poczucie koherencji (soc) a preferowane style

Nowiny Lekarskie 2009, 78, 3–4, 191–196
KRYSTYNA KUROWSKA, TERESA ŚWIĄTKOWSKA
POCZUCIE KOHERENCJI (SOC)
A PREFEROWANE STYLE RADZENIA SOBIE Z CHOROBĄ
U OSÓB Z ROZPOZNANIEM CUKRZYCY TYPU 1
SENSE OF COHERENCE AND PREFERRED COPING STYLES
IN PATIENTS WITH DIAGNOSED DIABETES TYPE 1
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Kierownik: dr n med. Mirosława Felsmann
Streszczenie
Wstęp. Cukrzyca typu 1 jest chorobą, która niezwykle silnie ingeruje w życie chorego, na którą jest skazany do końca życia i która
z czasem będzie powodowała coraz cięższe powikłania. Niewątpliwie świadomość takiego stanu rzeczy jest przyczyną stresu,
z którym pacjent musi nauczyć się sobie radzić.
Cel. Celem pracy było określenie poczucia koherencji oraz preferowanych stylów radzenia sobie w cukrzycy typu 1, jako wyznacznika utrzymania optymalnego stanu zdrowia.
Materiał i metoda badawcza. Przebadano 67 osoby z rozpoznaną cukrzycą typu 1 hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Endokrynologii i Diabetologii oraz Przyszpitalnej Poradni Diabetologicznej Szpitala Uniwersyteckiego im. dra A. Jurasza w Bydgoszczy.
Do badania wykorzystano narzędzia badawcze, takie jak: Kwestionariusz Orientacji Życiowej A. Antonovsky’ego (SOC-29) oraz
Kwestionariusz CISS w polskiej wersji, autorstwa Szczepanika, Strelau i Wrześniewskiego.
Wyniki. Osoby z rozpoznaniem cukrzycy typu 1 nie różnią się od siebie poziomem poczucia koherencji a globalny SOC u tych
chorych jest zaniżony (117,99). Najczęściej preferowanym stylem był styl zadaniowy.
Wnioski. Wykazano, iż im wyższym poczuciem koherencji charakteryzowała się osoba, tym częściej wybierała styl radzenia sobie
skoncentrowany na zadaniu.
SŁOWA KLUCZOWE: poczucie koherencji (SOC), style radzenia sobie, cukrzyca typu 1.
Summary
Introduction. Diabetes type 1 is a disease which strongly interferes with the patient’s life and causes severe complications. Certainly
the awareness of it results in stress the patient has to cope with.
Aim. The aim of the study was to estimate the sense of coherence (SOC) and preferred coping styles in patients with type 1 diabetes,
as a determinant of maintaining optimum health.
Material and methods: The study included 67 patients with diabetes type 1, hospitalized in Endocrinology and Diabetes Clinic and
patients of Outpatient Clinic of Jurasz University Hospital, Bydgoszcz. Antonovsky Life Orientation Questionnaire (SOC-29) and
Polish version of CISS questionnaire by Szczepanik, Strelau and Wrzesniewski were used in the study.
Results. Patients with type 1 diabetes had similar level of SOC and their global SOC was lowered (117.99).
Conclusions. The examined patients preferred task-oriented style of coping with stress. Patients with higher level of SOC more often
chose task-oriented coping style.
KEY WORDS: sense of coherence (SOC), styles of coping, diabetes type 1.
Wstęp
W okresie ostatnich lat można zauważyć rosnące zainteresowanie psychologią chorób przewlekłych. Schorzenie
przewlekłe zmienia niemal całkowicie życie chorego, a jej
skutki nasilające się w miarę upływu czasu pozostawiają
swoje ślady nie tylko w sferze fizycznej, ale również
psychicznej człowieka. Rytm życia chorego zostaje podporządkowany chorobie – wizyty lekarskie, zażywanie
leków, zabiegi, hospitalizacje. W związku z wyniszczeniem spowodowanym chorobą zmienia się wygląd chorego. Zmniejszeniu ulegają kontakty towarzyskie i jest to
wynikiem nie tylko odsunięcia się znajomych od chorego,
ale również jego niskiego poczucia własnej wartości.
Cukrzyca typu 1 jest chorobą, która niezwykle silnie ingeruje w życie człowieka, wymaga nieustannych kontroli
glikemii, wykonywania regularnych iniekcji z insuliny,
ponadto pacjent zdaje sobie sprawę, że jest to choroba
przewlekła, czyli taka, na którą jest skazany do końca
życia i która z czasem będzie powodowała coraz cięższe
powikłania. Niewątpliwie świadomość takiego stanu rzeczy jest przyczyną stresu, z którym pacjent musi nauczyć
sobie radzić. Celem pracy było określenie poziomu poczucia koherencji oraz preferowanych stylów radzenia
sobie w cukrzycy typu 1, jako wyznacznika utrzymania
optymalnego stanu zdrowia. Przedstawione wyniki badań
mogą pomóc w zrozumieniu specyfiki stylów radzenia
sobie w ww. schorzeniu, co z kolei może przyczynić się
do opracowania właściwych programów terapeutycznych.
Krystyna Kurowska, Teresa Świątkowska
192
Materiał i metoda badawcza
Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji
szerszego projektu analizy jakości życia osób z rozpoznaniem cukrzycy. Badania przeprowadzono w okresie od
września 2008 do kwietnia 2009 w grupie 67 osób (50,75%
kobiet, 49,25% mężczyzn) z rozpoznaniem cukrzycy typu 1,
hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Endokrynologii
i Diabetologii oraz Przyszpitalnej Poradni Diabetologicznej Szpitala Uniwersyteckiego im. dra A. Jurasza w Bydgoszczy, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/344/2008).
W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz do badania poczucia koherencji (SOC-29) autorstwa A. Antonovsky’ego, Kwestionariusz CISS – N.S. Endlera i J.D.A. Parkera (polska wersja – P. Szczepaniak,
K. Wrześniewski, J. Strelau), który służy do oceny stylów
radzenia sobie z chorobą oraz ankietę konstrukcji własnej.
Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe
(średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie
standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji
liniowej Pearsona. Przy badaniu trudności statystycznej
wykorzystano test t-Studenta. Wykorzystano ponadto
współczynniki korelacji liniowej Spearmana. Za istotne
statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek,
że p < 0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu
statystycznego STATISTIKA 6.0.
Wyniki badań
Analiza danych ankietowych pokazuje, że średnia wieku
respondentów wynosiła powyżej 35 lat, przy odchyleniu
standardowym 11,42 (najmłodszy 18 a najstarszy 61 lat).
Większość miała wykształcenie średnie (40,30%) i zawodowe (34,33%), pozostawała w związkach małżeńskich
(55,22%), w stanie panieńskim lub kawalerskim (34,33%)
i mieszkała w mieście (58,21%) z rodziną (67,5%). W większości przypadków (56,25%) badani wskazywali na rodzin-
ne występowanie cukrzycy typu 1. Najliczniejszą grupę
stanowiły osoby chorujące na cukrzycę typu 1 w przedziale
powyżej 6 lat (59,71%), poniżej 5 lat (31,34%). Średnia
masa ciała wśród kobiet wynosiła 68 kg (46 kg – 164 kg),
mężczyzn 82 kg (46 kg – 124 kg). Uzyskany współczynnik
BMI dla kobiet – 23,9, dla mężczyzn – 26,3 (wartości prawidłowe BMI to: 18,5–24,9). 58% respondentów pozytywnie określiło swój stosunek do choroby, aż 84% osób uważało, że rodzina lub inne osoby wspierają je w chorobie. U
56% ankietowanych choroba nie wpłynęła na status rodzinny, ekonomiczny oraz pracę zawodową. Osoby chore monitorowały swój stan zdrowia poprzez wizytę u lekarza (17%),
stosowanie samokontroli i samopielęgnacji (30%) oraz
uczestnictwo w edukacji w zakresie cukrzycy. Częsty pomiar glikemii dokonywało 87% osób. Problemy z zachowaniem reżimu samokontroli deklarowało 32%. Badane osoby
przestrzegały zaleceń lekarza w 78%. U 56% osób choroba
wpłynęła w dużym stopniu na styl życia.
Tabela 1. przedstawia statystyki opisowe wyników uzyskanych przez badaną grupę w Kwestionariuszu Orientacji
Życiowej (SOC-29). Średni wynik poziomu zrozumiałości
wyniósł 44,97 (rozpiętość 22–67), nieco niższe wyniki
uzyskali badani w zakresie zaradności 39,63 (rozpiętość
13–59) i sensowności 33,36 (rozpiętość 13–49). W zakresie
globalnego poziomu SOC uzyskano średni wynik 117,99
(rozpiętość 49–160). Dla całej populacji najwięcej osób
oceniało poczucie koherencji w przedziale 101–120 (21
osób), natomiast rozpatrując poszczególne podskale kwestionariusza orientacji życiowej zauważamy, że najwięcej
osób określało poczucie zrozumiałości w przedziale 21–30
(25 osób), poczucie zaradności w przedziale 31–40 (28
osób), poczucie sensowności w przedziale 41–50 (29 osób).
Świadczy to o tym, że postawiona diagnoza wpłynęła na
sposób spostrzegania i rozumienia świata, a jako stresor
negatywnie wpłynęła na sposób skutecznego radzenia sobie
ze stresem.
Wyniki kwestionariusza CISS (Tabela 2) w poszczególnych jego podtypach zostały oddzielnie obliczone. Za
Tabela 1. Statystyki opisowe poczucia koherencji (SOC) i jego składowych
Table 1. Descriptive statistics of the sense of coherence (SOC) and its components
Minimum
Maksimum
Średnia
Poczucie koherencji
49
160
117,95
Odchylenie
standardowe
23,85
Poczucie zrozumiałości
22
67
44,97
9,22
Poczucie zaradności
13
59
39,63
9,38
Poczucie sensowności
13
49
33,36
9,33
Zmienna – SOC-29
Tabela 2. Statystyki opisowe stylów radzenia sobie ze stresem
Table 2. Descriptive statistics of coping styles
Zmienna – CISS
Minimum
Maksimum
Średnia
Styl skoncentrowany na zadaniu
Styl skoncentrowany
na emocjach
Styl skoncentrowany na unikaniu
31
76
55,37
Odchylenie
standardowe
10,27
22
67
43,48
9,39
26
72
47,15
8,93
Poczucie koherencji (SOC) a preferowane style radzenia sobie z chorobą u osób z rozpoznaniem cukrzycy typu 1
pomocą klucza zsumowano punkty dla podskal (styl
zadaniowy, emocjonalny, unikowy). Im wyższy wynik,
tym większa skłonność do wyboru danego sposobu radzenia sobie z sytuacja trudną, określanego jako styl
zadaniowy, styl emocjonalny oraz styl unikowy. Średnia
wartość stylu skoncentrowanego na zadaniu – 55,37
(rozpiętość 31–76), stylu skoncentrowanego na emocjach – 43,48 (rozpiętość 22–67), stylu skoncentrowanego na unikaniu – 47,15 (rozpiętość 26–72). W badanej
grupie dla stylu zadaniowego najwięcej osób odpowiadało w przedziale 51–60 (23 osób), dla stylu emocjonalnego w przedziale 31–40 (23 osób), natomiast dla stylu
unikowego w przedziale 41–50 (27 osób). Podsumowując – większość badanych osób posiada tendencje do
podejmowania wysiłku zmierzającego do rozwiązania
problemu (styl zadaniowy) – w ten sposób radzą sobie
z sytuacją trudną.
Kolejnej analizie poddano wpływ czynników socjodemograficznych na radzenie sobie ze stresem. Badanym
zmiennym socjodemograficznym zostały przypisane rangi.
Wiek podzielono na trzy grupy: osoby w wieku poniżej
30 lat oraz od 30 do 40 lat i powyżej 40 lat. Do zbadania
zależności zastosowano korelację rang Spearmana. Z powyższego zestawienia (tabela 3.) można zauważyć, że
zachodzi średnia współzależność między niektórym stylami radzenia sobie ze stresem a wiekiem (0,36), wykształceniem (-0,25) i statusem materialnym (-0,35).
Analizując wpływ wieku można zauważyć, że wraz ze
wzrostem wieku znacząco wzrasta skłonność wyboru
stylu emocjonalnego. Bez względu na wiek największe
wartości uzyskano dla stylu zadaniowego. W badanej grupie można było zauważyć największe zróżnicowanie pod
względem wykształcenia w stylu zadaniowym. Osoby
z wykształceniem podstawowym bardzo rzadko w sytuacjach stresowych skoncentrowane były na zadaniu
(39,50). Najwyższą wartość, a co za tym idzie – największą skłonność do tego stylu wykazali ankietowani
z wykształceniem średnim (58,14). Osoby, które najczęściej wybierały styl unikowy deklarowały średni status
materialny (47,22), natomiast najmniejsza skłonność do
wyboru tego stylu była u respondentów w złym stanie
materialnym (26,00).
Z powodu zbyt małej liczebności osób, których czas
trwania choroby był mniejszy niż rok (6 osób) do zbadania różnic między czasem trwania choroby a źródłem
stresu badaną populację podzielono na dwie grupy: osoby chorujące poniżej 5 lat (27 osób) i powyżej 5 lat (40
osób). Rozpatrując różnice między grupami dla trzech
stylów stosując test t-Studenta (tabela 4.) można stwierdzić, że jedynie w stylu zadaniowym poziom istotności
wynosił p = 0,033, a więc był niższy od zakładanego
p < 0,05 co wskazywało, iż różnica ta była istotna statystycznie w ocenie badanych grup. Dla pozostałych stylów warunek istotności nie został spełniony. W porównywanych grupach dla zadaniowego można zauważyć,
że w grupie osób, gdzie czas trwania choroby był mniej-
Tabela 3. Wpływ czynników socjodemograficznych na radzenie sobie ze stresem
Table 3. Influence of sociodemographic factors on coping with stress
Płeć
Wiek
Miejsce zamieszkania
Stan cywilny
Wykształcenie
Status materialny
Styl
skoncentrowany
na zadaniu
R
p
-0,13
0,298
-0,06
0,599
0,07
0,576
0,05
0,688
0,045
-0,25*
-0,18
0,148
Styl
skoncentrowany
na emocjach
R
p
-0,08
0,534
0,003
0,36*
-0,11
0,380
-0,01
0,936
-0,06
0,643
-0,10
0,403
Styl
skoncentrowany
na unikaniu
R
p
-0,21
0,088
0,09
0,484
-0,15
0,234
-0,10
0,433
-0,10
0,397
0,003
-0,35*
* współczynniki statystycznie istotne
Tabela 4. Porównanie wartości średnich ze względu na czas trwania choroby z podziałem na style radzenia sobie
w sytuacjach stresowych
Table 4. Comparison of mean values considering disease duration with division into coping styles
Dziedzina
Styl skoncentrowany
na zadaniu
Styl skoncentrowany
na emocjach
Styl skoncentrowany
na unikaniu
* współczynniki statystycznie istotne
193
0 – 5 lat
(n = 27)
6 lat i więcej
(n = 40)
wartość
statystyki
poziom
istotności
57,55 ± 8,26
52,15 ± 12,15
2,169*
41,95 ± 9,93
45,74 ± 8,19
-1,641
0,106
46,35 ± 8,55
48,33 ± 9,51
-0,889
0,377
0,033
194
Krystyna Kurowska, Teresa Świątkowska
Tabela 5. Macierz korelacji poczucia koherencji (SOC) i radzenia sobie ze stresem
Table 5. The correlation matrix between the sense of coherence (SOC) and coping with stress
Styl skoncentrowany na zadaniu
Poczucie
zrozumiałości
0,23
Poczucie
zaradności
0,49*
Poczucie
sensowności
0,56*
Styl skoncentrowany na emocjach
-0,46*
-0,44*
-0,36*
Styl skoncentrowany na unikaniu
-0,12
-0,11
-0,14
szy uzyskano średnio 57,55 punktów (31–76). Dla starszej
grupy średnia wartość wynosiła 52,15 punktów (35–72).
Na podstawie powyższych danych możemy wnioskować,
iż w przebadanej populacji czas trwania choroby był źródłem stresu u osób skoncentrowanym na zadaniu.
Na podstawie kwestionariusza orientacji życiowej
przeprowadzono badania, które miały na celu ukazać
różnice w poziomie koherencji pomiędzy osobami podzielonymi ze względu na wiek, płeć oraz poziom BMI.
Wiek podzielono na trzy grupy. Osoby w wieku poniżej
30 lat, od 30 do 40 lat i powyżej 40 lat. Również poziomowi BMI przypisano cztery rangi ze względu na uzyskaną wartość punktów: poniżej 18,5; 18,5–24,9; 25,0–
29,9 i powyżej 30,0 punktów. Analizując współczynnik
korelacji rang Spearmana można stwierdzić, że poziom
istotności dla płci i poziomu BMI był większy od zakładanego. Jedynie wiek wpływał istotnie statystycznie
(p = 0,018) na poziom poczucia koherencji. Między tymi
czynnikami występowała korelacja średnia ujemna (-0,28).
Oznacza to, że wraz ze wzrostem wieku maleje uzyskana
wartość poczucia koherencji. Można zatem uznać, że w
zbadanej grupie wiek wpływał na poczucie koherencji.
Aby sprawdzić na ile zmienne orientacji życiowej
wpływają na zmienne stylów radzenia sobie ze stresem
przeprowadzono analizę korelacji r-Pearsona. Przeprowadzona analiza korelacji (tabela 5.) wykazała występowanie istotnych statystycznie silnych korelacji między
stylem zadaniowym a skalami poczucia koherencji.
Wyjątek stanowiło poczucie zrozumiałości, które nie
spełniało założonego poziomu istotności statystycznej.
Wartość korelacji wahała się w przedziale od 0,49 do
0,56, im większym poczuciem koherencji charakteryzowała się badana osoba, tym częściej stosowała styl radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu. W przypadku
stylu emocjonalnego uzyskano ujemne średnie korelacje
ze wszystkimi podskalami poczucia koherencji. Korelacje wahały się od -0,36 do -0,46. Im mniejszym poczuciem koherencji charakteryzowała się badana osoba, tym
częściej stosowała styl radzenia sobie skoncentrowany
na emocjach. Między poczuciem koherencji a stylem
skoncentrowanym na unikaniu nie występowała istotna
statystycznie zależność. Powyższa analiza pozwala przypuszczać, że dla przebadanej populacji jedynie styl skoncentrowany na zadaniu i emocjach wpływał na podskalne
poczucia koherencji.
Dyskusja
Celem badań było określenie poziomu poczucia koherencji oraz preferowanych stylów radzenia sobie w cukrzycy typu 1, jako wyznacznika utrzymania optymalnego stanu zdrowia.
Przy pomocy kwestionariusza orientacji życiowej określono wskaźnik ogólnego poczucia koherencji. Średnia
wartość wynosiła 117,99 (rozpiętość 49–160), natomiast
dla poszczególnych podskal otrzymano: poczucie zrozumiałości 44,97 (rozpiętość 22–67); poczucie zaradności
39,63 (rozpiętość 13–59); poczucie sensowności 33,36
(rozpiętość 13–49). W stosunku do norm podanych przez
Antonovsky’ego (133–160) pacjenci posiadali niskie
poczucie koherencji [1]. Włodarczyk [2] w swoich badaniach wykazał, iż poczucie koherencji koreluje z zachowaniami zdrowotnymi. Osoby z wyższym poziomem
poczucia sensowności posiadały silniejszą motywację do
aktywnego kształtowania swego życia i wpływania na nie,
natomiast pacjenci, którzy wykazywali wyższe poczucie
zaradności byli w większym stopniu przekonani o wpływie własnych działań na swój los. Słowik i WysockaPleczyk [3] wykazali w swoich badaniach, iż wzrost poczucia koherencji (posiadanie przekonania, iż życie posiada sens, jest uporządkowane i przewidywalne oraz, że
dysponuje się zasobami) sprzyja stosowaniu przez ludzi
adaptacyjnych sposobów i stylów radzenia sobie, co wpływa na lepsze funkcjonowanie i stan zdrowia.
W kwestionariuszu CISS za pomocą klucza zsumowano punkty dla podskal (styl zadaniowy, emocjonalny,
unikowy). Średnia wartość stylu skoncentrowanego na
zadaniu wynosiła 55,37 (rozpiętość 31-76), stylu skoncentrowanego na emocjach wynosiła 43,48 (rozpiętość
22–67), stylu skoncentrowanego na unikaniu wynosiła
47,15 (rozpiętość 26-72). Wynika z tego, że większość
osób wybierała styl skoncentrowany na zadaniu. Podobne wyniki w swych badaniach uzyskała Nowakowska,
poddając ocenie preferowane style radzenia sobie ze
stresem związanym z chorobą przewlekłą (cukrzycą typu
1), u pacjentów objętych opieką poradni diabetologicznych w Gdańsku i Elblągu [4].
Sprawdzono zależność między zmiennymi socjodemograficznymi a stylem radzenia sobie ze stresem. Zachodziła średnia współzależność między niektórym
stylami radzenia sobie ze stresem a wiekiem (0,36),
wykształceniem (-0,25) i statusem materialnym (-0,35).
Analizując wpływ wieku można było zauważyć, że wraz
Poczucie koherencji (SOC) a preferowane style radzenia sobie z chorobą u osób z rozpoznaniem cukrzycy typu 1
ze wzrostem wieku znacząco wzrasta skłonność wyboru
stylu skoncentrowanego na emocjach. Osoby z wykształceniem podstawowym bardzo rzadko w sytuacjach stresowych skoncentrowani byli na zadaniu (39,50). Najwyższą wartość, a co za tym idzie największą skłonność
do tego stylu wykazali ankietowani z wykształceniem
średnim (58,14). W badaniach Nowakowskiej [4] brak
było zależności pomiędzy stylem radzenia sobie a wykształceniem. Z analizy danych demograficznych przeprowadzonych we wcześniejszych badaniach u osób z wyłonioną kolostomią z powodu raka jelita grubego [5],
wynika, że płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie oraz
wykonywana praca nie różnicowały ani globalnego poczucia koherencji, czy też jego podskal, ani stylów radzenia sobie. Osoby, które najczęściej wybierały styl
skoncentrowany na unikaniu deklarowały średni status
materialny (47,22), natomiast najmniejsza skłonność do
wyboru tego stylu była u respondentów w złym stanie
materialnym (26,00). W porównywanych grupach dla stylu
skoncentrowanego na zadaniu można zauważyć, że w grupie osób, gdzie czas trwania choroby był mniejszy, uzyskano średnio 57,55 punktów (31–76), a dla starszej grupy
średnia wartość wynosiła 52,15 punktów (35–72). Na
podstawie powyższych danych możemy wnioskować, iż
w przebadanej populacji czas trwania choroby był źródłem stresu u osób skoncentrowanych na zadaniu. W badaniu Nowakowskiej [4] nie stwierdzono związku pomiędzy czasem trwania choroby, a wyborem stylu.
Na podstawie kwestionariusza orientacji życiowej
przeprowadzono badania, które miały na celu ukazać
różnice w poziomie koherencji pomiędzy osobami podzielonymi ze względu na wiek, płeć oraz poziom BMI.
Wiek podzielono na trzy grupy: osoby w wieku poniżej
30 lat, od 30 do 40 lat i powyżej 40 lat. Poziomowi BMI
również przypisano cztery rangi ze względu na uzyskaną
wartość punktów: poniżej 18,5; 18,5–24,9; 25,0–29,9
i powyżej 30,0 punktów. Wyniki statystycznie istotne
otrzymano jedynie dla wieku. Wraz ze wzrostem wieku
malała uzyskana wartość poczucia koherencji. Można
zatem uznać że w zbadanej grupie wiek wpływał na
poczucie koherencji. Przeprowadzona analiza korelacji
wykazała występowanie istotnych statystycznie silnych
korelacji między stylem skoncentrowanym na zadaniu
a skalami poczucia koherencji. Wyjątek stanowiło poczucie
zrozumiałości, które nie spełniało założonego poziomu
istotności statystycznej. Można jednak przypuszczać, że
osoby charakteryzujące się wysokim poczuciem zrozumiałości, częściej stosowały styl zadaniowy. Potwierdziliśmy
to również w badaniach nad poczuciem koherencji u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym [6].
W dalszym opracowaniu wyników wykazano, że im
wyższym poczuciem koherencji charakteryzowała się
badana osoba, tym częściej częściej stosowała styl radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu. W przypadku
stylu skoncentrowanego na emocjach uzyskano ujemne
średnie korelacje ze wszystkimi podskalami poczucia
koherencji. Podobne wyniki otrzymał Kokoszka [7] badając pacjentów z rozpoznaną cukrzycą typu 2. Oznacza
195
to, że im mniejszym poczuciem koherencji charakteryzowała się badana osoba, tym częściej stosowała styl
radzenia sobie skoncentrowany na emocjach. Między
poczuciem koherencji a stylem skoncentrowanym na
unikaniu nie występowała istotnie statystyczna zależność. W tym miejscu warto przytoczyć wyniki Słowika
i Wysokiej-Pleczyk [3], którzy otrzymali zależność statystyczną. Udowodnili, iż osoby mające wysoki poziom
poczucia koherencji rzadziej wybierały styl unikowy.
Badania dotyczące związku pomiędzy poczuciem koherencji i stylami radzenia sobie w chorobie przewlekłej
a różnymi czynnikami mogącymi je moderować są prowadzone w Polsce od niedawna. Zależność poczucia
koherencji i różnych stylów radzenia sobie w sytuacji
trudnej (choroba) z punktu widzenia salutogenetycznego
paradygmatu zdrowia stanowią istotny wątek rozważań
naukowych. Dlatego zasadne jest kontynuowanie prowadzenia prac badawczych w tym obszarze, które objęłyby różne i liczniejsze grupy badanych, co umożliwiłoby zobiektywizowanie i uogólnienie wniosków.
Wnioski
1. Poziom poczucia koherencji u chorych z cukrzycą
typu 1 był znacznie niższy (117,99) niż wartości normatywne wskazane przez Antonowsky’ego (133–160). Prawdopodobnie w wyniku pojawienia się choroby przewlekłej,
jak i procedury diagnostyczne oraz lecznicze, którym to
chorzy są poddawani wywołują ogromny stres psychologiczny i przeciążenie, blokujące umiejętność radzenia sobie
z sytuacją trudną.
2. Styl zadaniowy był u badanych najczęstszy, następnie unikowy, a jako ostatni – styl emocjonalny. Osoby charakteryzujące się wysokim SOC preferowały styl
radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu, rzadziej emocjonalnie podchodziły do zaistniałego problemu.
3. Określenie poziomu SOC i rodzajów stylów radzenia sobie z przewlekłą chorobą może posłużyć jako
wykładnik w prognozowania opieki nad pacjentem na
różnych jej etapach.
4. Istnieje potrzeba podjęcia działań ze strony zespołu
terapeutycznego o charakterze psychoedukacyjnym dostosowanym do poziomu i sytuacji życiowej chorych. Interwencja ta powinna przyczynić się do podwyższenia SOC
i pozytywnie wpłynąć na zadowolenie z doboru oczekiwanego stylu radzenia sobie ze stresem (zadaniowego)
w sytuacji trudnej (choroba), tak aby chory przesunął się
bliżej bieguna zdrowie.
Piśmiennictwo
1. Antonovsky A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić
sobie ze stresem i nie zachorować. Instytut Psychiatrii i Neurologii. Warszawa 2005, 37-43.
2. Włodarczyk P.: Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne. Lider, 2000, 6, 13-18.
3. Słowik P., Wysocka-Pleczyk M.: Poczucie koherencji a style i sposoby radzenia sobie. Sztuka Lecz., 1998, 1, 43-48.
4. Nowakowska H., Borys B., Gaworska-Krzemińska A., Cylkowska B., Kretowicz K., Bandurki T.: Preferowane style
196
Krystyna Kurowska, Teresa Świątkowska
radzenia sobie ze stresem związanym z chorobą przewlekłą
– cukrzycą typu 1, u pacjentów objętych opieką poradni
diabetologicznych w Gdańsku i Elblągu. Diabet. Prakt.,
2006, 4, 47, 54.
5. Kurowska K., Bartoszek M.: Poczucie koherencji a style
radzenia sobie u osób z wyłonioną kolostomią z powodu
raka jelita grubego Wsp. Onkol., 2008, 12 (9), 429-435.
6. Kurowska K., Dąbrowska A.: Poczucie koherencji a style
radzenia sobie u osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Nadciś. Tęt., 2008, 12 (6), 432-438.
7. Kokoszka A., Sieradzki J.: Styl radzenia sobie z chorobą
a wybór rodzaju wstrzykiwacza insuliny u chorych na cu-
krzycę typu 2 rozpoczynających insulinoterapię. Diabet.
Prakt., 2004, 5, 67-74.
Adres do korespondencji:
Kurowska Krystyna – dr n med.; adiunkt
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM
w Bydgoszczy
UMK Toruń
85-801 Bydgoszcz, ul Techników 3
Tel.: 052/585-21-94; mail: [email protected]