% - 3,86%
+
+
+
+
+
+
D
+
+
+
D
N
+
+
+
+
ubezpieczenie obowiązkowe
ubezpieczenie dobrowolne, tzn. składki w dowolnej wysokości i w dowolnym okresie
brak możliwości ubezpieczenia
ubezpieczenia wymagane przez KE
2
Poniżej przedstawiono tabelę obrazującą jak kształtują się kwotowo, oba warianty wynagrodzenia
stypendium Marie Curie, oraz jak kształtuje się jego wysokość w przypadku wypłaty wynagrodzenia
na podstawie „fixed amount contract” jeżeli zastosować do niej jedynie wymagania KE, jak w
przypadku zastosowania zarówno zaleceń Komisji, jak i polskiego prawa.
Tabela wynagrodzenia początkującego naukowca w Polsce (kwoty w skali roku) 1 euro=4 zł
(podane kwoty są przybliżone)
Kwota przyznana przez
Komisję Europejską
Kwota do wypłaty
wg. zaleceń KE
Kwota do wypłaty
wg. prawa polskiego
WARIANT A
Employment contract
WARIANT B
Fixed amount contract
27 097 euro
13 548 euro
63 532 PLN
49 089 PLN
63 532 PLN
31 766 PLN
PODSUMOWANIE
Jak wynika z powyżej przedstawionego opisu, w przypadku umów o prace (wariant A) zastosowanie
wymagań Komisji Europejskiej i przepisów polskiego prawa jest zgodne i nie rodzi wątpliwości.
Natomiast zapisy KE dotyczące umowy o stypendium (wariant B) zmuszają polskie instytucje
naukowe do podpisywania ze stypendystami Marie Curie umowy cywilnoprawnej obciążonej
wszystkimi czterema ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym NFZ, co zrównuje
ją w tym zakresie z umową o pracę, na którą KE przeznacza dwukrotnie więcej środków finansowych.
Konsekwencją jest nierówne traktowanie stypendystów w zależności od wariantu wynagrodzenia
wynegocjowanego z KE.
W związku z powyższym Krajowy Punkt Kontaktowy wystąpi z oficjalnym pismem do KE
informującym o istniejącym w Polsce stanie prawnym i komplikacjami jakie wynikają z zawierania
przez polskie instytucje „fixed amount contract”. Po otrzymaniu opinii z KE zostanie ona przesłana
do osób zainteresowanych.
W związku z przedstawioną sytuacją zwracamy uwagę na negocjację nowych kontraktów
stypendiów instytucjonalnych Marie Curie i na komplikacje jakie się pojawiają przy realizacji umów
o stypendium. Naszym zdaniem polskie instytucje powinny raczej decydować się na umowy o pracę,
w celu uniknięcia późniejszych problemów.
Zwracamy również uwagę na realizację projektów typu Tok-Transfer of Knowledge, które pozwalają
na oddelegowanie pracownika zatrudnionego w jednym kraju do wykonania pracy w innym. W
przypadku krajów członkowskich UE mamy do czynienia z harmonizacją systemu ubezpieczeń
społecznych (Rozporządzenie Rady EWG 1408/71). Mówi ona o tym, że pracownik oddelegowany
do innego kraju na okres do 12 miesięcy zachowujący stosunek pracy z pierwszym pracodawcą
podlega systemowi ubezpieczeń społecznym w swoim kraju. Oznacza to, że dla polskiego ZUS
wystarczającym dowodem zwalniającym polskiego pracodawcę z płacenia składek na ubezpieczenia
społeczne w Polsce jest przywieziony przez niego formularz E-101. Wysokości składek oraz sposób
ich płacenia jest regulowany przepisami kraju w którym ma miejsce pierwsze zatrudnienie.
Anna Wiśniewska
Piotr Bednarek
Centrum Informacji dla Naukowców
Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN
3
4