joga - droga do transcendencji

Wstęp
Współcześnie coraz więcej osób podejmuje praktykę jogi. Czynią to na wiele sposobów, sięgają po różne
metody, których rozmaitość trudno objąć i usystematyzować. Praktykują w zaciszu domowym i szkołach jogi,
w aśramach i klubach fitness, w luksusowych ośrodkach
wypoczynkowych i szpitalach, a nawet w kościołach
i salach parafialnych. W zależności od indywidualnych
upodobań i potrzeb każdy może również sięgnąć po jeden z wielu specjalistycznych podręczników jogi dla
nauczycieli, pianistów, biznesmenów, graczy w golfa,
pracowników biurowych itd. Możliwe jest także uczestniczenie w korespondencyjnym lub internetowym kursie
jogi. Współcześnie, choć może wydawać się to nieprawdopodobne, jogę praktykują również koty, psy czy konie.
Ich właściciele mają do dyspozycji nie tylko stosowne
podręczniki, ale i rozmaite akcesoria przydatne przy wykonywaniu ćwiczeń. Mogą również zabrać swych ulubieńców na specjalne zajęcia dla zwierząt, prowadzone
przez wykwalifikowanych nauczycieli.
W ciągu niemal pięciu tysięcy lat joga wielokrotnie
ulegała zmianom, dostosowując się do różnych warunków społecznych i kulturowych. Ta zdolność adaptacyjna
zawsze była źródłem jej bogactwa i trudnej do ogarnięcia
wielowymiarowości. Wydaje się jednak, że wielka popularność jogi i dość zaskakująca różnorodność form, jakie
6
WSTĘP
współcześnie przyjmuje gubi coraz częściej jej zasadnicze przesłanie. Coraz rzadziej postrzega się jogę jako
ścieżkę duchową, drogę prowadzącą ku transcendencji.
Staje się raczej wyszukaną, egzotyczną formą gimnastyki, modnym sposobem na spędzanie wolnego czasu,
utrzymanie kondycji fizycznej, zgrabnej figury i dobrego
samopoczucia.
Niniejsze opracowanie jest próbą ukazania tradycji
jogi, jej bogactwa i różnorodności. Prześledzenie dziejów jogi od najwcześniejszych, możliwych do uchwycenia początków aż po czasy współczesne, pozwoli Czytelnikowi – taka jest przynajmniej moja intencja – zapoznać
się z różnymi jej aspektami i formami, a przede wszystkim uchwycić tę myśl, która leży u ich podstaw i wyraża
jednocześnie najgłębszą istotę jogi.
Mircea Eliade pisał, że „... joga stanowi charakterystyczny wymiar ducha indyjskiego, i to w takim stopniu,
że wszędzie, gdzie wniknie się w religię i kulturę Indii,
napotyka się bardziej lub mniej czyste formy jogi”1. Nie
jest możliwe wyczerpujące opisanie owego „indyjskiego
ducha” w tak krótkim opracowaniu, jak to, które Czytelnik trzyma przed sobą. Wątpię, czy w ogóle jest to możliwe... W niniejszej książce przedstawiono więc jedynie
wybór problemów uznanych za najbardziej reprezentatywne dla tradycji jogi.
Książkę podzielono na siedem zasadniczych części,
wyznaczających kolejne etapy rozwoju jogi. Podział ów
po części został zainspirowany przez prace Georga Feu1
M. Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, przeł. B. Baranowski, Warszawa
1997, s. 368.
WSTĘP
7
ersteina, jednego ze uznanych badaczy i znawców tej
tradycji. Rozważania rozpoczęto od poszukiwania najwcześniejszych śladów idei jogi w przedindoeuropejskiej
jeszcze cywilizacji doliny Indusu. Następnie zaprezentowano najważniejsze wątki wedyjskie sklasyfikowane
przez Feuersteina jako joga archaiczna, i dalej – wybrane
myśli zaczerpnięte z Upaniszad oraz koncepcje odczytywalne z Bhagawadgity, łączone przez tegoż badacza
w jedną kategorię jogi preklasycznej. W osobnych rozdziałach omówiono system jogi klasycznej, jogę postklasyczną i współczesną. Zaproponowany podział ma jednak
charakter przede wszystkim porządkujący i nie powinien
przesłaniać ciągłości tradycji jogi. Na tej właśnie podstawie, sięgając po interpretacje, komentarze i wypowiedzi
współczesnych joginów, wyjaśniam niektóre zjawiska
pochodzące z odległej nieraz przeszłości.
Ostatnie dwie części książki ukazują wybrane kwestie
związane z jogą chrześcijańską oraz historią jogi w Polsce. Odpowiedź na pytanie, czym jest joga i jak można ją
definiować, znajdzie Czytelnik w rozdziale pierwszym.
Każdy rozdział kończy wybór podstawowej literatury przedmiotu uzupełniony niekiedy uwagami i wyjaśnieniami. Wskazane pozycje pozwolą zainteresowanym
wyjść poza przedstawiony zestaw zagadnień i umożliwią
poszerzenie wiedzy na temat tradycji jogi, a niektórych
być może skłonią także do podjęcia własnych poszukiwań. Ze względu na popularny charakter opracowania,
tam gdzie było to możliwe, starałam się wskazywać na
literaturę dostępną w języku polskim.
Wszystkie terminy sanskryckie podane są w wersji
spolszczonej. Transliteracja naukowa na alfabet łaciński,
8
WSTĘP
zastosowana tylko przy pierwszym ich wystąpieniu, została umieszczona w nawiasie i zapisana kursywą. Wyjątkiem od tej reguły jest zapis współczesnych indyjskich
imion i nazwisk, które zostały podane tylko w wersji
angielskiej, gdyż tak robią sami ich posiadacze, i w tej
formie są one powszechnie znane i rozpoznawane. W cytatach zachowana została pisownia oryginału.
Na zakończenie należy wyraźnie zaznaczyć, że opracowanie, które Czytelnik trzyma w ręku nie jest podręcznikiem jogi. Mam nadzieję, że dzięki lekturze niniejszej książki Czytelnik zrozumie, dlaczego „nauczenie się jogi” z książki nie jest możliwe.