integracja europejska

A 388687
INTEGRACJA
EUROPEJSKA
Podręcznik,akademicki
redakcja naukowa
Antoni Marszałek
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
Warszawa 2004
Spis treści
Wstęp
17
Część pierwsza
PODSTAWOWE ZASADY INTEGRACJI
23
Rozdział I. Pojęcie i istota integracji europejskiej
1. Czym jest integracja europejska?
25
25
Starożytność
Chrześcijaństwo
Czasy nowożytne i współczesne
26
27
27
2. Definicja integracji europejskiej
3. Przesłanki integracji europejskiej
. .
Przesłanki bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego
Przesłanki ekonomiczne
30
30
4. Motywy integracji europejskiej
5. Warunki integracji europejskiej
6. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
29
29
31
33
34
".
Rozdział II. Ekonomiczne uwarunkowania integracji
europejskiej
1. Przesłanki ekonomiczne integracji europejskiej
2. Integracja regionalna a międzynarodowa współzależność
3. Integracja międzynarodowa a gospodarka światowa — procesy
dostosowawcze
4. Integracja regionalna a mocarstwa globalne w gospodarce światowej
5. Integracja regionalna a wyzwania rozwojowe gospodarki światowej
6. Integracja regionalna a korporacje międzynarodowe i nowe
technologie w gospodarce światowej .
35
35
36
36
38
39
41
43
45
6
Spis treści
7. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział III. Suwerenność w integracji europejskiej
1. Koncepcje suwerenności a przesłanki integracji europejskiej
2. Suwerenność a bezpieczeństwo w integracji europejskiej
3. Suwerenność osoby, narodu czy państwa w integracji europejskiej . . .
4. Ekonomiczne uwarunkowania suwerenności w integracji europejskiej
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
49
51
51
52
52
54
58
63
66
68
68
Część druga
SYSTEM PODMIOTOWY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
71
Rozdział IV. Europejska Wspólnota Węgla i Stali
1. Geneza EWWiS .
2. Członkostwo i podstawa prawna EWWiS
3. System instytucjonalny EWWiS
4. Cele i zadania EWWiS
5. Główne efekty działalności EWWiS
6. Następstwa wygaśnięcia Traktatu ustanawiającego EWWiS
7. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
73
73
74
75
77
78
80
82
83
83
Rozdział V. Europejska Wspólnota Energii Atomowej
1. Geneza Euratomu
2. Członkostwo i instytucje Euratomu
3. Zadania Euratomu
4. Główne efekty działalności Euratomu
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
84
84
85
86
87
90
91
91
Rozdział VI. Wspólnota Europejska
1. Podstawy prawne Wspólnoty Europejskiej
Źródła prawa wspólnotowego
Podstawowe kategorie aktów prawnych
2. Członkostwo we Wspólnocie Europejskiej
Rodzaje członkostwa w organizacji międzynarodowej
Członkostwo zwyczajne we Wspólnocie
Członkostwo stowarzyszone we Wspólnocie
92
92
92
94
95
95
96
97
Spis treści
7
3. Organy Wspólnoty Europejskiej
97
Parlament Europejski
Rada
Komisja
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Obrachunkowy
Rada Europejska
. .
4. Traktat o Unii Europejskiej
98
101
103
104
106
106
107
O d E W G d o Wspólnoty Europejskiej
Unia gospodarcza i walutowa
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Wspólna polityka w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych . . . .
5. Wspólnota Europejska a Unia Europejska
6. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
107
108
108
109
109
111
112
112
Rozdział VII. Wspólnoty Europejskie a układy o stowarzyszeniu . . . .
1. Układy o stowarzyszeniu jako narzędzie polityki zagranicznej Wspólnot
2. Podstawy prawne umów o stowarzyszeniu
3. Konstrukcja umów o stowarzyszeniu . v . a
Umowa z Grecją jako przykład stowarzyszenia „starej generacji"
Układy Europejskie jako przykład stowarzyszenia „nowej generacji"
114
114
116
117
118
121
4. Polityka stowarzyszeniowa Wspólnot
125
Państwa pozaeuropejskie
Państwa EFTA
Państwa Europy Środkowej i Wschodniej
Państwa basenu Morza Śródziemnego
Państwa bałkańskie
125
126
127
127
129
5. Uwagi końcowe
-
130
Rozdział VIII. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
1. Geneza powstania EFTA
2. Podstawy prawne
3. Cele i zasady realizacji . .4. Organy EFTA
5. Ekonomiczne skutki utworzenia strefy wolnego handlu — interpretacja
teoretyczna
6. Praktyczne efekty utworzenia EFTA
7. Rozwój powiązań instytucjonalnych i handlowych EFTA
ze Wspólnotami Europejskimi
8. Nowelizacja konwencji sztokholmskiej
9. Stosunki EFTA z państwami trzecimi
132
132
133
134
135
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
131
131
137
140
142
146
147
8
Spis treści
10. Uwagi końcowe
148
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
150
150
Rozdział IX. Europejski Obszar Gospodarczy
1. Geneza Europejskiego Obszaru Gospodarczego
2. Cel, zakres i podstawy traktatowe Europejskiego Obszaru
Gospodarczego
3. „Cztery wolności" jednolitego rynku EOG
4.
5.
6.
7.
8.
Swoboda
Swoboda
Swoboda
Swoboda
przepływu towarów
przepływu osób
przepływu kapitału
świadczenia usług
'.
151
151
153
154
154
155
156
157
System ochrony konkurencji
Współpraca w zakresie programów horyzontalnych i oskrzydlających
Struktura instytucjonalna EOG
Redystrybucja finansowa w obrębie EOG
Uwagi końcowe
157
159
159
161
162
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
162
163
-
Część trzecia
SYSTEM GOSPODARCZY I SPOŁECZNY WSPÓLNOT
Rozdział X. Rynek wewnętrzny
1. Rynek towarów
167
167
Podstawy traktatowe i utworzenie unii celnej
Usuwanie barier na rynku wewnętrznym
167
170
2. Rynek usług
175
Specyfika
Podstawy prawne
Usługi finansowe
175
176
177
3. Rynek kapitału
Kapitał
Inwestycje bezpośrednie
Kapitał wiedzy
4. Rynek pracy
Podstawy traktatowe
Uznawanie kwalifikacji
Porozumienie z Schengen
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
165
178
finansowy
>
179
181
181
183
184
185
187
188
190
190
Spis treści
Rozdział XI. Polityka handlowa
1. Cel, zakres i podstawy traktatowe wspólnej polityki handlowej
2. Wspólna zewnętrzna taryfa celna jako główny instrument polityki
handlowej
3. Inne instrumenty polityki handlowej odnoszące się do importu
Środki nadzoru i ochrony przed nadmiernym importem
Środki antydumpingowe i anty subwencyjne
4. Wspólne zasady polityki handlowej wobec eksportu
5. Przeciwdziałanie barierom w handlu ustanawianym przez kraje
trzecie
6. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
9
191
191
194
196
197
199
202
204
206
207
207
Rozdział XII. Polityka konkurencji
208
1. Cel, zakres i podstawy traktatowe polityki ochrony konkurencji . . . . 208
2. Zasady konkurencji odnoszące się do porozumień między
przedsiębiorstwami
210
3. Polityka wobec przedsiębiorstw nadużywających pozycji dominującej 214
4. Kontrola koncentracji przedsiębiorstw
. 215
5. Zasady konkurencji odnoszące się do pomocy publicznej
dla przedsiębiorstw
219
6. Uwagi końcowe
222
Pytania kontrolne
. 223
Literatura zalecana
224
Rozdział XIII. Polityka regionalna (strukturalna)
1. Pojęcie i przesłanki polityki regionalnej
2. Ewolucja polityki regionalnej (strukturalnej) Wspólnoty Europejskiej
Początki wspólnotowej polityki regionalnej
Uformowanie się autonomicznej polityki regionalnej / strukturalnej w konsekwencji
Jednolitego Aktu Europejskiego i reformy funduszy strukturalnych
Polityka strukturalna po traktacie z Maastricht
3. Polityka strukturalna Wspólnoty Europejskiej w wersji Agendy 2000
4. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
230
233
236
240
240
241
Rozdział XIV. Polityka rolna
1. Podstawowe cechy ustroju rolnego w krajach Wspólnoty Europejskiej
2. Finanse wspólnej polityki rolnej
3. Interwencjonizm rynkowy
4. Polityka strukturalna realizowana w ramach WPR
5. Reforma WPR w latach dziewięćdziesiątych XX w
242
242
243
246
251
255
225
225
227
228
10
Spis treści
6. Uwagi końcowe
257
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
. .
Rozdział XV. Polityka transportowa
1. Cele i zasady wspólnej polityki transportowej
2. Ewolucja wspólnej polityki transportowej
3. Regulacja rynków usług transportowych
Transport samochodowy
Transport kolejowy
Transport wodny śródlądowy
Transport morski
Transport lotniczy
258
258
259
259
260
. 262
'
4. Polityka rozwoju infrastruktury transportowej
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział XVI. Polityka ochrony środowiska
1. Geneza polityki ekologicznej Wspólnoty Europejskiej
2. Polityka ochrony środowiska — cele, zasady i zadania
3. Polityka ekologiczna Wspólnoty po wejściu w życie Traktatu o Unii
Europejskiej
4. Kierunki polityki ekologicznej Wspólnoty w pierwszej dekadzie
XXI w
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział XVII. Zatrudnienie, polityka społeczna, kształcenie zawodowe
i młodzież
:
1. Zatrudnienie
Podstawowe dokumenty Wspólnoty Europejskiej dotyczące zatrudnienia
Polityka zatrudnienia i ograniczania bezrobocia w krajach Wspólnoty Europejskiej
i w Polsce
2. Polityka społeczna
263
265
266
267
268
269
271
272
272
273
273
276
278
281
284
285
285
286
286
286
288
291
Zasady polityki społecznej w świetle wymogów Wspólnoty Europejskiej
System zabezpieczenia społecznego we Wspólnocie Europejskiej
291
295
Wymogi systemu kształcenia zawodowego w świetle dokumentów Wspólnoty Europejskiej
298
Sytuacja młodzieży na rynku pracy w krajach Wspólnoty Europejskiej
i w Polsce
301
3. Kształcenie zawodowe i młodzież
4. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
298
303
304
304
Spis treści
11
Część czwarta
SYSTEM WALUTOWY WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ
Rozdział XVIII. Integracją walutowa do traktatu z Maastricht
1. Integracja walutowa — definicje, przesłanki
2. Założenia teorii optymalnego obszaru walutowego
3. Koncepcje unii walutowej
4. Doświadczenia integracji walutowej
PlanWernera
Europejski System Walutowy
305
307
307
310
313
317
317
320
5. Uwagi końcowe . . .
323
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
324
324
Rozdział XIX. Tworzenie i funkcjonowanie unii walutowej
1. Założenia traktatu z Maastricht
2. Realizacja UGiW
3. Polityka kursowa Wspólnoty - ERM II
4. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
325
325
328
333
335
336
336
Rozdział XX. Europejski System Banków Centralnych
1. Cel i założenia ESBC
2. Struktura organizacyjna ESBC . . . :
3. Europejski Bank Centralny
4. Kierunki zmian w ESBC
'.
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
337
337
339
344
350
351
351
352
Część piąta
WSPÓŁPRACA POLITYCZNA P A Ń S T W W U N I I EUROPEJSKIEJ ... 3 5 3
Rozdział XXI. Przesłanki i perspektywy unii politycznej
w integracji europejskiej
1. Definicja i przesłanki polityczne integracji europejskiej
2. Stanowisko niektórych państw wobec integracji Europy
Wielka Brytania
Francja
Kraje Beneluksu
Niemcy
Włochy
•
355
355
356
356
357
358
358
359
12
Spis treści
3. Główne motywy i koncepcje integracji politycznej po II wojnie
światowej
360
Federalistyczna koncepcja integracji
Funkcjonalistyczna koncepcja integracji
Konfederacyjna koncepcja integracji
361
362
363
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
368
368
4. Unia polityczna w integracji europejskiej w świetle Jednolitego
Aktu Europejskiego
364
5. Perspektywy unii politycznej w integracji europejskiej w świetle Traktatu
0 Unii Europejskiej
366
6. Uwagi końcowe
367
Rozdział XXII. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
w integracji europejskiej
369
1. P o j ę c i e i c e l e w s p ó l n e j polityki z a g r a n i c z n e j i b e z p i e c z e ń s t w a . . . . . 3 6 9
2. O r g a n y w s p ó l n e j p o l i t y k i z a g r a n i c z n e j i b e z p i e c z e ń s t w a
370
Organy działające na zasadzie zapożyczenia
Organy sui generis wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
371
372
3. Sposoby działania w ramach wspólnej polityki zagranicznej
1 bezpieczeństwa
374
Zasady i ogólne wytyczne
Wspólne strategie
Wspólne działania
Wspólne stanowiska
374
374
374
375
4. Zawieranie umów w ramach wspólnej polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa
5. Nowy wymiar bezpieczeństwa i obrony
375
377
Ustanowienie wspólnej polityki obronnej i wspólnej obrony
Europejski system opanowywania kryzysów
Unia Zachodnioeuropejska a Unia Europejska
6. R o z w ó j w s p ó l n e j e u r o p e j s k i e j p o l i t y k i b e z p i e c z e ń s t w a i o b r o n y
7. U w a g i k o ń c o w e
377
377
378
. . . . 378
381
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział XXIII. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne
w integracji europejskiej
1. Początki współpracy europejskiej
2. Układy z Schengen i ich wpływ na współpracę w zakresie wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
Pierwsze porozumienie z Schengen
Drugie porozumienie z Schengen
3. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne w założeniach Traktatu
o Unii Europejskiej
382
382
383
383
384
384
385
387
Spis treści
13
4. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne w realizacji Traktatu
o Unii Europejskiej
,
5. Wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych w traktacie
amsterdamskim
6. Postanowienia Rady Europejskiej w Tampere
7. Uwagi końcowe
389
391
393
395
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
397
397
Część szósta
SUBREGIONALNE OBSZARY INTEGRACJI
399
Rozdział XXIV. Integracja ekonomiczna Beneluksu
1. Geneza Unii Ekonomicznej Beneluksu
2. Cele, zadania i instytucje Unii Ekonomicznej Beneluksu
3. Dorobek Unii Ekonomicznej Beneluksu a integracja
we Wspólnocie Europejskiej
. . .
4. Beneluks a zasada elastyczności w integracji europejskiej
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
404
405
408
.
Rozdział XXV. Integracja skandynawska
1. Geneza współpracy i integracji skandynawskiej
2. Rada Nordycka
Geneza powstania
Zadania Rady
Organy Rady
Działalność Rady
401
401
402
. . . . . . . . .
3. Nordycka Rada Ministrów
411
411
413
" . '.•
. . .
Geneza powstania
Cele i zadania Rady
Organy Rady
Działalność Rady .
4. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
5. Współpraca z regionami przyległymi
6. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział XXVI. Integracja środkowoeuropejska
1. Uwarunkowania integracji w Europie Środkowej
2. Inicjatywa Środkowoeuropejska
3. Grupa Wyszehradzka
409
410
413
413
415
417
420
•.
• • • 420
420
421
422
'.•-••' 424
425
. . 426
426
427
428
428
430
432
14
Spis treści
4. Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu — CEFTA
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
434
439
••
Rozdział XXVII. Integracja bałtycka i czarnomorska
1. Ogólna charakterystyka ekonomiczna regionu Morza Bałtyckiego
2. Rada Państw M o r z a Bałtyckiego
440
440
...
Utworzenie Rady
Struktura Rady
Geneza i działalność Rady
Polska i RPMB
Perspektywy współpracy
3. Rada Bałtycka
Organy Rady Bałtyckiej
Geneza Rady Bałtyckiej
Działalność Rady Bałtyckiej
Perspektywy Rady Bałtyckiej
4. Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego . .
Instytucje i formy działania BSEC
Geneza i działalność BSEC
Wizja przyszłości BSEC
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział XXVIII. Integracja sąsiedzka. Znaczenie euroregionów . . . .
1. Istota, przesłanki i znaczenie integracji sąsiedzkiej
2. Integracja sąsiedzka a integracja regionalna
3. Modelowa interpretacja integracji sąsiedzkiej
4. Integracja przygraniczna krajów sąsiadujących ze sobą
5. Euroregiony — przesłanki tworzenia, istota, znaczenie . . . . . . . . .
6.
7.
8.
9.
441
441
443
443
443
444
445
445
446
446
447
448
450
450
451
452
453
454
455
455
457
457
458
460
463
465
Czym są euroregiony?
Przesłanki tworzenia — znaczenie
465
466
Modelowa interpretacja współpracy euroregionalnej
Euroregiony a integracja sąsiedzka
Euroregiony a polityka regionalna
Uwagi końcowe
468
469
471
473
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
473
473
Spis treści
15
Część siódma
POLSKA NA DRODZE DO INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Rozdział XXIX. Układ Europejski i jego znaczenie dla Polski
1. Geneza, cele i zakres Układu Europejskiego
2. Powody zawarcia Układu Europejskiego
3. Liberalizacja handlu towarowego
Wyroby przemysłowe
Artykuły rolne
Produkty rybołówstwa
Klauzule ochronne
Wyniki handlu Polski ze Wspólnotami a Układ Europejski
4. Inne obszary współpracy
Przepływy pracowników, zakładanie przedsiębiorstw i świadczenie usług
Płatności i przepływ kapitału
Zbliżanie przepisów prawa, reguły konkurencji i inne postanowienia dotyczące gospodarki
Współpraca gospodarcza i kulturalna
Współpraca finansowa
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Rozdział XXX. Warunki i perspektywy integracji Polski
ze Wspólnotami Europejskimi
1. Warunki uczestnictwa Polski we Wspólnotach Europejskich
2. Punkt wyjścia
Sytuacja gospodarcza
Wymagania zawarte w acąuis communautaire
Jakość rządzenia
3. Główne ustalenia traktatu akcesyjnego
4. Główne obszary dostosowawcze
Wspólny rynek
Polityka budżetowa
Unia gospodarcza i walutowa
5. Uwagi końcowe
Pytania kontrolne
Literatura zalecana
Indeks
475
477
477
479
480
480
482
483
483
485
488
489
490
490
492
493
493
495
495
496
496
498
498
500
502
503
506
506
507
509
511
513
513
515