Lębork i okolice 1285-1945

Henryk Keller stał na dzisiejszym placu Kopernika. l-po~IiSkiego
budynku ktoś oddał strzał i zabił go. Był~ to według zapisu dZia­
łacza ZBoWiD Kazimierza Klimka. w piątek 9 marca 1945 r.,
inni podają datę 7 marca. Mogiła tego żołnierza zostala u~ypa~a
w miejscu gdzie padł strzał. pochowany bez trumny; Jedyme
zwłoki przykryto jego własnym płaszczem..
.
W dniach od 9 do 11 marca 1945 r., 19 Armia Drugl~go Frontu
Białoruskiego toczyła walki z wojskami hitlerowskl~1 o Lębork
i okolicę. Na cmentarzu wojennym żołnierzy ArmII czerwo.neJ
w Lęborku według relacji Kazimie!Za ~Iimka, spocz~wa 706 zo~~
nierzy Armii Czerwonej z 19 ArmII OgolnowoJskow~J: 3 Gward.YJ..
skiego Korpusu Pancernego, 18 Brygady Pancernej I 102 .DYWIZJI
Piechoty z 40 Gwardyjskiego Korpusu Armii II Front~ Blało~us~
kiego. Ekshumowane ,zwłoki z porozrzucanych mogił po Ziemi
lęborskiej i okolicy pochowano na cm.entarzu wOjennym w 3~
zbiorowych i dwóch pojedynczych mogiłach pod lasem przy szo
.
sie słupskiej.
W wyzwolonym Lęborku pierwszą władzą ~yła .radzlecka Ko­
mendantura Wojenna, która posiadała swoJą siedzibę w budyn~u
przy alei Wolności nr 71. Komendantem wojennym był ajor
KoŻurin. Przy placu Kopernika nr 7 zlokalizowana ~yła placow~a
kontrwywiadu radzieckiego, a jej szefem był kapitan Jeromtn.
Radziecka Komendantura Wojenna w Lęborku zamknęła swą
działalność po kapitulacji Niemiec w dniu 9 maja 1945 r.
n:
W POLSCE LUDOWEJ
Tworzenie administracji państwowej w Lęborku po powrocie
ziemi lęborskiej do Macierzy miało przebieg odmienny.od pozo­
stałych regionów Pomorza Zachodniego. W tym okresie Lębork
należał do III Okręgu Ziem Odzyskanych.
.'
Pierwszą grupę operacyjną wysłał do Lęborka Koml~et WOJe­
wódzki Polskiej Partii Robotniczej w Bydgoszczy. Wieczorem
9 kwietnia 1945 w poniedziałek, pierwsi pionierzy wywodzący
się z Łodzi
tak zwana tu "Szturmówka Łód~ka" ~gło~ili Się
w Lęborku do komendantury wojennej przy dZISleJs~eJAlel Wol­
ności nr 71. Przyjął ich komendant
major Kozunn.Grupa
operacyjna zajęła obiekt pod nr 69.
.
Przy czynnej pomocy radzieckiego komendanta wOjenne~o
generała Kropotina. w dniu 11 kWietnia 1945. r: odbY,ło Się wspol-.
ne zebranie łódzkiej grupy operacYJnej Polskiej PartII Robotniczej
i polskich mieszkańców Lęborka. Na zebraniu tyn: wybrano wła­
dze powiatu i miasta, które póżniej zostały zatwlerd~o~e przez
pełnomocnika WOjeWÓdzkiej grupy administracYJnej Mlmsterstwa
Administracji Publicznej. Pełnomocnikiem obwodowym rZądu
został Jan Nowakowski. członek PPR, burmistrzem miasta Sta­
nisław Zajączkowski. członek PPS, zastępcą burmistrza został
Piotr Wiaderny. członek PPR. a komendantem Milicji Obywatel
r.
otwarcia w dniu 7 września 1945 r. gminnej
przy posterunku MO. W środku, w jasnym płaszczu,
siedzi przyszły, pierwszy przewodniczący Powiatowej Rady Na­
rodowej w Lęborku Julian Tomaszewski
Wicko -
uroczystość
świetlicy
skiej Kazimierz Borkowski, członek PPR. Na czele Powiatowego
Urzędu Ziemskiego stanął Czesław Dąbrowski, jego zastępcą
do spraw akcji osiedleńczej' został Ignacy Krupski. a sekretarzem
Władysław Gontarek. Pierwszym sekretarzem Polskiej Partii
Robotniczej na ziemi lęborskiej został wybrany Marian Tarari.
Administrację polską w obwodzie lęborskim. związaną ściśle
z działalnością radZieckiej komendantury wojennej tworzyła
pierwsza grupa operacyjna. która w krótkim czasie, po przybyciu
rankiem 1 maja 1945 r. grupy operacyjnej z Piły, liczyła ponad
40 osób. Aktualnie w 1984 r., mieszka w Lęborku jedyny członek
grupy operacyjnej z Piły. który przybył do Lęborka 1 maja 1945
r., jest nim zasłużony dla ziemi lęborskiej i miasta .Lęborka eme­
ryt Antoni Laudański.
Pierwsze uroczyste spotkanie polsko-radzieckie odbyło się
w gmachu ratusza miejskiego w Lęborku w dniu zakończenia,
wojny. 9 maja 1945 r.
W pOłowie maja tego roku obwód lęborski liczył 1 289 km 2
i podzielony został na dwie gminy miejskie: Lębork i Łebę oraz
na osiem gmin wiejskich: Cewice, Choczewo, Gniewino, Łebień,
Łęczyce, Nowa Wieś, Rozłazino i Wicko. Administracyjna grani­
ca obwodu, następnie powiatu lęborskiego biegła wówczas­
poczynając od brzegu morza, w odległości kilku kilometrów na
zachód od miasta Łeby, przez jezioro Łebsko ku miejscowości
Gać, a dalej wzdłuż rzeki Łeby do jej zakrętu na wysokości
miasta Lęborka. Mijała Lębork kilka kilometrów na zachód
i zdążała ku południowi. W odległości kilkunastu kilometrów za­
wracała ku północnemu wschodowi, tworząc klin wysunięty łu­
21
20
kiem wygiętym aż PO okolice Jeziora Zarnowieckiego i
brZeg morski pomiędzy mieJscowosciami Lubiatowo i Białagóra.
W pierwszym etapie rozwój życia społeczno-gospodarczego.
którym kierowali pionierzy osadnictwa, zaczynał się od urucho­
mienia potencjału gospodarczego, organizowania podstaw życia
społecznego, gospodarczego i rozwiązywania fundamentalnych
IJIOblemów ogólnych i społecznych. Ogromnym osiągnięciem
pierwszych dwóch lat wolności było stworzenie polityki integra­
cyjnej i stopniowe w miarę sił i możliwości, wprowadzenie jej
w życie.
Warto podkreślić, że o tym, co się działo w późniejszym okre­
sie zadecydowali w dużej mierze ci, którzy w imieniu partii
i rządu jeszcze podczas toczących się działań wojennych podjęli
wysiłek tworzenia na ziemiach zachodnich i północnych pierw­
szych placówek ludowego państwa polskiego. Każdy podjęty
przez nich trud, każdy zorganizowany organ władzy polskiej.
uruchomiony zakład. oznaczał krok naprzód w procesie integra­
cji. Bez tych codziennych. często nie docenianych, a często
zbyt ostro krytykowanych poczynań, niemożliwa byłaby przecież
realizacja wielkich. rewolucyjnych założeń umacniającej się
Polski.
Lębork uważany jest za poważny i całkiem nowy ośrodek prze­
mysłowy. Trudno tu zastosować jakiekolwiek porównanie do sta­
'lu przedwojennego. Region lęborski przed rokiem 1945 posiadał
drobne zakłady przemysłu przetwórczego, były to głównie go­
rzelnie, młyny. mleczarnie i inne zakłady nastawione na przerób­
kę płodów rolnych, w pparciu o miejscowe zasoby, rozwijały
produkcję zakłady drzewne, kaflarnie, cegielnie itp.
Skala produkcji była niewielka i przeważająca częsć ludności
powiatu lęborskiego utrzymywała się z rolnictwa, a nie z pracy
w przemyśle i rzemiośle.
W wyniku działań wojennych część zakładów poniosła straty
w zakresie wyposażenia w maszyny, urządzenia i pozbawiona
została naturalnego surowca.
Odbudowa, rozbudowa i modernizacja starych oraz budowa
nowych zakładów przemysłowych w Lęborku przebiegała okre­
sami, ktąrych granice określały wieloletnie plany gospodarcze, ­
a te z kolei dzieliły się na etapy.
Pod koniec 1947 r. stan zatrudnienia w odbudowanym prze­
myśle lęborskim wynosił 1 376 osób, a dwieście warsztatów za­
trudniało 600 ludzi. W czerwcu 1981 roku w szesnastu zakładach
przemysłowych Lęborka pracowało już 5 645 osób, a w 239
zakładach zrzeszonych w Cechu Rzemiosł Różnych w Lęborku
stan zatrudnienia poważnie wzrósł, gdyż z tej liczby aż 135 za­
kładów świadczyło usługi dla ludności.
Doniosłe przemiany dokonywały się niekiedy w walce z ogrom­
nymi trudnościami, ale pozostały one i pozostaję nadal w boga­
tych wspomnieniach i relacjach ludzi uczestniczących bezpośre­
dnio w procesie odbudowy i rozbudowy po powrocie Lęborka
i ziemi lęborSkiej do Macierzy.
Do dnia 31 maja 1975 r. Lębork był stolicą powiatu i wchodził
województwa gdańskiego. Od dnia 1 czerwca 1975 r.
Jest .w województwie słupskim. Według stanu z 1982 r. ogólna
powierzchnia miasta wynosi 15,2 km 2 , a liczba mieszkańców
p:zekracza 30 tys. osób. W gospodarce uspołecznionej zatrud­
nionych było ponad 11 tys. osób. Na terenie miasta zloka­
lizowanych jest szesnaście nowoczesnych zakładów pracy:
"ZWAR" - Zakłady Wytwórcze Aparatury Wysokiego Napięcia,
Kombinat Maszyn Budowlanych, Zakłady Przemysłu Odzieżowe­
go, "ME~ROZET" - Mechanizacja Produkcji Zwierzęcej, Fabry­
ka Meb~~, Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej "Las", Zakłady
ProdukCji Torfowej, Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej.
Ostatnio uruchomiono tu najnowocześniejszy zakład w Polsce
"Zjednoczenie"
Spółdzielnia Pracy Przemysłu Drzewneg~
i Usług, Spółdzielnia Pracy "Wspólna Praca", Zespół Zakładów
Przemysłu Drzewnego, Lęborskie Zaklady Roszarnicze" WŁÓK
NOLE~", ,.'SPOME~" - Odlewnia Żeliwa i Metali Nieźelaznych,
S?~łdzlelnla Pracy Im. gen. K. Świerczewskiego, najnowocześ­
nt~Jszy tego ty~u zakład w Polsce, Zakład Mleczarski, Spół­
dZielnia Inwail~ow "Zwycięstwo", "ALKA"
Północne Zakłady
Przemysłu Skorzanego. W otoczeniu miasta są również gos­
podarstwa rolne
132 o powierzchni użytkowej 352 ha.
W mieście .. sę czynne 204 punkty sprzedaży detalicznej.
W gastronomII dZiała 31 placówek, w tym trzy renomowane
r~stauraCJe: ."Neptun", "Zamkowa" i "Karczma Rycerska", 7 ba­
row, .7 k~wlarni. oraz 10 placówek żywienia zbiorowego. Na
tere~le miasta Jest sporo placówek usługowych, do których
nalezą: .10 punktów ~rawiecko-kuśnierskich, naprawy sprzętu
mechanicznego, 2 radiowo-telewizyjne, 4 motoryzacyjne, 3 pral­
nicze, 5 meblowo-tapicerskich i stolarskich, zakład remontowo~ skład
Ekspozycja w
22
lęborskim
muzeum
budowlany, 9
i kominiarski.
zakładów
Działalność
fr;yzjersko-kosmetycznych, 2 lekarskie
przedszkolną
prowadzi 10 przedszkoli, które
924 miejsca.~r
Kształcenie w ·zakresie szkoły podstawowej realizowane jest
przez 6 szkół dla blisko 4 tys. uczniów. Ponadto w mieście działa
szkoła muzyczna pierwszego stopnia dla blisko 100 uczniów.
Do szkół ponadpodstawowych należą: liceum ogólnokształcą­
ce, zespoły: szkół mechanicznych, szkól budowlanych, szkół
rolniczych i ekonomicznych. Jest również szkoła pomaturalna
- studium wychowania przedszkolnego.
Działalność kulturaln~ na rzecz dzieci i młodzieży prowadzi
Młodzieżowy Dom Kultury, gdzie organizuje się szereg imprez,
i gdzie działają sekcje: modelarska, lotnicze, plastyczne, fotogra­
ficzne, metaloplastyczne, krawieckie. W pracach sekcji rocznie
bierze udział około 1 000 dzieci i młodzieży. Na rzecz kult~ral­
nego zagospodarowania czasu wolnego dla dorosłych mieszkań­
ców miasta odpowiednie funkcja spełniają: Miejski Ośrodek
I:<ultury, Muzeum, Biblioteka Miejska (z czytelnią). W mieście
ponadto działa osiem punktów bibliotecznych dysponując około
60 tys. tomów. Również na rzecz mieszkańców pracuje jedenaś­
cie klubów, w tym dwa kluby "Ruch". Miasto posiada również
kino "Fregata" zlokalizowane przy .ul. Gdańskiej (388 miejsc).
Szeroko znane są zespoły muzyczno-taneczne: "Młodość" i "Po­
morze".
w 1981 r.
posiadały
dzieci. Ponadto w mieście są domy dziecka i dom specjalnej
opieki dla dorosłych.
Lębork posiada dwa boiska sportowe, 3 sale gimnastyczne
i pływalnię. Miejscowe szkoły dysponują własnymi tioiskami.
Miejski Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny dysponuje baZą nocle~
gową
126 miejsc, basenem kąpielowym, sztucznym lodo­
wiskiem i kortami tenisowymi oraz pawilonem gastronomicznym.
Miasto dysponuje ponadto 93 miejscami noclegowymi w hotelu
i 105 w kwaterach prywatnych.
ZABYTKI
Zabytki Lęborka skupione są głównie na "Starówce"
śród­
mieściu z XIV w.; które obejmuje u[ice: Basztową, Findera,
Korczaka, Skłodowską, Chrobrego, pla~ Spółdzielc2'ł{, Mickiewi­
cza, Derdowskiego wraz ze starymi' ciągami - Gdańską
i Bieruta.
Plan śródmieścia wyznaczają 33 baszty i mury obronne,
miejsca bram~ Gdańskiej i Słupskiej, Baszta Bluszczowa, koś
ciół pw. św. Jakuba, zamek, Młyn Zamkowy, Dom Młynarza
i śpichlerz.
Lębork
Nowy szpital w
Lęborku
W Lęborku jest nowy szpital na 347 łóżek. Trwa realizacja
budowy drugiego etapu nowego obiektu szpitala. Na terenie
miasta czynnych jest <1-0 poradni zdrowia oraz 15 gabinetów
dentystycznych, w których pracuje 75 lekarzy. S~ cztery apteki.
Opieką nad małymi dziećmi zajmują się cztery żłobki na 120
24
panorama miasta
Mury obronne zbudowano w drugiej półowie XIV w., w czasach
. późniejszych uzupełniano je, rozbudowywano i przebudowy­
wano, Do naszych czasów przetrwały tylko fragmenty· murów
obronnych oraz dwie baszty: Bluszczowa i Kwadratowa przy
ul. Korczaka.
Baszta nr 1, dostępna od ul.. Korczaka jest zbudowana na
rzucie kwadratu, dwukondygnacyjna z zachowanymi strzelnicami
i śladami po murze obronnym, przykryta płaskim dachem pro­
wizorycznym.
Baszta nr 6, ul. M. Skłodowskiej-Curie. Obecnie przerobiona
na budynek mieszkalny. Na południe od baszty zacfiowały się
dwa odciJ1ki muru Obronnego (na południe i północ od osi
ul. Kasprzaka).
25