Józef Wiesław Rosłon "Biblia Hebraica Stuttgartensia...", ed. H

Józef Wiesław Rosłon "Biblia Hebraica Stuttgartensia...", ed. H

Józef Wiesław Rosłon
"Biblia Hebraica Stuttgartensia...", ed.
H. Bardtke [et al.], Stuttgart
1967-1977 : [recenzja]
Collectanea Theologica 54/1, 167-169
1984
R E C E N Z JE
167
g a ją o ne do u c z y n ié n ia te k s tu J o n y b a rd z ie j b ib lijn y m w m ie js c a c h , gdzie
b y ł w s ty lu z b y t ra b in is ty c z n y .
K a lig r a fia Y e a te sa je s t c z y te ln a , lecz n ie k ie d y tr u d n o ro z ró ż n ić u n iego
b e t od g im e l lu b a jin od sad e. C h o ciaż n ie d a je p u n k ta c ji sa m o g ło sk o w ej,
c z a sem d la u n ik n ię c ia n ie p o ro z u m ie n ia s ta w ia p e w n e p u n k ty sam o g ło sk o w e.
K o n ty n u a c ję p rz e k ła d u J o n y z p o p ra w k a m i Y e a te sa o d n o śn ie e w a n g e lii
Ł u k a s z a i J a n a z a w ie ra trz e c i to m p u b lik a c ji p t. E v a n g ile s de L u c e t de
J e a n tr a d u i t s e n h é b r e u e n 1668 p ar G io v a n n i B a tt is t a Io n a r e t o u c h é s e n
1805 par T h o m a s Y eates, T u rn h o u t (B elg iq ue) 1982, B rép o ls, k a r t y 185— 395
(T r a d u c t io n s h é b r a ï q u e s des E v a n g ile s r a s s e m b l é e s pa r J e a n C a rm ig n a c , 3).
P rz e d te k s te m je d n o s tro n ic o w e w p ro w a d z e n ie d la ty c h , co n ie c z y ta li p o ­
p rz e d n ie g o to m u (M a teu sz a i M ark a).
o. J ó z e f W i e s ła w R o slo n O F M C o n v .t W a r s z a w a
B ib lia H e b ra ic a S tu ttg a r te n s ia ... E d itio fu n d itu s 4 r e n o v a ta a d ju v a n tib u s
H. B a r d t k e t , W. B a u m g a r t n e r f, P. A. H. d e B o e r (i in.) co op era n tib u s H . P . R ü g e r et J. Z i e g l e r e d id e r u n t K . E i l i g e r et W. R u ­
d o l p h · T e x tu m M a s o re tic u m c u r a v it H. P . R ü g e r . M a s o ra m e la b o r a v it
G. E. W e i l , S tu t tg a r t 1967— 1977, D e u tsc h e B ib e lg e se llsc h a ft, P ro le g o m e n a
s. LV, te k s t k sią g s. 1574, w k ła d k a lu ź n a : T a b u la a c c e n t u u m i V e rze ic h n t;
der m a s o r e t i s c h e n T e r m in i .
P o 40 la ta c h n a s tą p iła z m ia n a fo rm y w w y d a n iu n a u k o w y m B ib lii H eb ­
ra js k ie j, o k re ś la n e j k ró tk o ja k o K i t t e 1— K a h 1 e. Z n a m ie n n a z m ia n a n a
w ie lk ą s k a lę m ia ła m ie js c e ju ż ra z , k ie d y to p o cząw szy od w y d . 3 w r. 1929
za p o d s ta w ę w z ię to te k s t k o d e k s u L e n in g ra d z k ie g o (L) z n a k o w a n y w P u b lic z ­
n e j B ib lio te c e sy m b o le m B19A, p o ch o d zą cy od B e n A sz e ra , z a m ia s t d o ty ch cz as
p u b lik o w a n e j p ó ź n ie jsz e j fo rm y te k s tu z B ib lii R a b iń sk ie j J a k u b a b e n C h a jim a (W en ecja 1524— 1525). P o z o sta ła w te d y n a d a l n a z w a B ib lia Hebraica.
W 1951 r. d o d a n o do k sią g Iz a ja s z a i H a b a k u k a w a r ia n ty z rę k o p isó w z n a ­
le zio n y ch n a d M o rzem M a rtw y m .
O becn e w y d a n ie , z re a liz o w a n e w la ta c h 1967— 1977 p rz y zm ie n io n y m
w d u ż e j m ie rz e zesp o le w y d a w c ó w i w s p ó łp ra c o w n ik ó w ta k d a le c e o d b ie g a
od p o p rz e d n ie j B ib lii H e b ra js k ie j R. K itte l — P. K a h le , że z m ien io n o n a w e t
ty tu ł, b y n ie b yło n ie p o ro z u m ie n ia . W y d a w c y p ro s z ą te ż u ż y tk o w n ik ó w te j
B ib lii, b y d o ty c h c z a so w e w y d a n ie o k re ś la li ja k o B ib lia H e b ra ic a K itte lia n a ,
w sk ró c ie B H K , n a to m ia s t to w y d a n ie , c y to w a li ja k o B ib lia H e b ra ic a S t u t t ­
ga rtensia, w s k ró c ie B H S. P u b lik o w a n y m w n ie j te k s te m m a s o re c k im p o z o s­
ta ł n a d a l, u w a ż a n y za n a js ta r s z y p e łn y rę k o p is h e b r a js k i A ro n a b e n M osze
b e n A sz e ra z X w ., w p ro w a d z o n y p rz e z R u d o lfa K itte la do w y d . 3.
B H S p o ja w ia ła się w o so b n y c h z e sz y ta c h , p o c ząw szy od 1967 r., b y n a s ­
tę p n ie ja k p o p rz e d n ia B H K p rz y b r a ć fo rm ę o p ra w n e g o w p łó tn o w o lu m in u
o b e jm u ją c e g o całość z b io ru k s ią g S ta re g o T e s ta m e n tu h e b ra js k ie g o . W d a l­
szy m c ią g u u trz y m a n o w o d ró ż n ie n iu od rę k o p is u L w u k ła d z ie K się g ę K ro ­
n ik n a k o ń c u z b io ru .
W P r o le g o m e n a p o d a n y c h w ję z y k u n ie m ie c k im , a n g ie lsk im , fra n c u sk im ,
h is z p a ń s k im i ła c iń s k im w s k a z a n e z o sta ły w y ra ź n ie ró ż n ic e w s to s u n k u do
B H K , d o ty czą ce k r o ju czcio n ek , te k s tu , m a s o ry i a p a r a t u k ry ty c z n e g o .
K ró j czcio n ek h e b ra js k ic h je s t n ieco o d m ie n n y od u ży te g o w B H K , b o ­
w ie m p o p rz e d n i sk ła d z o sta ł zn isz c zo n y w czasie w o jn y i tr z e b a by ło d o b ra ć
n o w e czcio n k i, lic ząc się ju ż z w y m o g a m i n o w o czesn eg o s k ła d u m aszy n o w eg o ,
w k tó r y m w y k ra c z a ć n ie m o g ą p o z a k w a d r a t lu b p o ło w ę k w a d r a tu , n ie m o ­
g ą b yć n iższ e a n i w yższe, b y d a ło się d o b rz e d o p a so w a ć do n ic h p u n k ta c ję
m a so re c k ą . P o w ie d z ia łb y m , że w w y n ik u k ró j n ie k tó ry c h lite r je s t n a w e t
b a rd z ie j e s te ty c z n y n iż p o p rz e d n io (np. g im el, m em , n u n , a jin , sa d e czy szin,
to o s ta tn ie m a w re sz c ie z d e c y d o w a n ie k ro p k ę z le w e j lu b z p ra w e j stro n y ,
JQ g
R E C E N Z JE
a n ie n a śro d k u , ja k p o p rz e d n io ). O g óln ie n o w e lite r y ro b ią w ra ż e n ie „sm u k le js z y c h ” niż p o p rz e d n ie .
T e k st b ib lijn y w ie rn ie o d p o w ia d a k o d e k so w i L i n a w e t ta m , gd zie w y ­
d a je się, że je s t b łą d k o p is ty , w y d a w c y ty lk o w a p a ra c ie w s k a z u ją n a ró ż ­
n ic ę z in n y m i k o d e k sa m i, a le p o z o s ta w ia ją c h a ra k te ry s ty c z n ą d la L p iso w n ię ,
ch o ć b y b a rd z o d z iw n ą . T a k ż e s ilu q i m e te g s ta w ia ją ja k w rę k o p is ie ra z
z le w e j, in n y m ra z e m z p ra w e j s tro n y sam o g ło sk i, n ie d o d a ją ich, gd zie ich
b r a k w L. Z p o w o d u w ie lk ie j tr u d n o ś c i w d r u k u z d e c y d o w a n o się ty lk o
o p u szc z ać ra fe . Z a c h o w a n e z o stało za B H K , ch o cia ż w b re w rę k o p iso w i, z a ­
z n a c z a n ie p e ry k o p o tw a rty c h i z a m k n ię ty c h n ie co m n ie js z ą c z cio n k ą (chodzi
0 lite r y p i s). D o k ła d n e i s k r u p u la tn e p o ró w n y w a n ie z te k s te m k o d e k s u
u m o ż liw ił m ik ro film o ry g in a łu , o sią g n ię ty p rz e z O. E iss fe ld ta i K . A la n d a
w L e n in g ra d z ie i o p ra c o w a n y w T y b in d z e p rz e z p ro f. H. P. R ü g e ra . U dało
się go z ro b ić w P u b lic z n e j B ib lio te c e L e n in g ra d z k ie j w 1957 r.
S p e łn ia ją c z a p o w ie d ź i z a ra z e m p ra g n ie n ie R. K itte la p o s ta ra n o się w y ­
d ać p ra w ie c a łą w ie lk ą m a s o rę k o d e k s u L. M a łą m a s o rę , d o d a w a n ą n a m a r ­
g in e sie , n a n o w o p rz e p ra c o w a n o , czego p o d ją ł się G e rh a rd E. W eil. W ie lk ą
m a s o rę w y d a n o w o so b n y m w o lu m in ie s ta r a n ie m w sp ó ln y m W irte m b e rs k ieg o T o w a rz y stw a B ib lijn e g o w S tu ttg a r c ie i P a p ie s k ie g o I n s ty tu tu B ib lij­
n e g o w R zym ie, co m o ż n a u z n a ć za z n a k czasu, ja k o t. I p t. M a s so ra h G edo lah, a je d n o c z e śn ie ja k o t. I I B H S , w r. 1971. W B H S o d sy łacz e do teg o to ­
m u p o d a w a n e są w a sp e k c ie k ry ty c z n y m ze s k r ó te m M m d ru k o w a n e cz cio n ­
k ą ta k m a łą ja k h e b r a js k ie lite r y m a s o ry m a rg in e so w e j.
C a łk o w ite j p rz e m ia n ie u le g ł w B H S a p a r a t k ry ty c z n y . R u d o lf K itte l
w w yd. 3 z 1929 r. w p ro w a d z ił p o d z ia ł a p a r a t u n a d w ie części z o d sy ła c z a ­
m i p rz y p o m o cy m a ły c h lite r g re c k ic h do p ie rw s z e j' i m a ły c h lite r ła c iń sk ic h
do d ru g ie j części. P ie r w s z a część a p a r a t u m ia ła z a w ie ra ć „ w a ria n ty te k s tu
1 u w a g i m n ie j w a ż n e ”, d ru g a n a to m ia s t — „ is to tn e z m ia n y w te k ś c ie i u w a ­
g i o w ię k sz y m z n a c z e n iu ” . Do w y d . 7 z 1951 r. d o łącz on o (d o d ru k o w a n o po
p ro s tu , z a h a c z a ją c o m a rg in e s d o ty ch czaso w y ) tr z e c ią część a p a r a tu w
k s ię g a c h Iz a ja s z a i H a b a k u k a z w a r ia n ta m i te k s tó w z n a d M o rza M a rtw e g o
(g ro ty k o ło Q u m ra n ). J u ż sa m p o d z ia ł z w a ż a ją c y n a „ m n ie j w a ż n e ” i „ b a r ­
d z ie j y eażne” u w a g i i z m ia n y b y ł dość p re c y z y jn y , p o n a d to z u p ły w e m c z a ­
su ro z w in ę ła się ta k ż e k r y ty k a te k s tu , z re z y g n o w a n o w ięc z d o ty c h c z a so ­
w e j fo r m y a p a r a tu i g ru n to w n ie p rz e b a d a n o o ra z p rz e ro b io n o je g o z a w a r­
tość. S p e c ja lis ta od z a g a d n ie ń L X X p ro f. J. Z ie g le r z W ü rz b u rg a i s p e c ja lis ­
ta od s p r a w ta rg u m ic z n y c h p ro f. H . P. R ü g e r z T y b in g i u ło ży li n a n o w y ch
z a s a d a c h a p a r a t k ry ty c z n y p o je d y n c z y o d p o w ia d a ją c y d z is ie jsz e m u s ta n o w i
w ie d z y w te j d z ied z in ie. W y ra ż a się w n im m. in. b a rd z ie j o stro ż n a i w s tr z e ­
m ię ź liw a p o s ta w a w o b ec k o n ie k tu r i r e tro p rz e k ła d ó w z tłu m a c z e ń , w ob ec
d o s z u k iw a n ia się w te k ś c ie b łę d ó w h a p lo - i d itto g r a fii itp ., w z g lą d n a lite ­
r a t u r ę u g a ry c k ą i fe n ic k ą , cho ciaż p o d ty m o s ta tn im w z g lę d em , być m oże n a ­
le ż a ło b y to z a p is a ć n a k a r b ro z tro p n o śc i, w y d a je się, że b a rd z o o g lę d n ie w y ­
k o rz y s ta n o w y n ik i b a d a ń n a d o rto g ra fią , sło w n ic tw e m , fle k s ją i s k ła d n ią
d ia le k tu p ó łn o c n o z a c h o d n io se m ic k ie g o , p ro w a d z o n y c h p rz e z M. D ah o o d a
i jeg o u czn iów . N o w y a p a r a t k ry ty c z n y je s t m n ie j d ro b ia z g o w y i o b sz ern y ,
b a rd z ie j s z a n u je się w n im p rz e k a z a n y te k s t m a s o re c k i, je s t o g lę d n y w p ro ­
p o z y c ja c h o d m ie n n e g o c z y ta n ia i rzeczo w y . S k ró ty w n im i o b ja ś n ie n ia n a ­
d a l p o z o s ta ją w ję z y k u ła c iń sk im .
J e ś li ch odzi o s z a tę z e w n ę trz n ą , B ib lia S tu ttg a r c k a , o p ra w io n a w p ło w e
p łó tn o z w y c iśn ię ty m n a p ie rw s z e j s tro n ie (w s to su n k u do te k s tu h e b r a js k ie ­
go n a s tro n ie o s ta tn ie j) ty tu łe m h e b r a js k im T o ra n e b i j i m u k e t u b i m i w ię k ­
sz y m i c z e rw o n y m i lite r a m i (m a ju sk u łą ) w y tło c z o n y m ty tu łe m ła c iń s k im
B IB L IA H E B R A IC A (i m n ie js z y m i czcio n k am i) S T U T T G A R T E N S IA , p re z e n ­
tu j e się e ste ty c z n ie i p o g o d n ie j niż p o p rz e d n ia B H K , z w łaszc za w d a w n ie j­
szy ch la ta c h o p ra w ia n a w c z a rn e p łó tn o ze z ło ty m i lite r a m i i cz e rw o n y m i
b rz e g a m i. J a k p rz y s ta ło n a te k s t b ib lijn y , je s t o n a b a rd z ie j an o n im o w a .
R E C E N Z JE
169
W o p ra w ie c z a rn e j w y że j w sp o m n ia n e j p o s ia d a ła jeszcze n a p is e d id i t R u d o l f
K i t t e l i sy m b o l w y d a w n ic tw a PW B . W sp o m n ie ć n a le ż y , że ta k ą o p ra w ę
w p ło w eg o k o lo ru p łó tn o p o s ia d a ły ju ż o s ta tn ie w y d a n ia B H K .
W je d n o to m o w y m w y d a n iu B H S n ie zam ieszczo n o , n ie s te ty , d w ó ch o s ta t­
n ic h s tro n z m a p a m i, ja k ie b y w a ły n a k o ń c u B H K : A z j a P r z e d n i a w czasach
S ta r e g o T e s t a m e n t u i P a le s t y n a za c za s ó w S ta r e g o T e s t a m e n t u . B y ły one
b a rd z o p ro s te , je d n o k o lo ro w e , b ez z a ry s ó w u k s z ta łto w a n ia fizy czn eg o t e r e ­
n u , a le p o ży tec zn e d la u ż y tk o w n ik a B ib lii.
T ru d n o w y m a g a ć teg o m oże w n a sz y c h c z a sa c h i u n a s, a le od w ie lu
la t is tn ie ją w y d a n ia B H S o bo k z p rz e k ła d a m i B ib lii w ję z y k u n a ro d o w y m ,
n p . n ie m ie c k im lu b a n g ie lsk im . M oże ja k ie ś w y d a w n ic tw o o ty m te ż b y p o ­
m y śla ło . B y ła b y to z a p e w n e g o d n a p o c h w a ły in ic ja ty w a .
o. J ó z e f W i e s ł a w R o s ło n O F M C o n v., W a r s z a w a
M a r tin R E H M , Das z w e i t e B u c h d e r K ö nig e. E in K o m m e n t a r ,
1982, E c h te r V e rla g , s. 274.
W ü rz b u rg
J e s t to d a lsz y ciąg k o m e n ta rz a do K sią g K ró ló w . K o m e n ta rz do p ie r w ­
szej K się g i K ró ló w u k a z a ł się ju ż w 1979 r. W sp ó ln y m za ło ż e n ie m w obu
c z ę ścia c h k o m e n ta rz a je s t, że g łó w n y r e d a k to r ty c h k sią g n a le ż a ł do k r ę ­
g ó w d e u te ro n o m ic z n y c h . O n je s t o d p o w ie d z ia ln y za w y b ó r i u p o rz ą d k o w a ­
n ie m a te ria łu sta rsz e g o o ra z p rz e p ra c o w a n ie p rz e ję ty c h tr e ś c i w e d łu g z a sad
D e u te ro n o m iu m . N ie ro z s trz y g n ię te p o z o sta je z re s z tą p y ta n ie , czy b y ł je d e n
„ d e u te ro n o m is ta ” ja k o a u to r teg o d zieła, czy te ż d w ó ch a m oże n a w e t w ię ­
cej „ d e u te ro n o m is tó w ”, k tó rz y p o d e jm o w a li się o p ra c o w a n ia i d o k o n a li p ra c y
re d a k c y jn e j. F a k te m je s t, że w K się g a c h K ró ló w z n a la z ł się z b ió r te k s tó w
ró ż n o ro d n e g o p o c h o d z e n ia i re p r e z e n tu ją c y c h ró ż n e ro d z a je lite ra c k ie . W iele
z n ic h ju ż p rz e d te m m ia ło sw o ją h is to rię i p rz e sz ło ro z w ó j lite ra c k i, n ie k tó ­
r e n a w e t w c h o d z iły w s k ła d w ię k sz y c h d z ieł h is to ry c z n y c h . N ie je s t m o żliw e
z c a łą p e w n o śc ią o k re ś lić w k o n k re tn y m p rz y p a d k u , do ja k ie j w a rs tw y
w łą c z y ć i do ja k ie g o c z a su zaliczy ć n ie k tó re te k s ty . M. R e h m u z n a je za n ie z ­
b ite , że g o to w a k s ię g a m ia ła p ó ź n ie jsz e u z u p e łn ie n ia i d o d a tk i. O g ra n ic z a
sw o je z a in te re s o w a n ie do K sią g K ró ló w i d la te g o n ie d a je ocen y in n y c h
k sią g u w a ż a n y c h za d e u te ro n o m isty c z n e , m ia n o w ic ie K się g i Jo zu ég o , S ę­
d zió w i S a m u e la . O b ja ś n ie n ie te k s tu w r a m a c h .n in iejszeg o k o m e n ta rz a m a
c z y te ln ik a w p ro w a d z ić w u s y tu o w a n ie ży cio w e (S itz i m L e b e n ) o p is y w a n y c h
i o b ja ś n ia n y c h w y d a rz e ń .
D ru g a K się g a K ró ló w O b ejm u je d z ie je ro z d z ie lo n y c h po śm ie rc i S a lo m o n a
k ró le s tw (rozdz. 1— 17) i d a lsz e d z ie je k ró le s tw a ju d z k ie g o po u p a d k u p a ń s tw a
p ó łn o c n e g o (rozdz. 18—25) i ta k i p o d z ia ł p rz y ją ł R eh m w k o m e n ta rz u , w y ­
ró ż n ia ją c d w ie g ru p y z a g a d n ie ń zg o d n ie z tr e ś c ią k sięg i. W D o d a tk u z a w ie ­
r a j ą się u w a g i k o ń c o w e d o ty czą ce z a g a d n ie ń w s tę p n y c h do o b u k sią g , ja k ich
n a z w a , ilość, ź ró d ła i w y k o rz y s ta n ie ty c h źró d e ł, a u to r i c h ro n o lo g ia . N a
k o ń c u p o d a n o z e s ta w ie n ie c h ro n o lo g ic z n e (Z e i t t a f e l ) p a n u ją c y c h w o b u k r ó ­
le s tw a c h .
S p is rz e c z y u m ie szc z o n y je s t po U w a g a c h w s t ę p n y c h , a po n im (p rze d
W y k a z e m s k r ó tó w ) p o d a ł a u to r k o m e n ta rz e do o b u k sią g w ję z y k a c h n ie m ie c ­
k im , a n g ie lsk im , fra n c u s k im , h o le n d e rs k im i w ło sk im n a p rz e s trz e n i od
r o k u 1873 do r. 1977 (w su m ie 32 p o zy cje).
W e w s p o m n ia n y c h w y ż e j d w ó ch g ru p a c h z a g a d n ie ń : D zie je r o z d z ie l o ­
n y c h k r ó l e s t w i D a lsze d z ie je k r ó l e s t w a ju d z k ie g o , w y o d rę b n io n o o d n o śn ie
29 i 8 te m a tó w z a w ie ra ją c y c h k o le jn e tr e ś c i k się g i. K a ż d y te m a t k ró tk o
a b o g a to (tre śc io w o i d o k u m e n ta c y jn ie ) sk o m e n to w a n o w e d łu g n ie m a l s t a ­
łego s c h e m a tu : l i te r a tu r a (no w sza n iż p o d a n e k o m e n ta rz e , się g a ją c a o s ta t­
n ic h la t), p rz e k ła d n ie m ie c k i, u w a g i co do teg o p rz e k ła d u , a n a liz a tre ś c i
i ję z y k a o ra z w y k ła d . P o w ie d z ia łe m , że te n s c h e m a t je s t „ n ie m a l” sta ły , bo