WskaĨnik marĪy odsetkowej a wspóáczynnik

ANNALES
U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A
L UB L IN – POL ON IA
VOL. XLV, 2
SECTIO H
2011
Katedra BankowoĞci, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu
JUSTYNA ZABAWA
WskaĨnik marĪy odsetkowej a wspóáczynnik wypáacalnoĞci..
na przykáadzie polskiego sektora bankowego
Net interest margin and solvency ratio as exemplified by the bank sector in Poland
WstĊp
Ocena funkcjonowania polskiego sektora bankowego moĪe zostaü przeprowadzona
z wykorzystaniem wielu metod. MoĪna stwierdziü, iĪ obecnie jedną z popularniejszych jest analiza wskaĨnikowa1. Jej podstawĊ stanowią wielkoĞci ujawniane przez
instytucje bankowe w sprawozdaniach finansowych. NaleĪy podkreĞliü, iĪ analiza
wskaĨnikowa dostarcza istotnych informacji kierownictwu podmiotów gospodarczych,
a wiĊc i banków, które wykorzystywane są do oceny efektywnoĞci, páynnoĞci oraz
wypáacalnoĞci tych podmiotów.
W artykule podjĊto próbĊ zbadania istnienia zaleĪnoĞci pomiĊdzy podstawowymi
wskaĨnikami wykorzystywanymi w analizie wskaĨnikowej banków. Stąd teĪ zaáoĪono
zbadanie istnienia zaleĪnoĞci pomiĊdzy bezpieczeĔstwem banku a jego efektywnoĞcią
finansową. Przeanalizowano ksztaátowanie siĊ wskaĨnika marĪy odsetkowej oraz
wspóáczynnika wypáacalnoĞci w polskim sektorze bankowym. W tym celu wykorzystano dane finansowe pochodzące z bazy Bankscope oraz rocznych sprawozdaĔ
finansowych tych instytucji, natomiast stopieĔ zaleĪnoĞci pomiĊdzy analizowanymi
zmiennymi zbadano przy uĪyciu wspóáczynnika korelacji.
NaleĪy zaznaczyü, iĪ dobór wskaĨników nie zostaá dokonany w sposób losowy.
Wspóáczynnik wypáacalnoĞci to obecnie jeden z podstawowych wskaĨników infor1
K. Kochaniak, EfektywnoĞü finansowa banków gieádowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2010, s. 56-67.
184
JUSTYNA ZABAWA
mujących o poziomie bezpieczeĔstwa banku, którego minimalna wartoĞü zostaáa
okreĞlona ustawowo. Natomiast wskaĨnik marĪy odsetkowej stanowi jedną z gáównych
miar efektywnoĞci finansowej danej instytucji bankowej.
1. Znaczenia analizy wskaĨnikowej w ocenie dziaáalnoĞci banku
Znaczenie tradycyjnych wskaĨników finansowych przejawia siĊ w tym, iĪ kreują one wizerunek przedsiĊbiorstwa w otoczeniu zewnĊtrznym, a takĪe uáatwiają
pozyskanie Ğrodków niezbĊdnych do dalszego funkcjonowania i rozwoju2. Badając
znaczenie analizy wskaĨnikowej w dziaáalnoĞci podmiotu gospodarczego, jakim jest
bank, naleĪy równieĪ zwróciü uwagĊ na kryterium, w odniesieniu do którego owa
analiza zostanie przeprowadzona. Jako najczĊĞciej stosowane kryteria moĪna w tym
miejscu wymieniü m.in.3:
• grupĊ banków – umoĪliwia ocenĊ wybranego banku na tle grupy, np. dany
bank spóádzielczy na tle jednego zrzeszenia banków spóádzielczych,
• czas – pozwala dokonaü oceny zachodzących w czasie zmian efektywnoĞci
dziaáania banku,
• plan banku – umoĪliwia przeprowadzenie porównania osiągniĊtej efektywnoĞci
z uprzednio zaáoĪonymi wartoĞciami wskaĨników.
Oprócz przedstawionych powyĪej, najczĊĞciej stosowanych kryteriów, w literaturze przedmiotu moĪna równieĪ spotkaü kryteria, które posiadają ograniczone
zastosowanie. W tym miejscu moĪna wskazaü na zalecenia i wymagania regulacyjne.
Innym rzadko stosowanym kryterium jest takĪe to, które odnosi siĊ do normatywnych
wartoĞci wskaĨników. W odniesieniu do powyĪej przedstawionych kryteriów ocenĊ
sytuacji ekonomiczno-finansowej banku przeprowadzona jest z uwzglĊdnieniem
wskaĨników, które moĪna przypisaü do czterech kolejnych grup4:
1) wskaĨniki efektywnoĞci – okreĞlają sprawnoĞü dziaáania banku5, umoĪliwiają
udzielnie odpowiedzi na pytanie: na ile efektywna ekonomicznie jest dziaáalnoĞü danego banku,
2) wskaĨniki páynnoĞci oraz wypáacalnoĞci – okreĞlają, czy bank jest w stanie
regulowaü terminowo swoje zobowiązania oraz czy jest wypáacalny,
3) wskaĨniki gieádowe – oceniające jak rynek wycenia daną instytucjĊ finansową,
4) wskaĨniki jakoĞci aktywów – okreĞlają stopieĔ bezpieczeĔstwa aktywów
posiadanych przez bank.
2
Ibid., s. 56.
M. Iwanicz-Drozdowska, Metody oceny dziaáalnoĞci banku. Studia Finansowo-Bankowe, Poltext,
Warszawa 1999, s. 63.
4
Ibidem.
5
M. Capiga, EfektywnoĞü jako kryterium oceny banku, „Bank” 2002, nr 3, s. 48-51.
3
WSKAħNIK MARĩY ODSETKOWEJ A WSPÓàCZYNNIK WYPàACALNOĝCI...
185
W tym miejscu naleĪy zaznaczyü, iĪ w przypadku instytucji bankowych, efektywnoĞü finansową ocenia siĊ z wykorzystaniem kolejnych grup wskaĨników6: rentownoĞci,
marĪy, obciąĪenia wyniku finansowego, a takĪe efektywnoĞci zatrudnienia. W ramach
artykuáu zostanie poruszona przede wszystkim problematyka dotycząca jednego ze
wskaĨników z grupy marĪ, jakim jest marĪa odsetkowa. Ponadto w artykule zostaną
zaprezentowane zagadnienia związane z zastosowaniem wspóáczynnika wypáacalnoĞci
do oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej polskiego sektora bankowego.
3. Zastosowanie wskaĨnika marĪy odsetkowej w ocenie dziaáalnoĞci banku
Jak juĪ zaznaczono, wskaĨnik marĪy odsetkowej zaliczany jest do grupy wskaĨników marĪy wykorzystywanych do oceny efektywnoĞci finansowej banków7. WskaĨnik
ten jest jednym z podstawowych narzĊdzi analitycznych umoĪliwiających przeprowadzenie oceny dziaáalnoĞci danej instytucji bankowej. MarĪa odsetkowa stanowi
stosunek wysokoĞci wyniku odsetkowego do wartoĞci aktywów banku. Przy czym
wysokoĞü wyniku odsetkowego ustalana jest jako róĪnica pomiĊdzy przychodami
z tytuáu odsetek a kosztami odsetkowymi. Zatem wskaĨnik marĪy odsetkowej opisywany jest nastĊpującym równaniem:
m arĪa odsetkowa
wynik odsetkowy
aktywa
NaleĪy równieĪ znaczyü, iĪ w niektórych pozycjach literatury, marĪa odsetkowa
stanowi wysokoĞü wyniku odsetkowego odnoszonego jedynie do wartoĞci aktywów
odsetkowych. Wówczas marĪa odsetkowa opisywana jest nastĊpującym równaniem8:
m arĪa odsetkowa
wynik odsetkowy
aktywa odsetkowe
Przedstawione powyĪej dwa sposoby wyliczania marĪy odsetkowej są stosowane
w praktyce bankowej. Jednak drugie podejĞcie wydaje siĊ bardziej uzasadnione. Wynik
odsetkowy stanowi pozycjĊ rachunku zysku i strat i dotyczy danego roku obrotowego.
Aktywa odsetkowe obliczane są na podstawie danych otrzymanych z bilansu banku.
Stąd teĪ ich stan powinien byü wykazywany jako wartoĞü Ğrednia9. Do aktywów
odsetkowych zaliczane są pozycje przedstawione w aktywach bilansu, w grupach:
6
M. Iwanicz-Drozdowska, Zarządzanie finansowe bankiem, PWE, Warszawa 2005, s. 70-77.
K. Kochaniak, op. cit., s. 59.
8
M. Iwanicz-Drozdowska, Metody oceny dziaáalnoĞci banku, op. cit., s. 66-67.
9
E. Orechwa-Maliszewska, E. Worobiej, SprawozdawczoĞü i analiza finansowa banku, WyĪsza Szkoáa
Finansów i Zarządzania w Biaáymstoku, Biaáystok 2008, s. 87.
7
186
JUSTYNA ZABAWA
II-VII. Ponadto naleĪy zaznaczyü, iĪ istnieje moĪliwoĞü dezagregacji wskaĨnika wg
kryterium podmiotowego, co umoĪliwia rozróĪnienie marĪy odsetkowej od podmiotów: finansowych, niefinansowych oraz sektora budĪetowego.
NaleĪy zaznaczyü, grupa wskaĨników marĪy obejmuje nie tylko wskaĨniki związane z marĪą odsetkową10. WskaĨniki marĪy moĪna zbudowaü dla róĪnych pozycji
pokazywanych w sprawozdaniu finansowym banku, jakim jest rachunek zysków
i strat. W takim przypadku do obliczeĔ naleĪy przyjąü w mianowniku wartoĞü aktywów ogóáem. NastĊpnie na podstawie wartoĞci poszczególnych pozycji pokazanych
w rachunku zysku i start moĪna wyliczyü11:
• marĪĊ dywidendy – jako relacjĊ wartoĞci przychodów z tytuáu akcji oraz
udziaáów do aktywów ogóáem,
• marĪĊ prowizyjną – jako relacjĊ wartoĞci wyniku na prowizjach do aktywów
ogóáem,
• marĪĊ handlową – jako relacjĊ sumy wielkoĞci wyników na operacjach finansowych oraz operacjach wymiany do aktywów ogóáem,
• marĪĊ zapotrzebowania – jako relacjĊ wysokoĞci kosztów dziaáania oraz
amortyzacji do aktywów ogóáem,
• marĪĊ ryzyka (rezerw) – jako relacjĊ wysokoĞci salda rezerw do aktywów
ogóáem,
• marĪĊ operacji nadzwyczajnych – jako relacjĊ wysokoĞci wyniku na operacjach
nadzwyczajnych do aktywów ogóáem.
3. Wykorzystanie wspóáczynnika wypáacalnoĞci
w ocenie kondycji finansowej banku
Wspóáczynnik wypáacalnoĞci, jak juĪ uprzednio zaznaczono, stanowi obecnie
jeden z podstawowych wspóáczynników oceny kondycji finansowej instytucji banków. Ponadto zaliczany jest on, obok wskaĨnika páynnoĞci w ujĊciu bilansowym oraz
wskaĨnika páynnoĞci w ujĊciu strumieniowym, do jednego z najczĊĞciej stosowanych
wskaĨników z grupy dotyczących wypáacalnoĞci oraz páynnoĞci12. Wspóáczynnik ten,
zwany równieĪ wspóáczynnikiem adekwatnoĞci kapitaáowej lub wspóáczynnikiem
Cooke’a, zostaá wprowadzony w 1988 roku przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego zrzeszający przedstawicieli nadzoru bankowego z jedenastu krajów europejskich13.
Minimalna wartoĞü wspóáczynnika wypáacalnoĞci zostaáa okreĞlona w formie
zapisu ustawowego. Zgodnie z art. 128 ustawy Prawo bankowe kaĪdy bank zobo10
M. Iwanicz-Drozdowska, Metody…, op. cit., s. 67.
Ibidem.
12
Ibid., s. 73-75.
13
M. Capiga, OkreĞlanie pozycji rynkowej banku komercyjnego, [w:] K. Znaniecka (red.), Finanse
w procesie urynkowienia gospodarki, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice 1994, s. 41.
11
WSKAħNIK MARĩY ODSETKOWEJ A WSPÓàCZYNNIK WYPàACALNOĝCI...
187
wiązany jest utrzymywaü wspóáczynnik wypáacalnoĞci na poziomie co najmniej
8%, a bank rozpoczynający dziaáalnoĞü operacyjną na poziomie co najmniej 15%
w pierwszym roku dziaáalnoĞci, a w kolejnym roku – przez okres 12 miesiĊcy – na
poziomie co najmniej 12%14.
Zgodnie z uchwaáą nr 380/2008 Komisji Nadzoru Finansowego15 wspóáczynnik
wypáacalnoĞci banku obliczany jest w procentach jako pomnoĪony przez 100 uáamek,
którego:
1) licznikiem jest wartoĞü funduszy wáasnych powiĊkszona o kapitaá krótkoterminowy;
2) mianownikiem jest pomnoĪony przez 12,5 caákowity wymóg kapitaáowy.
W tym miejscu naleĪy znaczyü, iĪ kapitaáy (fundusze) wáasne, które wystĊpują
w bilansie banku, są kategorią prawa bilansowego i są wykazywane wg reguá okreĞlonych ustawą o rachunkowoĞci oraz rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie
szczególnych zasad rachunkowoĞci banków. Inną kategorią są natomiast fundusze
wáasne, których konstrukcjĊ okreĞla ustawa Prawo bankowe oraz odpowiednie
uchwaáy Komisji Nadzoru Finansowego. To wáaĞnie one są wielkoĞcią ustalaną dla
celów nadzorczych i okreĞlane jako regulacyjny kapitaá wáasny.
Zatem, w analizowanym kontekĞcie, przez fundusze wáasne naleĪy rozumieü:
1) fundusze podstawowe banku, w tym: fundusze zasadnicze banku, pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, pozycje pomniejszające fundusze podstawowe;
2) fundusze uzupeániające banku w kwocie nieprzewyĪszającej funduszy podstawowych banku, w tym: kapitaá (fundusz) z aktualizacji wyceny rzeczowych
aktywów trwaáych, pozycje okreĞlone przez KomisjĊ Nadzoru Finansowego
w celu bezpiecznego prowadzenia dziaáalnoĞci bankowej i prawidáowego zarządzania ryzykiem w banku oraz pomniejszenia funduszy uzupeániających
okreĞlone przez KNF.
Natomiast wymogi kapitaáowe (zgodnie z uchwaáą nr 380/2008 KNF) obejmują:
1) áączny wymóg kapitaáowy z tytuáu ryzyka kredytowego,
2) áączny wymóg kapitaáowy z tytuáu nastĊpujących ryzyk rynkowych: walutowego,
cen towarów, cen kapitaáowych papierów wartoĞciowych, ryzyka szczególnego
cen instrumentów dáuĪnych oraz ryzyka ogólnego stóp procentowych,
3) áączny wymóg kapitaáowy z tytuáu ryzyka rozliczenia, dostawy oraz ryzyka
kredytowego kontrahenta,
4) áączny wymóg kapitaáowy z tytuáu przekroczenia limitu koncentracji zaangaĪowaĔ i limitu duĪych zaangaĪowaĔ,
5) áączny wymóg kapitaáowy z tytuáu przekroczenia progu koncentracji kapitaáowej,
6) áączny wymóg kapitaáowy z tytuáu ryzyka operacyjnego.
14
Art. 128 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz.U. 1997, Nr 140, poz. 939 z póĨniejszymi zmianami).
15
Uchwaáa nr 380/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008.
188
JUSTYNA ZABAWA
Zatem im wyĪszy poziom wspóáczynnika, tym dana instytucja bankowa wykazuje wiĊksze bezpieczeĔstwo. NaleĪy jednak zwróciü uwagĊ na fakt, iĪ zbyt wysoka wartoĞü analizowanego wspóáczynnika moĪe Ğwiadczyü o mniejszej zdolnoĞci
do wypracowania wysokiej efektywnoĞci, co w dáuĪszym horyzoncie czasowym
wpáywa niekorzystnie na sytuacjĊ podmiotu i moĪe spowodowaü obniĪenie jego
bezpieczeĔstwa16.
NaleĪy podkreĞliü, iĪ wypáacalnoĞü banku, której miarą jest wspóáczynnik wypáacalnoĞci, oznacza dáugoterminową zdolnoĞü regulowania zobowiązaĔ, równieĪ
w przypadku wystąpienia strat17. Ponadto wypáacalnoĞü stanowi element oceny danej
instytucji bankowej w kontekĞcie bezpieczeĔstwa jego funkcjonowania. Jak juĪ zaznaczono, analiza wypáacalnoĞci podmiotu, jakim jest bank, bazuje na wspóáczynniku
wypáacalnoĞci. NaleĪy jednak zaznaczyü, iĪ uzupeániającą rolĊ w tym miejscu moĪe
odgrywaü zarówno analiza wielkoĞci funduszy wáasnych, jak i struktury majątkowo
-kapitaáowej banku.
Wedáug danych UrzĊdu Komisji Nadzoru Finansowego wspóáczynnik wypáacalnoĞci w 2009 roku w bankach komercyjnych wzrósá z 11,2% do 13,2%, w bankach
spóádzielczych z 13,1% do 13,4%. Wspóáczynnik ten byá wyĪszy niĪ 15% w 19 bankach
komercyjnych oraz w 280 bankach spóádzielczych. WiĊkszoĞü banków komercyjnych
(30) wykazaáa wspóáczynnik wypáacalnoĞci w granicach: 8%-15%, w tym przedziale
ulokowaáy siĊ równieĪ wszystkie pozostaáe banki spóádzielcze18.
Zgodnie z najnowszymi danymi UrzĊdu Komisji Nadzoru Finansowego Ğredni
wspóáczynnik wypáacalnoĞci na koniec 2010 roku wyniósá 13,8%. Dla polskiego
sektora bankowego byá to wynik wyĪszy od prognozowanego o 0,9 pp., co byáo skutkiem mniejszego od przewidywanego (o 8,9%) sumarycznego wymogu kapitaáowego
sektora oraz wyĪszych (o 2,6%) funduszy wáasnych banków. Natomiast w 2011 roku
planowany jest wzrost funduszy wáasnych banków o 5,2% (z 94 mld do 98 mld),
przy jednoczesnym wzroĞcie caákowitego wymogu kapitaáowego (o 12,5%). Fakt ten
skutkowaü bĊdzie obniĪeniem siĊ Ğredniej wartoĞci wspóáczynnika wypáacalnoĞci
dla sektora bankowego z 13,8% na koniec 2010 roku do poziomu 12,9% na koniec
2011 roku.
4. Korelacja wspóáczynnika wypáacalnoĞci i wskaĨnika marĪy odsetkowej
na przykáadzie polskiego sektora bankowego
W ramach przeprowadzonych badaĔ zebrano informacje dotyczące ksztaátowania siĊ wspóáczynnika wypáacalnoĞci oraz wskaĨnika marĪy odsetkowej w polskim
sektorze bankowym w 2009 roku. Wedáug danych Narodowego Banku Polskiego
16
17
18
M. Iwanicz-Drozdowska, Metody…, op. cit., s. 73-74.
E. Orechwa-Maliszewska, E. Worobiej, SprawozdawczoĞü i analiza, op. cit., s. 77.
Raport o sytuacji banków w 2009 r., Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa 2010.
189
WSKAħNIK MARĩY ODSETKOWEJ A WSPÓàCZYNNIK WYPàACALNOĝCI...
na 31.12.2009 r. w Polsce, w sektorze bankowoĞci komercyjnej spoĞród 64 banków
prowadzących dziaáalnoĞü operacyjną funkcjonowaáo 46 banków krajowych oraz 18
instytucji kredytowych19. Natomiast w sektorze bankowoĞci spóádzielczej dziaáalnoĞü
prowadziáy 3 banki zrzeszające oraz 576 banków spóádzielczych prowadzących
dziaáalnoĞü operacyjną. Na skutek przeprowadzonych czynnoĞci przeanalizowano
ksztaátowanie siĊ ww. wskaĨników w bankach krajowych oraz bankach zrzeszających.
Z dostĊpnych Ĩródeá informacji otrzymano kompletne dane dla 36 banków: 34 banków
krajowych (w tym 12 instytucji notowanych na Gieádzie Papierów WartoĞciowych
w Warszawie) oraz 2 banków zrzeszających.
W tym miejscu naleĪy zaznaczyü, iĪ informacje dotyczące ksztaátowania siĊ marĪ
odsetkowych w polskim sektorze bankowym pochodzą z bazy Bankscope, która jest
globalną bazą danych Ĩródáowych. Zawiera ona szczegóáowe i aktualne informacje
dotyczące ponad 23 000 banków oraz narzĊdzia statystyczne do analizy danych.
Poza informacjami kontaktowymi, klasyfikacją banku i jego miejscem w rankingach,
baza zawiera informacje z audytu oraz informacje o gáównych udziaáowcach i strukturze organizacyjnej instytucji bankowych. Natomiast dane dotyczące wysokoĞci
wspóáczynników wypáacalnoĞci otrzymano na podstawie analizy rocznych raportów
finansowych polskich banków komercyjnych.
Ksztaátowanie siĊ wysokoĞci marĪ odsetkowych oraz wspóáczynnika wypáacalnoĞci
na koniec 2009 roku w przebadanych instytucjach bankowych przedstawiono w tab. 1.
Tabela 1. Wspóáczynnik wypáacalnoĞci i wskaĨnik marĪy odsetkowej w sektorze bankowym w 2009 r.
Lp.
Nazwa banku
notowany
wspóáczynnik
wskaĨnik marĪy
na GPW wypáacalnoĞci (%) odsetkowej (%)
1
Alior Bank SA
57,00
2,74
2
Allianz Bank Polska SA
54,00
0,31
3
Bank Polskiej SpóádzielczoĞci SA
9,70
1,28
4
Bank BPH SA
12,29
4,31
5
Bank DnB NORD Polska SA
12,60
1,96
6
Bank Gospodarki ĩywnoĞciowej SA
11,60
2,09
7
Bank Gospodarstwa Krajowego
13,03
1,71
8
Bank Handlowy w Warszawie SA
tak
16,76
4,52
9
Bank Millennium SA
tak
10,36
1,39
10
Bank Ochrony ĝrodowiska SA
tak
12,80
2,21
19
tak
www.nbp.pl, Raport o funkcjonowaniu systemu bankowego Polsce w 2009 roku.
190
JUSTYNA ZABAWA
Lp.
Nazwa banku
11
Bank Pocztowy SA
12
Bank Polska Kasa Opieki SA
13
Bank Zachodni WBK SA
14
BRE Bank Hipoteczny SA
15
BRE Bank SA
16
notowany
wspóáczynnik
wskaĨnik marĪy
na GPW wypáacalnoĞci (%) odsetkowej (%)
16,00
4,79
tak
15,64
3,24
tak
12,34
3,23
11,51
1,50
11,73
2,31
Mercedes-Benz Bank Polska SA
12,53
4,96
17
Deutsche Bank PBC SA
8,74
2,82
18
Deutsche Bank Polska SA
23,00
1,57
19
DZ Bank Polska SA
12,97
2,27
20
Euro Bank SA
10,49
8,19
21
FCE Bank Polska SA
299,00
7,43
22
Fiat Bank Polska SA
20,46
4,19
23
Fortis Bank Polska SA
13,28
2,29
24
Gospodarczy Bank Wielkopolski SA
10,60
1,70
25
HSBC Bank Polska SA
21,60
4,97
26
ING Bank ĝląski SA
11,24
2,81
27
INVEST - BANK SA
11,14
5,49
28
Kredyt Bank SA
12,13
2,90
29
LUKAS Bank SA
12,51
12,49
30
Nordea Bank Polska SA
9,76
2,04
31
Pekao Bank Hipoteczny SA
17,43
2,43
32
Polski Bank PrzedsiĊbiorczoĞci SA
37,44
1,76
33
Powszechna Kasa OszczĊdnoĞci Bank Polski SA
14,28
3,81
34
Rabobank Polska SA
15,00
1,43
35
Raiffeisen Bank Polska SA
12,24
2,20
36
Volkswagen Bank Polska SA
11,87
4,12
tak
tak
tak
tak
tak
tak
ħródáo: Baza danych Bankscope oraz roczne sprawozdania finansowe banków.
WSKAħNIK MARĩY ODSETKOWEJ A WSPÓàCZYNNIK WYPàACALNOĝCI...
191
Wspóáczynnik wypáacalnoĞci
StopieĔ zaleĪnoĞci liniowej pomiĊdzy badanymi cechami, tj. wspóáczynnikiem
wypáacalnoĞci a wskaĨnikiem marĪy odsetkowej wyznaczono z wykorzystaniem
wspóáczynnika korelacji Pearsona. Wspóáczynnik ten jest miarą siáy związku liniowego
pomiĊdzy badanymi cechami i przyjmuje wartoĞci z przedziaáu [-1,0; 1,0]20. Znak
wspóáczynnika korelacji informuje o kierunku korelacji, natomiast jego bezwzglĊdna
wartoĞü o sile związku. W przypadku, gdy wartoĞü wspóáczynnika wynosi 1 lub -1, to
pomiĊdzy badanymi zamiennymi istnieje zaleĪnoĞü w postaci funkcji liniowej. W sytuacji, gdy wartoĞü wspóáczynnika wynosi 0, to wówczas badane zmienne nie są ze sobą
skorelowane. Ponadto przyjmuje siĊ, Īe jeĪeli wartoĞü wspóáczynnika korelacji wynosi21:
a) mniej niĪ 0,2, to oznacza brak zaleĪnoĞci liniowej pomiĊdzy badanymi zmiennymi;
b) 0,2-0,4 – istnieje niska zaleĪnoĞü liniowa;
c) 0,4-0,7 – zaleĪnoĞü umiarkowana;
d) 0,7-0,9 – zaleĪnoĞü znacząca;
e) powyĪej 0,9 – zaleĪnoĞü bardzo silna.
W badanej grupie banków wartoĞü wspóáczynnika korelacji dla analizowanych
cech tzn. wskaĨnika marĪy odsetkowej oraz wspóáczynnika wypáacalnoĞci wyniosáa 0,26. WartoĞü ta Ğwiadczy o istnieniu niewielkiej zaleĪnoĞci liniowej pomiĊdzy
badanymi wskaĨnikami w grupie analizowanych banków. KorelacjĊ wspóáczynnika
wypáacalnoĞci oraz wskaĨnika marĪy odsetkowej w grupie badanych instytucji bankowych przedstawiono na rys. 1.
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
0,00
2,00
4,00
6,00
8,00
10,00
12,00
14,00
WskaĨnik marĪy odsetkowej
Rys. 1. Korelacja wspóáczynnika wypáacalnoĞci i wskaĨnika
marzy odsetkowej w bankach w 2009 roku
ħródáo: Opracowania wáasne.
20
S. Ostasiewicz, Z. Rusnak, U. Siedlecka, Statystyka. Elementy teorii i zadania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocáawiu, Wrocáaw 1998, s. 274-277.
21
Ibid., s. 276.
192
JUSTYNA ZABAWA
Wspóáczynnik wypáacalnoĞci
Na uwagĊ zasáuguje fakt, iĪ w przypadku banków notowanych na Gieádzie Papierów WartoĞciowych w Warszawie wartoĞü wspóáczynnika korelacji wyniosáa juĪ
0,69. (rys. 2).
18,00
16,00
14,00
12,00
10,00
8,00
6,00
4,00
2,00
0,00
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
WskaĨnik marĪy odsetkowej
Rys. 2. Korelacja wspóáczynnika wypáacalnoĞci i wskaĨnika
marzy odsetkowej w bankach notowanych na GPW
ħródáo: Opracowania wáasne.
Fakt ten Ğwiadczy o istnieniu umiarkowanej zaleĪnoĞci liniowej pomiĊdzy
wskaĨnikiem marĪy odsetkowej a wspóáczynnikiem wypáacalnoĞci wĞród tej grupy
instytucji bankowych. Zaskakujące jest, iĪ w przypadku obu analizowanych grup instytucji bankowych wartoĞü wspóáczynnika korelacji jest dodatnia. Korelacja dodatnia
wystĊpuje wtedy, gdy wzrostowi wartoĞci jednej cechy odpowiada wzrost Ğrednich
wartoĞci drugiej cechy. W kontekĞcie przeprowadzonych badaĔ fakt ten oznacza, iĪ
im bardziej wypáacalny jest dany bank, tym bardziej jest on efektywny finansowo.
Z drugiej jednak strony naleĪaáoby przypuszczaü, iĪ zaleĪnoĞü pomiĊdzy stopniem
bezpieczeĔstwa banku a jego efektywnoĞcią finansową powinna charakteryzowaü
siĊ korelacją ujemną. W takiej sytuacji wzrostowi wartoĞci jednej cechy powinny
odpowiadaü spadki Ğrednich wartoĞci drugiej cechy. MoĪna zatem domniemywaü,
iĪ dobór wskaĨników nie oddaje w peáni ich charakterystyk. Zatem z duĪą dozą
ostroĪnoĞci naleĪy wykorzystywaü wspóáczynnik wypáacalnoĞci jako podstawowy
wskaĨnik do oceny poziomu bezpieczeĔstwa danego banku. DuĪą uwagĊ naleĪy
równieĪ zwróciü na zastosowanie wskaĨnika marĪy odsetkowej jako podstawowego
i jedynego w ocenie efektywnoĞci finansowej danej instytucji.
Podsumowanie
Wspóáczynnik wypáacalnoĞci oraz wskaĨnik marĪy odsetkowej to obecnie podstawowe wskaĨniki wykorzystywane w ocenie funkcjonowania sektora bankowego.
WSKAħNIK MARĩY ODSETKOWEJ A WSPÓàCZYNNIK WYPàACALNOĝCI...
193
Wspóáczynnik wypáacalnoĞci jako miara poziomu bezpieczeĔstwa banku, natomiast
wskaĨnik marĪy odsetkowej jako miara jego efektywnoĞci finansowej. Na skutek
przeprowadzonych badaĔ podjĊto próbĊ zbadania stopnia zaleĪnoĞci pomiĊdzy ww.
zmiennymi w grupie wybranych banków. Obliczone wspóáczynniki korelacji Ğwiadczą
o istnieniu niewielkiej dodatniej zaleĪnoĞci liniowej pomiĊdzy badanymi zamiennymi
w grupie wszystkich przebadanych banków oraz o umiarkowanej dodatniej zaleĪnoĞci liniowej w grupie banków notowanych na Gieádzie Papierów WartoĞciowych
w Warszawie. Zatem wyniki badaĔ okazaáy siĊ zaskakujące i odmienne od tych, jakie
przypuszczano uzyskaü. Stąd teĪ bardzo ostroĪnie naleĪy wykorzystywaü wspóáczynnik wypáacalnoĞci oraz wskaĨnik marĪy odsetkowej jako podstawowe i jedyne
wskaĨniki do oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej danego banku.
Net interest margin and solvency ratio as exemplified by the bank sector in Poland
The article presents issues concerning the relationship between the basic indicators used in the ratio
analysis. Therefore, an attempt was made to examine the relationship between the bank’s security and
its financial performance. An analysis which includes development of the ratio of net interest margin
and solvency ratios in the Polish banking sector was made. To this purpose, the financial data from
the database Bankscope and annual financial statements of these institutions was used. The degree of
dependence between the analyzed variables were examined using the correlation coefficient. Selection
of indicators has not been chosen randomly. Solvency ratio is one of the basic indicators of bank’s
security level. Its minimum value is specified by statue. The ratio of net interest margin is one of the
main measures of financial performance in the whole banking institution.