Ściągnij artykuł w formacie pdf

Marek Furmankiewicz, Mariusz Foryś
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju
obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów
– historia powstania i pierwsze efekty działań1
Area-based partnerships for rural development in the Polish
part of the Sudetes – origin and first achievements
Streszczenie: Artykuł przedstawia historię pow
stania, pierwsze efekty i plany działań tzw. part
nerstw terytorialnych (w Pilotażowym Programie
LEADER+ nazywanych Lokalnymi Grupami Dzia
łania - LGD), działających na rzecz określonych
obszarów wiejskich, w polskiej części Sudetów.
Partnerstwo terytorialne jest dobrowolnym, otwar
tym porozumieniem co najmniej 3, zachowują
cych autonomię, partnerów, reprezentujących co
najmniej 2 sektory (z trzech: publicznego, prywat
nego i pozarządowego), którzy wspólnie realizują
długoterminowe działania na rzecz określonego
regionu, doskonaląc je i monitorując oraz zacho
wując zasadę równości w dzieleniu zasobów, od
powiedzialności, ryzyka i korzyści.
Pierwsze partnerstwo w Sudetach powstało w 2001
r. (Partnerstwo dla Ziemi Kamiennogórskiej) przy
wsparciu z programu Polsko-Amerykańskiej Fun
dacji Wolności realizowanego przez Fundację
„Partnerstwo dla Środowiska” z Krakowa. W 2004
r. powstało Partnerstwo Kaczawskie (zainicjowane
z projektu PHARE realizowanego przez Klub Przy
rodników ze Świebodzina). W latach 2005-2006
powstały kolejne tego typu organizacje wsparte
ze środków Schematu I Programu Pilotażowego
LEADER+ (Partnerstwo Izerskie, „Ducha Gór”,
„Ślężanie”, Sowiogórskie, „Kłodzkiej Wstęgi Su
detów” oraz „Wspólne Źródła”), zaś partnerstwo
kamiennogórskie zostało formalnie zarejestrowane
jako Fundacja „Kwiat Lnu”. W ramach programu
przygotowano strategie rozwoju tych obszarów
i wsparto tworzenie formalnych struktur organi
zacyjnych. W 2006 r. tworzono także kolejne or
ganizacje tego typu w woj. opolskim z inicjatywy
Urzędu Marszałkowskiego (Partnerstwo Dobrej
Ziemi oraz Nyskie Księstwo Jezior i Gór).
Głównymi barierami działania partnerstw sudec
kich w latach 2001-2006 były: niewystarczające
środki finansowe na prefinansowanie projektów,
1
Abstract: The article presents the history of
establishing, first achievements and operation
plans of area-based partnerships (called Lo
cal Action Groups in the LEADER+ Pilot Pro
gramme), whose activity is aimed at helping
particular rural areas in the Polish part of the
Sudetes. An area-based partnership is a volun
tary, open agreement between minimum of
3 autonomous partners, representing at least
2 sectors (out of the following three: public,
private, and non-governmental), who jointly
implement, improve and oversee long-term
schemes for particular regions and maintain
equal distribution of resources, responsibilities,
risks and benefits.
The first partnership in the Sudetes was establi
shed in 2001 (Partnerstwo dla Ziemi Kamien
nogórskiej) and it was supported by the Polish
– American Freedom Foundation’s programme
led by the Polish Environmental Partnership
Foundation from Cracow. 2004 saw the esta
blishment of the Kaczawskie Partnership (star
ted as part of the PHARE project carried out by
the Club of Naturalists from Świebodzin. Be
tween 2005-2006 similar bodies co-financed
from Scheme I of LEADER+ Pilot Programme
were established and they were the following
partnerships: Izerskie, “Ducha Gór”, “Ślęża
nie”, Sowiogórskie, “Kłodzkiej Wstęgi Sude
tów” and “Wspólne Źródła”. In addition, the
Kamienna Góra partnership was register under
the name “Kwiat Lnu” (Flax Flower) Founda
tion. The programme included strategies for
the development of these regions and fostered
the creation of formal work structures. In 2006
more organisations of this sort were established
in the Opole Voivodship, initiated by the Mar
shal’s Office (Partnerstwo Dobrej Ziemi and
Nyskie Księstwo Jezior i Gór).
Badania finansowane ze środków na naukę w latach 2005-2008 jako projekt badawczy nr 2 P06R 047 29.
110
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
które później uzyskują zwrot kosztów ze środ
ków Unii Europejskiej, trudności prawne wynika
jące z braku w Polsce form prawnych, w których
na równych prawach współpracować mogłyby
samorządy, organizacje pozarządowe i przed
siębiorstwa; niewystarczająca liczba personelu
obsługującego działania organizacji i tendencje
do dominacji niektórych sektorów (zwykle samo
rządów lokalnych) w działaniach grupy, trudno
ści z zaangażowaniem lokalnych środowisk spo
łecznych i słabe struktury organizacyjne.
Liczba projektów zrealizowanych przez part
nerstwa do połowy 2006 r., ze względu na ich
krótkie funkcjonowanie, jest niewielka i dotyczy
drobnej infrastruktury i promocji turystycznej,
edukacji ekologicznej oraz lokalnych imprez
(targi produktów lokalnych, imprezy kulturalne
etc.). Generalnie sprzyjają one procesom ekoro
zwoju Sudetów poprzez promowanie działalno
ści gospodarczej nieuciążliwej dla środowiska.
Powstałe LGD mogą stanowić bazę dla realizacji
przygotowanych strategii rozwoju przez społecz
ności i organizacje lokalne, zarówno w ramach
wdrażanego w latach 2006-2007 Schematu II
Pilotażowego Programu LEADER+, jak i w latach
2007-2013 w ramach Planu Rozwoju Obszarów
Wiejskich, który przewiduje znaczne środki fi
nansowe na wsparcie tego typu lokalnych koali
cji.
The major factors which restricted the functio
ning of the Sudetes partnerships between 2001
-2006 were as follows: insufficient funds to co
ver pre-financing of projects to be later refunded
by UE, legal obstacles resulting from the lack
of related legislation in Poland, which would
enable local governments, non-governmental
bodies and companies to cooperate on equal
terms, insufficient number of staff to run the
organisations and general tendency for certain
sectors (usually local governments) to dominate
the group work.
The number of projects accomplished by the
partnerships until the middle of 2006 is low due
to the short period of operation thereof and they
concern minor infrastructure and the promotion
of tourism, ecological education as well as local
events (local produce fair, cultural events etc.).
All in all, they facilitate the process of eco-deve
lopment of the Sudetes region by encouraging bu
siness activities not harmful to the environment.
The established LAGs (Local Action Groups) may
lay a foundation for the execution of develop
ment strategies by local communities and organi
sations both within the framework of Scheme II of
LEADER+ Pilot Programme to be implemented in
2006-2007 and as part of 2007-2013 Rural De
velopment Plan, which provides significant funds
to support similar local alliances.
Słowa kluczowe: Sudety, obszary wiejskie, part
nerstwa międzysektorowe, Program Pilotażowy
LEADER+
Key words: the Sudetes, rural areas, cross-sector
partnerships, LEADER+ Pilot Programme
dr Marek Furmankiewicz, Katedra Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich, Akademia Rolnicza
we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka 53, 50-357 Wrocław, e-mail: [email protected]
mgr Mariusz Foryś, Stowarzyszenie Kaczawskie, Mściwojów 20, 59- 407 Mściwojów;
e-mail: [email protected]
1. Wstęp
Tworzenie lokalnych koalicji podmiotów lokalnych, reprezentujących różne sektory
gospodarki (zarówno sektor publiczny, gospodarczy i społeczny) i działających na rzecz
rozwoju określonych regionów jest jednym z praktycznych sposobów wspierania rozwoju
regionalnego i lokalnego wdrażanym w krajach Unii Europejskiej od początku lat osiemdzie
siątych, a od niedawna także w Polsce i w Czechach. Zgodnie z najczęściej przyjmowaną
definicją „partnerstwo terytorialne” jest dobrowolnym i otwartym dla nowych podmiotów
porozumieniem co najmniej 3, zachowujących autonomię, partnerów, reprezentujących co
najmniej 2 sektory (z trzech: publicznego, prywatnego i pozarządowego), którzy wspólnie
realizują długoterminowe działania na rzecz określonego regionu, doskonaląc je i monito
rując oraz zachowując zasadę równości w dzieleniu zasobów, odpowiedzialności, ryzyka
i korzyści (por. OECD 1990; BIDERMAN i in. 2004, FURMANKIEWICZ 2006).
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
111
Dla tworzenia tego typu porozumień w 15 krajach „starej” Unii Europejskiej szczególne
znaczenie miały trzy kolejne etapy wdrażanej w latach 1991-2006 Inicjatywy Wspólnotowej
LEADER, która wspierała partnerstwa międzysektorowe na obszarach wiejskich oraz propo
nowane przez nie projekty lokalne. W Polsce pierwsze inicjatywy tego typu pojawiły się już
na początku lat dziewięćdziesiątych (np. Dolina Strugu w woj. podkarpackim), były to jednak
przypadki wyjątkowe w skali kraju. Na większą skalę tzw. grupy partnerskie o zasięgu ponad
gminnym zaczęto organizować w ramach programu Fundacji „Partnerstwo dla Środowiska”
z Krakowa (ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności) od około 2001 r., wspie
rając powstanie łącznie około 17 takich organizacji, w tym 2 obejmujące swym zasięgiem
Sudety (BIDERMAN i KAZIOR 2002, BIDERMAN et al. 2004). W 2004 rozpoczęto realizację Programu
Pilotażowego LEADER+, co w połączeniu z różnymi innymi programami i projektami wspie
rającymi tworzenie partnerstw, doprowadziło do powstania ponad 200 tego typu organizacji
w całym kraju do połowy 2006 r.2, w tym 8 obejmujących swym zasięgiem Sudety.
Niniejsze opracowanie przedstawia podstawowe zagadnienia związane z tworzeniem
i pierwszymi efektami działań międzysektorowych partnerstw terytorialnych, które swym
zasięgiem działania obejmują Sudety. W połowie 2006 r. zidentyfikowano w badanym
obszarze 8 partnerstw już utworzonych (7 w woj. dolnośląskim i 1 w woj. opolskim) oraz
2 w trakcie organizacji (oba w woj. opolskim). W czerwcu b.r. autorzy przeprowadzili ba
dania ankietowe obejmujące pytania na temat podstawowych charakterystyk partnerstw
(historia powstania, liczba przedstawicieli podmiotów z poszczególnych typów organiza
cji, cele, efekty i główne problemy zaistniałe w czasie realizacji działań)3. W ocenie celów
zastosowano ocenę w skali 0, 1, 2, natomiast w badaniach barier współpracy zastosowano
modyfikowaną skalę Likerta (zdecydowanie nie, raczej nie, nie wiem, raczej tak, zdecydo
wanie tak – kodowanie odpowiednio: -2, -1, 0, +1, +2). Na ankietę do końca września 2006
odpowiedziało 7 organizacji, z 10 istniejących lub dopiero formowanych.
W pierwszej części pracy przedstawiono stwierdzane w literaturze korzyści i zagrożenia
wynikające z tworzenia tego typu lokalnych koalicji. Następnie przedstawiono krótko histo
rię i podstawowe zasady wdrażania Programu Pilotażowego LEADER+ w Polsce. W dalszej
części opisano krótko historię powstania, pierwsze osiągnięte efekty i zarys projektowanych
działań poszczególnych partnerstw, ze szczególnym uwzględnieniem projektów korzystnych
dla ekorozwoju Sudetów. Na koniec podjęto dyskusję nad głównymi problemami współ
pracy tego typu organizacji i sposobami ich rozwiązania, ze szczególnym uwzględnieniem
warunków Sudeckich.
2. Potencjalne korzyści i zagrożenia tworzenia partnerstw terytorialnych
Tworzenie lokalnych koalicji obejmujących podmioty z różnych sektorów gospodarki
narodowej i działających wspólnie na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego danego te
2
Baza danych partnerstw w Polsce gromadzona przez Fundację „Fundusz Współpracy” wg stanu
na koniec sierpnia 2006 r. obejmowała 213 partnerstw lokalnych, przy czym niektóre były dopiero
w stadium organizacji.
3
Najczęściej stosowano skategoryzowane pytania zamknięte z możliwością dodatkowej odpowiedzi
otwartej (kategoria „inne”) lub z możliwością uszczegółowienia odpowiedzi w formie otwartych uwag
do pytania.
112
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
rytorium jest postrzegane w literaturze, jako model współpracy przynoszący liczne korzyści,
ale także w którym mogą występować określone zagrożenia (np. FRESHWATER 1993a, b; PECK
i TICKELL 1994, OSBORN 1998, SHUCKSHMITH 2000, DURIASZ-BUŁHAK i MILEWSKI 2003, CONSIDINE
2003, FURMANKIEWICZ 2006). Należy przy tym pamiętać, że są to zjawiska, które mogą ale
nie muszą pojawić się w konkretnej grupie. Podstawowe korzyści wynikają z ogólnych, teo
retycznych efektów, które można osiągnąć w ramach pracy grupowej (por. FURMANKIEWICZ
2002):
1) efekt synergii (gdy grupa osiąga lepsze wyniki niż najefektywniejsza jednostka indywi
dualnie),
2) efekt skali (gdy wzrost wielkości grupy powoduje wzrost rezultatów jej działań większy
niż wynosiłaby suma efektów indywidualnych),
3) efekt „masy krytycznej” (gdy grupa uzyskuje pewien minimalny poziomu określonych
zasobów, np. umiejętności, wiedzy, środków finansowych etc., niezbędnych do rozpo
częcia danych działań, np. zebranie wysokiego minimalnego wkładu własnego dla reali
zacji dużego projekt z programu Unii Europejskiej)
Poza tym autorzy wymieniają różne inne potencjalne korzyści współdziałania międzysek
torowego w ramach koalicji lokalnych:
1) sprzyjanie tworzenia ekonomicznej „wartości dodanej” w danym subregionie,
2) tworzenie pomiędzy lokalnymi instytucjami nowych powiązań zwiększających wy
mianę informacji i koordynację działań,
3) ułatwianie tworzenia skoordynowanych strategii działania dla określonych obszarów
objętych działaniem partnerstwa, co sprzyja realizacji celów długoterminowych,
4) redukowanie zbędnego powielania tych samych działań,
5) budowanie porozumienia i wzajemnego zaufania, a redukowanie konfliktów pomiędzy
lokalnymi podmiotami,
6) umacnianie identyfikacji lokalnej (tożsamości regionalnej) mieszkańców z regionem,
7) zwiększanie partycypacji społecznej w zarządzaniu zasobami lokalnymi,
8) pobudzanie aktywności i przedsiębiorczości lokalnych społeczności,
9) włączanie udziału sektora prywatnego w działania społeczne,
10) uwrażliwianie władz i podmiotów publicznych na potrzeby lokalne,
11) zwiększenie efektywności w zaspokajaniu potrzeb lokalnych społeczności,
12) wspieranie innowacyjności działań poprzez zwiększenie szansy na realizacje lokalnych
pomysłów i projektów,
W literaturze wskazuje się także na pewne zagrożenia, związane z możliwością wypacze
nia idei partnerstwa:
1) istnieje możliwość utworzenia zamkniętej grupy ograniczającej inicjatywę i interes in
nych podmiotów, szczególnie jeżeli część podmiotów uzyskuje dominację w podejmo
waniu decyzji, a struktury organizacji zamykają się na nowe jednostki. Liderzy grupy
(zarówno instytucjonalni jak i konkretne osoby) mogą wykorzystywać określone powią
zania dla osiągnięcia własnych korzyści (niezależnie czy chodzi o korzyści prywatne
czy własnej instytucji), ignorując jednocześnie inne małe podmioty lokalne, traktując je
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
113
jedynie jako narzędzie do wykazywania we wnioskach „licznych” współdziałających
partnerów, dla zwiększenia prawdopodobieństwa na pozyskanie grantów, a w rzeczy
wistości ograniczając ich wpływ w „partnerstwie” na podejmowanie decyzji i unikając
dzielenia się korzyściami z projektów. W skrajnych przypadkach może dochodzić do
prób tworzenia niemal fikcyjnych „partnerstw”, których celem jest jedynie pozyskanie
środków finansowych, bez rzeczywistego współdziałania lokalnych podmiotów.
2) władze lokalne mogą czasem wykorzystywać partnerstwa do redukcji działań własnych,
w rzeczywistości nie zmniejszając kosztów administracyjnych swojego funkcjonowa
nia,
3) partnerstwa lokalne mają skłonności do realizacji celów krótkoterminowych, nie zawsze
zgodnych ze strategiami lokalnymi, co wynika z małych zasobów własnych i konieczno
ści dopasowania się do celów wyznaczanych przez fundusze grantowe,
4) zbyt silny wpływ niektórych grup społecznych (np. bezrobotni, związki zawodowe, lud
ność o niskim wykształceniu i niskich dochodach etc.) może prowadzić do dominacji
projektów czysto socjalnych, nie generujacych ekonomicznych efektów rozwojowych
(GORZELAK 1998).
Z punktu widzenia funduszy wspierających tworzenie partnerstw lokalnych, ważne jest
stymulowanie takich mechanizmów, które zwiększają szanse na uzyskanie opisanych korzy
ści w ramach lokalnych koalicji a eliminują czynniki mogące prowadzić do pojawiania się
grup, które nastawione są na indywidualne korzyści ekonomiczne, a nie na rzeczywistą ak
tywizację i przekazywanie kompetencji środowiskom lokalnym. Doświadczenia europejskie
wskazują, że w większości tego typu lokalne koalicje uzyskują jednak najczęściej korzystne
efekty w działaniach na rzecz lokalnego rozwoju społeczno-ekonomicznego (MOSELEY 2003,
HALAMSKA 2005).
3. Program LEADER w Polsce
Duże znaczenie dla rozwoju partnerstw działających na obszarach wiejskich miało wej
ście Polski do Unii Europejskiej, ze względu na planowane objęcie terytorium kraju Inicja
tywą Wspólnotową LEADER (lub jej planowanymi odpowiednikami), wspierającą tego typu
organizacje. W latach 2001-2004 uruchomiono kilka ważnych projektów związanych z ini
cjowaniem partnerstw lokalnych, z których za najważniejsze należy uznać następujące dwa
programy o zasięgu ogólnokrajowym:
• "Grupy partnerskie, jako mechanizm finansowania inicjatyw obywatelskich na rzecz
zrównoważonego rozwoju” realizowany praktycznie od 2001 r. przez Fundację Partnerstwo
dla Środowiska z Krakowa, którego jednym z zadań było wsparcie działań Grup Partner
skich pod kątem budowania mechanizmów współpracy i rozwoju instytucjonalnego tych
grup w zakresie pozyskiwania środków zewnętrznych, prowadzenia działań aktywizujących
lokalne społeczności oraz podnoszenie wiedzy i umiejętności członków grup objętych pro
jektem (BIDERMAN i KAZIOR 2002).
• Projekt Kształcenia Animatorów Partnerstw Lokalnych realizowany przez „Program
Agrolinia” Fundacji Fundusz Współpracy w ramach projektu „Przygotowanie społeczności
wiejskich do działań typu LEADER”. W ramach projektu wyszkolono ok. 100 animatorów
114
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
partnerstw lokalnych z całego kraju – w tym 7 z Dolnego Śląska (realizowany praktycznie
od 2002 r.), którzy m.in. zapoznali się z funkcjonowaniem inicjatywy LEADER w Europie
Zachodniej, aby później wspierać tworzenie grup międzysektorowych w Polsce (BUDZICH
-SZUKAŁA 2005, PORĘBSKI 2005).
W międzyczasie w agendach rządowych, głównie w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju
Wsi, opracowano Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”, finansowany z Europejskiego Funduszu
Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF), w ramach którego znalazło się działanie 2.7 „Pilotażo
wy Program LEADER+” (dalej „PPL+”). Włączenie odpowiednika programu LEADER do SPO
w Polsce wynikało z braku możliwości skorzystania Polski z właściwej Inicjatywy Wspólnoto
wej LEADER+, która w ramach okresu programowania 2000-2006 już była realizowana. Od
końca września 2004 r. zaczęto prowadzić działania informacyjne polskiego programu pilo
tażowego, a na 31 grudnia 2004 roku ustalono zakończenie naboru wniosków do I Schematu
PPL+. Swoje aplikacje do programu pilotażowego złożyło aż 249 podmiotów z całej Polski
(gminy wiejskie i miejsko-wiejskie, związki międzygminne, osoby prawne: fundacje, stowa
rzyszenia, związki stowarzyszeń lub inne organizacje pozarządowe posiadające osobowość
prawną), chcące utworzyć „lokalne grupy działania”, co świadczy o dużym zainteresowaniu
tworzeniem tego typu struktur. Z tego do programu zakwalifikowano 174 aplikacje, w tym 8
obejmujących swym zasięgiem Sudety (7 w woj. dolnośląskim i 1 w woj. opolskim).
W ramach programu pilotażowego przygotowano dwa etapy wdrażania programu, nazy
wane „schematami”. W ramach schematu I w latach 2004-2006 wsparto:
1) działania informacyjne, szkoleniowe i promocyjne związane ze stymulowaniem udzia
łu mieszkańców i organizacji działających na terenach wiejskich w procesie planowa
nia strategii rozwoju,
2) opracowywanie tzw. Zintegrowanych Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich (dalej:
ZSROW) i wsparcie techniczne procesu ich przygotowywania (analizy, ekspertyzy,
wsparcie doradcze, prace studialne itp.),
3) pomoc doradcza i ekspercka związana z tworzeniem Lokalnych Grup Działania (dalej:
LGD).
Pomoc przeznaczona była zatem przede wszystkim na zainicjowanie i zorganizowanie part
nerstw terytorialnych działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na terytorium obejmu
jącym co najmniej jedną gminę oraz na przygotowanie przez tworzoną grupę wspólnej ZSROW,
a następnie doprowadzenie do rejestracji grupy jako fundacji, stowarzyszenia lub związku sto
warzyszeń. Na obszarze Sudetów w ramach Schematu I wsparcie uzyskało 7 organizacji:
• Partnerstwo Kłodzkiej Wstęgi Sudetów,
• Partnerstwo Izerskie „Bogactwem Trójgranicza”,
• Partnerstwo „Ducha Gór” (pierwotnie zwane też Partnerstwem Kotliny Jeleniogórskiej),
• Partnerstwo Ślężańskie (zwane także „Odyseja Ślężańska” a obecnie „Ślężanie”),
• Partnerstwo Sowiogórskie,
• Partnerstwo dla Ziemi Kamiennogórskiej (zarejestrowane jako Fundacja ”Kwiat Lnu”)
• Partnerstwo „Obszarów Wiejskich Gmin Korfantów i Prudnik - Wspólne Źródła”4 .
4
w zestawieniu podano wybrane nazewnictwo partnerstw stosowane w różnych dokumentach
w latach 2004-2006.
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
115
Ryc. 1. Zasięg działania partnerstw terytorialnych (Lokalnych Grup Działania) zlokalizowanych
w południowo-zachodniej Polsce, w tym obejmujących Sudety (połowa 2006 r.). Oznaczenia:
1) Inicjatywy (partnerstwa), które uczestniczyły w Schemacie I PPL+ i złożyły aplikację do
Schematu II; 2) Inicjatywy, które uczestniczyły w Schemacie I, ale nie złożyły aplikacji do
schematu II; 3) Inicjatywy, które nie uczestniczyły w Schemacie I, ale złożyły aplikacje do
Schematu II; 4) Inicjatywy, które w 2006 r. dopiero były w fazie organizacji i nie składały
wniosków do PPL+; 5) Granice województw; 6) Granice gmin; 7) Pomocnicze linie granic
partnerstw przylegających. Źródło: Mapa opracowana przez Zespół Biura Programów Wiejskich
Fundacji „Fundusz Współpracy” (http:/www.agrolinia.pl), poprawione.
Fig. 1. Activity range of area-based partnerships (Local Action Groups) located in the south-west of Poland,
including those encompassing the Sudetes (mid-2006). Markings: 1) Initiatives (partnerships)
that participated in Scheme I PPL+ and have applied for Scheme II; 2) Initiatives that participated
in Scheme I but have not applied for Scheme II; 3) Initiatives that did not participate in Scheme I
but have applied for Scheme II; 4) Initiatives still in development that have not applied for PPL+;
5) Voivodship boundaries; 6) Commune boundaries; 7) Superimposed borders of neighbouring
partnerships. Source: Map design by Rural Programme Office Team “Cooperation Foundation”
(http:/www.agrolinia.pl), corrected.
116
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
Zgodnie z kryteriami Schematu II PPL+, w ramach którego wspierane są lokalne projekty
zgodne z zapisami utworzonych ZSROW (lata 2006-2008), w strukturze zarządu powstałej
organizacji (nazywanej w programie Lokalną Grupą Działania) co najmniej 50% stanowić
muszą partnerzy ekonomiczni (przedstawiciele sektora prywatnego) i społeczni (przedsta
wiciele sektora pozarządowego). Partnerstwo nie może obejmować gmin miejskich (nieza
leżnie od wielkości i struktury zatrudnienia). Obszar partnerstwa, wyznaczony wg zasięgu
administracyjnego gmin, charakteryzować się ma spójnością pod względem historycznym,
kulturowym, ekonomicznym i przyrodniczym. Terytorium partnerstwa musi zamieszkiwać
co najmniej 10 000 i nie więcej niż 100 000 osób (MINISTERSTWO ROLNICTWA i ROZWOJU WSI,
2004), a gęstość zaludnienia nie może przekraczać 150 os/km2 (ADAMCZYK et al. 2005). Wg
zapisów SPO zakres pomocy w Schemacie II PPL+ obejmuje: działalność operacyjną LGD,
promocję i informację dotyczącą założeń i sposobu realizacji strategii rozwoju obszarów
wiejskich, pomoc szkoleniową i doradczą w zakresie przygotowywania i realizacji projek
tów wpisujących się w strategię rozwoju obszarów wiejskich, przygotowywanie opracowań,
analiz, dokumentacji związanej ze szczegółowym planowaniem inwestycji oraz kreowaniem
nowych produktów, usług zgodnie założeniami ZSROW, organizację imprez promujących
region, jego produkty, usługi, kulturę, sztukę itp., wspieranie współpracy i wymiany doświad
czeń pomiędzy LGD (na poziomie krajowym i międzynarodowym) w zakresie wdrażania
strategii oraz organizacji pracy LGD (zarządzanie, monitorowanie itp.). Wsparcie programu
nie obejmuje projektów infrastrukturalnych. Na terenie Sudetów do Schematu II aplikowało
wg danych Funduszu Współpracy 8 organizacji, w tym jedna, która nie uczestniczyła
w Schemacie I PPL+ (Partnerstwo Kaczawskie).
4. Główne założenia programów typu LEADER
Podstawową filozofią podejścia typu LEADER jest zasada partnerstwa publiczno-prywat
nego w planowaniu i realizowaniu działań na poziomie lokalnym. Tworzone są tzw. Lokal
ne Grupy Działania, będące lokalnymi, międzysektorowymi koalicjami na rzecz rozwoju
określonego terytorium (obszarów wiejskich), które przygotowują własną strategie rozwoju,
są beneficjentami pomocy i instytucjami odpowiedzialnymi za wydatkowanie przyznanych
dotacji na lokalne projekty (HALAMSKA 2005). W dokumentach Inicjatywy Wspólnotowej
LEADER, a także w programach naśladujących tę inicjatywę (jak np. Program Pilotażowy
LEADER w Polsce) i literaturze wymienia się zazwyczaj do 7 podstawowych zasad tego mo
delu rozwoju, przy czym czasem są one nieco odmiennie formułowane w literaturze (por.
KIEFT i MANINTVELD 2004, PORĘBSKI 2005, HALAMSKA 2005):
1) Zasada podejścia lokalnego w oparciu o mocne strony danego obszaru. Oznacza ona,
że formułowanie programu rozwoju musi uwzględniać specyficzną sytuację danego obszaru,
jego uwarunkowania, w tym silne i słabe strony (zgodnie z analizą SWOT). Obszar objęty
inicjatywą LEADER powinien być jednorodną jednostką obejmującą tereny wiejskie, charak
teryzującą się wewnętrzną spójnością (np. społeczną, historyczną, kulturową etc.). Uzasad
nienie lokalnego podejścia oparte jest na koncepcji rozwoju endogennego, w tym uznania
rosnącej świadomości liderów lokalnych na danym obszarze i znaczenia własnych zasobów
w dążeniu do trwałego rozwoju.
2) Zasada podejścia oddolnego w planowaniu. Uznaje ona, że to społeczność lokalna
jest odpowiedzialna za analizę potrzeb i zasobów własnych, określenie kierunków rozwoju
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
117
i sposób wydatkowania środków. Zasada ta promuje podejście partycypacyjne (oparte na
uczestnictwie środowisk lokalnych) w procesach planowania strategicznego i realizacji tych
planów.
3) Zasada lokalnego finansowania i zarządzania. Wynika z niej, iż lokalna społeczność
ponosi odpowiedzialność za zarządzanie finansami projektów, ich wybór i realizacje. Kom
petencje w tym zakresie mają być powierzane Lokalnym Grupom Działania. Autonomia
LGD różni się jednak znacząco w poszczególnych krajach.
4) Zasada podejścia partnerskiego. W programie LEADER uznaje się za najważniejszą
współpracę sektora publicznego (samorządy i ich instytucje), prywatnego (przedsiębiorcy)
i pozarządowego (np. stowarzyszenia i fundacje działające non profit) w tworzeniu i realiza
cji strategii lokalnych. Tworzone LGD mają reprezentować większość lokalnych grup intere
su, posiadać uprawnienia decyzyjne w zakresie wspierania określonych działań (projektów)
oraz dysponować własnym budżetem. LGD jest przykładem nowego modelu organizacji
terytorialnej, która z założenia ma wpływać na równowagę instytucjonalną i polityczną da
nego obszaru.
5) Zasada innowacyjności. Zasada ta odnosi się zarówno do początkowo eksperymen
talnego charakteru programu LEADER (choć w Europie Zachodniej trudno mówić już o eks
perymencie, skoro Inicjatywa ta wdrażana była przez 15 lat w trzech etapach), ale także do
promowania lokalnych działań i projektów, które mogą mieć nietypowy charakter, wynika
jący z lokalnych pomysłów. Mogą one dotyczyć nowego sposobu promowania lokalnych
zasobów, działań służących rozwojowi lokalnemu i nie podejmowanych przez inne pro
gramy, działań w nowy sposób rozwiązujących problemy obszarów wiejskich albo tworzą
cych nowy produkt, nowego procesu, nowej formy organizacyjnej albo rozwoju nowego
rynku. Innowacyjność rozpatrywana jest tu także z punktu widzenia lokalnego, tzn. projekt
jest uznawany za innowacyjny nawet wówczas, jeżeli podobne realizowane były w innych
obszarach, ale na terytorium danego partnerstwa jest jeszcze nowatorski.
6) Zasada podejścia zintegrowanego. Mówi ona, iż rozwój (szczególnie rozwój zrów
noważony) wymaga zintegrowania wielu elementów: procesów społecznych, aspektów
ochrony środowiska, wartości kulturowych i procesów ekonomicznych. Działania i projekty
zawarte w strategii i planach rozwoju powinny być powiązane i koordynowane jako spójna
całość podlegająca wspólnym celom. Integracja dotyczy także powiązań pomiędzy różnymi
podmiotami lokalnymi: gospodarczymi, społecznymi, kulturalnymi, ekologicznymi etc. dzia
łającymi na danym obszarze.
7) Budowanie sieci powiązań. Zasada ta dotyczy tworzenia powiązań (inicjowania współ
pracy) różnych podmiotów zarówno na poziomie lokalnym, w ramach partnerstwa, jak i po
wiązań zewnętrznych (np. inicjowanie kontaktów i współpracy LGD na poziomie regional
nych, krajowym i międzynarodowym). Ponadlokalna współpraca (sieci) LGD ma zapobiegać
izolacji lokalnych grup, sprzyjać upowszechnianiu nowatorskich inicjatyw i wymianie infor
macji o działaniach lokalnych i programach wspierających rozwój obszarów wiejskich.
118
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
5. Historia powstania i ogólna charakterystyka partnerstw terytorialnych
w Sudetach
Sudety są obszarem, w którym instytucje lokalne są aktywne w zakresie różnych form
współpracy lokalnej. Od początku lat dziewięćdziesiątych powstawały na tym obszarze licz
ne zrzeszenia międzygminne, najczęściej obejmujące określone obszary geograficzne i czę
sto nastawione na rozwój i promocję turystyki (np. Związek Gmin Książańskich, Stowarzy
szenie Gmin Gór Sowich, Stowarzyszenie Gmin Ślężańskich i inne). Dodatkowe znaczenie
dla promowania różnych form współpracy miały programy wsparcia współpracy przygra
nicznej, pobudzające tworzenie euroregionów, mających formy stowarzyszeń regionalnych
(gminnych). Wspierają one głównie współpracę przygraniczną, pośrednio stymulując rozwój
lokalnych organizacji pozarządowych i kontakty tych podmiotów z władzami lokalnymi (po
przez tzw. Fundusz Małych Projektów).
Pierwszym partnerstwem terytorialnym utworzonym na obszarze polskiej części Sude
tów było Partnerstwo Kamiennogórskie. Porozumienie w tej sprawie podpisano 18 grudnia
2001 r. w Starostwie Powiatowym w Kamiennej Górze. Koordynatorem „Grupy Partnerskiej
dla Ziemi Kamiennogórskiej” został Starosta Kamiennogórski. W skład grupy, w ramach
dobrowolnych deklaracji współpracy, weszło 11 organizacji: 6 lokalnych organizacji po
zarządowych, muzeum lokalne, starostwo powiatowe, gminy i Fundacja „Partnerstwo dla
Środowiska” z Krakowa. W czerwcu 2004 grupa uzyskała dofinansowanie z ww. fundacji na
organizację i prowadzenie sekretariatu, za którego działanie odpowiedzialny został Związek
Pracodawców Powiatu Kamiennogórskiego. W grudniu 2004 r. Partnerstwo dla Ziemi Ka
miennogórskiej skupiało 20 partnerów. W końcu 2004 r. gmina Kamienna Góra jako przed
stawiciel partnerstwa złożyła wniosek do Schematu I PPL+ i została do niego zakwalifiko
wana. W ramach projektu przeprowadzono cykl spotkań i warsztatów oraz przygotowano
ZSROW. W 2006 r. zarejestrowano grupę formalnie jako Fundację na Rzecz Rozwoju Ziemi
Kamiennogórskiej „Kwiat Lnu”. Swym zasięgiem LGD obejmuje obecnie obszar gmin Ka
mienna Góra (gm. wiejska), Lubawka (gm. wiejsko-miejska) i Marciszów (gm. wiejska).
Kolejnym partnerstwem lokalnym, które zrodziło się na obszarze Sudetów w bezpośred
nim sąsiedztwie „Partnerstwa dla Ziemi Kamiennogórskiej” było „Partnerstwo Kaczawskie”
(pierwotnie: „Partnerstwo Gór i Pogórza Kaczawskiego”). Jego tworzenie zostało zainicjo
wane wiosną 2004 r., w ramach projektu finansowanego ze środków Unii Europejskiej re
alizowanego przez Klub Przyrodników ze Świebodzina: „Budowanie partnerstwa w plano
waniu ochrony przyrody na przyszłym obszarze sieci Natura 2000”. W ramach tego pro
jektu w pobudzano współpracę różnych podmiotów i poparcie dla ochrony przyrody w 3
wybranych obszarach zgłoszonych do ochrony w ramach europejskiej sieci Natura 2000:
w rejonie Doliny Górnej Narwi, Buczyn Łagowskich oraz w Górach i na Pogórzu Kaczaw
skim (BERNACKA i in. 2004). Przeprowadzony proces wypracowania współpracy pomiędzy
samorządami, organizacjami pozarządowymi i biznesem oraz zaangażowanie lokalnych
grup społecznych do planowania ochrony przyrody przyniósł wiele pozytywnych rezulta
tów, ale przede wszystkim przyczynił się do zawiązania „Partnerstwa Kaczawskiego”. We
wrześniu 2004 r. 11 organizacji z tego obszaru podpisało deklarację „wspólnego, trójsek
torowego, partnerskiego działania na rzecz zrównoważonego rozwoju na obszarze Gór
i Pogórza Kaczawskiego”. Niestety młode partnerstwo nie zdecydowało się aplikować do
Schematu I PPL+. Wyłoniona została organizacja wiodąca i prowadząca sekretariat grupy
– Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Gminy Mściwojów. W 2005 grupa
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
119
uzyskała wsparcie z Fundacji „Partnerstwo dla Środowiska” na prowadzenie sekretariatu oraz
pozyskała inne środki na rozwój organizacyjny grupy i projekty lokalne. Partnerstwo swym
zasięgiem obejmowało 11 gmin (na terenie 4 powiatów): Bolków, Jawor, Jeżów Sudecki, Kro
toszyce, Męcinka, Mściwojów, Paszowice, Pielgrzymka, Świerzawa, Wojcieszów, Złotoryja
(gm. wiejska). Siedem gmin zdecydowało się na przystąpienie do Schematu II PPL+, nato
miast chętne do współpracy miasto Wojcieszów nie mogło uczestniczyć w programie ze
względu na ograniczenia formalne (wykluczenie miast z programu). Grupa własnymi siłami,
przy wsparciu finansowym programu Fundacji „Partnerstwo dla Środowiska” oraz Funduszu
Współpracy opracowała ZSROW. Przekształcono także lokalne Stowarzyszenie na Rzecz
Zrównoważonego Rozwoju Gminy Mściwojów w regionalne stowarzyszenie o nazwie
„Stowarzyszenie Kaczawskie” z siedzibą w Mściwojowie, które zostało reprezentantem
grupy.
Partnerstwo „Ducha Gór” zaczęło być formowane w 2004 r. (czasem zwane było począt
kowo partnerstwem Kotliny Jeleniogórskiej) przy wsparciu PPL+, jednak pierwsze rozmowy
na temat powołania tego typu organizacji odbyły się już w roku 2003 w Związku Gmin
Karkonoskich z inicjatywy gminy Mysłakowice. W wyniku rozmów i uzgodnień lokalnych
władz samorządowych, reprezentujących 3 gminy leżące na obszarze Kotliny Jeleniogórskiej
– Janowice Wielkie, Mysłakowice i Podgórzyn, zawiązała się nieformalna koalicja. Gmi
ny podpisały w listopadzie 2004 roku deklarację o współpracy na rzecz realizacji projektu,
w której zobowiązały się dołożyć wszelkich starań dla „zbudowania partnerstwa dla rozwoju
obszarów wiejskich Kotliny Jeleniogórskiej”. W imieniu grupy wniosek do Schematu I PPL+
złożyła gmina Mysłakowice. W wyniku szeregu spotkań i prac opracowano strategię roz
woju i zawiązano Lokalną Grupę Działania - Fundację „Partnerstwo Ducha Gór” z siedzibą
w Mysłakowicach, która uzyskała osobowość prawną z dniem 28 marca 2006 r. Fundacja
złożyła wniosek do II Schematu PPL+. Do wspólnych działań chciała przystąpić gmina Stara
Kamienica, jednak nie przylega ona granicami do pozostałych 3 gmin, a PPL+ nie pozwala
na tworzenie partnerstw niespójnych terytorialnie.
„Partnerstwo Kłodzkiej Wstęgi Sudetów” powstało z inicjatywy Fundacji „Akademia
Rozwoju”, Stowarzyszenia „Edukacja i Rozwój” oraz Urzędu Gminy w Kłodzku. Pierwsze
spotkanie w celu nawiązania współpracy odbyło się w czerwcu 2004 roku w Urzędzie Gmi
ny w Kłodzku. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele organizacji pozarządowych i sa
morządów lokalnych z obszaru powiatu kłodzkiego. W wyniku szeregu kolejnych spotkań
i rozmów z władzami i urzędnikami, dziewięć gmin wiejskich i miejsko-wiejskich powiatu
kłodzkiego oraz szereg organizacji pozarządowych zdecydowało się podpisać deklarację
współpracy w dniu 6 listopada 2004 roku. Partnerstwo zakwalifikowało się do PPL+, przygo
towało strategię rozwoju i sformalizowało swoje struktury w 2006 r. jako Fundacja „Kłodzka
Wstęga Sudetów – Lokalna Grupa Działania” z siedzibą w Lutyni. Współpracują w niej repre
zentanci 49 lokalnych instytucji i organizacji pozarządowych. Partnerstwo obejmuje gminy:
Kłodzko (wiejska), Lewin Kłodzki, Szczytna, Radków, Bystrzyca Kłodzka, Międzylesie, Lądek
Zdrój i Stronie Śląskie. Do współpracy były także chętne miasta Ziemi Kłodzkiej (Polanica,
Duszniki, Kłodzko), ale nie mogą one formalnie uczestniczyć w pracach partnerstwa, gdyż
nie pozwala na to PPL+ (wykluczenie miast, po drugie partnerstwo przekroczyłoby graniczną
liczbę 100000 mieszkańców).
Partnerstwo lokalne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich Pogórza Izerskiego swym za
sięgiem obejmuje gminy: Gryfów Śląski, Leśna, Lubań, Lubomierz, Lwówek Śląski, Mirsk,
Nowogrodziec, Olszyna, Platerówka, Siekierczyn i Wleń. Partnerstwo budowane w ramach
120
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
Schematu I PPL+ jest kontynuacją współpracy zapoczątkowanej już w 2001 roku przez or
ganizacje pozarządowe działające na tym terenie: Dolnośląską Izbę Rolniczą, Południo
wo – Zachodnie Forum Samorządu Terytorialnego „Pogranicze” i Dolnośląskie Regionalne
Stowarzyszenie „Obszary Wiejskie”, współpracującymi z organizacjami z przygranicznych
terenów Niemiec: Saksońskie Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne (Christlich Sozia
les Bildungswerk Sachsen e.V.) oraz LGD LEADER „Górnołużycka Kraina Wrzosowisk i Sta
wów”. Pierwsze projekty w ramach tej współpracy dotyczyły głównie ekologii (rozwój go
spodarstw ekologicznych) i ochrony środowiska (np. mobilna stacja kontroli opryskiwaczy).
Ukoronowaniem tej współpracy było złożenie przez Dolnośląską Izbę Rolniczą projektu do
Schematu I PPL+. W dniu 23 marca 2006 r. LGD została formalnie zarejestrowana jako Fun
dacja „Partnerstwo Izerskie Bogactwem Trójgranicza”.
Partnerstwo Ślężańskie („Ślężanie”) powstało z inicjatywy Stowarzyszenia Gmin Ślężań
skich. Początki budowania Partnerstwa związane są z powołaniem do życia stowarzysze
nia gmin w 2000 roku, w którego skład weszło siedem jednostek leżących wokół masywu
Ślęży: Dzierżoniów (gmina wiejska), Jordanów Śląski, Łagiewniki, Marcinowice, Mietków,
Niemcza i Sobótka. Głównym założeniem tej samorządowej współpracy było wykreowanie
regionu ślężańskiego na jeden z bardziej znanych regionów turystycznych kraju poprzez
wspólną promocję turystyczną i gospodarczą gmin wchodzących w jego skład, pozyskiwa
nie inwestorów, rozwój gospodarczy i popieranie wszelkich form współdziałania międzyg
minnego. Po burzliwych początkach w stowarzyszeniu pozostało pięć gmin: Dzierżoniów,
Marcinowice, Mietków, Niemcza i Sobótka. W takim składzie stowarzyszenie zrealizowało
projekt utworzenia partnerstwa lokalnego i przygotowania ZSROW w ramach PPL+. Nowa
organizacja została zarejestrowana w 2006 roku jako stowarzyszenie „Ślężanie”, które zło
żyło aplikację do Schematu II PPL+.
Partnerstwo Sowiogórskie powstało z inicjatywy władz gminy Głuszyca. W ramach PPL+
przygotowało strategię i sformalizowało struktury jako Fundacja Sowiogórska w 2006 r.
Obejmuje gminę Głuszyca i Walim. Nie realizowało jeszcze żadnych projektów.
Partnerstwo Obszarów Wiejskich Gmin Korfantów i Prudnik „Wspólne Źródła” zosta
ło utworzone z inicjatywy gminy Korfantów w ramach Schematu I PPL+ i zarejestrowane
w 2006 roku jako stowarzyszenie. Kolejne dwa partnerstwa w woj. opolskim, obejmujące
obszary Sudetów, to „Nyskie Księstwo Jezior i Gór” (obejmuje gminy Nysa, Otmuchów,
Paczków i Głuchołazy) oraz „Płaskowyż Dobrej Ziemi” (gminy: Głubczyce, Baborów, Kietrz
i Branice). Należą one do grupy partnerstw zainicjowanych przy wsparciu samorządowych
władz wojewódzkich, które w 2005 r. rozpoczęły intensywną promocję tworzenia koalicji
typu LEADER na obszarach wiejskich, w celu zwiększenia szansy woj. opolskiego na po
zyskiwanie środków na rozwój obszarów wiejskich w okresie programowania 2007-2013.
W momencie pisania niniejszej pracy grupy te były w trakcie organizacji struktur, stąd nie
zdążyły one złożyć wniosków do Schematu II PPL+. Tego typu aktywna inicjatywa władz
regionalnych należy do wyjątkowych w skali kraju.
Wymieniane przez pewien czas w bazach danych FAPA partnerstwo w gminie Strzegom
i Partnerstwo Wygasłych Wulkanów nie były w rzeczywistości tworzone5 .
5
Gmina Strzegom złożyła wniosek do Schematu I PPL+, ale po niezakwalifikowaniu się zrezygnowała
z tworzenia partnerstwa lokalnego (stan na połowę 2006 r.). Natomiast Partnerstwo Szlaku Wygasłych
Wulkanów było jedynie pomysłem, który pojawił się przy zgłaszaniu kandydatów na szkolenia
animatorów, ale wymieniane w nim gminy ostatecznie weszły do Partnerstwa Kaczawskiego.
3
1
3
11
2
0
Tak
Tak
13
1
3
4
5
2
Tak
Tak
Tak
12
5
0
0
Tak
4
1
2006
21
2001
fundacja
18 539
Tak
7
0
1
0
Nie
7
5
2006
21
2004
stow.
33 723
Tak
1
2
0
0
Tak
2
0
2006
5
2006
fundacja
8 032
15 058
Sowio
górskie
woj. dolnośląskie
Ziemi
Kacza
Kamienno
wskie
górskiej
„Kwiat Lnu”
25 098
41 586
Tak
2
Tak
1
2006
3
2006
stow.
28 333
38 248
Tak
22
7
6
3
Tak
9
2
2005
49
2005
fundacja
58 555
92 022
„Ślężanie” „Kłodzkiej
Wstęgi
Sudetów”
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
Tak
Tak
Nie
2
b.d.
2006
b.d.
2006
stow.
14 309
39 440
„Wspólne
Źródła”
Nie
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
Nie
4
b.d.
b.d.
w trakcie
tworzenia
2006
27 488
50 539
„Płaskowyż
Dobrej
Ziemi”
woj. opolskie
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
Nie
4
b.d.
b.d.
w trakcie
tworzenia
2006
38 088
„Nyskie
Księstwo
Jezior
i Gór”
114 102
** liczba podmiotów współpracujących w ramach Lokalnej Grupy Działania, w praktyce stowarzyszenia tworzone są przez osoby fizyczne stąd organizacje nie są zwykle formalnymi
członkami.
Uczestnictwo w Schemacie
I PPL+
Aplikacja do Schematu II
PPL+
2006
20
2006
28
fundacja fundacja
Forma prawna
30.05.2006
Rok powstania
(deklaracja współpracy)
Rok rejestracji
Liczba podmiotów
współpracujących**
Gminy i powiaty
Podm. publiczne
podległe samorządom
Org. pozarządowe
Przedsiębiorstwa
Gosp. rolne
Inne podmioty
2006
21 882
55 089
Liczba ludności na
obszarach wiejskich
31.12.2005
2005
21 882
88 631
„Ducha
Gór”
Liczba ludności ogółem
31.12.2005
Cecha:
Partnerstwo: Izerskie
Tab. 1. Podstawowe dane statystyczne dotyczące Lokalnych Grup Działania LEADER obejmujących w swym zasięgu Sudety, wg. stanu na dzień
30.05.2006 na podstawie informacji uzyskanych z badań ankietowych autorów w połowie 2006 r.
Basic statistical data concerning Local Action Groups LEADER with operation range in the Sudetes, as of 30th May 2006 based on information
collected from surveys conducted by the authors in 2006.
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
121
122
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
6. Cele, efekty i projekty działań sudeckich LGD
W badaniach ankietowych wszystkie partnerstwa sudeckie za najważniejsze uznały ta
kie kategorie jak: „infrastruktura i promocja turystyczna”, „promocja firm i produktu lokal
nego”, „kultura” (wszystkie odpowiedź 2, przy możliwych „0”, „1” i „2”). Na drugim miej
scu znalazła się kategoria „planowanie przestrzenne i strategie działania” (średnia 1,57),
a następnie „infrastruktura ekologiczna”, „restrukturyzacja obszarów wiejskich” i „ochrona
przyrody” (wszystkie średnie 1,43). Pozostałe kategorie celów uznano jako mniej ważne dla
partnerstw.
Większość istniejących partnerstw na obszarze Sudetów została utworzona w ramach
Programu Pilotażowego LEADER+ w latach 2005-2006 i w z związku z tym do połowy 2006
r. nie realizowała jeszcze konkretnych projektów nastawionych na działania lokalne. W za
sadzie w ostatnich latach badane grupy koncentrowały wysiłki na stworzeniu struktur or
ganizacyjnych partnerstw oraz przygotowaniu Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów
Wiejskich (ZSROW), umożliwiającej aplikowanie o środki na konkretne projekty lokalne do
Schematu II PPL+. Strategie takie przygotowało 8 partnerstw i wszystkie złożyły aplikacje do
tego programu.
Dodatkowe projekty, nie związane z programem LEADER, realizowały w zasadzie tylko
2 najstarsze partnerstwa: dla Ziemi Kamiennogórskiej (w programie LEADER uczestniczą
ce jako fundacja „Kwiat Lnu”) i Kaczawskie. Oba partnerstwa uczestniczyły w programie
Fundacji Partnerstwo dla Środowiska „Szkoły dla ekorozwoju” w ramach których realizowa
no niewielkie projekty edukacyjne w szkołach z zakresu: ochrony krajobrazu, zarządzania
wodą, zarządzania odpadami, oszczędności energii i wykorzystania odnawialnych źródeł
energii, np. wymiana żarówek w wybranych szkołach na energooszczędne, remonty toalet
na wodo-oszczędne etc. połączone z działaniami edukacyjnymi wśród uczniów.
Kolejna inicjatywa, w której uczestniczyły obie grupy to projekt „Ekomuzeum – aktyw
na ochrona dolnośląskiego dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego” wspólny projekt dla 4
Grup Partnerskich z Dolnego Śląska6 dofinansowany z programu „Fundusz Inicjatyw Oby
watelskich”. Mało znana na początku forma “ekomuzeum”, okazała się być doskonałym
pomysłem dla liderów wiejskich. Ekomuzeum to otwarte muzeum tematyczne, którego
obiekty (eksponaty) rozproszone są w terenie. Celem powoływania ekomuzeów jest ochrona
budowli, zabytków i tradycji rękodzielniczych w oryginalnym miejscu ich występowania.
Działanie takich placówek oparte jest o współpracujące ze sobą jednostki: centrum infor
macyjno-dokumentacyjne (odpowiadające za gromadzenie danych o regionie, prowadze
nie badań, promocję i informację turystyczną), sieć atrakcji rozproszonych w terenie (zespół
oznakowanych miejsc i obiektów w terenie prezentujących charakter regionu), interaktywne
warsztaty (oferujące demonstrację i możliwość bezpośredniego udziału w pracy miejsco
wych artystów, wytwórców i in., np. warsztaty garncarskie, wyrobu sera, rzeźby czy malar
stwa na szkle), sieć ścieżek i szlaków (sieć oznakowanych tras komunikacyjnych, łączących
poszczególne obiekty ekomuzeum) oraz cykliczne imprezy (oferta aktywnego uczestnicze
nia w lokalnych i regionalnych festiwalach, festynach, obrzędach itp.) (KAZIOR 2002). „Eko
muzea” tworzone są m.in. w Dobkowie (gmina Świerzawa) i gminie Mściwojów (Partner
stwo Kaczawskie), Raszowie (Partnerstwo Kamiennogórskie).
6
Pozostałe 2 partnerstwa z obszarów nizinnych.
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
123
Obie organizacje zrealizowały także projekty dotyczące rozwoju turystyki (drobna infra
struktura np. znakowane trasy turystyczne, organizacja imprez lokalnych i promocja). Part
nerstwo Kaczawskie realizuje także projekt „Aktywny lider – aktywna wieś” polegający na
wyszkoleniu 35 liderów lokalnych (minimum po jednym na gminę z grupy partnerskiej).
W ramach kursu liderzy szkoleni są w zakresie pisania projektów i pozyskiwania środków
finansowych w konkursach lokalnych i ogólnopolskich, współpracy z mieszkańcami, samo
rządem, mediami i lepszej organizacji pracy.
Projekty te można ocenić jako niewielkie, jednak ze względu na początkowe stadium
organizacji partnerstw sudeckich, nie można ich niedoceniać. Warto zwrócić uwagę, że
w pierwszej kolejności realizowane były projekty związane z rozbudową infrastruktury tu
rystycznej i promocją turystyczną. Plany znakowania szlaków i promowania turystyki mają
praktycznie wszystkie partnerstwa sudeckie. Ciekawym przykładem mogą być konne tra
sy turystyczne wraz z promocją gospodarstw rolnych hodujących i wypożyczających ko
nie, a także projekt „Agroszlaki Pogórza Izerskiego” obejmujący opracowanie i pilotażowe
wdrożenie ofert turystycznych, w postaci 2-3 dniowych pakietów weekendowych planowa
ne w Partnerstwie Izerskim.
Wśród planowanych w strategiach projektów można także wyróżnić kilka innych inte
resujących koncepcji. Przykładem jest np. projekt „Wioski beztroski” Partnerstwa Kłodzkiej
Zielonej
Wstęgi Sudetów, wprowadzony do strategii przez organizacje pozarządowe. Efektem ma
być stworzenie sieci wiosek, które przyjmować będą młodzież szkolną i prowadzić działania
edukacyjne w określonej tematyce – np. wioska, w której dzieci uczą się o energii odnawial
nej, wioska w której dzieci uczą się o zasadach demokracji etc. Działania obejmą organiza
cję noclegów, wyszkolenie opiekunów (instruktorów) i przygotowanie modeli (ekspozycji)
edukacyjnych. Podobny charakter ma projekt utworzenia wzorcowego gospodarstwa rolne
go korzystającego z energii odnawialnej na obszarze Partnerstwa Ducha Gór. Gospodarstwo
ma pełnić funkcje ośrodka edukacyjno-szkoleniowego dla mieszkańców, młodzieży szkolnej
i turystów. Ma ono być wyposażone we wszystkie możliwe instalacje ekologiczne i korzysta
jące z energii odnawialnej oraz pokazywać modele podobnego typu instalacji.
Większość badanych grup przewiduje wytwarzenie i promocję produktu lokalnego opart
nego na tradycyjnych lokalnych produktach oraz rozwój i promowanie gospodarstw ekolo
gicznych. W Partnerstwie Izerskim planuje się odnowienie lokalnych winnic, rozwój lokal
nego przemysłu piwowarskiego (małe lokalne browary) i promocję rękodzieła. Partnerstwo
Ducha Gór planuje założenie sklepu internetowego sprzedającego produkty lokalne oraz
wdrażanie tego typu nowoczesnych technologii jako podstawowych narzędzi promocji re
gionu.
Spośród partnerstw Sudeckich praktycznie tylko Partnerstwo Kaczawskie działa aktywnie
na rzecz ochrony przyrody m.in. lobbując powołanie Specjalnego Obszaru Ochrony „Góry
i Pogórze Kaczawskie” w ramach europejskiego systemu Natura 20007 i widząc w tym szan
sę na przyciągnięcie turystów do regionu przegrywającego dotychczas konkurencję z naj
bardziej znanymi obszarami turystycznymi Sudetów (Karkonosze, Masyw Śnieżnika etc.).
7
nie jest to odpowiednik rezerwatu przyrody ani parku narodowego, czego obawiają się środowiska
gospodarcze blokujące powszechnie wyznaczanie tego typu obszarów w Polsce.
124
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
Z kolei odwrotnie część gmin, członków „Partnerstwa Kłodzkiej Wstęgi Sudetów” od kilku
lat zdecydowanie protestuje przeciwko tworzeniu na ich terenie obszarów Natura 2000 (np.
„Pasmo Krowiarki” i „Grupa Śnieżnika i Góry Bialskie”). W strategii tego partnerstwa po
jawia się jednak zapis o sieci Natura 2000 jako „szansie rozwoju”. Trudno jednak ocenić
czy jest to pozytywna zmiana nastawienia do tej ogólnounijnej inicjatywy, czy też zapis
ten wynika wyłącznie z chęci dopasowania się do wymogów dotyczących ZSROW określo
nych w „Uzupełnieniu SPO”, gdzie wskazuje się na „konieczność” uwzględnienia w strategii
m.in. „wykorzystania (...) potencjału obszarów należących do sieci Natura 2000” (Minister
stwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2004, s. 116).
7. Problemy współpracy
W przeprowadzonych badaniach ankietowych partnerstwa sudeckie wskazały, iż głów
nym problemem były dla nich trudności z prefinansowaniem działań w projektach refinan
sowanych ze środków Unii Europejskiej (głównie dotyczyło to Schematu I PPL+). Średni
wskaźnik odpowiedzi w skali od „-2” (zdecydowany brak trudności) do „+2” (zdecydowane
trudności), wynosił dla tej kategorii 1,29. Na drugim miejscu wymieniano trudności z wnie
sieniem finansowego wkładu własnego do projektów (średni wskaźnik 0,86), a następnie
problemy prawne oraz brak wystarczającej ilości personelu do obsługi działań partnerstwa
(oba czynniki wskaźnik 0,71). Charakterystyczne, iż badane grupy oceniły, iż nie występują
w nich trudności wynikające z konfliktów interesów pomiędzy członkami (wskaźnik -1,43)
i braku zaufania (wskaźnik -1,14). Problemy prawne wynikały z narzuconej procedurami
PPL+ konieczności zarejestrowania grupy jako stowarzyszenia, fundacji lub związku stowa
rzyszeń. Problem polega między innymi na tym, że w większości tych form prawnych nie
jest możliwa bezpośrednia współpraca samorządu lokalnego, organizacji pozarządowych
i sektora prywatnego (biznesu) jako równouprawnionych podmiotów prawnych. Stwarza to
określone problemy proceduralne i praktyczne przy tworzeniu Lokalnych Grup Działania
(ADAMCZYK et al. 2006)
Partnerstwa nie dysponują własnymi, wypracowanymi środkami i praktycznie wszystkie
zmuszone są opierać swoje działania na komercyjnych kredytach. Jedynymi wiarygodnymi
organizacjami mogącymi poręczyć takie kredyty są gminy. Jednak władze gminne często
bardziej zainteresowane są realizacją własnych projektów inwestycyjnych (tzw. „twardych”)
i projektowo-inwestycyjnych, niż wspieraniem projektów typowo społecznych („miękkich”)
wypracowanych na spotkaniach z lokalnymi mieszkańcami. Przykładowo w Partnerstwie
Kłodzkiej Wstęgi Sudetów jedna z gmin nie zgodziła się na zgłoszenie projektów powstałych
na spotkaniach animatorów z lokalnymi społecznościami i wprowadziła do ZSROW pro
jekt przygotowania dokumentacji rewaloryzacji starówki miasta, warunkując tym udzielenie
poręczenia na kredyt prefinansujący działania w ramach Programu Pilotażowego LEADER.
Podobnie swoje wsparcie uwarunkowały władze kilku innych gmin. W rezultacie około po
łowy projektów tego partnerstwa dotyczy przygotowania dokumentacji inwestycyjnych na
potrzeby władz lokalnych, co zdaniem autorów mija się z ideą aktywizacji i partycypacji
społecznej obszarów wiejskich. Efektami ma być udział 360 osób w szkoleniach lub do
radztwie i stworzenie około 60 dokumentów projektowych dotyczących m.in. infrastruktury
technicznej, zagospodarowania terenu przy różnych obiektach i rozbudowy infrastruktury
turystycznej. Zdaniem autorów dla aktywizacji społecznej na obszarach wiejskich korzyst
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
125
niejsze byłyby nie prace dokumentacyjno-projektowe, które trafią na półki urzędów gmin,
ale działania aktywizujące lokalne społeczności, tak by uzyskiwały one dodatkowe dochody.
Projekty rewaloryzacji zabytków, jakkolwiek podnoszą atrakcyjność turystyczną miasta i są
ważne dla zachowanie dziedzictwa kulturowego, nie generują jednak zwykle bezpośrednich
efektów gospodarczych, o czym świadczą słabe efekty tego typu działań w gminie Lubawka
zrealizowane w ramach Programu Inicjatyw Lokalnych (GORZELAK 2001). Stąd zdaniem au
torów w programach typu LEADER powinno się w pierwszej kolejności wspierać projekty
zwiększające lokalną aktywność społeczną i gospodarczą lub związane z tworzeniem no
wych lub ze wsparciem istniejących ośrodków usługowych (ośrodek społeczny, inkubator
przedsiębiorczości, centrum ekologiczne, konferencyjne, muzeum etc.).
8. Podsumowanie i wnioski
Partnerstwa tworzone na obszarze Sudetów generalnie sprzyjają procesom ekorozwoju.
Organizacje te realizują lub planują działania, które najczęściej nie prowadzą do degradacji
lokalnych zasobów przyrodniczych (turystyka, produkty lokalne zwykle związane z tzw. go
spodarstwami ekologicznymi, prowadzącymi gospodarkę ekstensywną, umocnienie lokalnej
świadomości kulturowej i poszanowania zasobów przyrodniczych, edukacja ekologiczna,
etc.). Wynika to częściowo z udziału w lokalnych koalicjach organizacji pozarządowych,
które zwykle są bardziej czułe na zagadnienia ekologiczne niż władze lokalne, nastawione
raczej na korzyści typowo ekonomiczne i rozbudowę trwałej infrastruktury. Z drugiej jednak
strony zagadnienia związane z typową ochroną przyrody, nie są w partnerstwach sudeckich
zwykle mocno akcentowane. Tymczasem Sudety są obszarem bardzo wartościowym pod
względem przyrodniczym. Lokalni mieszkańcy nie zawsze mają wystarczającą świadomość
wartości przyrodniczych zamieszkiwanego obszaru, mogą np. nie rozpoznawać zagrożo
nych gatunków fauny i flory. Gatunki lokalnie nawet pospolite w Sudetach, w skali kraju lub
Europy są często zagrożone wyginięciem i wymagają szczególnej ochrony. Wskazane było
by zwiększenie udziału projektów związanych z edukacją mieszkańców na temat wartości
zasobów przyrodniczych obszarów partnerstw i sposobów jego wykorzystania minimalizu
jacego negatywne skutki niektórych form gospodarowania terenem.
W ramach programów stymulujących rozwój lokalnych koalicji wskazane byłoby wspie
ranie powiązań i współpracy lokalnych grup działania z ekspertami zewnętrznymi. Tworze
nie tego typu powiązań i współpracy jest szczególnie ważne w kontekście obserwowanych
w wielu obszarach Sudetów konfliktów ekologicznych pomiędzy ochroną przyrody i lokal
nymi (lub centralnymi) planami zagospodarowania gospodarczego terenu (FURMANKIEWICZ
i POTOCKI 2004). W tym kontekście korzystna byłaby realizacja projektów współpracy LGD
z przyrodnikami i naukowcami (np. lokalne konferencje, seminaria, edukacja ekologiczna
mieszkańców, wydawnictwa przedstawiające inwentaryzacje zasobów przyrodniczych part
nerstwa, przedstawianie projektów zagospodarowania terenu etc. w celu identyfikacji po
tencjalnych konfliktów i tworzenia projektów alternatywnych, nieoddziałujących niekorzyst
nie na najcenniejsze siedliska przyrodnicze). W zasadzie plan utworzenia powiązań (sieci)
z ośrodkami naukowo-badawczymi w swojej strategii wymienia m.in. Partnerstwo Ducha
Gór, a w zakresie przedsiębiorczości – Partnerstwo Izerskie.
Sudety są obszarem względnie silnie zurbanizowanym, o znacznej liczbie małych miast.
Powoduje to trudności w zachowaniu zwartości przestrzennej partnerstw formowanych
126
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
w ramach PPL+ ze względu na wyłączenie gmin miejskich z możliwości udziału w organi
zacji. Ten problem występuje w przypadku Partnerstwa Kaczawskiego (wykluczenie miasta
Wojcieszów), Partnerstwa Kłodzkiej Wstęgi Sudetów (wykluczenie udziału Dusznik Zdroju,
Kudowy Zdrój, Kłodzka) i Partnerstwa Ducha Gór (wykluczenie gminy Stara Kamienica, któ
ra od reszty gmin partnerstwa oddzielona jest przez Jelenią Górę). W rezultacie uczestnic
twa w PPL+ następuje zatem wyłączenie ze współpracy niektórych obszarów istotnych dla
przestrzennej integracji obszaru partnerstwa lub chętnych do takiej współpracy. Zdaniem
autorów, ze względu na silne powiązania małych i średnich miast z otaczającymi obszarami
wiejskimi, nie powinny być one wykluczane administracyjnie z możliwości uczestnictwa
w pracach i działaniach partnerstwa, będącego subregionalną koalicją na rzecz rozwoju ob
szarów wiejskich. Miasta istotne dla integracji danego obszaru powinny móc uczestniczyć
w działaniach Lokalnych Grup Działania, nawet jeżeli środki typu LEADER przeznaczone
będą wyłącznie na wspieranie obszarów wiejskich (a więc miasto z nich bezpośrednio nie
skorzysta). Partnerstwa mające podmiotowość prawną mogą wszak korzystać także z innych
programów, gdzie podobne ograniczenia nie istnieją. W ten sposób wspierany byłby rozwój
całego subregionu, ze szczególnym wsparciem dla obszarów wiejskich, bez ograniczania in
nych, możliwych działań LGD. Szanse na włączenie gmin miejskich do tego typu współpra
cy daje kolejny okres programowania w Unii Europejskiej 2007 – 2013. W Polsce w ramach
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, osi 4 (tzw. Oś Leader), planowane jest
dopuszczenie możliwości objęcia obszarami działania LGD małych gmin miejskich mają
cych do 20 tys. mieszkańców.
Kolejnym istotnym zagadnieniem jest wspieranie pozarolniczej działalności produkcyjnej
i usługowej na obszarach wiejskich. W badanych partnerstwach udział lokalnego biznesu
jest względnie niski. Same działania typowo prospołeczne jak edukacja, a także rozwój tu
rystyki poprzez wyznaczanie tras turystycznych i promocję nie są wystarczającym rozwią
zaniem dla rozwoju ekonomicznego danych obszarów. Korzystne byłyby zatem projekty
dotyczące zwiększania udziału produktu lokalnego w sprzedaży (najlepiej w ramach drob
nej przedsiębiorczości nie wywołującej negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze),
a także wspieranie grup przedsiębiorców w tworzeniu produktów konkurencyjnych także
poza obszarem partnerstwa (np. sieci obejmujące producentów lokalnej ekologicznej żyw
ności z odbiorcami z pominięciem dodatkowych pośredników, własna marka lokalna etc.).
Plany takie ma większość partnerstw sudeckich, jednakże pierwsze drobne efekty uzyskało
jedynie Partnerstwo dla Ziemi Kamiennogórskiej promując tradycyjne produkty lniarskie.
Ze względu na podobieństwo problemów związanych z gospodarowaniem obszarami
górskimi Sudetów interesujące mogłoby być powołanie Sieci Partnerstw Sudeckich, nieko
niecznie jako organizacji mającej podmiotowość prawną, ale jako otwartej grupy opiera
jącej działania na deklaracjach dobrowolnej współpracy (mogłaby być to także podgrupa
tematyczna istniejącej Sieci Partnerstw Południowo-Zachodniej Polski). Sieć mogłaby orga
nizować doroczne spotkania mające na celu dzielenie się informacjami, pomysłami i na
wiązywanie współpracy w zakresie gospodarowania w warunkach górskich, uzyskując także
wsparcie z programów współpracy przygranicznej.
Głównym problemem wszystkich badanych partnerstw lokalnych było prefinansowanie
działań w ramach programów UE. Problem ten powinien zostać rozwiązany kompleksowo
przez władze centralne lub/i regionalne poprzez np. zorganizowanie tanich linii kredyto
wych, funduszy poręczeniowych etc. dla projektów realizowanych m.in. przez organizacje
Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w polskiej części Sudetów...
127
pozarządowe (partnerstwa rejestrowane są najczęściej jako fundacje i stowarzyszenia). Ko
rzystanie z komercyjnych kredytów podraża niepotrzebnie koszty działań lokalnych i często
jest hamulcem utrudniającym pozyskiwanie tych środków przez małe i średnie organizacje
aktywnie działające, lecz nieposiadające odpowiedniego majątku i zabezpieczeń kredyto
wych. Wskazane byłoby zwiększenie zainteresowania władz regionalnych w promowaniu
i wspieraniu tego typu lokalnych koalicji (np. regionalny fundusz pożyczkowy prefinansujący
zadania refinansowane z Unii Europejskiej, dotacje wspomagające tzw. udział własny przy
projektach pozyskujących środki z pozaregionalnych funduszy grantowych etc.). Tego typu
działania mogłyby pozytywnie zwiększyć efektywność pozyskiwania środków zewnętrznych
i konkurencyjność regionu. Partnerstwa powinny być wspierane w taki sposób, aby nie były
uzależnione od programów typu LEADER i by stymulowane było pozyskiwanie środków tak
że z innych programów grantowych.
Partnerstwa terytorialne stały się stałym elementem polityki Wspólnot Europejskich i ich
powstanie w Polsce należy uznać za pozytywny element rozwoju lokalnego. Przy odpo
wiednim wsparciu i stymulowaniu prawidłowych powiązań międzysektorowych mogą one
przyczyniać się do aktywizacji lokalnych społeczności przy zachowaniu zasad rozwoju
zrównoważonego (ekorozwoju). Należy jednak przy tym podkreślić znaczne opóźnienie we
wdrażaniu tego typu inicjatyw w Polsce. Uzyskały one wsparcie dopiero w wyniku wejścia
Polski do Unii Europejskiej, po niemal 15 latach funkcjonowania systemu demokratycznego.
Jako narzędzie decentralizacji kraju partnerstwa praktycznie nie uzyskiwały do tego czasu
żadnego wsparcia władz rządowych. Opóźnienia i generalna niechęć kolejnych władz po
litycznych do decentralizacji jest uznawana za jeden z problemów transformacji ustrojowej
w Polsce (REGULSKI i REGULSKA 2000). Dodatkowo procedury PPL+ były bardziej restrykcyjne,
niż funkcjonującej od 15 lat Inicjatywy Wspólnotowej LEADER, co także prowadziło do
niekorzystnych zjawisk w kształtowaniu powiązań funkcjonalno-gospodarczych (np. wyklu
czenie małych miast, problemy prawne związane z narzuceniem sposobu rejestracji grupy
etc.). Planowanie działań typu LEADER na lata 2007-2013 powinno uwzględniać zaistniałe
problemy i wprowadzić ułatwienia w procedurach. Projekty powinny być oceniane przede
wszystkim na podstawie przewidywanych efektów dla restrukturyzacji obszarów wiejskich,
a nie na podstawie sztucznie wprowadzanych krajowych restrykcji, które nie istnieją w więk
szości krajów Unii Europejskiej podlegających tym samym dyrektywom.
Aktywność i lobbing środowisk lokalnych związanych z partnerstwami terytorialnymi
oraz podmiotów i osób działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i podejścia typu
LEADER, miała pewien wpływ na treść dokumentów nakreślających nowy okres programo
wania, gdzie obszary wiejskie i idea programu LEADER zajmują dość istotną rolę. Została
wyznaczona specjalna tzw. oś 4 – LEADER, a LGD mogą aplikować także o granty z kilku
działań z osi 3 m.in. na odnowę wsi, gdzie wydzielono specjalną pulę środków dla LGD.
Stwarza to szansę na dalszy rozwój tego typu organizacji, zwiększenie ich roli w restruktury
zacji obszarów wiejskich i aktywizacji społeczności lokalnych.
128
MAREK FURMANKIEWICZ, MARIUSZ FORYŚ
Literatura
ADAMCZYK R., GĄSIOREK E., POMIN M. 2006. Prawne aspek
ty tworzenia i funkcjonowania Lokalnej Grupy
Działania w ramach Pilotażowego Programu
LEADER+. Poradnik dla animatorów Lokalnych
Grup Działania. Fundacja „Fundusz Współpra
cy”, Warszawa.
BERNACKA A., JERMACZEK A., KIERUS M., RUSZLEWICZ A. (red.)
2004. Uspołecznione planowanie ochrony przy
rody na obszarach sieci NATURA 2000. Prze
wodnik powarsztatowy. Wydawnictwo Klubu
Przyrodników, Świebodzin.
BIDERMAN A., FUTYMSKI A., JARZĘBSKA A., KAZIOR B., SERAFIN
R., SZMIGIELSKI P. 2004. Grupy Partnerskie. Od idei
do współdziałania. Praktyczny przewodnik. Fun
dacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków.
BIDERMAN A., KAZIOR B. (red.), 2002. Pokonać bierność na
wsi. Program aktywizacji społeczności wiejskich:
grupy partnerskie na rzecz zrównoważonego
rozwoju. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska,
Kraków.
BUDZICH-SZUKAŁA U. 2005, Wdrażanie działań typu LE
ADER w Polsce – wprowadzenie, referat zapre
zentowany na konferencji „Program LEADER dla
przyszłości polskiej wsi”, Pierwsze Ogólnopolskie
Spotkanie Inicjatyw i Grup LEADER, Falenty, 16
-17 listopada 2005.
CONSIDINE M. 2003. Local partnerships: different histo
ries, common challenges – a synthesis, [w:] Mana
ging decentralisation: a new role for labour mar
ket policy. OECD, Paris: 254-272.
DURIASZ-BUŁCHAK J., MILEWSKI R. 2003. Partnerstwo w roz
woju lokalnym, Fundacja Wspomagania Wsi,
Warszawa.
FRESHWATER D., THURSTON L., EHRENSAFT P. 1993a. Charac
teristic of successful community development
partnership strategies, [w:] ROUNDS R.C. (red.), The
structure, theory and practice of partnerships in
rural development, ARRG Working Paper Series
No 5, Brandon: 3-23.
FRESHWATER D., THURSTON L., EHRENSAFT P. 1993b. Negotia
ting partnerships for community development, [w:]
ROUNDS R.C. (red.), The structure, theory and prac
tice of partnerships in rural development, ARRG
Working Paper Series No 5, Brandon: 25-33.
FURMANKIEWICZ M. 2002. The effects of cooperation be
tween territorial self-governments in local and
regional associations in Poland, [w:] NAMYŚLAK
B., KOZIEŁ R. (red.), Współczesne procesy trans
formacji w układach lokalnych i regionalnych
w Polsce. Seria: Przekształcenia regionalnych
struktur funkcjonalno-przestrzennych VII, Wy
dawnictwo „Mar-mar”, Wrocław: 149-160.
FURMANKIEWICZ M. 2006. Współpraca międzysektorowa
w ramach tzw. partnerstw terytorialnych na ob
szarach wiejskich w Polsce, Studia Regionalne
i Lokalne 2 (24): 113-132.
FURMANKIEWICZ M., POTOCKI J. 2004. Przyroda a gospo
darka. Konflikty ekologiczne w zagospodarowa
niu przestrzennym Sudetów [w:] FURMANKIEWICZ
M., POTOCKI J. (red.), Problemy ochrony przyrody
w zagospodarowaniu przestrzennym Sudetów.
Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze, Kate
dra Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich
Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Zachodniosu
deckie Towarzystwo Przyrodnicze, Jelenia Góra:
7-20.
GORZELAK G. 2001. Zewnętrzna interwencja jako czyn
nik rozwoju lokalnego – na przykładzie Programu
Inicjatyw Lokalnych, [w:] WAROWICKI M., WOŹNIAK
Z. (red.), Aktywność obywatelska w rozwoju spo
łeczności lokalnej. Od komunikacji do współpra
cy. Wydawnictwo Municipium. Warszawa: 119
-133.
HALAMSKA M. 2005. Doświadczenia dwóch edycji pro
gramu LEADER w Portugalii, Wieś i Rolnictwo, Nr
4 (129): 47-56.
KAZIOR B. 2002. Ekomuzea - żywa interpretacja dzie
dzictwa, Kropla nr 2 (wydanie internetowe: http://
www.eko.org.pl/kropla/31/ekomuzea.html).
KIEFT H., MANINTVELD K. 2004. LEADER - Nowe podejście
do rozwoju wsi, [w:] FUTYMSKI A., LEŚNIAK K., LOF B.,
MANINTVELD K. (red.), Nowe podejście do rozwo
ju obszarów wiejskich w Polsce. Doświadczenia
projektu „Budowanie instytucji na rzecz rozwoju
wsi w Pilotażowych Regionach Polski – IBRD”,
Leżajsk: 6-10.
MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI, 2004, Uzupeł
nienie Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywno
ściowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004
-2006”, Załącznik do rozporządzenia Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004
r. (poz. 2117). Warszawa.
MOSELEY M. J. (red.), 2003. Local Partnerships for Rural
Development. The European Experience, CABI
Publishing, Wallingford Oxon.
OECD, 1990. Local Partnerships for Rural Development,
OECD, Paris.
OSBORN S. P. (1998). Partnership in Local Economic De
velopment. A bridge too far for the voluntary sec
tor?, Local Economy, 12, 4: 290-295.
PECK J. A., TICKELL A. (1994). Too many partnerships... The
future for regeneration partnerships, Local Econo
my 9, 3: 251-265.
PORĘBSKI K. 2005. Działania Funduszu Współpracy w za
kresie upowszechniania programu LEADER, Wieś
i Rolnictwo 4 (129): 69-76.
REGULSKA J., REGULSKI J. 2000. Reforma samorządowa
w Europie Środkowej i Wschodniej – sukcesy
i porażki, [w:] RYBCZYŃSKA A. (red.), Europa Środko
wo-Wschodnia. Region, Państwa i społeczeństwa
w czasie transformacji, Wydawnictwo UMCS, Lu
blin: 177-197.
SHUCKSHMITH M. 2000. Endogenous development, social
capital and social inclusion: perspectives from
LEADER in the UK, Sociologia Ruralis 40 (2): 208
218.
STÖHR W. B. 1993. Local initiative networks as an in
strument for the development of peripheral areas,
[w:] TYKKYLÄINEN M. (red.) Development issues and
strategies in the new Europe. Local, regional and
interregional perspectives. Avebury, Aldershot:
203-209.
ZIELIŃSKA R. 2004. Zrównoważony rozwój wsi – moż
liwości pozyskiwania środków z Europejskiego
Funduszu Gwarancji i Orientacji w Rolnictwie,
[w:] Odnowa i rozwój wsi – impulsy dla obsza
rów wiejskich, Materiały konferencyjne. Przysiek
20-21 kwietnia 2004, Regionalne Centrum Do
radztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiej
skich, Przysiek: 30-32.