Dodatki ziołowe w żywieniu drobiu

OID (292) 1/2016
OID (267) 12/2013
Dodatki ziołowe w żywieniu
drobiu
Opinie na temat potrzeb i skuteczności stosowania dodatków ziołowych w żywieniu drobiu zawsze były i są nadal podzielone. Ponieważ zioła
posiadają właściwości lecznicze, a także wspomagające układ odpornościowy ptaków, mają
one wpływ zarówno na procesy fizjologiczne
w organizmie, jak również wnoszą pewne wartości odżywcze. Tymże samym potrafią z całą
pewnością w sposób pośredni lub bezpośredni
wpływać na poprawę wyników produkcyjnych
w chowie drobiu.
Zioła od bardzo dawna są stosowane w lecznictwie i żywieniu zarówno człowieka jak i zwierząt. W ostatnim czasie wobec silnej kampanii
na rzecz zdrowej żywności, także tzw. ekologicznej oraz na skutek wprowadzenia zakazu
stosowania antybiotykowych stymulatorów
wzrostu, coraz częściej sięga się do naturalnych
dodatków czy tez substancji, które stanowią alternatywny produkt do antybiotyków. Takimi
produktami są na pewno zioła i sporządzane
z nich preparaty.
Z całą pewnością można stwierdzić, że historia
ziołolecznictwa jest tak samo długa jak historia cywilizacji. Nasz kraj posiada obecnie duże
plantacje ziół. Szacuje się, że polskie uprawy
zajmują około 30 tysięcy hektarów, co stanowi prawie jedną trzecią upraw tego rodzaju na
kontynencie europejskim. Polska może się poszczycić dużymi tradycjami w zakresie upraw,
przetwarzania i stosowania różnych roślinnych
preparatów. Produkcja ziół oparta jest z reguły na roślinach pochodzących z plantacji, bardzo dobrych jakościowo. Około 100 gatunków
roślin leczniczych pochodzi ze stanowisk naturalnych. Niestety liczba tych stanowisk naturalnych wykazuje ciągle malejącą tendencję.
Pod względem wielkości produkcji w Europie
20
zajmujemy czwarte miejsce. Pierwsze zajmują
Niemcy, a za nimi Francja i Włochy. Dostępne
na naszym rynku preparaty lecznicze roślinnego pochodzenia w większości produkowane są
przez rodzimych producentów, w przeciwieństwie do leków chemicznych.
Specyfika zielarskiego rynku podyktowana jest
m.in. dużym zapotrzebowaniem na preparaty
stosowane głównie w zaburzeniach pracy przewodu pokarmowego (także drobiu) i wielu innych schorzeniach. Ponieważ procedura rejestracji leczniczych preparatów ziołowych jest
kosztowna i restrykcyjna, niepokojącym może
pozostawać to, że producenci mogą powoli
wycofywać się z produkcji leków ziołowych na
rzecz wytwarzania suplementów diety, których
produkcja jest tańsza i mniej kłopotliwa.
Na jakość i działanie specyfików pochodzenia
ziołowego wpływa wiele czynników m.in.: gatunek rośliny, jej części (owoc, kwiat, nasiona,
łodyga, liście, kłącze, korzeń), warunki w jakich dana roślina wzrastała, faza zbioru, sposób przetwarzania, odpowiednie przechowywanie, sposób podawania, czy też dawka.
Z powodu ogromnej liczebności i różnorodności bioaktywnych składników roślin, spektrum
działania preparatów ziołowych może być bardzo szerokie i wszechstronne. Biorąc to pod
uwagę można twierdzić, że mieszaniny ziół czy
też wieloskładnikowe ekstrakty mogą być bardziej skuteczne w działaniu aniżeli pojedyncze
rośliny. Jednakże zdarzać się mogą takie sytuacje, gdy mieszanki ziołowe charakteryzują
sie niedużą aktywnością substancji czynnych,
spowodowaną np. czynnikami środowiskowymi n.p. zasobność gleby, ilość opadów, liczba
słonecznych dni, technologia zbioru, suszenie
ziół, itd. Z tych powodów stosując różnorodne
OID (292) 1/2016
OID (267) 12/2013
kompozycje ziołowe w żywieniu drobiu, możemy uzyskiwać wyniki bardzo różne, od bardzo
dobrych do nawet negatywnych. Pozyskiwać
zioła najlepiej jest w fazie wegetacji optymalnej pod względem nagromadzonych substancji czynnych w określonej części rośliny. Z całą
pewnością doświadczone w produkcji i technologii przetwarzania ziół zakłady zielarskie potrafią zapewnić dużą stabilność jakości mieszanek ziołowych.
W warunkach naturalnych drób bardzo chętnie zjada cały szereg takich ziół jak: krwawnik
pospolity, mniszek lekarski, pokrzywa, mięta,
rdest, szałwia i wiele innych zgodnie ze swoim
zapotrzebowaniem. Wymienione rośliny poprawiają apetyt ptaków, pobudzają perystaltykę ich jelit, działają stymulująco na wątrobę, na trzustkę (stymulują sekrecję enzymów
trawiennych oraz kwasów żółciowych), na
błonę śluzową jelit, wzmagają sekrecję pepsyny i kwasu solnego, a więc poprawiają procesy
trawienia i poprawiają smakowitość pasz. Wykazują także działanie przeciwzapalne, ściągające, dezynfekujące, odpornościowe, oddziaływają stymulująco na układ odpornościowy,
wywierają korzystny wpływ zarówno na smak
jak i na zapach znoszonych jaj i mięsa drobiu.
W zależności od rodzaju ziół, niektóre z nich
dają lepsze rezultaty kiedy są stosowane w postaci suszu, naparu, wywaru, wyciągu, olejku
aromatycznego, proszku lub zielonki. Istnieje także taka możliwość, że ciągłe stosowanie
ziół w diecie może być mniej efektywne aniżeli
okresowe, ponieważ niektóre substancje mogą
się w organizmie kumulować. Przy określaniu
dawki trzeba także pamiętać o tym, że niektóre
zioła mogą się odznaczać wbrew pozorom dość
silnym działaniem.
Zioła cały szereg organicznych związków, tzw.
substancji czynnych cechujących się określoną aktywnością biologiczną i określonym
działaniem fizjologicznym. Są to wtórne metabolity będące produktami wyspecjalizowanej
przemiany materii w roślinach i one decydu22
ją o określonym oddziaływaniu danego zioła na organizm. Do nich zaliczamy między innymi: alkaloidy, flawonoidy, fenole, garbniki,
glikozydy, antrazwiązki, saponiny, olejki eteryczne i inne. Udział tych substancji czynnych
w ziołowych surowcach jest rzędu do jednego
procenta, a częstokroć stanowi zaledwie setną
część procenta. Bardzo często określone działanie roślin leczniczych stanowi efekt współdziałania szeregu różnych czynnych związków
zawartych w roślinie.
Występujące w roślinach leczniczych substancje czynne można najogólniej zaliczyć do
dwóch grup przemiany materii:
1. pierwsza grupa – zawiera produkty metabolizmu podstawowego; mają one charakter metabolitów, które w zasadzie są spotykane w każdej roślinie, spełniają w nich
bowiem podstawowe funkcje fizjologiczne;
są substancjami niezbędnymi do życia rośliny, ponieważ stanowią substancje energetyczne, budulcowe lub zapasowe; do nich
należą węglowodany, tłuszcze, białka, kwasy organiczne, chlorofil, enzymy, kwasy nukleinowe;
2. druga grupa – zawiera produkty metabolizmu wtórnego, którym zazwyczaj nie można przypisać podstawowej funkcji w życiu
rośliny; występują najczęściej kompleksowo, będąc produktami przemiany materii
roślin leczniczych; metabolity wtórne są to
substancje powstające podczas procesów
asymilacji i przemian azotowych; pozostają
one w stanie równowagi fizjologicznej z innymi składnikami, dzięki czemu są bardzo
dobrze przyswajalne i nie działają szkodliwie; ta grupa wtórnych metabolitów wykazuje największą aktywność w stosunku do
innych organizmów i jest w roślinnych ekstraktach najczęściej spotykana.
Ważnymi substancjami czynnymi w roślinach
są alkaloidy. Są to związki azotowe o zasadowym charakterze. Wykazują silne fizjologiczne działanie na organizm zarówno człowieka
OID (292) 1/2016
OID (267) 12/2013
jak i zwierząt (np. salamandryna). Pod względem biochemicznym alkaloidy należą do wtórnych metabolitów roślin i nielicznych zwierząt.
W roślinnych tkankach występują w związanej postaci z kwasami np.. jabłkowym, fumarowym, szczawiowym. Znanych jest około
8000 tysięcy różnych alkaloidów. Pobudzają
wydzielanie soków trawiennych, głównie soku
żołądkowego, jelit cienkich i trzustkowego.
Berberyna i chelidonina zwiększają produkcję i uwalnianie żółci, alkaloidy izochinolinowe powodują m.in. wzrost we krwi enzymów
wątrobowych. Mechanizmy modyfikujące
w znacznym stopniu przemiany białek i aminokwasów w wątrobie związane są z wpływem
alkaloidów na stężenie i aktywność enzymów.
Ponadto alkaloidy obniżają stężenie toksycznych amin we krwi i w jelitach, pomagają
w odtruwaniu wątroby, hamują rozwój bakterii gnilnych i fermentacyjnych, w ten sposób zmniejszone zostaje stężenie szkodliwych
amin w jelitach i we krwi. Wstrzymują rozwój
bakterii lipolitycznych i chorobotwórczych
w przewodzie pokarmowym. Tłuszcze dzięki nim są szybciej i lepiej wchłaniane oraz wykorzystywane wewnątrzkomórkowo. Dzięki
właściwościom lipotropowym alkaloidów, np.
glistnika, kwasy tłuszczowe podlegają także lipogenezie w tkance tłuszczowej.
Flawonoidy są kolejnymi metabolitami wtórnymi w dużych ilościach, obecnymi np.
w rumianku, dziurawcu, czosnku, kozieradce.
W organizmach człowieka i zwierząt wykazują
właściwości zarówno farmakologiczne jak i witaminopodobne. W roślinach często występują
w formie glikozydów (jako połączone z cukrami). Flawonoidy są substancjami o działaniu
przeciwzapalnym, o właściwościach redukujących przemiany cukrów oraz wywierają także
redukujący wpływ na intensywność tworzenia
ciał ketonowych. Powodują rozkurcz miocytów gładkich przewodu pokarmowego, układu żółciowego, mają zdolności chelatowania
jonów metali, żelaza, redukują reaktywne for24
my tlenu i wolne rodniki oraz redukują liczbę
czynników prozapalnych. Są dobrymi substancjami przeciwzapalnymi. Wykazują działanie
moczopędne, dobrze ochraniają miąższ wątroby (działanie hepatoprotekcyjne). Mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe, potrafią zapobiegać nadpobudliwości.
Garbniki są substancjami występującymi m.in.
w pięciorniku gęsim, korze dębu, rdeście ptasim. Mogą działać przeciwbiegunkowo poprzez zmniejszenie przepuszczalności błon
śluzowych, wykazują także dosyć silne działanie przeciwzapalne i antybakteryjne.
Saponiny to metabolity wtórne obecne w dużych ilościach np. w kwiatach nagietka, w tymianku. W znaczny sposób wpływają na pobudzenie procesów trawienia. Wykazują także
zdolności rozpuszczania czerwonych krwinek.
Bardzo docenianym związkiem występującym
w ilości około 2% w kłączach ostryżu są kurkuminoidy (a wśród nich m.in. kurkumina).
Kurkumina wykazuje dużą aktywność biologiczną. Przenika do krwi aż w 65%. Wykazuje silne działanie żółciopędne i żółciotwórcze,
działa przeciwzapalnie i rozkurczowo. Wyciągi z kurkumy przywracają prawidłową kurczliwość pęcherzyka żółciowego, pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, jelitowego
i trzustkowego. Poprawiają bardzo procesy
trawienia i wchłaniania składników pokarmowych. Ułatwiają usuwanie złogów z dróg
żółciowych, działają na te drogi odkażająco,
wykazują właściwości przeciwbakteryjne, antywirusowe, hepatoprotekcyjne. Powstrzymują
rozwój m.in. Mycobacterium tuberculosis, Salmonella typhi, Fusarium moniliforme, Clostridium perfringens, Staphylococcus aureus. Kurkumina i inne kurkuminoidy hamują wzrost
grzybów Mycobacterium tuberculosis, Trichophyton gypseum. Za pomocą ziół istnieje możliwość dezaktywowania niektórych mikotoksyn.
Rośliny lecznicze należy stosować w die-
OID (292) 1/2016
OID (267) 12/2013
tach drobiu w określonych ilościach zarówno podczas wychowu jak i dla drobiu dorosłego. Zbyt duży udział ziół zwiększa zawsze
udział włókna surowego w mieszance paszowej, a to wywiera niekorzystny wpływ na wyniki produkcyjne. Zawartość włókna surowego
w wysuszonych ziołach wynosi od 23 do nawet
32%. Rodzaj i ilość dodatków ziołowych stosowanych w mieszankach paszowych dla drobiu uzależnia się m.in. od wieku, kierunku produkcji, rodzaju i formy podawanej paszy oraz
warunków technologicznych chowu.
Reasumując, w niniejszym artykule scharakteryzowano jedynie kilka ważniejszych czynnych
substancji występujących w znanych roślinach.
Zainteresowanie branży drobiarskiej ziołowymi preparatami jest bardzo duże. Ogromna liczebność tych roślin oraz szerokie spektrum
ich działania cały czas wymagają prowadzenia
badań nad tą tematyką i ewentualnego zmniejszania udokumentowanych wątpliwości.
Spis piśmiennictwa dostępny u autorki.
dr inż. Grażyna H. Korytkowska,
UTP Bydgoszcz
26