Ewelina Szpak - NAGRODA HISTORYKÓW

W 1996 roku w Zakładzie Turystyki Kwalifikowanej i Alpinizmu Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha
w Krakowie kierowanym przez prof. Andrzeja Matuszyka, również uczestnika jednej z hindukuskich wypraw z Walą, powstała
praca magisterska o Jerzym Wali, autorstwa Doroty Nierody20.
Jerzy Wala zdaje się dzielić los innych wielkich polskich
znawców Wschodu – Tadeusza Judy Krusińskiego21 i Jana
Prospera Witkiewicza22. Ci wybitni ludzie, szeroko znani poza
granicami Polski ze swych osiągnięć i dokonań, w swej ojczyźnie są praktycznie anonimowi; o ich sukcesach naukowych,
eksploracyjnych i dyplomatycznych najłatwiej zasięgnąć wiedzy
w literaturze zagranicznej.
Janusz Fedirko
doktorant w Katedrze Bliskiego i Dalekiego Wschodu
na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ
Zob. J. Fedirko, Afganistan w polskich badaniach naukowych. Zarys chronologii i problematyki, „Krakowskie Studia Międzynarodowe”, nr 1/2007.
2
J. Wala, W sprawie nomenklatury obiektów górskich, „Przegląd Geograficzny”, t. XLIX,
z. 1, 1977.
3
Do rewolty komunistycznej i agresji sowieckiej na Afganistan było ponad 70 polskich
wypraw w Hindukusz.
4
W. Nowyk, Zdobycie Tiricz Mir, „Góry Wysokie” luty 1955.
5
J. Wala, Zasięg terytorialny, granice oraz podział regionalny gór Hindukusz, referat
wygłoszony na II Zjeździe Naukowym Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi,
Drzonków 8–10 XI 1985 r., Warszawa 1985.
6
D. Haase, Hindukusch. Allgemeiner Uberblick sowie Vorschlag fur eine Begrenzung und
Gliederung, „Österreichische Alpenzeitung“, Mai/Juni, 1965.
7
Mountaineering Maps of the World, t. II, Tokyo 1977.
8
Zob. J. Fedirko, Pierwszy informator Europy o Afganach. Ojciec Tadeusz Krusiński: krakowski uczony, misjonarz, „Alma Mater”, nr 93/2007.
9
W. Nałkowski, Afganistan. Zarys porównawczo-geograficzny, „Przegląd Polski”, t. 52, rok
XIII, Kraków1879. Afganistan, hasło w: Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana,
Warszawa, t. I, 1890; Hindu Kusz, hasło w: Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana,
Warszawa, t. XXVII–XXVIII, 1901.
10
Cytat za: K. Saysse-Tobiczyk (red.), W górach wysokich, Warszawa 1985, s. 10.
11
A. Diemberger, Neue Kartem von Mag. Ing. Jerzy Wala, „Österreichische Alpenzeitung”,
1972, s. 135–139.
12
Jadwiga Pstrusińska, afganolog o ustalonej, bardzo wysokiej międzynarodowej pozycji
w naukowym świecie w reprezentowanej przez siebie dziedzinie, kierownik Pracowni
Interdyscyplinarnych Badań Euroazjatyckich w Instytucie Filologii Orientalnej UJ. Pod1
czas wyprawy z Jerzym Walą odnalazła i przeprowadziła rozmowę ze świadkiem wizyty
Bronisława Grąbczewskiego w Hunzie u schyłku lat 80. XIX, [w:] J. Pstrusińska, Pamięć
wizyty Bronisława Grąbczewskiego wśród mieszkańców Doliny Hunza, [w:] L. Dzięgiel
(red.), Na egzotycznych szlakach, O polskich badaniach etnograficznych w Afryce, Ameryce
i Azji w dobie powojennej, „Archiwum Etnograficzne”, t. 33, Wrocław 1987.
13
Ludwik Kaszowski OSSP – geomorfolog, w latach 1994–1996 dyrektor Instytutu Geografii UJ, prowadził badania na wyprawie z Walą w dolinie Suyengall (wykonał mapę
doliny w skali 1 : 25 000) w Hindukuszu Munjan w 1977 r. Dokonał tam inwentaryzacji
lodowców, ze szczególnym uwzględnieniem lodowców gruzowych, którymi Kaszowskiego zainteresował Wala. Hindukuskie badania Kaszowskiego były podstawą jego
dysertacji habilitacyjnej (L. Kaszowski, Rzeźba i modelowanie gór wysokich strefy suchej
(na przykładzie Hindukuszu Munjan), „Rozprawy Habilitacyjne UJ”, nr 94, Kraków
1985). Jest także autorem prac będących pokłosiem pobytu geomorfologa w Hindukuszu:
L. Kaszowski, Morphogenetic vertikal zones of the Hindu Kush Munjan Mts., Afghanistan,
„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” – „Prace Geograficzne”, nr 61/1984,
Vertical differentiation of the dynamicsof the mountian relief in the Hindu Kush Munjan
Mts., Afghanistan, „Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica”, vol. XVIII, Kraków
1984; Współczesne zlodowacenie afgańskiego Hindukuszu Środkowego, „Zeszyty Naukowe
UJ” – „Prace Geograficzne”, nr 58(198)/1984; O lodowcach w Hidukuszu Munjan, [w:]
„Pamiętniki PTT”, t. VIII; Złoty wiek polskiego alpinizmu – Hindukusz, Kraków 1999.
14
Janusz Wojtusiak, dyrektor Muzeum Zoologicznego UJ, był z Jerzym Walą trzykrotnie
na badaniach w Hindukuszu (1966, 1973, 1975). Prowadził badania fauny bezkręgowców,
głównie motyli. Zebrał wielką kolekcję zielnikową, którą przekazał instytucjom naukowym. Jest autorem publikacji o przyrodzie Hindukuszu Hindukusz – szkic przyrodniczy,
„Wierchy”, nr 45/1976.
15
Zdzisław Ryn – lekarz, zna góry wysokie doskonale. Wybitny specjalista w zakresie wpływu
wysokości na organizm człowieka, a także sfery doznań psychicznych alpinistów na dużych
wysokościach. Propagator tematyki górskiej, znawca Andów, autor wydanej ostatnio cennej
pracy o Ignacym Domeyce. Członek elitarnego, prestiżowego, nowojorskiego The Explorers
Club (od grudnia 1999 roku). Autor m.in.: Medycyna i alpinizm, Warszawa – Kraków 1973,
Moja przygoda z medycyną górską, „Alma Mater”, nr 23/2000.
16
Kazimierz Krzemień – geomorfolog, pracownik Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, dziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ, prowadził badania w zespole
Wali w Alpach w 1987 roku i w związku z nimi opublikował: Struktura i dynamika koryt
potoków Plima i Madriccio w Masywie Ortler-Cevedale (Alpy Włoskie), „Zeszyty Naukowe
UJ” – „Prace Geograficzne”, nr 83/1991, Structure and Dynamics of the High-Mountian
Channel of River Plima in the Ortler-Cevedale Massif (South Tirol), [w:] K. Krzemień
(red.), River Channels, Pattern, Structure and Dynamics, „Zeszyty Naukowe UJ” – „Prace
Geograficzne”, nr 104, Kraków 1999.
17
J. Wala, Orographical Sketch Map: Karakoram: Sheets 1 & 2, Swiss Foundation for
Alpine Research, Zurich 1990.
18
W. Heichel, Chronik der Erschliebung des Karakorum, teil I, Western Karakorum (mit
17 Karten von Jerzy Wala, Polen), Munich 2003.
19
C. Copellas, J. Paytubi, Aconcagua, „The American Alpine Journal”, 1987.
20
D. Nieroda, Jerzy Wala (ur. 1930) – materiały do biografii i bibliografii alpinisty.
21
Zob. J. Fedirko, op.cit., „Alma Mater”, nr 93/2007.
22
J. Fedirko, Szalony plan wyzwolenia Polski. Jan Prosper Witkiewicz a Afganistan, cz. I,
„Alma Mater”, nr 102/2008; Afganistan, cz. II, „Alma Mater”, nr 103/2008.
NAGRODA HISTORYKÓW
grudnia 2009 roku
w Sali Senackiej Collegium Novum ogłoszone
zostały wyniki IX edycji Konkursu im. Wacława Felczaka
i Henryka Wereszyckiego dla
najlepszej książki z zakresu
historii Europy Środkowo-Wschodniej XIX–XX wieku,
organizowanego przez Wydział Historyczny UJ i krakowski oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego.
Laureatem nagrody głównej
– ufundowanej przez Wydawnictwo Literackie – został słoweń-
22
ALMA MATER nr 122–123
A. Wojnar
12
Uroczystość odbyła się w Sali Senackiej Collegium Novum
ski historyk i publicysta Peter
Vodopivec, autor książki Od
Pohlinove slovnice do samostojne države. Slovenska zgodovina
od konca 18. stoletja do konca
20. stoletja, Ljubljana 2006.
Nagrodę honorową – za
szczególne osiągnięcia w popularyzowaniu historii Europy
Środkowej – kapituła konkursu
po raz pierwszy przyznała nie
historykowi, lecz wydawnictwu.
Otrzymało ją wydawnictwo
Srednja Europa, prowadzone
przez prof. Damira Agičicia
i Magdalenę Najbar-Agičić.
A. Wojnar
A. Wojnar
Prof. Andrzej Chwalba wręczył dyplom laureatowi nagrody głównej
Peterowi Vodopivecowi
Nagrodę honorową odebrali z rąk prof. Andrzeja Banacha właściciele wydawnictwa
Srednja Europa prof. Damir Agičić wraz z małżonką Magdaleną Najbar-Agičić
A. Wojnar
Podczas uroczystości patronów nagrody przypominał przyjaJak podkreślał w swoim krótkim wystąpieniu, dwustuletnia historia
ciel prof. Wacława Felczaka – Ryszard Święch.
Słowenii od końca XVIII wieku do końca XX wieku nie była prostym
Laureat nagrody głównej – Peter Vodopivec – jest profe- osiąganiem pełni narodowej podmiotowości, jak w czasie słoweńskiej
sorem zwyczajnym Uniwersytetu w Lublanie, gdzie wykładał emancypacji twierdzili w euforii niepoważni narodowi entuzjaści, ale
historię powszechną okresu od końca XVIII wieku do począt- zarazem nie była też tak „mroczna i smutna”, jak ją – szczególnie pod
ków XX wieku. Obecnie pracuje w Instytucie Historii Najnow- wpływem szkolnej historii – w zmitologizowanym obrazie ludu-narodu
szej. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół
postrzega niemała część słohistorii mieszczaństwa,
weńskiej opinii publicznej.
związków francuskoW swej książce prof.
słoweńskich, historii
Vodopivec wiele uwagi poidei, a także zagadnień
święcił również XX-wieczgospodarczo-społecznej drodze słoweńskiej, któnych na ziemiach słora, jak zaznaczał, od czasu
weńskich w XIX wieku.
rozpadu Jugosławii, komuZajmuje się również hinizmu i uzyskania przez
storią historiografii. Był
Słowenię państwowości
redaktorem naczelnym
dzieli w interpretacjach słoczasopisma „Kronika”
weńską opinię publiczną
poświęconego historii
i polityków.
Słowenii. Jest posiaLaureatem nagrody hodaczem francuskiego
norowej zostało chorwacodznaczenia Kawalera
kie wydawnictwo Srednja
Akademickich Palm.
Europa (Europa Środkowa),
Jako student uczestpowstałe w 2001 roku w Zaniczył w 1960 roku
grzebiu z inicjatywy Damira
Uczestnicy uroczystości wręczenia Nagrody im. Wacława Felczaka
w niezależnym ruchu
Agičicia, profesora historii
i Henryka Wereszyckiego
studenckim w Słowenii.
powszechnej XIX wieku na
W roku 1980 był jednym ze współzałożycieli alternatywne- Uniwersytecie Zagrzebskim. To niewielkie wydawnictwo, działające
go czasopisma „Nova Revija”, a w 1989 znalazł się wśród w oparciu o pracę prof. Damira Agičicia i jego małżonki Magdaleny
członków założycieli Słoweńskiej Partii Demokratycznej. Po Najbar-Agičić, specjalizuje się w upowszechnianiu literatury historoku 1992 wycofał się z działalności politycznej i poświęcił rycznej dotyczącej nie tylko Chorwacji, ale również całej Europy
pracy naukowej.
Środkowej. W gronie autorów opublikowanych przez wydawnictwo
Nagrodzona w Konkursie im. Wacława Felczaka i Henryka pozycji znajduje się cała plejada wysoce cenionych historyków zajmuWereszyckiego książka Od Pohlinove slovnice do samostojne jących się Europą Środkową, w tym między innymi: Padraic Kenney,
države. Slovenska zgodovina od konca 18. stoletja do konca Miroslav Hroch, Piotr Wandycz, Jerzy Holzer, D. Nečak, Laszlo
20. stoletja opiera się na najnowszych badaniach historycznych Kontler, Anna-Maria Gruenfelder i inni. Srednja Europa zajmuje się
i stanowi syntezę dwustuletnich dziejów: politycznych, kultu- ponadto wydawaniem książek z zakresu nauczania historii i historii
ralnych i gospodarczo-społecznych Słoweńców, począwszy od historiografii. Z powodzeniem kontynuuje również tradycje jedynego
zalążków tak zwanego odrodzenia narodowego, aż do uzyskania chorwackiego czasopisma poświęconego nauczaniu historii: „Nastava
niepodległości w 1991 roku. W swej pracy autor podjął próbę Povijesti”. Od dwóch lat przejęło trud wydawania najstarszego, główwypracowania bardziej przejrzystego i mniej obciążonego przez nego chorwackiego czasopisma historycznego „Historijski Zbornik”,
minione narodowe urazy polityczne spojrzenia na przeszłość którego redaktorem naczelnym jest prof. Damir Agičić.
Słoweńców.
Ewelina Szpak
ALMA MATER nr 122–123
23