PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VIA Ca 234/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 października 2010 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA Urszula Wiercińska
Sędzia SA Ryszard Sarnowicz (spr.)
Sędzia SA Wanda Lasocka
Protokolant
sekr. sąd. Karolina Kulibska – Janusz
po rozpoznaniu w dniu 20 października 2010 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa […] w P.
przeciwko […] Oddział w Polsce z siedzibą w K.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów
z dnia 19 października 2009 r.
sygn. akt XVII AmC 477/09
I.
oddala apelację;
II.
zasądza od […] Oddział w Polsce z siedzibą w K. na rzecz […] w P.
kwotę 285 (dwieście osiemdziesiąt pięć) zł tytułem zwrotu kosztów
procesu za drugą instancję.
2
Sygn. akt VI ACa 234/10
UZASADNIENIE
Powód – […] w P. wniósł pozew przeciwko […] S.A. w K. o uznanie
za niedozwolone postanowienia o treści: „Wszelkie zastrzeżenia co do ilości
zgromadzonych punktów Uczestnik zobowiązany jest zgłosić, kontaktując
się z Centrum Obsługi Klienta w ciągu 7 dni od dnia reklamowanego zapisu
punktów. Po upływie terminu określonego powyżej reklamacje nie będą
uwzględniane” zawartego we wzorcu umownym o nazwie Regulamin
programu […]” pkt VI.6., albowiem w sposób sprzeczny z prawem nakłada
na konsumentów uciążliwości związane ze składaniem reklamacji, w tym
zwłaszcza przewiduje rażąco krótki (7 dni) termin na składanie reklamacji.
Pozwana […] S.A. w K. (obecnie […] Oddział w Polsce z siedzibą w
K.) w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i zarzuciła,
że
postanowienia
„Regulaminu
programu
[…]",
to postanowienia
stanowiące jednostronne oświadczenie woli - przyrzeczenie publiczne, do
których nie mają zastosowania art. 384-385 kc. Pozwana podniosła także,
zakwestionowane postanowienie nie narusza dobrych obyczajów, ani rażąco
nie narusza interesów konsumentów, albowiem ustalenie przez pozwaną
terminu do zgłoszenia reklamacji jest jej zwykłym uprawnieniem
wynikającym z istoty jednostronnego zobowiązania. Dopuszczenie zaś
kwestionowania ilości naliczanych punktów niemal w nieskończoność
byłoby nieracjonalne i w istocie zniweczyłoby cały projekt. W ocenie
pozwanej pozostawienie niepewności w tym zakresie nie jest ani
ekonomicznie ani prawnie uzasadnione. Zakwestionowane postanowienie
nie godzi w konsumenta również dlatego, bowiem zna on od momentu
3
przystąpienia do Programu zasady rządzące reklamacją zapisu punktów,
które zostały jasno i przejrzyście sformułowane.
Wyrokiem z dnia 19 października 2009 roku Sąd Okręgowy – Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w sprawie o sygnaturze XVII
AmC 477/09, uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania […]
S.A. w K. w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o
nazwie „Regulamin" pkt VI.6. o treści: „Wszelkie zastrzeżenia co do
ilości zgromadzonych punktów Uczestnik zobowiązany jest zgłosić,
kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta w ciągu 7 dni od dnia
reklamowanego zapisu punktów. Po upływie terminu określonego
powyżej reklamacje nie będą uwzględniane", zasądził od pozwanego na
rzecz powoda
kwotę 360 złotych tytułem kosztów zastępstwa
procesowego, nakazał pobranie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa
(Kasy Sądu Okręgowego w Warszawie) kwoty 600 złotych tytułem
opłaty od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony oraz
zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym na koszt pozwanego.
Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące
ustalenia:
Pozwana – […] SA w K. prowadzi działalność gospodarczą
polegającą między innymi na sprzedaży detalicznej i hurtowej paliw oraz
detalicznej sprzedaży towarów na stacjach paliw […]. Oferuje także
kupującym paliwa i towary na stacjach paliw […] udział w Programie […].
Warunki uczestnictwa w w/w Programie zamieszczone zostały w
Regulaminie Programu oraz Katalogu Internetowym i Katalogu dostępnym
na stacjach paliw. Wskazany Regulamin Programu […] określa zaś warunki
4
przystąpienia do programu, ogólne zasady programu, rejestrację, utratę i
wymianę karty, gromadzenie punktów i ich realizację oraz reklamacje, a
także postanowienia przejściowe i końcowe. Regulamin Programu […]
reguluje zatem ogólne zasady i warunki uczestnictwa w programie.
Skierowany jest wyłącznie do klientów stacji paliw […] - wynika to bowiem
wyraźnie z pkt II.1. Regulaminu, który stanowi, iż „Regulamin niniejszy
określa
zasady udziału
w organizowanym przez
[…]
programie,
skierowanym do klientów stacji paliw […]" oraz z treści reklamy
zamieszczonej na stronie internetowej pozwanej Programu […] o treści
„zobacz jak zbierać punkty za zakupy na stacjach paliw".
Przystąpienie do Programu następuje przez wypełnienie na stronie
internetowej pozwanej lub na stacji paliw formularza, w którym określane są
dane osobowe klienta. Centrum Obsługi klienta podejmuje zaś decyzję o
uwzględnieniu
lub
nieuwzględnieniu
zgłoszenia.
Po
uwzględnieniu
zgłoszenia klient otrzymuje kartę, za pomocą której gromadzi punkty.
Katalog internetowy i Katalog dostępny na stacjach paliw zawierają
pisemne listy towarów i usług oferowanych do sprzedaży na stacjach paliw
BP. W w/w katalogach zamieszczone zostały konkretne dane określające ile
punktów można otrzymać za zakupiony konkretny towar lub wykonaną
usługę na stacji paliw […], np. 2 litry paliwa - 3 punkty, za usługę mycia
(program brązowy) - 30 punktów, itd. Katalog zawiera też listę nagród za
zbierane punkty, oraz przelicznik, według którego uczestnik gromadzi
punkty, a także przelicznik, według którego realizuje punkty w ramach
Programu, np. lalka Barbie za zebranie 1950 punktów.
Na podstawie wyżej powołanych okoliczności sprawy Sąd Okręgowy
przyjął więc, iż program został skierowany do klientów stacji paliw […] i to
wyłącznie do tych, którzy zawierają z pozwaną konkretne umowy sprzedaży
paliwa lub towarów na stacjach paliw […], uczestnictwo w Programie jest
5
zaś możliwe tylko równocześnie z realizacją konkretnej umowy sprzedaży
towarów na stacjach paliw – […], punkty za zakupione towary na stacjach
paliw zapisywane są natomiast na kartach uczestnictwa równocześnie z
transakcją zakupu towaru. Wobec powyższego Sąd pierwszej instancji uznał,
iż przedmiotowy Program polega na wprowadzeniu do umów sprzedaży
towarów na stacjach paliw […] atrakcyjniejszych warunków umowy
sprzedaży dla klientów tych stacji paliw w celu przyciągnięcia klientów do
zakupów na tych stacjach przez dłuższy okres. W praktyce obrotu
występowanie tego rodzaju umów sprzedaży jest bowiem dopuszczalne strony umowy sprzedaży towarów w ramach umowy mogą bowiem różnie
ukształtować treść wiążącego ich stosunku prawnego.
W/w Program polega zatem na wprowadzeniu do umów sprzedaży
towarów na stacjach paliw […] atrakcyjniejszych warunków umowy
sprzedaży dla klientów tych stacji paliw w celu przyciągnięcia klientów do
zakupów na tych stacjach przez dłuższy okres.
Przechodząc do rozważań natury prawnej Sąd pierwszej instancji
wskazał, iż niezasadne są twierdzenia pozwanej, iż stosunek prawny
powstający pomiędzy konsumentem a pozwaną w ramach Programu […]
ma charakter przyrzeczenia publicznego w rozumieniu art. 919 k.c. i n. W
niniejszej bowiem sprawie Program […] polegający na gromadzeniu
punktów w celu uzyskiwania nagród został skierowany do ściśle
oznaczonych osób – tj. tylko do klientów stacji paliw […]. Nadto Program
ten jest oferowany kupującym w zamian za dokonanie zakupów na stacji
paliw, zatem – zdaniem Sądu pierwszej instancji – w przedmiotowym
przypadku można mówić o wzajemności świadczeń stron. Ze strony
klientów będzie to bowiem kupowanie towarów i usług na stacjach paliw
[…], a ze strony pozwanej wydanie towarów i usług wraz z możliwością
uczestnictwa w programie premiowym. W ocenie Sądu Okręgowego,
6
przedmiotowy program to ustalenie atrakcyjnych warunków sprzedaży
towarów w ramach realizowanego przez pozwaną świadczenia z umowy
wzajemnej umowy sprzedaży towarów na stacjach paliw […] w stosunku do
klientów tych stacji w zamian za przywiązanie tych klientów do zakupów na
tych stacjach przez dłuższy okres czasu.
Odnosząc się zaś bezpośrednio do zakwestionowanego postanowienia
o treści, zamieszczonego w rozdziale VI Regulaminu zatytułowanym
„Gromadzenie punktów”, Sąd pierwszej instancji – biorąc również pod
uwagę dyspozycję pkt I.8 Regulaminu, który stanowi, iż „katalog jest to
wydrukowana lista towarów i usług oferowanych uczestnikowi w warunkach
Programu. Katalog zawiera ponadto przelicznik, według którego uczestnik
gromadzi punkty” – zważył, iż w jego ocenie jest to klauzula niedozwolona.
Uregulowanie procedury realizacji Programu w dwóch dokumentach
(Regulaminie i Katalogu), a następnie wprowadzenie bardzo niejasnych
pojęć, np. przeliczniki do wykonania w ramach czynności gromadzenia
punktów, a wobec tego ich ustalenie w celu zgłoszenia reklamacji nie jest
możliwe
w
terminie
7-dniowym
ustalonym
przez
pozwaną
w
zakwestionowanym postanowieniu umownym, tym bardziej, że pozwana nie
określiła w ogóle terminu dla rozpatrzenia przez siebie reklamacji klienta co
do ilości zgromadzonych punktów. Postanowienie to jest zatem sprzeczne z
dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów.
Dlatego też, Sąd Okręgowy na podstawie art. 3851 k.c. uwzględnił
żądanie pozwu i na zasadzie art. 47944 k.p.c. zarządził publikację
prawomocnego wyroku oraz zgodnie art. 98 k.p.c. postanowił o kosztach
postępowania.
Powyższe orzeczenie apelacją w całości zaskarżył pozwany.
Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił:
7
1. naruszenie prawa materialnego, a to art. 919 § 1 k.c. poprzez jego
niezastosowanie
i
przyjęcie,
iż
jednostronne
przyrzeczenie
przez
przedsiębiorcę nieoznaczonym adresatom nagrody w zamian za dokonanie
przez nich szeregu czynności prawnych z tymże przedsiębiorcą nie stanowi
przyrzeczenia publicznego w rozumieniu art. 919 i nast. k.c. oraz poprzez
jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż skierowanie przyrzeczenia
do klientów określonej sieci stacji paliw nie stanowi publicznego ogłoszenia
przyrzeczenia;
2. naruszenie prawa materialnego, a to art. 3351 § 1 k.c. poprzez jego błędne
zastosowanie, polegające na przyjęciu, iż postanowienie regulaminu
stanowiące, iż zastrzeżenia co do ilości zgromadzonych punktów uczestnik
programu lojalnościowego zobowiązany jest zgłosić, kontaktując się z
Centrum Obsługi Klienta w ciągu 7 dni od dnia reklamowanego zapisu
punktów, rażąco narusza interesy konsumenta i kształtuje jego prawa i
obowiązki w sposób sprzeczny z prawem w sytuacji, w której konsumenci
otrzymują wspomniane punkty nieodpłatnie, a przedsiębiorca je przyznający
nie otrzymuje od nich z tego tytułu żadnego świadczenia;
3. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na stwierdzeniu, że
uczestnictwo w programie […] możliwe było tylko równocześnie z
realizacją konkretnej umowy sprzedaży towarów na stacjach paliw […],
podczas gdy w pełni możliwe było zostanie uczestnikiem Programu bez
zawierania jakiejkolwiek umowy sprzedaży, lecz jedynie wskutek zgłoszenia
stosownego wniosku o wydanie karty, co wynika wprost z art. III pkt I i 6
Regulaminu programu […];
4. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 47919 § 2 k.p.c. poprzez
doręczenie stronie pozwanej wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym
bez pouczenia o przysługujących środkach zaskarżenia.
8
W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa oraz
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu, w
tym
zwrotu
kosztów
zastępstwa
adwokackiego,
wedle
norm
przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach procesu.
W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji w
całości jako bezzasadnej oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda
zwrotu kosztów postępowania w II instancji według norm przepisanych.
Podczas rozprawy apelacyjnej pełnomocnik pozwanego poopierał
złożoną apelację oraz zarzuty w niej podniesione.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.
Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.
Na wstępie podnieść należy, iż Sąd Odwoławczy w pełni podziela i
przyjmuje za własną dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, jak też poczynione na jej podstawie
ustalenia faktyczne stanowiące podstawę orzekania oraz rozważania prawne,
bowiem skarżący za pomocą podniesionych w apelacji zarzutów i
argumentów skutecznie ich nie podważył.
W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu apelującego
naruszenia art. 919 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, iż
jednostronne przyrzeczenie przez przedsiębiorcę nieoznaczonym adresatom
nagrody w zamian za dokonanie przez nich szeregu czynności prawnych z
tymże przedsiębiorącą nie stanowi przyrzeczenia publicznego oraz przyjęcie,
9
iż skierowanie przyrzeczenia do klientów określonej stacji paliw nie stanowi
publicznego
ogłoszenia
przyrzeczenia.
Uwzględnienie
tego
zarzutu
skutkowałoby bowiem oddaleniem powództwa już tylko z tej przyczyny, iż
do jednostronnej czynności prawnej nie mają zastosowania przepisy art. 3843854 k.c. Jednakże w ocenie Sądu Odwoławczego, powyższej argumentacji
pozwanego nie sposób podzielić. Co prawda rację ma skarżący podnosząc w
apelacji, iż ogólnie w doktrynie przyjmuje się, iż za spełnienie przesłanki
„publiczności
przyrzeczenia” należy uznać, gdy przyrzecznie to będzie
skierowane do nieoznaczonych osób, jeśli przyrzekający nie wskaże
konkretnych osób aspirujących do nagrody, bądź czyniąc przyrzeczenie
będzie posługiwał się pewnymi określeniami generalizującymi lub
indywidualizującymi, byleby grupy do których kieruje swe oświadczenie
były traktowane jako całość, a nie jako zbiór dających się utożsamić
jednostek (tak: J. Gudowski w: Komentarzu do kodeksu cywilnego pod red.
G. Bieńka, Warszawa 2007, s. 853, podobnie: K. Zawada w: System prawa
prywatnego pod red. J. Panowicz – Lipskiej, Tom 8, Prawo zobowiązań –
część szczegółowa, Warszawa 2004, s. 778). Jednakże w przedmiotowej
sprawie, zdaniem Sądu Apelacyjnego, czynnikiem decydującym o uznaniu
rozważanego stosunku prawnego za umowę jest okoliczność bezpośredniego
związku pomiędzy programem […] i zawieraniem przez jego uczestników z
pozwanym umów o zakup towarów i usług wskazanych w katalogu na
stacjach paliw […], a nie zaś niespełnienie przesłanki „publiczności
przyrzeczenia”.
Uczestnicy
wymienionego
programu
to
bowiem
niewątpliwie kontrahenci pozwanej spółki, która sprzedając im towary i
usługi proponuje dodatkowo możliwość uzyskiwania premii w postaci
zakupu towarów lub usług w zamian za zgromadzone wcześniej punkty.
Program […] należało więc w tych okolicznościach ocenić jako modyfikację
umowy sprzedaży. Stosunek prawny pomiędzy pozwanym i jego klientem
10
dotyczący zasad otrzymywania przez klienta dodatkowych bonusów za
wydatkowanie u apelującego środków to rozszerzona wersja umowy
sprzedaży. Jak bowiem wskazano już powyżej, w ocenie Sądu drugiej
instancji, o charakterze każdej czynności prawnej decyduje całokształt
towarzyszących jej dokonywaniu i realizacji okoliczności, co w przypadku
programu […] przemawiało za oceną, że ma on jednoznaczny prawnie
charakter
-
jest
umową.
Niekwestionowanym
jest
według
Sądu
Odwoławczego, że gdyby nie umowa o sprzedaż towarów i usług
pozwanego, cały program […] nie zostałby w ogóle zorganizowany.
Skarżący poprzez wskazany program uatrakcyjnia więc prowadzoną przez
siebie działalność sprzedaży paliw, a czyni to modyfikując warunki umowy
sprzedaży poprzez wprowadzenie dodatkowych - oprócz dostarczenia
samego paliwa i innych towarów oraz usług - świadczeń w postaci nagród,
kuponów i rabatów.
Oprócz powyżej zaprezentowanej argumentacji przeciw stanowisku
apelującego o uznaniu przedmiotowego stosunku prawnego za jednostronną
czynność prawną, zdaniem Sądu Odwoławczego, dodać jeszcze można, że
opisana w teorii prawa możliwość występowania obok siebie dwóch
niezależnych stosunków prawnych w postaci sprzedaży i przyrzeczenia
publicznego nie budzi co do zasady zastrzeżeń, jednakże w przypadku
niniejszej sprawy niezauważenie przez sąd owego ścisłego związku
pomiędzy sprzedażą i programem […] byłoby abstrahowaniem od
okoliczności konkretnego ocenianego w sprawie przypadku. Nie może
również ujść uwadze, iż pozwany jako przedsiębiorca działa w celu
osiągnięcia zysku, zatem należy przyjmować, że obiecane za zgromadzone
punkty nagrody są wliczane w cenę nabywanego przez klienta paliwa.
Uzasadnionym jest także w ocenie Sądu drugiej instancji stanowisko, że
gdyby nie przedmiotowy program klienci zapewne rzadziej kupowaliby
11
paliwo na stancjach […], wybierając konkurencyjne stacje, na których
paliwo jest – bądź tańsze, bądź organizowane są inne programy
lojalnościowe. Teza przewijająca się w pierwszym i drugim zarzucie
apelacji, że program […] jest generalnie korzystny dla konsumentów, nie
przysparzając pozwanemu żadnych świadczeń materialnych, wydaje się
zatem - zdaniem Sądu Odwoławczego - odwróceniem rzeczywistego stanu
rzeczy, który polega na tym, iż program został zorganizowany dla
zwiększenia korzyści uzyskiwanych przez pozwaną spółkę na sprzedaży
paliw oraz oferowanych usług. Dążenie od optymalizacji wyniku
finansowego jest bowiem oczywistym celem programu […].
Dodatkowo zważyć także należy, iż z natury instytucji przyrzeczenia
publicznego wynika, że chodzi w nim o nieskomplikowaną relację prawną
sprowadzającą się do prostego wykonania oznaczonej czynności (jednej), za
co obiecano nagrodę. Złożony stosunek prawny, regulowany regulaminem
składającym się z szeregu zasad i postanowień, kreujący ciągły stosunek
prawny, nie mieści się zaś według Sądu drugiej instancji w ramach
przewidzianej art. 919 k.c. instytucji przyrzeczenia publicznego.
Konkludując więc, w ocenie Sądu Apelacyjnego - wbrew wywodom
apelacji - nie było przeszkód, aby sąd badał, czy zaskarżone postanowienie
regulaminu programu […] - jako postanowienie umowne stanowi klauzulę
niedozwoloną.
Wobec powyższych wywodów dotyczących przyjęcia, iż oferowany
przez pozwanego program stanowi element łączącego go z klientem
stosunku umownego sprzedaży premiowej, a nie zaś przyrzeczenie
publiczne, o którym mowa w art. 919 i n. k.c. oraz przyjęcia, iż program ten
został zorganizowany dla zwiększenia korzyści uzyskiwanych przez
pozwanego, zdaniem Sądu Odwoławczego, nie mają znaczenia dla
przedmiotowego rozstrzygnięcia wywody skarżącego zawarte w trzecim
12
zarzucie apelacji wskazujące, iż Sąd pierwszej instancji poczynił błąd w
ustaleniach faktycznych przyjmując, iż uczestnictwo w programie możliwe
było tylko równocześnie z realizacją konkretnej umowy sprzedaży na
stacjach paliw […]. Na marginesie jednakże zważyć należy, iż mając na
uwadze treść Regulaminu nie można powyższych twierdzeń uznać za trafne.
Co prawda rację ma apelujący podnosząc, iż zgodnie z punktami III.1 i 6
Regulaminu, w programie może wziąć udział każda pełnoletnia osoba
fizyczna, która złoży wniosek o wydanie Karty poprzez wypełnienie
formularza przystąpienia do programu i osoba taka z chwilą otrzymania
Karty lub Motokarty staje Uczestnikiem Programu, jednakże zwrócić trzeba
również uwagę na wskazaną w punkcie I.4 Regulaminu definicję
„Uczestnika”, która jednoznacznie wskazuje, iż jest nim pełnoletni klient
stacji […], który bierze udział w programie. Dodatkowo, niewątpliwym jest
zdaniem Sądu Odwoławczego – biorąc pod uwagę celowość uczestnictwa w
programie – iż udział w nim może przynosić klientom profity jedynie w
przypadku dokonywania zakupów paliw lub usług świadczonych przez
pozwanego, w zamian za co uczestnik otrzymuje punkty, które następnie
wymieniane są na nagrody. Samo zaś uczestnictwo w Programie bez
realizacji konkretnej umowy sprzedaży poddaje w wątpliwość w ogóle sens
takiego uczestnictwa. Jak bowiem wskazano już powyżej niewątpliwym jest,
według Sądu drugiej instancji, iż realizacja przez pozwanego programu […]
ma na celu zwiększenie sprzedaży towarów i usług na stacjach paliw […].
Przechodząc zaś do zarzutu naruszenia prawa materialnego - art. 3851
k.c., na wstępie podnieść należy, iż postępowanie o uznanie postanowień
wzorca umowy za niedozwolone ma na celu dokonanie abstrakcyjnej, to jest
oderwanej od konkretnej umowy i wynikającego z niej rozkładu prawa i
obowiązków stron, oceny abuzywnego charakteru postanowień wzorca
umownego używanego w obrocie konsumenckim przez przedsiębiorcę.
13
Kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu
od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy (uchwała SN z dnia 19
grudnia 2003 r., III CZP 95/03, OSNC 2005 nr 2, poz. 25; wyrok SOKiK z
19 czerwca 2002 r., XVII Amc 34/01, Dz.Urz. UOKiK 2002/3 - 4/174). W
przypadku kontroli abstrakcyjnej ocenie więc podlega treść danego
zaskarżonego postanowienia wzorca, a nie sposób jego wykorzystania,
wobec powyższego – jak podniósł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z
dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. III SK 21/06, opubl. w OSNP 2008/11-12/181
- nie stosuje się art. 3852 k.c., ponieważ w przypadku kontroli abstrakcyjnej
nie bada się umowy, a jedynie wzorzec. Okoliczności zawarcia umowy, data
zawarcia itp. są zatem bezprzedmiotowe (wyrok SN z dnia 6 października
2004 r., I CK 162/04, Prawo Bankowe 2006 nr 2, s. 17). W przeciwnym
razie - to jest gdyby ocena abuzywności postanowienia wzorca wymagała
uwzględniania całego kontekstu wzorca, relacji z innymi postanowieniami
wzorca, ewentualnie z postanowieniami innych wzorców, które mogą mieć
zastosowanie - kontrola abstrakcyjna straciłaby swój charakter i stałaby się
indywidualną kontrolą wzorca umownego. Dlatego też, ocena nieuczciwego
charakteru
postanowienia
wzorca
umownego
w
ramach
kontroli
abstrakcyjnej, pod kątem przesłanek określonych w art. 3851 § 1 k.p.c.
wymaga dokonania przez sąd weryfikacji "przyzwoitości" konkretnej
klauzuli. Sąd musi zbadać, czy oceniane postanowienie wzorca jest
sprzeczne
z
ogólnym
wzorcem
zachowań
przedsiębiorców
wobec
konsumentów, jaki należy zrekonstruować w warunkach gospodarki
wolnorynkowej. Powinien ustalić, jak wyglądałyby prawa lub obowiązki
konsumenta w braku takiej klauzuli. Jeżeli konsument byłby w lepszej
sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia wzorca nie było, należy przyjąć,
że ma ono charakter nieuczciwy. Natomiast w sytuacji, gdy nie jest możliwe
stwierdzenie, w jaki sposób zakres praw i obowiązków stron w określonym
14
obszarze normowany jest przez przepisy prawa, które znalazłyby
zastosowanie w braku ocenianego postanowienia zaczerpniętego z wzorca,
ocena uczciwego charakteru postanowienia wymaga odwołania się do
opartego na dobrych obyczajach w gospodarce rynkowej wzorca zachowań
przedsiębiorców, zrekonstruowanego z założeniem, że to konsument ma być
głównym beneficjentem rywalizacji między przedsiębiorcami (wyrok SN z
11 października 2007 r., sygn. III SK 19/07, opubl. LEX nr 496411 oraz z 19
marca 2007 r., sygn. akt III SK 21/06, opubl. w OSNP 2008/11-12/181).
Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, w ocenie
Sądu Apelacyjnego, podzielić należy stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż
przedmiotowe postanowienie wzorca o treści: „Wszelkie zastrzeżenia co do
ilości zgromadzonych punktów Uczestnik zobowiązany jest zgłosić,
kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta w ciągu 7 dni od dnia
reklamowanego zapisu punktów. Po upływie terminu określonego powyżej
reklamacje nie będą uwzględniane” jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i
rażąco narusza interesy konsumentów, dlatego też należało uznać je za
niedozwolone. Trafnie bowiem wskazał Sąd Okręgowy, iż skomplikowana
procedura naliczania punktów za dokonane zakupy – między innymi
określona w punktach VI.2 i 3 Regulaminu – związana z możliwością
późniejszego zapisu punktów na karcie, może spowodować po stronie
klienta stacji […] trudności z ustaleniem ilości posiadanych punktów w celu
zgłoszenia reklamacji w tak krótkim 7-dniowym terminie od dnia
(reklamowanego) zapisu punktów. Konsument bowiem w związku z
powyższymi uregulowaniami może w ogóle nie znać dokładnej daty zapisu
punktów na karcie. Według Sądu drugiej instancji jednakże, zastrzeżenia w
jeszcze
większym
stopniu
budzi
drugie
zdanie
przedmiotowego
postanowienia, iż „po upływie terminu określonego powyżej reklamacje nie
będą uwzględniane”. Swoim zakresem postanowienie to obejmuje bowiem
15
również
przypadki
błędnego
naliczenia,
bądź
wskazania
ilości
zgromadzonych punktów z przyczyn zawinionych przez pozwanego
(niezależnych od konsumenta) – także po upływie 7-dniowego terminu od
zapisu punktów. Takie postanowienie jest więc rażąco krzywdzące dla
konsumenta.
Wobec
obecnego
stanu
techniki
–
możliwości
długoterminowego zapisu dokonywanych operacji – trudno bowiem uznać
za zasadną argumentację skarżącego zawartą w apelacji, iż ów termin do
zgłoszenia reklamacji uzależniony jest od możliwości odtworzenia
prawidłowego zapisu punktów, co w późniejszym okresie nie byłoby
możliwe. Pozwany oczywiście może w regulaminie programu zawrzeć
ograniczenie konkretnym terminem możliwości zgłoszenia reklamacji,
jednakże termin ten powinien być uzależniony od obiektywnych czynników,
na które wpływ ma klient stacji […] – przy zachowaniu po jego stronie
należytej staranności związanej z czuwaniem nad stanem konta z punktami.
Przedmiotowy zaś zapis postanowienia w obecnym jego kształcie, w ocenie
Sadu Apelacyjnego, kształtuje relacje stron nieproporcjonalnie niekorzystnie
dla konsumenta, co rażąco narusza zasadę wzajemnego rzetelnego i
uczciwego działania obu stron umowy. Uczestnik programu może bowiem –
ze względu na rozważane postanowienie Regulaminu – zostać pozbawiony
prawa do uzyskania nagrody w zamian za posiadane punkty, co stanowi z
jego punktu widzenia istotę uczestnictwa w Programie […] – jeżeli z
przyczyn od niego niezależnych po upływie wskazanego 7-dniowego
terminu ulegnie zmniejszeniu stan jego konta z punktami. Nie będzie
bowiem miał on możliwości zgłoszenia reklamacji, która podlegałaby
uwzględnieniu – co ewidentnie stanowi rażąco krzywdzący dla uczestnika
skutek i świadczy o nielojalnym traktowaniu przez pozwanego swoich
kontrahentów. Wobec powyższego, niekwestionowanym zdaniem Sądu
Odwoławczego jest, iż przedmiotowe postanowienie Regulaminu – jako
16
sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta w
obecnym jego kształcie stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, o której
mowa w art. 3851 § 1 k.c.
Na zakończenie, zdaniem Sądu Odwoławczego, podzielić należy
ostatni z podniesionych przez skarżącego zarzutów – wskazujący na
naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 47919 § 2 k.p.c. poprzez
doręczenie stronie pozwanej wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym
bez pouczenia o przysługujących środkach zaskarżenia. W istocie bowiem
jak wynika z kopii owego doręczenia (k. 44) sąd nie zamieścił w nim
odpowiedniego pouczenia. Jednakże powyższe naruszenie przepisów
postępowania nie było w stanie samodzielnie wzruszyć zaskarżonego
apelacją wyroku. Pozwany bowiem reprezentowany przez profesjonalnego
pełnomocnika należycie skorzystał z przysługujących mu środków
zaskarżenia.
Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 385 k.p.c.
orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku. Rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania apelacyjnego znajduje uzasadnienie w art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
oraz § 14 ust 3 pkt 2 i § 12 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. Nr
163, poz. 1349 ze zm.).