docabstrakty - Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
download 
Reklamacja Transkrypt
abstrakty - Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
„POLITEJA” (numer 2 (4) / 2005) ABSTRAKTY Lucjan SUCHANEK Uniwersytet Jagielloński ROSJA I POLSKA BEZ RUSOFOBII I BEZ RUSOFILSTWA Współczesna Rosja znacząco się różni od swoich wcześniejszych hipostaz; posiada własne interesy i potrafi ich skutecznie bronić. Błędem byłoby oskarżanie wyłącznie strony rosyjskiej o kryzys w naszych wzajemnych stosunkach, konieczna jest również głęboka refleksja na temat naszych własnych błędów. Istnieje szeroko rozpowszechniona opinia, że to raczej nasza przeszłość niż teraźniejszość stworzyła mur pomiędzy Polską a Rosją. Przesadna byłaby również sugestia, że w Rosji ma miejsce antypolska kampania. Wzajemna wymiana ekonomiczna nie jest zadowalająca, jeśli weźmie się pod uwagę istniejące możliwości; gdy zaś idzie o nasze bezpieczeństwo ekonomiczne, rosyjski eksport gazu i ropy są kluczowe. Ten aspekt jest poważnie zaniedbany. Uczenie Rosji na czym polega demokracja nie wydaje się być dobrą podstawą polskorosyjskich stosunków. Zbyt mocno podkreślamy, że prezydent Putin próbuje odtworzyć wcześniejsze struktury totalitarne; musimy pamiętać, że nie działa on w próżni politycznej, konieczne jest więc zrozumienie tła współczesnej rosyjskiej polityki, szczególnie programów głównych partii politycznych. Nie mniej ważna jest wnikliwa analiza transformacji Rosji oraz rosyjskiej wizji globalizacji i liberalizmu. Stosunki pomiędzy naszymi państwami nie muszą być doskonałe. Tymczasowe kryzysy są czymś naturalnym, jednak to, czego należy unikać to rusofobia i rusofilizm, ekstremizmy, które prowadzą do fałszywych uogólnień. Rosjanie, szczególnie młodsze pokolenie (podobnie jak niektóre inne wielkie narody) mają ograniczoną wiedzę na temat naszego kraju. Musimy popularyzować wiedzę na temat polskiej historii oraz współczesnej Polski w Rosji w ten sam sposób, jak czynimy to na Zachodzie. Tym, co wydaje się szczególnie ważne jest stworzenie propolskiego lobby. Józef M. FISZER Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk (Warszawa) SUWERENNOŚĆ POLSKI I TOŻSAMOŚĆ NARODOWA W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP I KONSTYTUCJI EUROPEJSKIEJ Opracowanie niniejsze ma na celu przybliżenie istoty suwerenności jako kategorii prawnej i politycznej oraz tożsamości narodowej jako kategorii kulturowej i społecznej na przykładzie współczesnej, demokratycznej Polski, będącej od 1 maja 2004 roku członkiem specyficznego podmiotu w stosunkach międzynarodowych, jakim jest Unia Europejska. Ukazując ewolucję treści pojęć “suwerenność” i “tożsamość narodowa” oraz sposoby ich wykonywania i ochrony, koncentruję się tutaj na dzisiejszym ich pojmowaniu, tzn. w dobie globalizacji i integracji oraz rosnących współzależności między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych. Dyskusje na te tematy trwają w Europie i w świecie już od dłuższego czasu. Polska także doświadczyła ostrości tych zjawisk, które nasiliły się w czasie uchwalania konstytucji i podczas negocjacji o członkostwo w NATO i w Unii Europejskiej. Zamiarem moim jest pokazanie, że “czas absolutnej i pełnej suwerenności” minął, a globalizacja i rosnące współzależności między państwami sprawiają, że “suwerenność” w klasycznym, tj. XVII wiecznym ujęciu stała się fikcją. Dokonując egzegezy Konstytucji RP i Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Unii Europejskiej, porównując adekwatne zapisy w nich zawarte, ukazuję w ich świetle suwerenność Polski, jako państwa narodowego i członka Wspólnoty Europejskiej. Jednocześnie staram się pokazać, że członkostwo Polski w UE nie stanowi zagrożenia dla naszej suwerenności i tożsamości narodowej, a wręcz przeciwnie – służy ich umocnieniu, bowiem zwiększa nasze bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe, w tym także w aspekcie politycznym, ekonomicznym, finansowym i wojskowym. Tezą wiodącą niniejszego opracowania jest stwierdzenie, że Konstytucja RP i Konstytucja UE, jeśli wejdzie w życie, co jest raczej wątpliwe, wzajemnie się uzupełniając, będą służyły wzmocnieniu suwerenności i narodowej tożsamości Polski w UE i na forum międzynarodowym. Ponadto próbuję udowodnić tezę, że dokonując świadomie samoograniczenia suwerenności politycznej, np. wchodząc dobrowolnie do UE, za zgodą narodu (referendum akcesyjne), nie pomniejszamy kompetencji państwa polskiego jako podmiotu prawa międzynarodowego, nie tracimy prawa do wykonywania suwerennej władzy w zakresie bezpieczeństwa, gospodarki, wojska, sojuszy, edukacji, kultury itd. Samoograniczenie bowiem wymuszone interesem państwa i narodu służy pozyskiwaniu sojuszników, partnerów, rynków zbytu, daje możliwość oddziaływania na rzeczywistość międzynarodową, kreowania jej. Dzięki temu zaś umacniamy naszą rolę w świecie, naszą wewnętrzną i zewnętrzną podmiotowość, a tym samym umacniamy naszą suwerenność i tożsamość narodową. Łukasz MACHAJ Uniwersytet Wrocławski ARGUMENTACJA PROINTEGRACYJNA W POLSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ OD 1989 ROKU DO AKCESJI (KONTEKST POLITYCZNY, GEOPOLITYCZNY I EKONOMICZNY) Kwestia integracji europejskiej stanowi jedno z kluczowych zagadnień współczesnej kontynentalnej myśli politycznej. Jakikolwiek europejski konserwatyzm, liberalizm, socjalizm, nacjonalizm etc., który aspiruje do intelektualnej kompleksowości, musi obejmować stosunek do aktualnej rzeczywistości integracyjnej (oraz ewentualny projekt przyszłego kontynentalnego ładu). Celem artykułu jest pokazanie, jak polska prointegracyjna myśl polityczna sprostała tak zarysowanemu wyzwaniu w jego politycznym, geopolitycznym i ekonomicznym kontekście. Zasadnicze elementy prointegracyjnego dyskursu dotyczyły takich zagadnień, jak historyczna konieczność procesów integracyjnych i akcesyjnych, rosnąca współzależność państw narodowych, modele relacji międzynarodowych (zwłaszcza z uwzględnieniem współczesnej kontynentalnej specyfiki), miejsce Europy na geopolitycznej mapie świata, pokojowa koegzystencja państw jako warunek rozwoju kontynentu, stosunki Europa-USA i Europa-Rosja, zmiana roli państwa narodowego we (po)nowoczesnym świecie, kwestia suwerenności narodowej i wpływu nań akcesji, wizje przyszłej zjednoczonej Europy, pozycja regionu w kontynentalnej infrastrukturze, oddziaływanie integracji na geopolityczne położenie Polski i jej bilateralne relacje z sąsiednimi krajami (szczególnie z Niemcami), modernizacyjne konsekwencje akcesji Polski do Wspólnoty, europejski model socjalny. Autor analizuje podstawowe i najważniejsze argumenty i uzasadnienia. Janusz Józef WĘC Uniwersytet Jagielloński PROJEKTY UTWORZENIA UNII EUROPEJSKIEJ W LATACH 1975-1992. OD RAPORTU TINDEMANSA DO TRAKTATU Z MAASTRICHT Autor artykułu przedstawia ewolucję poglądów przedstawicieli rządów państw członkowskich oraz instytucji Wspólnot Europejskich na temat możliwości utworzenia Unii Europejskiej rozważanych w latach 1975-1992. Przedmiotem analizy są, stanowiące wynik kompromisu między zwolennikami idei ponadnarodowej i rzecznikami współpracy międzyrządowej, projekty utworzenia Unii Europejskiej (raport Leo Tindemansa, projekt Aktu Europejskiego Hansa-Dietricha Genschera i Emilio Colombo, projekt Altiero Spinneliego, raport tzw. grupy trzech mędrców czy raport Thorna), a także umowy międzynarodowe stwarzające uwarunkowania (Jednolity Akt Europejski) czy też powołujące do życia Unię Europejską (Traktat z Maastricht). Maciej JASTRZĘBIEC-PYSZYŃSKI Uniwersytet Jagielloński „MAPY UMYSŁOWE” KONWENTU NAD PRZYSZŁOŚCIĄ EUROPY W artykule zaprezentowane zostały trzy hipotetyczne „mapy umysłowe”, które pokazują odrębne sposoby interpretacji prac Konwentu nad Przyszłością Europy obradującego w latach 2002-2003. Każda z nich kreśli odmienną wizję relacji pomiędzy jego głównymi organami: przewodniczącym, prezydium oraz plenum. Dotyczy to także kwestii niezależności Konwentu wobec Rady Europejskiej i długofalowego wpływu na proces integracji europejskiej. W pierwszym z modeli Konwent zostaje ograniczony do roli grupy przygotowawczej, do której należy rozważenie różnych wariantów odpowiedzi na pytania szefów państw i rządów. Dopiero późniejsza konferencja międzyrządowa może uwzględnić przedstawione propozycje i podjąć polityczne decyzje. Drugi z modeli przedstawia Konwent jako konstytuantę, która rości sobie prawo do spisania nowego aktu tworzącego wspólnotę. W ostatnim wariancie najważniejszym celem prac jest zbudowanie podstaw normatywnych – wspólnego etosu. W świetle powyższych modeli dokonana zostaje analiza ostatniego Konwentu oraz pewne wnioski na przyszłość. Ewa BUJWID-KUREK Uniwersytet Jagielloński OD „PSEUDODEMOKRACJI” DO „DEMOKRACJI”. SERBSKA SCENA OLITYCZNA W ZARYSIE (LATA 1992–2003) Za zasadniczy cel przyjęto zaprezentowanie w zarysie serbskiej sceny politycznej w latach 1992-2003 ze szczególnym uwzględnieniem wskazania na ewolucyjne zmiany dokonujące się w systemie politycznym a więc przejście od porządku „pseudodemokratycznego” do „demokratycznego”. Serbska scena polityczna celowo zawężona została tylko do refleksji dotyczących parlamentarnych partii politycznych i ich udziału w demokratyzowaniu się systemu. Próba jednoznacznego określenia systemu partyjnego nie powiodła się bowiem system ten jest procesem niebywale długotrwałym i ciągle jeszcze w przypadku Republiki Serbii nie uległ ostatecznej finalizacji. Z przeprowadzonego dowodu wynika, że wszystko to, co rozgrywa się na serbskiej scenie politycznej o wiele bardziej przypomina przechodzenie od „pseudodemokracji” do porządku „prodemokratycznego”. Osiągnięcie demokracji w „czystej postaci” wydaje się jeszcze odległą przyszłością. Konrad OŚWIECIMSKI Uniwersytet Jagielloński MIEJSCE GRUP INTERESU W AMERYKAŃSKIM KRAJOBRAZIE POLITYCZNYM I NAUCE Artykuł jest swego rodzaju wstępem do tematyki grup interesu w Stanach Zjednoczonych. Autor próbuje naszkicować jakie jest miejsce grup interesu w amerykańskiej politologii oraz na krajobrazie politycznym. Przedstawia krótką historię badań nad grupami interesu oraz główne tendencje w tych badaniach. W dalszej części próbuje nakreślić czym fenomen grup interesu jest i jakie są najważniejsze cechy tychże grup. Po zdefiniowaniu podstawowych pojęć uwaga zostaje poświęcona aspektom związanym z powstawaniem grup – powodom i czynnikom ułatwiającym formowanie się grup. Zagadnienia te przedstawione są z uwzględnieniem perspektywy historycznej, a więc powiązane są w odniesieniu do konkretnych procesów rozwoju polityczno-ekonomicznego w dwudziestowiecznych Stanach Zjednoczonych. Kolejna część, odnosi się do kwestii pozycji i miejsca grup w krajobrazie politycznym, a ściślej do zagadnień związanych z ich wpływem na proces polityczny. W tym miejscu przedstawione są konkurencyjne teorie dominujące w nauce o grupach i na przykładzie tych teorii autor stara się pokazać jak miejsce grup i jego postrzeganie zmieniało się w zmieniającej się Ameryce drugiej połowy dwudziestego wieku. W ostatniej części zasygnalizowane są inne istotne obszary nauki o grupach. Pojawia się również krótka charakterystyka działalności prowadzonej przez grupy, czyli lobbingu. Rafał PROSTAK Wyższa Szkoła Europejska im ks. Józefa Tischnera (Kraków) WYZNANIOWE TŁO POLITYCZNEGO SPORU. AKOMODACJONIZM I SEPARATYZM. STUDIUM RELACJI PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ W STANACH ZJEDNOCZONYCH Wolność religijna sytuuje się w centrum katalogu indywidualnych uprawnień chronionych przez Konstytucję Stanów Zjednoczonych. Jej konstytucyjny opis uosobiony w dwóch klauzulach: ‘ustanowienia’ (establishment clause) oraz ‘swobody praktyk religijnych’ (‘free exercise of religion clause’) zawarty jest w I Poprawce do Konstytucji. Niniejszy artykuł jest próbą analizy zmian w interpretacji klauzuli ‘ustanowienia’, czyli definicji modelu relacji państwo-Kościół, od momentu przyjęcia I Poprawki do czasów współczesnych, w kontekście zmian religijnej struktury społeczeństwa amerykańskiego. Jest próbą konfrontacji dwóch rywalizujących stanowisk w przedmiocie właściwego ułożenia stosunków władzy publicznej z Kościołem: akomodacjonizmu, optującego za „życzliwą religii neutralnością” państwa; oraz separatyzmu, wznoszącego „mur separacji” między obiema sferami. Przeprowadzone studium ma na celu wykazać kluczową rolę czynnika wyznaniowego w sporze politycznym i prawnym wokół rzeczywistych intencji autorów I Poprawki, jak również zasad współczesnej implementacji klauzuli ‘ustanowienia’; łączy problematykę przekształceń wyznaniowej struktury społeczeństwa amerykańskiego z politycznym (ustrojowym) wyborem federalnego Sądu Najwyższego, orzekającego w przedmiocie wolności religijnej w Stanach Zjednoczonych. Małgorzata ZACHARA Uniwersytet Jagielloński ODDZIAŁYWANIE POLITYKI STANÓW ZJEDNOCZONYCH W ZAKRESIE EKSPORTU BRONI I TECHNOLOGII MILITARNYCH NA PROCESY DEMOKRATYZACJI NA ŚWIECIE Artykuł rozpatruje do jakiego stopnia praktyki Stanów Zjednoczonych w zakresie eksportu broni odzwierciedlają deklarowane przezeń zainteresowanie poziomem rozwoju demokracji i poszanowania praw człowieka jako podstawy polityki zagranicznej. Z perspektywy wiodącego światowego dostawcy broni i technologii militarnej, wpływ eksportu broni na proces demokratyzacji ma dwojaki charakter. Z jednej strony , transfery broni mogą wzmacniać kondycję ekonomiczną kraju – dostawcy, bez zauważalnego oddziaływania na rozwój procesów demokratycznych w kraju – odbiorcy. Nie zachodzi tu zatem konflikt interesów związany z aktywnym uczestnictwem w międzynarodowym handlu bronią i jednoczesnym promowaniem demokracji na świecie. Z drugiej jednak strony, z analizy praktyk eksportowych można wnioskować, że polityka, której celem jest pozytywne oddziaływanie na kondycję demokracji w państwie-odbiorcy poprzez spekulacje transferami broni, jest co najmniej wątpliwa. Zatem, deklaracje rządu amerykańskiego dotyczące celów prowadzonej polityki zagranicznej – promowanie demokracji, praw człowieka, pokoju na świecie i pozycja Stanów Zjednoczonych jako największego eksportera uzbrojenia konwencjonalnego, wydają się stać ze sobą w konflikcie. Rafał WORDLICZEK Uniwersytet Jagielloński WARUNKI ŻYCIOWE POLSKICH IMIGRANTÓW W POŁUDNIOWEJ FILADELFII NA POCZĄTKU XX WIEKU Artykuł prezentuje sytuację społeczności polskich imigrantów, którzy przybyli do Stanów Zjednoczonych Ameryki na początku XX w. Osiedli się oni na wschodnim wybrzeżu USA, głównie w Nowym Jorku i Filadelfii, która była czymś w rodzaju miasta transferowego dla Polaków udających się do innych stanów (Illinois, Michigan). Wielu polskich imigrantów zatrzymywało się w Filadelfii na kilka lat podejmując pracę w filadelfijskich firmach. Artykuł przedstawia warunki mieszkaniowe, warunki pracy, strukturę zawodową oraz zarobki polskich imigrantów oraz ogromną rolę religii w ich życiu. Wielokrotnie katolickie organizacje niosły pomoc biednym polskim rodzinom. Ostania część artykułu zawiera przykłady stosunków pomiędzy różnymi grupami etnicznymi w Filadelfii: Polakami, Żydami, Włochami, Niemcami, Irlandczykami oraz Rosjanami. Polacy współpracowali w nimi, szczególnie z Irlandczykami i Włochami, z którymi łączyła ich religia oraz pozycja zawodowa. Andrzej KAPISZEWSKI Uniwersytet Jagielloński IRAN’S NEW REVOLUTION? PRESIDENT AHAMDINAJED AND THE POWER STRUGGLE IN IRAN W czerwcu 2005 roku Mahmoud Ahmadinejad, stosunkowo mało znany burmistrz Teheranu, przedstawiciel „twardogłowych”, wybrany został niespodziewanie nowym prezydentem Iranu. Frakcje reformistyczne poniosły zdecydowaną porażkę. Politykę nowego prezydenta zaczyna się określać terminem „drugiej islamskiej rewolucji”. Wzbudza ona poważne kontrowersje, tak za granica, jak i wewnątrz państwa. Zachód ostro krytykuje m.in. jego decyzje wznowienia kontrowersyjnego programu nuklearnego. Z kolei, irański weterani pierwszej rewolucji czują się zagrożeni w swoich pozycjach politycznych i ekonomicznych w kraju i podejmują działania mające na celu osłabienie prezydenta. Artykuł analizuje rezultaty wyborów prezydenckich, politykę Ahmadinejada oraz walkę polityczną tocząca się aktualnie w Iranie. Janusz GOĆKOWSKI Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora CZTERY PRAWDY ZAŁOŻYCIELSKIE INŻYNIERII POLITYKI Mowa jest o właściwościach osobników gatunku homo politicus. Przedstawiona została rola społeczna polityka sensu proprio jako rola znawcy wiedzy i umiejętności zakresu inżynierii polityki. Prawdami założycielskimi inżynierii polityki są: 1 władza/panowanie są wartością główną; 2 podział na „wrogów” i „sojuszników” jest podziałem najważniejszym zawsze i wszędzie; 3 polityk ma stałe niezbywalne powinności, które spełnia sposobami i środkami inżynierii polityki; d) cele polityczne osiągane są podczas gier politycznych. Szczególna uwagę poświęcono: a) „wrogowi obiektywnemu”; b) grze o sumie zerowej; c) szachom jako wzorcowi gry politycznej sensu proprio; d) aktorstwu polityka (działania Oktawiana Augusta potraktowano jako „studium przypadku”); e) kompetencjom merytorycznym polityka-socjotechnika. Jan Wiktor TKACZYŃSKI Uniwersytet Jagielloński EGZEKUTYWA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWA WOBEC WSPÓŁCZESNYCH WYZWAŃ CYWILIZACYJNYCH Pytanie o aktualność Monteskiuszowskiego podziału władz w dobie nowoczesnego i demokratycznego systemu politycznego jest tematem przewodnim pierwszej części niniejszego artykułu. Jeszcze pięćdziesiąt lat temu państwo było instytucją dominującą, sojusze i globalny rynek kapitałowy nie były nawet dostrzegane, a światowa gospodarka nie była tak blisko powiązana (zintegrowana). Współcześnie nowoczesne, demokratyczne i rządzone prawem państwa muszą stawiać czoła nieustannym wyzwaniom ze strony wielu ogólnoświatowych i regionalnych tendencji (procesów), takich jak liberalizacja, globalizacja, konkurencja ekonomiczna czy integracja, jak również ze strony „efektów” (produktów) tych procesów – grup interesu, wielonarodowych koncernów oraz międzynarodowych organizacji politycznych i gospodarczych. W drugiej części artykułu autor rozważa wpływ tych wyzwań na kierunki rozwojowe współczesnej państwowości, w tym zwłaszcza na kształt, funkcje i perspektywy systemów wykonawczych państw, w szczególności podkreślając wpływ europeizacji, prywatyzacji i ekonomizacji procesu wykonawczego. To pozwala zobaczyć jak dalece uległ zmianie zakres dotychczasowych funkcji państwa; co więcej, jak samo rozumienie istoty państwa z tego właśnie powodu podlega nieustannym dalszym modyfikacjom. Tomasz WIECIECH Uniwersytet Jagielloński ROLA KONWENANSÓW KONSTYTUCYJNYCH W KONSTYTUCJONALIZMIE BRYTYJSKIM Konwenanse konstytucyjne są szczególnym rodzajem norm tworzących niezapisaną, materialną konstytucję Zjednoczonego Królestwa. Powstają jako rezultat utrwalonej praktyki, znaczącego ustrojowo precedensu, ale także w wyniku umowy. Cechuje je nieformalny (zdecydowana większość konwenansów nie jest nigdzie zapisana) oraz pozaprawny charakter, konwenanse pomimo, iż regulują kwestie ustrojowe, nie mają statusu norm prawnych, choć są normami konstytucyjnymi. Jako takie muszą być bezwzględnie przestrzegane, lecz to nie na aparacie państwa spoczywać będzie ostateczna odpowiedzialność za to, aby konwenansowe normy konstytucyjne nie były łamane. Ostateczną sankcję konwenansów stanowić będzie postawa opinii publicznej, suwerena, który wymaga, aby akceptowane powszechnie reguły rządzenia były przestrzegane. Rola konwenansów w brytyjskim ustroju jest z całą pewnością niezwykle znacząca. Cała koncepcja rządów odpowiedzialnych (responsible governmnets) oparta jest niemal wyłącznie na konwenansach. Powoływanie na premiera lidera większości w Izbie Gmin, neutralizacja polityczna monarchy (zasada, że „Król nie może działać sam” oraz „Król nie może działać źle”), parlamentarna odpowiedzialność rządu to tylko niektóre z najważniejszych norm konwenansowych. Także prawa opozycji w parlamencie zabezpieczają konwenanse, w oparciu o nie działa oficjalna Opozycja Jej Królewskiej Mości. Jako część konstytucji brytyjskiej konwenanse utrwaliły się w XIX wieku. Od tego czasu podstawowe normy nie zmieniły się, choć zmieniła się ich treść. Konwenanse trudno zmienić, gdyż, co zrozumiałe, nie istnieje żadna procedura zmiany. Norma konwenansowa istnieje tak długo jak długo jest przestrzegana, zawsze też może być zmieniona w normę prawną, aktem parlamentu. Dominik SIEKLUCKI Uniwersytet Jagielloński WYBRANE ASPEKTY POLITYCZNO – USTROJOWE REFERENDUM OGÓLNOKRAJOWEGO W POLSCE Referendum ogólnokrajowe należy w polskim systemie politycznym do instytucji ustrojowych poprzez które realizowana jest zasada suwerenności narodu. Chociaż, według regulacji konstytucyjnych, jest ono instytucją uzupełniającą wobec parlamentarnego trybu podejmowania decyzji państwowych, to jednak jej zastosowanie przewiduje się dla przyjmowania szczególnie istotnych rozstrzygnięć. Celem artykułu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: jaką rolę faktycznie spełnia referendum ogólnokrajowe w Polsce? Jaki obraz tej instytucji wyłania się z zestawienia dotyczących niej regulacji prawno – ustrojowych i praktycznego jej wykorzystywania? Czy referendum rzeczywiście zapewnia suwerenowi realizację władczych uprawnień, czy też stało się kolejną instytucją partyjną – jako instrument realizacji celów programowych. Jerzy W. OCHMAŃSKI Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu WYWŁASZCZENIE JAKO INSTRUMENT WALKI KLASOWEJ W PIERWSZYCH LATACH POLSKI LUDOWEJ (na podstawie regulacji Dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych) Wywłaszczenie stanowi instytucję znaną wszystkim systemom prawnym począwszy od starożytności. Treść pojęcia ewoluowała w kolejnych stuleciach, lecz na klasyczną jego postać zasadniczy wpływ wywarły nowożytne doktryny prawa natury. Teorie te eksponowały naturalne prawa pierwotnie równych sobie jednostek: prawo do życia, wolność, własność. Prawa te jednak nigdy nie przybierały absolutnego charakteru. Powszechnie godzono się z możliwością ustawowego ograniczenia „świętego prawa własności”. Wypracowana w XIX w. teoria klasyczna wywłaszczenia zakładała, iż mające ustawową podstawę wywłaszczenie następuje dla celów użyteczności publicznej, za ekwiwalentnym i uprzednim odszkodowaniem. W komunistycznej Polsce, zwłaszcza w czasach stalinizmu, wywłaszczenie stało się instrumentem walki klasowej umożliwiającym zniszczenie podstaw materialnych „klasy wyzyskiwaczy” a i tym samym jej samej. Dekret z 1949r. oraz przepisy go wykonujące utrzymywały instytucję wywłaszczenia formalnie w ramach teorii klasycznej. Ustawodawca jednak utrzymując formalnie zasadę odszkodowania ustawił jego wysokość na tak niskim poziomie, że wywłaszczenie de facto oznaczało konfiskatę majątku. W ten sposób państwo z jednej strony niszczyło klasę posiadaczy /właścicieli nieruchomości/, z drugiej zaś uzyskiwało ogromną swobodę w kształtowaniu stosunków przestrzennych dla celów budownictwa socjalistycznego. Współcześnie problem rewindykacji wywłaszczonych nieruchomości został uregulowany przez ustawodawcę. Niedoskonałości tej regulacji sprawiają jednak, że odzyskiwanie przejętych przez komunistyczne państwo nieruchomości stanowi przedmiot licznych procesów i głośnych kontrowersji społecznych. Dorota PIETRZYK-REEVES Uniwersytet Jagielloński FROM SCHUMPETER TO THE IDEAL OF PARTICIPATION: A FEW QUESTIONS FOR RADICAL DEMOCRATS Od prawie trzech dekad trwa debata pomiędzy zwolennikami minimalistycznej koncepcji demokracji przedstawicielskiej, a tymi, którzy, polemizując z nimi proponują normatywne i bardziej substancjalne ujęcie demokracji, uznające aktywne uczestnictwo obywateli w życiu publicznym i podejmowaniu demokratycznych decyzji za wartość. Najbardziej aktywni wśród tych ostatnich są ostatnio teoretycy opowiadający się za deliberatywnym modelem demokracji i odwołujący się do koncepcji rozumu publicznego. Artykuł ten przedstawia krytyczną analizę głównych argumentów wysuwanych przez radykalnych demokratów odchodzących od proceduralnego modelu demokracji na rzecz aktywnego uczestnictwa i procesu deliberatywnego. Moim celem jest zwrócenie uwagi na kilka istotnych problemów, z jakimi zwolennicy demokracji uczestniczącej i deliberatywnej nie potrafili się jak dotąd uporać. Problemy te zdają się wynikać z samej natury nowożytnej demokracji. Jakub STĘPIEŃ Uniwersytet Jagielloński TOTALITARYZM RELIGIJNY? PROBLEMY TERMINOLOGICZNO-DEFINICYJNE BADAŃ POŚWIĘCONYCH FUNDAMENTALIZMOWI RELIGIJNEMU Ogromna popularność terminu „fundamentalizm” wydaje się iść w parze z niezwykłym brakiem precyzji jego definiowania i stosowania. Konstruowane obecnie przez badaczy definicje fundamentalizmu religijnego wydają się co najmniej nie w pełni opisywać poruszony w tym artykule problem. Ponadto ów temat wydaje się rzadko podejmowany przez polskich badaczy. Autor opisuje genezę i zakres stosowania pojęcia fundamentalizmu religijnego oraz krytycznie analizuje istniejące definicje. Wskazuje na relacje zachodzące pomiędzy nowoczesnością, ponowoczesnością, procesami globalizacyjnymi i fundamentalizmem. Uznając fundamentalizm religijny za konsekwencję nowoczesności przedstawia jego relacje do totalitaryzmów. Podsumowuje swoje rozważania stwierdzając, że badania poświęcone totalitaryzmowi mogą dostarczyć pełniejszej odpowiedzi na rozpatrywane tu zagadnienia, szczególnie w porównaniu do dotychczas stosowanego podejścia badawczego. Franciszek CZECH Uniwersytet Jagielloński POPULIZM A TEORIE SPISKOWE Zarówno populizm jak i teorie spiskowe są pojęciami, których często używa się w dyskursie politycznym. Najczęściej służą one do etykietowania przeciwników. Możliwe jest to zwłaszcza dzięki nieostrości tych terminów. Z tego powodu pierwsza część artykułu stanowi przegląd różnych sposobów konceptualizacji obu pojęć. Przywołane zostają pomysły teoretyczne Margaret Canovan czy Pierre-Andrea Taguieffa (populizm) i Karla Poppera, Daniela Pipesa czy Petera Knighta (teorie spiskowe). Natomiast druga część tekstu dotyczy relacji między oboma zjawiskami. W tym kontekście postawiona zostaje główna teza artykułu mówiąca, że spiskowe wizje społeczeństwa są przyczyną populistycznych ruchów społecznych. Roman KOCHNOWSKI Uniwersytet Śląski AUSTRO-WĘGRY W POLSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ (1867-1892) Spośród trzech zaborców, Austrii, Rosji i Prus (od 1871 Rzeszy Niemieckiej) jedynie monarchia habsburska stworzyła warunki dla rozwoju narodowej tożsamości Polaków w ramach autonomii galicyjskiej. Fakt ten miał wpływ na sposób postrzegania Cesarstwa Habsburgów oraz Austro-Węgier w polskiej myśli politycznej po 1867 r., w szczególności formułowanej przez partie polityczne w Galicji. Galicyjscy konserwatyści (szczególnie tzw. „Stańczycy”) byli zwolennikami koncepcji upatrującej możliwość realizacji polskich dążeń do niepodległości za pośrednictwem Austrii oraz dzięki jej potencjalnemu konfliktowi z Rosją i Prusami. Jednakże galicyjscy demokraci, poddający tę koncepcję w wątpliwość, wspierali rozwój autonomii i w niej upatrywali szansę na wzmocnienie polskiej tożsamości. Dariusz GRZYBEK Uniwersytet Jagielloński JAK PRZEPROWADZIĆ GOSPODARCZĄ MODERNIZACJĘ ZACHOWUJĄC ŁAD POLITYCZNY? MYŚL SPOŁECZNA GALICYJSKICH NEOKONSERWATYSTÓW Artykuł przedstawia gospodarcze i społeczne poglądy przywódców działającego w Krakowie w latach 1896 - 1908 Klubu Konserwatywnego, nazywanych potocznie neokonserwatystami. Pragnęli oni uzupełnić tradycyjny konserwatyzm polityczny o program społeczny skierowany do klas średnich (zwłaszcza na wsi), które mogłyby wzmocnić pozycję galicyjskich konserwatystów, opierających się na warstwach wyższych. Problemem neokonserwatystów był niemal zupełny brak klasy średniej w ówczesnej Galicji. Doprowadziło ich to do wniosku o potrzebie przebudowy ustroju społecznego poprzez daleko idącą interwencję państwa w strukturę gospodarki i społeczeństwa. W ten sposób, paradoksalnie z obozu konserwatywnego wyszedł jeden z radykalniejszych planów modernizacji społeczeństwa w zaborze austriackim. Plany neokonserwatystów, pozostawione bez poparcia pozostałej części obozu konserwatywnego i gwałtownie zwalczane przez ruch ludowy i socjalistów, pozostały przeważnie niezrealizowane. Piotr KIMLA Uniwersytet Jagielloński ANTYROSYJSKOŚĆ MYŚLI POLITYCZNEJ WŁADYSŁAWA STUDNICKIEGO NA TLE TERAŹNIEJSZEJ POLSKIEJ POLITYKI WSCHODNIEJ Esej ten prezentuje sylwetkę Władysława Studnickiego (1867-1953) oraz jego poglądy na temat Rosji. Studnicki był bardzo twórczym pisarzem politycznym szczególnie zatroskanym o niepodległość Polski. Antyrosyjski wydźwięk jego stanowiska jest rezultatem niezwykle emocjonalnego podejścia autora, co pozwala na stworzenie paraleli pomiędzy poglądami Studnickiego a współczesną polską polityką wschodnią. Mateusz NIEĆ Politechnika Wrocławska PAŃSTWO NARODOWE A KORPORACJA GOSPODARCZA – DYSKURS W SPOŁECZEŃSTWIE NOWOCZESNYM (WYBRANE ZAGADNIENIA) Tekst analizuje zagadnienie relacji między polityką a ekonomią w społeczeństwie nowoczesnym w anglosaskiej myśli politycznej i ekonomicznej. Polityką jest państwo narodowe a ekonomią korporacja gospodarcza. Artykuł nie jest przeglądem poszczególnych rozważań myślicieli, ani nie charakteryzuje całościowo poglądów wybranych teoretyków. Pokazuje kształtowanie się koncepcji społecznej odpowiedzialności firmy, rozwiązywania spraw społecznych i kulturowych, jako koncepcji politycznej. Koncepcja społecznej odpowiedzialności firmy (korporacji) jest dyskusją pomiędzy ekonomią społeczeństwa późnokapitalistycznego a ideologią społeczeństwa ponowoczesnego, dlatego wpisuje się w tytułowy dyskurs współczesności. Kryzys tradycyjnych ideologii politycznych oraz państwa opiekuńczego powoduje poszukiwanie alternatyw dla dotychczasowych koncepcji politycznych. Teoretycy ekonomii politycznej wskazują na nową rolę i nowe funkcje organizacji ekonomicznej, jako nie tylko korporacji gospodarczej, grupy interesu charakterystycznej dla fazy kapitalizmu przemysłowego, ale także jako organizacji społecznej, dokonującej redystrybucji dochodu na cele kulturowe czy społeczne (sponsoring, mecenat, podział zysku). Przez przedstawicieli myśli technokratycznej formułowany jest projekt społecznej odpowiedzialności firmy, jako alternatywa północno-amerykańskiej kultury politycznej i ekonomicznej wobec europejskich wersji koncepcji państwa opiekuńczego, zarówno liberalnej, jak i lewicowej. Sławomir WYCIŚLAK Uniwersytet Jagielloński DIAGNOZA RYZYKA W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW O ZASIĘGU MIĘDZYNARODOWYM Celem artykułu jest próba wypracowania metodyki diagnozy ryzyka w działalności przedsiębiorstw o zasięgu międzynarodowym. Wybór przedmiotu dociekań był podyktowany wzrostem ryzyka w działalności przedsiębiorstw, jak i rosnącym znaczeniem przedsiębiorstw jako uczestników stosunków międzynarodowych. Zastosowanie wypracowanych rozwiązań ma przyczyniać się do wydłużenia czasu istnienia przedsiębiorstwa. Mogą one posłużyć do dalszych badań naukowych, jak również być wykorzystywane przez kadrę zarządzającą firm. Analiza obejmuje rozważania dotyczące czynników ryzyka w dalszym i bliższym otoczeniu przedsiębiorstwa. Ujęto również te sfery działalności przedsiębiorstwa, które należy poddać pogłębionej analizie w samym przedsiębiorstwie. Andrzej STAROŚCIK Uniwersytet Jagielloński ANALIZA POZIOMU ŻYCIA W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH W LATACH 1950-1990 Celem artykułu jest porównanie na podstawie kilku dobranych cech, poziomu życia ludności w kilku krajach europejskich w latach 1950 – 1990. Badaniami zostały objęte trzy kraje socjalistyczne (Polska, Rumunia, Węgry) oraz Hiszpania i Holandia, dwa państwa o gospodarce wolnorynkowej, ale różnych koncepcjach rozwoju po zakończeniu wojny. W badaniach zastosowano miernik poziomu życia, który pozwala przeanalizować rozwój stopy życiowej w poszczególnych państwach w okresach pięcioletnich. W celu lepszego zobrazowania osiągniętych wyników zastosowano w pracy tabele, oraz graficzny wykres. W drugiej części artykułu przedstawiona została próba analizy sytuacji politycznej i gospodarczej w badanych krajach. Werner RÖHR Uniwersytet Zielonogórski SYSTEM CELEBRUJĄCY SAMEGO SIEBIE JOACHIMA JUNGA KRYTYKA SKORUMPOWANEJ NIEMIECKOJĘZYCZNEJ FILOZOFII UNIWERSYTECKIEJ Po latach marginalizacji filozofia w Niemczech w latach dziewięćdziesiątych XX w. zaczęła przeżywać gwałtowny rozkwit. Zaczęły powstawać kawiarnie filozoficzne, a filozofia stała się przedmiotem praktyk komercyjnych w większych miastach. Popularne książki, takie jak Świat Zofii zostały sprzedane w milionach egzemplarzy. Ta nagła moda wskazywała na szerszą potrzebę filozofii dającej się indywidualnie praktykować. Choć wielu zawodowych filozofów podjęło działalność w tych nowych dziedzinach, filozofia akademicka nie zyskała na tym. Kondycję filozofii akademickiej dobrze oddaje książka Joachima Junga „Der Niedergang der Verunft (Upadek rozumu). Przedstawiona przez niego krytyka stagnacji i sterylności filozofii akademickiej przypisuje symptomy oraz przyczyny tej sytuacji analizie krytycznej. Jung skupia swoją uwagę głównie na mechanizmach dominacji powstających za sprawą sieci zawodowych profesorów. Artykuł podejmuje problematykę zawartą w książce Junga oraz przedstawia przegląd instytucji akademickich, stowarzyszeń oraz czasopism filozoficznych w krajach niemieckojęzycznych (Niemcy, Austria, Szwajcaria). Jan SZYMAŃSKI I MIESZANY POLSKO-UKRAIŃSKI BATALION SIŁ POKOJOWYCH ONZ IM. HETMANA JANA KAROLA CHODKIEWICZA I HETMANA PIOTRA KONASZEWICZA SAHAJDACZNEGO Marek PRZYCHODZIEŃ Uniwersytet Jagielloński Paweł ŚCIGAJ Uniwersytet Jagielloński WIARA W NARÓD – ANTHONY’EGO W. MARXA ROZUMIENIE NACJONALIZMU Książka Anthony W. Marxa in Faith in Nation: Exclusionary Origins of Nationalism została opublikowana w 2003 przez Oxford University Press. Autor stara się pokazać, że popularny, ortodoksyjna koncepcja nacjonalizmu, taka, która wyróżnia dwie jego wersje: tolerancyjny nacjonalizm zachodniej Europy oraz nietolerancyjny nacjonalizm etniczny Europy Środkowej i Wschodniej, jest niewłaściwa. Historyczne nacjonalizmy opisane w pracy, jak również te, z którymi mamy obecnie do czynienia w Indiach lub na Bałkanach posiadają wspólną cechę; wszystkie opierają się na wykluczeniu pewnych grup osób, aby w ten sposób zwiększyć spójność narodu. W tym systemie wykluczenia religia odgrywa szczególną rolę. Marx omawia sytuację w Hiszpanii jako przykład kraju, który dokonał instytucjonalizacji procesu wykluczenia z pomocą Inkwizycji, Francji, gdzie antyprotestanckie ataki wymierzone w Hugenotów stały się podstawą narodowej mobilizacji, oraz Wielkiej Brytanii, gdzie narodowa solidarność opierała się na antypapizmie i protestantyzmie.
