2008 - Komitet Badań Polarnych

KOMITET BADAŃ POLARNYCH
PRZY PREZYDIUM POLSKIEJ AKADEMII NAUK
pełniący także funkcję
POLSKIEGO KOMITETU
ds. 4 MIĘDZYNARODOWEGO ROKU POLARNEGO 2007 – 2008
ul. Księcia Janusza 64, 01-452 Warszawa
Tel.: 0-22 6915900, e-mail: [email protected]
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI W 2008 ROKU
Nadrzędnym celem działań Komitetu Badań Polarnych w 2008 roku było:
•
Zabezpieczenie udziału polskich instytucji naukowych w międzynarodowych
programach
zawiązanych
z
4th
International
Polar
Year
(4IPY)
-
4
Międzynarodowym Rokiem Polarnym 2007 – 2008 (MRP).
•
Kontynuacja prowadzenia działalności wydawniczej na wysokim poziomie
merytorycznym i edytorskim kwartanika „Polish Polar Research”, znajdującego się
na tzw.”liście filadelfijskiej”.
Warszawa, 30 stycznia 2009
I. SKŁAD KOMITETU
Skład Komitetu Badań Polarnych nie uległ zmianie.
II. DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACYJNA
II. 1. Zebrania plenarne
W 2008 roku odbyły się dwa plenarne zebrania KBP PAN:
Zebranie 23 maja 2008 roku - posiedzenie odbyło się na Uniwersytecie Wrocławskim
podczas XXXII Międzynarodowego Sympozjum Polarnego. Na posiedzeniu omówiono
najważniejsze sprawy dotyczące międzynarodowych spotkań polarnych, w jakich wzięli
udział lub planują wziąć udział polscy reprezentanci. Omówiono sprawę posiedzeń Arctic
Council oraz konferencji w sprawie nowego Traktatu Arktycznego i eksploatacji bogactw
naturalnych, jak również
żeglugi w Arktyce. Uczestników posiedzenia zapoznano
zagadnieniami, jakie zostaną poruszone na tegorocznym posiedzeniu SCAR oraz
towarzyszącej konferencji SCAR / IASC IPY Open Conference w St. Petersburgu.
Omówiono sprawę tegorocznego spotkania HAIS – 5. Zrelacjonowano posiedzenie SSF
(Svalbard Science Forum), jakie odbyło się w bieżącym roku w Longyer-Byen (Svalbard).
Drugą część posiedzenia poświęcono najważniejszym kwestiom dotyczącym reorganizacji
KBP
Zebranie 20 listopada 2008 roku - podczas zebrania sprawozdano z konferencji
organizowanych pod patronatem KBP PAN w 2008 r. Omówiono przygotowania do
Workshop on Progress in Polar Research - Workshops on Progress in Polish Polar Research:
“Nature of response of Arctic glaciers to climate warming”. Przewodniczący Komisji KBP
sprawozdali z prac Komisji w 2008 r. oraz z aktywności polskich zespołów naukowych w
IPY (w zakresie obszaru działań Komisji) – element sprawozdania narodowego do PO IPY.
Sprawozdano z działalności Komitetu na forum międzynarodowym. Omówiono sprawy
wydawnicze oraz sprawy dotyczące wystawy „Polacy w Badaniach Polarnych” w Muzeum
Narodowym w Szczecinie. Omówiono zagadnienia dotyczące stron internetowych KBP i
IPY. Omówiono plan działań na 2009 rok.
II. 2. Posiedzenia Prezydium Komitetu Badań Polarnych PAN
W roku 2008 odbyło się jedno robocze spotkanie Prezydium KBP PAN:
4 kwietnia 2008 roku – na spotkaniu omówiono składy Komisji KBP i plan ich
działania. Omówiono również sprawy wydawnicze (Polish Polar Research, Biuletyn
Polarny, tom sympozjalny). Dokładnie zapoznano uczestników z planami dotyczącymi
tegorocznego Sympozjum Polarnego we Wrocławiu ( program sympozjum, udział KBP,
Posiedzenie Plenarne Komitetu). Omówiono posiedzenie HAIS-5 w Polsce (Heads of
Arctic IPY Secretariats). Uwagę poświęcono problemowi konsolidacji środowiska
polarnego w Polsce - sprawa Narodowego Centrum Badan Polarnych. Omówiono sprawy
dotyczące Międzynarodowego Seminarium KBP w Warszawie. Poruszono inne sprawy
bieżące.
II. 3. Sprawozdania z działalności Komisji przy KBP PAN
Sprawozdania z działalności Komisji przedstawiono w załączniku nr. 1.
2
Jako załącznik nr. 2. dołączono apel dr hab. Bronisława Wojtunia (Komisja Badań Arktyki)
„Ochrona przyrody w rejonie Polskiej Stacji Polarnej IGF PAN w Hornsundzie”.
III.
DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA
III.1. Konferencje Naukowe
W 2008 roku odbyły się następujące konferencje naukowe:
• XXXII Międzynarodowe Sympozjum Polarne „IV Międzynarodowy Rok Polarny” 23-24 maja 2008,
Uniwersytet Wrocławski, Przewodniczący Komitetu
Organizacyjnego - dr Jerzy Pereyma. Uczestnicy: 168 uczestników z kraju i zagranicy
(Norwegia, Wielka Brytania, Luksemburg, Czechy, Bułgaria) w tym 66 gości
(polarnicy, lekarze, prawnicy, podróżnicy, alpiniści). Na Sympozjum wygłoszono 32
referaty (język angielski, język polski), zaprezentowano 74 postery, odbyła się 1
prelekcja popularno-naukowa Kapitana ŻW Henryka Wolskiego oraz wystawa
fotografii polarnej Andrzeja Raja. Efektem są następujące publikacje: 1 monografia (4
rozdziały, 28 oryginalnych, recenzowanych artykułów), ss. 236, oraz 1 skrypt (62
komunikaty naukowe). Artykuły do druku recenzowało 9 recenzentów. Przy okazji
Sympozjum odbyło się Zebranie Plenarne Komitetu Badań Polarnych oraz Zebranie
Klubu Polarnego PTG.
• Międzynarodowa konferencja - Workshop on Progress in Polar Research, Progress in
Polish Polar Research, “Nature of response of Arctic glaciers to climate warming”
combined with Meeting of the Working Group of the PolarCLIMATE proposal
consortium of the Europolar-Era Net.
Warszawa, 27-30 listopada
2008.
Zorganizowana we współudziale z Instytutem Geofizyki PAN oraz Uniwersytetem
Śląskim, Wydział Nauk o Ziemi. Uczestniczyły w niej 42 osoby (w tym 14 z
zagranicy: Finlandia, Hiszpania, Holandia, Islandia , Niemcy, Norwegia, Rosja,
Szwecja, Svalbard, przedstawiciel European Polar Board, przedstawiciel Svalbard
Science Forum), wygłoszono 24 referaty, z których część rekomendowano do
publikacji w Polish Polar Research.
III.2. DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA KOMITETU
W ramach działalności wydawniczej Komitet wydaje regularnie czasopismo w języku
angielskim „Polish Polar Research” (kwartalnik), który wszedł w roku 2007 na tzw. „listę
filadelfijską”, a w punktacji MNiSW uzyskalo 10 punktow. Polish Polar Research jest
indeksowany przez Science Citation Index Expanded, Journal Citation Reports/Science
Edition, Biological Abstracts, BIOSIS Previews, Cold Regions Bibliography, Antarctic
Literature, Geological Abstracts, Polish Scientific Journals Contents - Agricultural and
Biological Sciences i Zoological Record.
W roku sprawozdawczym wydano wolumin 29, zeszyty 1,2,3, 4. W sumie opublikowano
25 artykułów (są również dostępne w wersji elektronicznej):
• Polish Polar Research vol. 29, nr 1 / 2008, nakład: 200 egzemplarzy
• Polish Polar Research vol. 29, nr 2 / 2008, nakład: 200 egzemplarzy.
• Polish Polar Research vol. 29, nr 3 / 2008, nakład: 200 egzemplarzy
• Polish Polar Research vol. 29, nr 4 / 2008, nakład: 200 egzemplarzy
W styczniu 2008 odbyło się w Łodzi posiedzenie Editorial Board z udziałem
Przewodniczącego Komitetu Badań Polarnych PAN, na którym szczególna uwagę zwrócono
3
na stałe aktywizowanie polskiego środowiska naukowego do publikowania w Polish Polar
Research. Dokonano także przeglądu aktywności publikacyjnej, recenzyjnej i organizacyjnej
Członków Rady Redakcyjnej, zalecając Komitetowi Badań Polarnych podjęcie kroków
odnośnie dokonania zmian w składzie Rady.
Drugim czasopismem pod auspicjami Komisji Meteorologii i Klimatologii Komitetu są
wydawane w języku polskim „Problemy Klimatologii Polarnej” (rocznik).
III.3. AKTYWNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA KOMITETU
Komitet Badań Polarnych PAN przy współpracy Uniwersytetu Śląskiego i
Uniwersytetu Jagiellońkiego (gospodarza miejsca spotkania) zorganizował prestiżowe
spotkanie HAIS - 5 - Heads of Arctic and Antarctic IPY Secretariats w Krakowie, w dniach
26-27 maja 2008.
Hasłem działalności szefów narodowycg sekretariatów Międzynarodowego roku Polarnego
jest zdanie: ‘IPY – once in a lifetime opportunity’
W posiedzeniu uczestniczyli:
- Finlandia: Kari Laine
- Islandia: Ragnar Baldursson
- IPY: Odd Rogne – Przewodniczący HAIS
- Japonia: Hajime Ito
- Norwegia: Olav Orheim
- Rosja: Sergey Priamikov
- Szwecja: Anders Clarhäll
- SCAR: Colin Summerhayes – Dyrektor Wykonawczy
- Polska:
Alexander Guterch – Przewodniczący Komitetu Narodowego IPZ,
Jacek Jania – Przewodniczący Komitetu Badań Polarnych PAN (Uniw. Śląski),
Piotr Głowacki – Sekretarz Naukowy Komitetu Badań Polarnych PAN (Instytut
Geofizyki PAN),
Wiesław Ziaja – Członek Komitetu Badań Polarnych PAN (Uniw. Jagielloński)
Po powitaniu uczestników przez Dr. hab. Wiesława Ziaję, Zastępcę Dyrektora Instytutu
Geografii UJ, w imieniu JM Rektora UJ, nastąpiły obrady. Sprawozdanie szczegółowe z
obrad jest zamieszczone na stronie http://classic.ipy.org/national. W imieniu Komitetu Badań
Polarnych PAN Jacek Jania przedstawił referat przeglądowy na temat polskich badań
polarnych w czasie IV Międzynarodowego Roku Polarnego. Uwypuklił znaczenie polskich
stacji polarnych w Arktyce (Hornsund, Svalbard) i w Antarktyce (Stacja im. Arctowskiego,
King George Island). Dodatkowo podkreślił znaczenie szerokich badań oceanologicznych i
geofizycznych morskich na Północnym Atlantyku (na SW od Svalbardu) oraz wokół
Półwyspu Antarktycznego. Podkreślił, że Polska finansuje 17 projektów IPY, natomiast
polscy badacze uczestniczą w ok. 40 międzynarodowych projektach IPY
W czasie obrad przedstawiono sposoby organizacji i koordynacji badań polarnych w
poszczególnych krajach, poczynając od Polski. Przedstawiciele Polski zreferowali toczącą się
dyskusje i działania zmierzające do powołania centralnej jednostki organizacyjnej badań
polarnych (Sekretariatu Polarnego, Centrum Polarnego lub Instytutu Polarnego).
Przedstawiciele poszczególnych państw zaprezentowali narodowe systemy organizacji badań
polarnych, ze szczególnym uwzględnieniem okresu IPY
Głównym przedmiotem obrad kolejnych sesji HAIS-5 były zagadnienia dziedzictwa
po IV Międzynarodowym Roku Polarnym (w szerokim aspekcie jego rozumienia) oraz
dostępności i międzynarodowego udostępniania danych uzyskanych w czasie niezwykle
wzmożonych badań podczas IPY. Zwrócono także uwagę na istotność współpracy
międzynarodowej po zakończeniu IPY, ze szczególnym uwzględnieniem podjętej w czasie
4
IPY współpracy SCAR-IASC. Dyskusji poddane zostały także inne zagadnienia, jak
informowanie polityków i społeczeństw o istotnych efektach badań polarnych, zwłaszcza
IPY. Efekty prezentacji i dyskusji w czasie obrad HAIS-5 w postaci raportu z
rekomendacjami zostały przez Przewodniczącego – Odda Rogne przedstawione IPY Joint
Committee oraz Norweskiej Prezydencji Arctic Council.
Zorganizowanie w Krakowie posiedzenia HAIS było najpoważniejszym akcentem
organizacyjnym i prestiżowym polskiego udziału w międzynarodowej organizacji całości
Międzynarodowego Roku Polarnego 2007-2009. Uczestnicy ocenili zarówno organizację,
atmosferę oraz efekty spotkania jako jedne z najbardziej owocnych w historii HAIS.
Biorąc pod uwagę bardzo istotne polskie interesy naukowe, polityczne i ekonomiczne,
związane z polarnymi regionami Ziemi, Komitet Badań Polarnych przy Prezydium PAN
prowadzi intensywne działania i utrzymuje stały kontakt z następującymi międzynarodowymi
organizacjami polarnymi:
1. International Arctic Science Committee (IASC)
Międzynarodowy Komitet Badań Arktyki
•
Wyniki współpracy:
IASC – Międzynarodowy Komitet Badań Arktycznych jest organizacją pozarządową
należącą do ICSU. Spotkania IASC odbywają się , w zależności od potrzeb, raz lub
dwa razy w roku, z reguły przy okazji sesji naukowych organizowanych w ramach
tzw. Tygodnia Arktycznego (Arctic Science Summit Week) lub posiedzeń Arctic
Council (Rady Arktycznej). W 2008 r odbyło się spotkanie IASC w oraz w Tromso
podczas obrad nieformalnej ministerialnej konferencji Rady Arktyki i Senior Arctic
Officials (SAO). /sprawozdanie w załączniku 3/ Obydwa spotkania były zdominowane
wydarzeniami związanymi z działaniami 4 Międzynarodowego Roku Polarnego.
2. Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR)
Komitet Naukowy Badań Antarktycznych
•
Wyniki współpracy:
SCAR – Naukowy Komitet Badań Antarktyki jest organizacją pozarządową należącą do
ICSU (International Council of Science). Polska została przyjęta do SCAR w 1978 r. SCAR
odbywa spotkania co dwa lata.
Ostatnie XXX Science Business Meetings (4-7 lipca 2008), SCAR/IASC IPY Open Science
Conference (8-11 lipca odbyło się w St. Petersburgu, a SCAR Delegates Meeting (13-16
lipca) w Moskwie (sprawozdanie w załączeniu).
Kolejne XXXI spotkanie SCAR odbędzie się Buenos Aires w Argentynie w sierpniu 2010 r.
Polska opłaca roczną składkę do SCAR, która za rok 2009 (SCAR Member Category „D”)
wynosi 10,500 US$.
Komitet Badań Polarnych PAN co roku przygotowuje raporty dla SCAR dotyczący polskich
badań w Antarktyce (ostatni 2008 r.).
3. International Permafrost Association (IPA)
Międzynarodowa Asocjacja Zmarzlinoznawstwa
•
Wyniki współpracy:
Komitet Narodowy ds. IPA utrzymuje kontakty z Prezydium, Rada Naukową i
Komitetami Narodowymi innych państw zrzeszonych w IPA. Przekazywane były
sprawozdania z działalności
oraz informacje o konferencjach i programach
naukowych. Informacje te są publikowane w biuletynie IPA „Frozen Ground”, który
5
jest nieodpłatnie przekazywany bibliotekom, instytucjom naukowym oraz członkom
Komitetu Badań Polarnym i Prezydium PAN.
Najściślejszy kontakt utrzymywano z University Courses on Svalbard (UNIS) w
Longyearbyen na Spitsbergenie, Instytutem Polarnym w Tromso, Szwajcarskim
Instytutem Badań Śniegu i Lawin w Davos, Instytutem Biologii Morza RAN w
Murmańsku, Instytutem Geografii Uniwersytetu Stanu Delaware (USA), Wydziałem
Geografii Uniwersytetu Zurych-Irchel, Uniwersytetem w Trondheim. Funkcję
Komitetu Narodowego ds. IPA pełni Komisja Zmarzlinoznawstwa Komitetu Badań
Polarnych przy Prezydium PAN.
Przynależność Polski do International Permafrost Association znacznie ułatwia
promocję osiągnięć nauki polskiej na forum międzynarodowym. Przynosi wiele
korzyści takich jak dostęp do archiwów i baz danych systemów informacyjnych,
możliwości dofinansowanie uczestnictwa w konferencjach międzynarodowych
zwłaszcza młodych badaczy, nieodpłatne uzyskiwanie wydawnictw oraz materiałów
konferencyjnych .
4. Arctic Ocean Sciences Board (AOSB)
Arktyczna Rada Nauk Oceanologicznych
5. European Polar Board /European Science Foundation (EPB/ESF)
Europejska Rada Polarna przy Europejskiej Fundacji Nauki
6. Forum of Arctic Research Operators (FARO)
Forum Operatorów Badań Arktycznych
7. Council of Managers of National Antarctic Programs (COMNAP)
Rada Menadżerów Narodowych Programów Antarktycznych
8. Arctic Council (AC)
Rada Arktyczna
9. Antarctic Treaty (AT)
Traktat Antarktyczny
10. International Polar Year Joint Committee (IPY JC)
Międzynarodowy Wspólny Komitet Roku Polarnego
Sekretarz Naukowy
Przewodniczący
Komitetu Badań Polarnych
przy
Prezydium Polskiej Akademii Nauk
Komitetu Badań Polarnych
przy
Prezydium Polskiej Akademii Nauk
dr Piotr GŁOWACKI
Prof. dr hab. Jacek JANIA
6
ZAŁĄCZNIK 1
AKTYWNOŚĆ KOMISJI KBP W 2008 ROKU
KOMISJA BADAŃ ANTARKTYKI
Członkowie Komisji kontaktowali się głównie podczas zebrań Redakcji PPR, Rady
Naukowej ZBA, sympozjów i konferencji naukowych, a także spotkań związanych z
projektami grantowymi.
Przygotowano i opublikowano lub oddano do druku, szereg artykułów naukowych w
polskich i renomowanych zagranicznych .
Wygłoszono szereg referatów i prezentowano postery na międzynarodowych
konferencjach. Szczególnie zaznaczył się duży udział polskich uczestników w konferencji
SCAR/IASC IPY Open Science Conference, St. Petersburg July 8-11, 2008 ”Polar Research –
Arctic and Antarctic Perspectives in the International Polar Year” (polskie dokonania z
obszaru Antarktyki przedstawiono na ok. 10 posterach).
W czerwcu (23) br. w Ambasadzie Włoskiej odbyła się bilateralna konferencja nt.
badań antarktycznych z zakresu biologii. Ze strony polskiej wygłoszono 7 referatów
naukowych.
Podczas XXXII Międzynarodowego Sympozjum Polarnego we Wrocławiu (23 – 24
maja) członkowie sekcji wygłosili referaty plenarne, a także przedstawili postery dotyczące
tematyki antarktycznej. Badacze polscy realizowali w Antarktyce wiele projektów
badawczych w ramach międzynarodowych programów IPY (m.in. ClicOPEN, AMES,
ALIENS, ACE, ATMOPOL, ArcDivNet, EBA, GEOTRACES).
Realizowane były także zadania naszego Narodowego Programu Antarktycznego,
głównie dotyczące badań monitoringowych.
Członkowie zajmowali się także popularyzacją wiedzy o Antarktyce (radio, TV, prasa,
wykłady popularnonaukowe).
Kontynuowano współpracę z ośrodkami zagranicznymi (Indie, Rosja, Włochy,
Ukrainy, Niemcy, Belgia).
KOMISJA BADAŃ ARKTYKI
Posiedzenie Komisji odbyło się 24 października 2008 w Kudowej Zdrój, przy okazji
zorganizowanych tam Warsztatów Projektów Badawczych Specjalnych MNiSZW
Międzynarodowego Roku Polarnego 2007-2008. W posiedzeniu Komisji uczestniczyli
członkowie Komitetu Badań Polarnych:
- prof. dr hab. Jacek Jania, przewodniczący Komitetu
- Prof. dr hab. Andrzej Witkowski, przewodniczący Komisji
- dr hab. Piotr Głowacki, sekretarz Komitetu
- dr Leszek Kolondra
- dr hab. Krzysztof Migała
- dr Jerzy Pereyma
- prof. dr hab. Rajmund Przybylak
- dr hab. Bronisław Wojtuń
Przewodniczący Komisji, prof. Andrzej Witkowski przedstawił porządek spotkania:
1. Problem antropopresji na zbiorowiska roślinne w okolicy Polskiej Stacji Polarnej (ref.
B. Wojtuń)
7
2. Organizacja warunków pracy i zasad współżycia w Polskiej Stacji Polarnej (ref. A.
Witkowski).
3. Problem baz danych i udostępniania wyników (ref. K. Migała).
4. Zasady opiniowania / rekomendowania kandydatów na kierowników grup zimujących
w Polskiej Stacji Polarnej (ref. J. Jania).
Najważniejszym punktem spotkania był problem antropopresji na zbiorowiska roślinne w
okolicy Polskiej Stacji Polarnej. Według słusznej oceny B. Wojtunia zagrożenia tundry
arktycznej ze strony człowieka w rejonie PSP, w ostatnich latach dramatycznie narastające,
wynikają z presji turystycznej oraz z faktu prowadzonych tu badań naukowych, jak też stałej
obecności człowieka w obrębie stacji. Zniszczenia tundry wynikające z tego ostatniego
przypadku są złem koniecznym trudnym do uniknięcia. Presja ze strony ruchu turystycznego
może być zminimalizowana przez przyszłe uregulowania prawne zarówno ze strony
Gubernatora Svalbardu, jak też PSP poprzez wyznaczenie szlaków (ścieżek) turystycznych
nadzorowanych przez załogę Stacji. Pierwsze kroki w tym celu ze strony PSP już zostały
podjęte w 2008 r. Presję wynikającą z prowadzenia badań należy znacznie ograniczyć
poprzez odpowiednie planowanie badań, logistyki działań terenowych a nawet poprzez
weryfikację projektów lub zadań badawczych planowanych do realizacji w rejonie PSP. (W
załączeniu pełny raport B. Wojtunia oraz mapa z lokalizacją największej antropopresji).
Prof. A. Witkowski podniósł problem właściwej organizacji warunków pracy i
funkcjonowania PSP, udostępnianej różnym zespołom badawczym w okresie lata. Zwrócono
uwagę na fakt, że wzmożona aktywność wielu ośrodków badawczych w okresie IPY4
wyjątkowo utrudniała nie tylko właściwe warunki do pracy lecz także do odpoczynku. Aby
zminimalizować utrudnienia postawiono wniosek o zwiększeniu wymagań w odniesieniu do
zgłaszanych planów badawczych i pobytu w PSP i wprowadzenia zasady kwalifikowania
grup regionalnych do korzystania z PSP
W dalszej części spotkania podniesiono kwestię utworzenia wspólnej bazy danych
pomiarowych, bibliograficznych i metadanych. Oceniono, że ze względu na cele niektórych
projektów (doktoraty, habilitacje, monografie, umowy o współpracy) jest to kwestia trudna do
rozwiązania. Zgodzono się, że mimo wielu zastrzeżeń baza taka powinna powstać a zasady
dostępu do wyników badań powinny zostać określone.
Komisja pozytywnie zaopiniowała kandydaturę dr Sebastiana Sikory z Uniwersytetu
Wrocławskiego do objęcia kierownictwa grupy zimującej 2009/10.
KOMISJA EKOLOGII POLARNEJ
Głównym zadaniem Komisji było wprowadzenie zespołu polskiego do
międzynarodowych programów badań różnorodności biologicznej w Arktyce i Antarktyce
oraz popularyzacja 4 Roku Polarnego.
Najważniejszym programem w tym zakresie jest Census of Marine Life, który ma dwa
lokalne projekty:
Census of Antarctic Marine Liofe – CAML
Arctic Ocean Diversity – ArcOD
Profesor Jacek Siciński jest aktywnym członkiem CAML – organizował spotkanie tej
grupy w Białowieży w czerwcu 2008 i brału dział w konferencji w ST. Petersburgu w lipcu
2008 prezentując prace polskie z Admiralty Bay.
Profesor Jan Marcin Węsławski, jest członkiem Steering Commitee ArcOD, brał udział
w dwóch spotkaniach COML w USA.
8
Udział w obydwu projektach został dofinansowany przez Ministerstwo w ramach
grantów na współpracę z projektami nie finansowanymi.
W ramach Festiwalu Nauki w Sopocie i Gdyni, wydrukowano dodatkowe ulotki
informujące o Flagowych Miejscach Różnorodności – Hornsund i Admiralty Bay,
zorganizowano sześć prelekcji dla szkół i wywiadów dla mediów (Telewizja Gdańsk, Radio
Gdańsk, lokalna prasa).
Członkowie Komisji biorą udział w kilku projektach międzynarodowych badań
różnorodności biologicznej i zmiany klimatu w Arktyce: MARICLIM, CLEOPATRA.
W ramach konkursu o projekty badawcze z Norweskiego Funduszu Naukowego, projekt
zgłoszony przez członków Komisji „ALKEKONGE” uzyskał finansowanie na lata 20092010.
Ważnym elementem prac sekcji jest utrzymanie i rozbudowa strony domowej
Narodowego Programu Polarnego część BIOSFERA oraz projektu All Taxa
Biodiversity Inventory w Hornsundzie.
KOMISJA GEODEZJI I INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ
W roku 2008 odbył się w St Petersburgu kolejny XXX SCAR Meeting. Tym razem z
okazji IV Międzynarodowego Roku Polarnego spotkanie to było wspólne z IASC. Praca
Komisji Geodezji i Informacji Geograficznej KBP PAN związana jest głównie z programem
i działalnością dwóch grup ekspertów SCAR „Expert Grups”: Geospatial Information –
Geodesy (GIANT) i King George Island GIS Project (KGIS) w powstałym na poprzednim
posiedzeniu SCAR w Hobart Standing Committee on Antarctic Geographic Information
(SCAGI). W posiedzenia obydwu tych organizacji wziął udział dr inż. Jan Cisak finansowany
przez Instytut Geodezji i Kartografii. Na posiedzeniu grupy GIANT z przewodnictwa tej
grupy zrezygnował prof. Reinhard Dietrich a funkcję tę objął Gary Johnson z Geoscience
Australia. Zakończono kilka projektów realizowanych w tej grupie, między innymi projekt
dotyczący badania anten GNSS w warunkach polarnych pt.: “In situ GNSS Antenna Tests and
Validation of Phase Centre Calibration Data” koordynowany przez dr Cisaka.
Kontynuowano dalej współpracę z Ukraińskim Centrum Badań Antarktyki. Do marca
2009 roku na stacji Ukraińskiej Akademii Nauk „Akademik Vernadski” będzie jeszcze
pracowała permanentna stacja GPS wyposażona w odbiornik wypożyczony z Instytutu
Geodezji i Kartografii. Dane z tej stacji przekazywane są regularnie do Instytutu i będą
przedmiotem opracowania w ramach przygotowywanego grantu. Do kraju dotarł z
opóźnieniem odbiornik GPS zainstalowany na słupie Jasnorzewskiego w stacji Arctowskiego.
Dane będą przesłane do Centrum obliczeniowego IGS dla Antarktyki w Dreźnie i opracowane
również w IGiK.
Członkowie Komisji rozpoczęli starania w celu wydania wspomnień doc Jerzego
Jasnorzewskiego z czasu pionierskiej wyprawy na Spitsbergen w latach 1957/58. Książka
prawdopodobnie ukaże się w marcu 2009 i będzie dobrym elementem uczczenia
pięćdziesięciolecia stacji im Stanisława Siedleckiego w Hornsundzie jak też zakończenia IV
Międzynarodowego Roku Polarnego.
W skład Komisji wchodzili przedstawiciele różnych ośrodków naukowych z całej
Polski. Spotkania robocze Komisji odbywały się przy okazji zebrań Komitetu Badań
Polarnych i jego Zarządu oraz różnych spotkań i sympozjów geodezyjnych.
KOMISJA GLACJOLOGII POLARNEJ
Większość członków Komisji Glacjologii KBP PAN brała czynny udział w pracach
Międzynarodowego Roku Polarnego. Dotyczy to w szczególności projektu GLACIODYN
koordynowanego ze strony polskiej przez profesora Jacka Janię Przewodniczącego Komitetu
9
Badań Polarnych PAN. Badania prowadzono głównie w oparciu o całoroczne i sezonowe
polskie stacje polarne w Arktyce i w Antarktyce .
Wyniki badań zaprezentowane zostały na licznych konferencjach naukowych w kraju
i zagranicą (m.in. : Sympozjum Polarne PTG we Wrocławiu, Obergul , Styczeń 2008).
Na posiedzeniu Plenarnym Komitetu Badań Polarnych w dniu 20 listopada 2008 roku
Zaproponowano zorganizowanie w 2009 roku warsztatów glacjologicznych poświęconych
zastosowaniu metod badania lodowców w badaniach zlodzeniach rzek. Warsztaty
Glacjologiczne „ Lodowe problemy rzek. Metody badawcze. Zapobieganie ujemnym
skutkom” odbędą się lutym 2009 roku nad zbiornikiem stopnia wodnego „Włocławek”.
Członkowie Komisji Glacjologii brali czynny udział (referaty-prezentacje) w
„Worksop on Progress in Polar Research – Nature of response of Arctic glaciers to climate
warming” w Warszawie w dniach 27 – 30 listopada 2008 roku .
Członkowie Komisji Glacjologii KBP PAN uczestniczyli w spotkaniu z władzami
International Glaciological Society. Dyskutowano na temat możliwości powołania polskiego
oddziału IGS. Jednym z warunków wg Generalnego Sekretarza IGS jest większy udział
(członkowstwo) ludzi młodych. Pewną barierę stanowią to stosunkowo wysokie składki
członkowskie.
KOMISJA ZMARZLINOZNAWSTWA
Komisja Zmarzlinoznawstwa Komitetu Badań Polarnych przy Prezydium PAN, pełniąca
funkcję Komitetu Narodowego ds.IPA zrealizowała następujące zadania zgodnie z planem na
rok 2008:
1. Utrzymywano formalne kontakty z Prezydentem, Zarządem i Sekretariatem
IPA, także z Zespołem przygotowującym wybory na Ninth International
Conference on Permafrost w Fairbanks (29.06-3.07.2008). Przekazano
sprawozdanie z działalności w 2008 r. do druku we Frozen Ground , biuletynie
International Permafrost Association;
2. Komisja Zmarzlinoznawstwa /Komitet Narodowy ds.IPA była reprezentowana
na dwu posiedzeniach Rady IPA ( w tym - na posiedzeniu sprawozdawczo-wyborczym) które
odbyły się podczas IX International Conference on Permafrost obradującej w dniach: 29.06 –
3.07.2008 w Fairbanks na Alasce, przez dr Wojciecha Dobińskiego z Uniwersytetu
Śląskiego, który czynnie uczestniczył w tej Konferencji
3. Współpraca z Klubem Polarnym PTG i Stowarzyszeniem Geomorfologów
Polskich w zakresie organizacji konferencji krajowych
i międzynarodowych (XXII Międzynarodowe Sympozjum Polarne, Wrocław,
23-24.05. 2008; VIII Zjazd Geomorfologów Polskich, Słupsk 10-13.09. 2008)
Współpraca z Zagranicą. Komisja Zmarzlinoznawstwa/Komitet Narodowy ds.IPA
utrzymywała kontakty z prezydium, Radą Naukową i Komitetami Narodowymi innych
państw zrzeszonych w IPA. Przekazywane były sprawozdania z działalności oraz informacje
o konferencjach i programach naukowych. Informacje te są publikowane w biuletynie IPA
„Frozen Ground”, który jest nieodpłatnie przekazywany bibliotekom, instytucjom naukowym
oraz członkom Komitetu Badań Polarnym i Prezydium PAN.
Komitet Narodowy ds. IPA utrzymuje kontakty z University Courses on Svalbard (UNIS)
w Longyearbyen na Spitsbergenie, Instytutem Polarnym w Tromso, Szwajcarskim Instytutem
Badań Śniegu i Lawin w Davos, Instytutem Biologii Morza RAN w Murmańsku, Instytutem
Geografii Uniwersytetu Stanu Delaware (USA), Wydziałem Geografii Uniwersytetu ZurychIrchel, Uniwersytetem w Trondheim.
Popularyzacja. Referaty członków Komisji na posiedzeniach towarzystw naukowych
10
i wykladach uniwersyteckich (działalność nieewidencjonowana)
Działalność organizacyjna i inicjatywy ważne dla nauki polskiej.
Członkowie Komisji Zmarzlinoznawstwa /Komitetu Narodowego ds.IPA spotkali się
podczas plenarnego Posiedzenia Komitetu Badań Polarnych we Wrocławiu w maju 2008.
podczas Sympozjum Polarnego. W sprawach bieżących kontaktowano się drogą elektroniczną
i telefoniczną. Omawiano kwestie związane z badaniami zjawisk peryglacjalnych na
Spitsbergenie oraz w rejonach wysokogórskich Europy.
KOMISJA METEOROLOGII I KLIMATOLOGII POLARNEJ
W skład komisji (2008 rok) wchodzi 17 osób, czynnie, choć z różną aktywnością,
działających na polu badawczym w zakresie meteorologii i klimatologii polarnej. W Komisji
reprezentowane są praktycznie wszystkie polskie ośrodki naukowe, prowadzące badania w
zakresie meteorologii i klimatologii polarnej. (UMK - 3 osoby, Uniwersytet Wrocławski - 2,
Uniwersytet Śląski - 2, IMGW / Uniwersytet Gdański -1, UMCS - 1, UAM - 1, IGF PAN - 1,
IO PAN - 1, Akademia Morska w Gdyni - 2 osoby). Nadto, Komisja ma jednego członka
zagranicznego (prof. dr hab. P. Prošek, Uniwersytet Masaryka, Brno, CZ) oraz w jej skład
wchodzi 2 emerytowanych, zasłużonych badaczy polarnych. Pełen spis członków Komisji
można znaleźć pod adresem: http://ocean.am.gdynia.pl/kmikp/spis_czkmp.html
Komisja nadal prowadzi stronę www (adres: http://ocean.am.gdynia.pl/kmikp.html ),
stanowiącą element łączności między członkami Komisji oraz sygnalizującą jej działania na
forum publicznym. Ostatnio, szczególnym zainteresowaniem (kilkaset wejść) cieszyło się
"forum" znajdujące się na tej stronie, poświęcone zagadnieniom zmian pokrywy lodowej.
Komisja wydaje rocznik "Problemy Klimatologii Polarnej" (finansowany przez
Katedrę Meteorologii i Klimatologii Polarnej WN AM w Gdyni). Kolejny (18) tom PKP jest
złożony, oddany do drukarni, i powinien ukazać się przed końcem roku 2008, jego pełna treść
w
pdf
jest
udostępniona
od
ponad
miesiąca
w
sieci
(adres:
http://ocean.am.gdynia.pl/p_k_p/prob_008.html ). W bieżącym roku Redakcja PKP, po
zgromadzeniu materiału dotyczącego cytowań prac publikowanych, złożyła aplikację o
przyzna-nie punktów. Według wstępnych, nieoficjalnych informacji, publikacjom w
Problemach Klimatologii Polarnej komisja oceniająca przyznała 4 punkty.
Najważniejszą imprezą Komisji było doroczne, dwudniowe XVIII Ogólnopolskie
Semi-narium Meteorologii i Klimatologii Polarnej, zorganizowane przez prof. dra hab.
Tadeusza Niedźwiedzia w Sosnowcu (Katedra Klimatologii, Wydział Nauk o Ziemi,
Uniwersytet Śląski; 9-10 maja 2008). W Seminarium wzięło udział 38 zarejestrowanych
uczestników, pewna niezarejestrowana liczba osób uczestniczyła w jego częściach.
Niezarejestrowanymi uczestnikami Seminarium była również liczna grupa studentów
Uniwersytetu Śląskiego. Na Seminarium wygłoszono 26 referatów i komunikatów,
dotyczących głównie zagadnień mechanizmów klimatycznych i zmian klimatu w Arktyce.
Niektóre z referatów wywołały ożywione dyskusje, których jednak nie było można, ze
względu na brak czasu, rozwinąć w pełni. Przekrój "regionalny" referentów był bardzo
szeroki, obejmując niemal wszystkie polskie ośrodki zajmujące się tą problematyką. Pełen
program XVIII Seminarium (podobnie jak i poprzednich Ogólno-polskich Seminariów
Meteorologii i Klimatologii Polarnej) znajduje się na stronie www Komisji (adres:
http://ocean.am.gdynia.pl/sem/sempol_18.html ).
Doroczne, walne zebranie członków Komisji odbyło się 9 maja w Sosnowcu, wzięło w
nim udział 11 osób. W trakcie zebrania omówiono sprawy bieżące i sprawy wydawnicze,
określono wstępnie zamierzenia na rok następny. Najważniejszymi ustaleniami było:
11
1.
określenie miejsca i organizatora następnego, XIX Ogólnopolskiego Seminarium
Meteorologii i Klimatologii Polarnej (8-9 maja 2009 roku w Gdyni, Katedra Meteorologii i
Oceanografii Nautycznej),
2.
uznanie za celowe włączenie się Komisji w organizację dyskusji panelowej na te-mat
"Globalne ocieplenie - ile w nim pierwiastka naturalnego, ile antropogenicznego (Gdynia; 7
maja 2009 r.).
3.
wstępnie wypłynęła kwestia potrzeby zorganizowania konferencji, podsumowującej
badania przeprowadzone w trakcie IPY.
W trakcie rejsu r/v "Horyzont II" (07.2008) i dyskusji prowadzonych również z innymi
specjalistami, sprawa organizacji konferencji podsumowującej badania prowadzone w trakcie
IPY uległa konkretyzacji. Komisja złożyła do Komitetu Badań Polarnych wniosek o
dofinansowanie ogólnopolskiej, interdyscyplinarnej konferencji naukowej "SVALBARD WSPÓŁCZESNE ZMIANY KLIMATYCZNE I ICH IMPLIKACJE ŚRODOWISKOWE".
Wstępnie ustalono, że konferencja odbędzie się w dniach 15-17.10.2009 w Gdyni
(organizator: Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej). Jej celem jest podsumowanie
prowadzonych na Svalbardzie badań klimatycznych, przedstawienie rozmiarów i kierunków
obserwowanych w ostatnim 100-leciu zmian klimatu Spitsbergenu oraz prześledzenie na tym
tle obserwowanych współcześnie (ostatnie 30-lecie) zmian środowiskowych. Zmiany te są tu
rozumiane jako zarówno zmiany natury abiotycznej (glacjologiczne, hydrologiczne,
geomorfologiczne ...) jak i biotycznej (flora i fauna, ekologia ...). Konferencja ma służyć
zapoznaniu się jej uczestników z całym spektrum prowadzonych na Svalbardzie polskich
badań oraz wynikami prac badawczych, również realizowanych w ramach
Międzynarodowego Roku Polarnego 2007-2008, oraz umożliwić wymianę poglądów między
specjalistami z różnych dziedzin. Pełna informacja na temat tej konferencji (komunikat nr 1)
znajduje się pod adresem: http://ocean.am.gdynia.pl/sem/svalbard/svalbard-2009.html Wobec
tego, że w 2009 roku nie odbędzie się kolejne Międzynarodowe Sympozjum Polarne,
konferencja ta będzie forum, umożliwiającym prezentację wyników badań i dyskusję nad
nimi.
KOMISJA HISTORII I DOKUMENTACJI BADAŃ POLARNYCH
Prace Komisji Historii i Dokumentacji Badań Polarnych Komitetu Badań Polarnych
PAN koncentrowały się głównie na zbieraniu materiałów dokumentujących aktualne
działania naukowe i wyprawowe w obszarach polarnych, a także o znaczeniu historycznym z
tego tematu. Dzięki dobrej współpracy z członkami Komisji zebrano interesujące materiały
dokumentujące stan aktualny polskiej polarystyki, a także jej przeszłość, programy naukowe,
wyprawy, sympozja udział w Polski w organizacjach międzynarodowych. Materiały te, po
odpowiedniej selekcji, są drukowane w Biuletynie Polarnym w następujących grupach
tematycznych:
-wyprawy i programy badawcze;
-sympozja i konferencje;
-krajowe i międzynarodowe organizacje polarne;
-kalendarium;
-kronika;
-recenzje;
-z dziejów polarystyki.
Jak już wspomniano, główny ciężar prac Komisji koncentruje się wokół
12
Biuletynu, który wydawany jest w nakładzie 350 egz., przekazywany członkom Komitetu
Badań Polarnych PAN i Komisji tego Komitetu oraz członkom Klubu Polarnego i
uczestnikom Sympozjów Polarnych. Redakcja wysyła też ok. 40 egz. do bibliotek placówek
naukowych w kraju, które podejmują lub są zainteresowane problematyką polarną.
Przesyłane do redakcji teksty, fotografie oraz korespondencja po odpowiedniej
selekcji są deponowane (za zgodą ich autorów) i fachowo zabezpieczane w Zakładzie Badań i
Dokumentacji Polarnej im. prof. Zdzisława Czeppego w UJ.
Komisja nie organizowała specjalnych zebrań, a pracowała na zasadzie doraźnych
nieformalnych zespołów. Regularnie odbywały się natomiast posiedzenia zespołu
redakcyjnego Biuletynu Polarnego. W roku 2009 planuje się rozpoczęcie działalności sekcji
nauk społecznych i humanistycznych związanych z działalnością w obszarach polarnych.
Po rocznej letniej przerwie spowodowanej brakiem funduszy na druk, ukazał się
kolejny Biuletyn Polarny nr 14, dofinansowany z Sieci Naukowej „Multidyscyplinarne
badania geobiosystemów obszarów polarnych” .
Aktualnie rozpoczęto zbieranie materiałów do zeszytu nr 15, który ma być
poświęcony głównie prezentacji tematów realizacowanych przez polskie zespoły w ramach
Międzynarodowego Roku Polarnego (IPY).
Od numeru 15-tego przewiduje się jako załącznik płytę CD z fotografiami w następujących
grupach tematycznych:
-przyroda i krajobrazy polarne;
-wyprawy polarne;
-migawki z życia za kręgiem polarnym;
-polskie badania polarne - nauka w terenie i w laboratorium.
Wprowadzenie płyty CD zmniejszy liczbę barwnych fotografii w drukowanym tekście,
poprawi ich jakość i obniży koszty Biuletynu Polarnego.
Przewodniczący
Komitetu Badań Polarnych
przy
Prezydium Polskiej Akademii Nauk
Prof. dr hab. Jacek JANIA
13
ZAŁĄCZNIK 2
Bronisław Wojtuń
Katedra Botaniki i Ekologii Roślin
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Ochrona przyrody w rejonie Polskiej Stacji Polarnej IGF PAN w Hornsundzie
Tundrę arktyczną tworzą zbiorowiska roślinne bardzo wrażliwe na presję fizyczną.
Wynika to z faktu, że budują je głównie organizmy o kruchych ciałach (plechy porostów i
mszaków w umiarkowanie wilgotnych i suchych siedliskach) oraz częste są tu wilgotne
ekosystemy bardzo podatne na fizyczne odkształcanie, np. zadeptywanie. Sytuację pogarsza
dodatkowo fakt, że w warunkach arktycznych zdolność do autoregeneracji zniszczonych
fragmentów jest bardzo słaba i długotrwała (jeśli w ogóle możliwa, jak pokazują to ślady po
pojazdach z lat 50-tych ubiegłego stulecia). Zagrożenia tundry arktycznej ze strony człowieka
w rejonie PSP, w ostatnich latach dramatycznie narastające, wynikają z presji turystycznej
oraz z faktu prowadzonych tu badań naukowych, jak też stałej obecności człowieka w obrębie
stacji. Zniszczenia tundry wynikające z tego ostatniego przypadku są złem koniecznym
trudnym do uniknięcia. Presja ze strony ruchu turystycznego może być zminimalizowana
przez przyszłe uregulowania prawne zarówno ze strony Gubernatora Svalbardu, jak też PSP
poprzez wyznaczenie szlaków (ścieżek) turystycznych nadzorowanych przez załogę Stacji.
Pierwsze kroki w tym celu ze strony PSP już zostały podjęte w 2008 r.
Poważnym problemem pozostaje jednak presja ze strony prowadzonych w rejonie
Stacji rozlicznych badań naukowych. Kilkuletnie moje obserwacje i doświadczenia wskazują
niezbicie, że problem ten generalnie nie jest doceniany i właściwie rozumiany przez
większość badaczy zarówno polskich, jak i zagranicznych. Presję tą można znacznie
ograniczyć poprzez odpowiednie planowanie badań i przewidywanie ich skutków oraz
odrobinę wyobraźni. Oto kilka przykładów. W przypadku prowadzenia wielokrotnych
obserwacji w ciągu sezonu (w kolonii ptaków lub klimatycznych) teren badań, jak też drogę
dojścia, w miejscach szczególnie wrażliwych, np. wilgotnych zbiorowisk mszystych, należy
odpowiednio zabezpieczyć poprzez wybudowanie kładki do przejścia i podestu do
obserwacji. Jeżeli to możliwe, drogę dojścia do miejsc badań należy tak zaplanować, aby
prowadziła dawniej powstałymi ścieżkami, które są czytelne w terenie (ryc. 1). Ponadto,
drogę dojścia należy tak zaplanować, aby omijała zbiorowiska wrażliwe. Na przykład
wielokrotne wyprawy na lodowiec Hansa, których trasa najczęściej prowadziła przez suche i
zdominowane przez porosty zbiorowiska, przyczyniły się do wydeptania szerokiego pasa. A
przecież na Hansa można dotrzeć wzdłuż kamienistego wału burzowego i dalej moreną
boczną lodowca. Wykonanie odkrywek glebowych lub kopanie dołków do pobrania wody
można tak przeprowadzić, aby zniszczyć jak najmniej przyległej tundry, a same dołki i
odkrywki powinno się zasypać, jeżeli nie będą dłużej używane. Tundra w rejonie stacji
„usiana” jest pozostałościami urządzeń badawczych lub innych sprzętów pozostawionych
przez badaczy lub zimowników, np. nieczynny wyciąg, drewniane ogrodzenie, beczki, a
nawet duże gumowe wycieraczki, pod którymi gniły mszyste dywany. Należy mieć
świadomość, że badania prowadzone jest na „żywym ciele” zbiorowisk roślinnych, które
tworzą się tu od tysięcy lat. Czy musimy je zniszczyć w ciągu kilku lub kilkudziesięciu lat?
Nawet odwrócenie porośniętego kamienia powinno być poprzedzone refleksją, czy jest to
konieczne, gdyż rosnące na górnej powierzchni porosty i mchy osiedliły się tu kilkaset lat
wcześniej.
14
Apeluję do badaczy różnych dziedzin i specjalności o to, aby minimalizować
zniszczenia wynikające z badań poprzez stosowanie technik najmniej inwazyjnych,
przemyślane planowanie i prowadzenie badań oraz w miarę możliwości podejmowanie
działań mających na celu odtworzenie zniszczeń w środowisku przyrodniczym.
Przewodniczący
Komitetu Badań Polarnych
przy
Prezydium Polskiej Akademii Nauk
Prof. dr hab. Jacek JANIA
15
ZAŁĄCZNIK 3
Komitet Narodowy ds. Współpracy
z Międzynarodowym Komitetem Badań Arktycznych (IASC)
ul. Księcia Janusza 64, 01-452 Warszawa
Tel.: 0-22 6915900, e-mail: [email protected]
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI W 2008 ROKU
Funkcję Komitetu Narodowego ds. Współpracy z Międzynarodowym Komitetem Badań
Arktycznych (International Arctic Science Committee - IASC) pełni Komitet Badań
Polarnych przy Prezydium PAN.
Reprezentantem Polski w IASC jest Przewodniczący Komitetu Narodowego Prof. dr
Jacek A. Jania z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego.
Międzynarodowy Komitet Badań Arktycznych - IASC jest organizacją pozarządową należącą
do ICSU. Członkami IASC jest 18 krajów, w tym Polska, która należała do grupy
założycielskiej w 1990 roku. Spotkania IASC odbywają się , w zależności od potrzeb, raz lub
dwa razy w roku, z reguły przy okazji sesji naukowych organizowanych w ramach tzw.
Naukowego Tygodnia Arktycznego (Arctic Science Summit Week - ASSW) lub posiedzeń
Arctic Council (Rady Arktycznej).
Rok 2008 był niezwykle ważny dla IASC, gdyż nastąpiła poważna reorganizacja
struktury wewnętrznej komitetu oraz modyfikacja głównych celów działania. Zostały te
działania wsparte wyraźnym poniesieniem znaczenia IASC na arenie międzynarodowej,
zarówno w wymiarze naukowym, jak i politycznym w związku z realizacją IV
Międzynarodowego Roku Polarnego (IPY – International Polar Year). W wyniku znacznej
aktywności na forum IASC nastąpiło także poważne wzmocnienie pozycji Polski w jego
ramach. Duża część spraw związanych z funkcjonowaniem IASC i udziałem Polski w pracach
tej organizacji była załatwiana poprzez listy elektroniczne.
W 2008 roku odbyły się dwa formalne spotkania Rady IASC (Council). Niezwykle
ważne posiedzenie odbyto podczas ASSW - Naukowego Tygodnia Arktycznego
zorganizowanego w Syktyvkar, Republika Komi, Federacja Rosyjska 26 marca – 2 kwietnia
2008. Na posiedzeniu dnia 28 marca przedyskutowano i zatwierdzono zmiany struktury
wewnętrznej i zasad funkcjonowania IASC, zaproponowane przez powołany wcześniej
komitet strategiczny (z modyfikacjami zaproponowanymi w czasie posiedzenia). Podjeto
decyzje o ustanowieniu Medalu IASC przyznawanemu przez Radę (Council) IASC za
wybitne zasługi dla poznania Arktyki. Zdecydowano o przeniesieniu Sekretariatu IASC ze
Stokholmu do Poczdamu w Niemczech (od 1 stycznia 2009). Przedstawiono nową inicjatywę
naukową IASC dla potrzeb Rady Arktyki – przygotowanie raportu naukowego pt. "Climate
Change and the Cryosphere: Snow, Water, Ice, and Permafrost in the Arctic" (SWIPA). W
tym posiedzeniu Rady IASC aktywnie uczestniczył Jacek A. Jania – Członek Rady, a w
części otwartej dr Piotr Głowacki, Sekretarz Naukowy Komitetu Badań Polarnych PAN –
jako obserwator. W czasie tego posiedzenia dokonano wyboru nowego Vice-Prezydenta
IASC, na miejsce prof. Louwrensa Haqueboard z Holandii, który zakończył drugą kadencję
sprawowania tej funkcji. Spośród 4 kandydatów w głosowaniu tajnym wybrano prof. Davida
Hik z Kanady.
16
Drugie w 2008 roku spotkanie Rady IASC miało charakter nieformalny i odbyło się w
związku z konferencją „SCAR/IASC Open Science Conference” zorganizowana w St.
Petersburg, Rosja 4-8 lipca. Było to spotkanie z Delegatami Narodowymi do SCAR i
dotyczyło dalszego zacieśnienia współpracy pomiędzy obiema organizacjami w czasie i po
IPY 2007-2009. W tym posiedzeniu uczestniczył Polski Delegat do SCAR – prof. Andrzej
Gaździcki, który reprezentował także Narodowy Komitet ds. IASC.
Obydwa spotkania były zdominowane wydarzeniami związanymi z trwającymi działaniami
IV Międzynarodowego Roku Polarnego oraz sprawom związanym z dziedzictwie po tym
ogromnym naukowym przedsięwzięciu międzynarodowym. Ponadto w zakresie działalności
IASC w dniach 12-15 października 2008 odbyła się ministerialna konferencja Rady Arktyki,
zorganizowana przez Norweską Prezydencję Arctic Council: “Meeting on Development of
the Arctic Under a Changing Climate”. Gospodarzem była Minister Spraw Zagranicznych
Norwegii. Polska delegacja przybyła w składzie: Dr Andrzej Kremer, Podsekretarz Stanu w
Ministerstwie Spraw Zagranicznych, Pan Jakub Wolski, Ambasador Tytularny z
Departamentu Prawno-Traktatowego MSZ i prof. dr hab. Jacek A. Jania – Przewodniczący
Komitetu Badań Polarnych PAN. W czasie konferencji prezentowano projekt naukowy Rady
Arktyki i IASC: "Climate Change and the Cryosphere: Snow, Water, Ice, and Permafrost in
the Arctic" (SWIPA). Zagadnienia jego realizacji dyskutowano na towarzyszących
spotkaniach nieformalnych.
Poza wymienionymi posiedzeniami i spotkaniami, przedstawiciele Polski
uczestniczyli w dorocznym „Meetining of the Working Group on Glaciology, IASC”
połączonym z „Workshop on the dynamics and mass budget of Arctic glaciers” - 28 stycznia 1 lutego 2008, Obergurgl, Austria (10 uczestników z Polski, w tym 4 członków Komitetu
Badań Polarnych PAN). Ponadto Komitet Badań Polarnych PAN w ramach działań
Narodowego Komitetu ds. IV MRP i Narodowego Komitetu ds. Współpracy z IASC był
gospodarzem prestiżowego posiedzenia HAIS-5 (HAIS –Heads of Arctic and Antarctic IPY
Secretariats), 26-27 maja 2008 w Krakowie. Było to najpoważniejsze międzynarodowe
spotkanie organizacyjne związane z IPY zorganizowane przez Polskę, przy współpracy IASC
i SCAR.
Na wymienionych spotkaniach przedstawione zostały raporty ze stanu aktywności
polskiego środowiska polarnego w ramach prac IPY w Arktyce. Dyskutowane były
zasadnicze problemy związane z badaniami zmian klimatu, Sieci Obserwatoriów
Arktycznych (SAON), badań geodynamicznych, oceanologicznych, zmian ekosystemów
morskich i lądowych oraz zastosowania nowych technologii w badaniach polarnych i
związanych z nimi nowych możliwości badawczych w Arktyce.
Konkretny wkład Narodowego Komitetu ds. Współpracy z IASC w międzynarodową
działalność tej organizacji można streścić w następujących punktach:
-
-
aktywny udział polskiego przedstawiciela w Radzie IASC w kształtowaniu nowej
struktury organizacyjnej tej organizacji (głownie w odniesieniu do transformacji
najsilniejszej w IASC Grupy Roboczej Glacjologii Arktycznej w jeden ze stałych
komitetów naukowych - Scientific Standing Committee);
wyraźne, aktywne wsparcie przez Polskę inicjatywy przeniesienia Sekretariatu IASC
ze Stokholmu do Poczdamu (po raz pierwszy do kraju nie mającego terytorium w
Arktyce);
aktywny udział J. Jani w pracach Komitetu ds. Medalu IASC, które zaowocowały
regulaminem przyznawania tego medalu przyjętym przez Radę IASC w Syktyvkar;
aktywne zaangażowanie dr. Piotra Głowackiego w pracę Forum of Arctic Operators
(FARO), dotychczasowej agendy IASC, w której sprawował on funkcję członka
17
-
-
komitetu wykonawczego; obecnie FARO rozważa usamodzielnienie się i pracę poza
nową strukturą IASC;
wybór Jacka Jani na recenzenta wydawniczego z ramienia IASC całości tomu "The
Greenland Ice Sheet in an Changing Climate" - pierwszej części raportu SWIPA;
zaproszenie J. Jani do zespołu autorów przygotowujących tom raportu SWIPA
poświecony „Terrestrial Cryosphere”;
aktywny współudział w pracach organizacyjnych IASC związanych z realizacją IPY,
poprzez organizacje prestiżowego posiedzenia HAIS-5 w Polsce;
udział w przygotowywaniu nowego wydawnictwa „IASC Bulletin” – dorocznego
tomu przedstawiającego działalność IASC (warto wspomnieć, iż tom I ukazał się w
2008, a fotografia na okładce przedstawia Polską Stacje Polarną Hornsund na
Spitsbergenie, ponadto wewnątrz tomu stacja Hornsund jest prezentowana
wielokrotnie); na prośbę Sekretarza Wykonawczego IASC dla przygotowania tomu II
przekazano odpowiednie materiały oraz liczne fotografie do potencjalnego
wykorzystania.
zaangażowanie w budowanie nowych ram pracy i finansowania aktywności Grupy
Roboczej Glacjologii Arktycznej w ramach nowej struktury IASC, w którym to
zakresie Polska ma znaczący dorobek i prestiż.
Kolegialne decyzje lub opinie Narodowego Komitetu ds. Współpracy z Międzynarodowym
Komitetem Badań Arktycznych (IASC) podejmowane były w czasie plenarnych posiedzeń
Komitetu Badań Polarnych (23 maja i 20 listopada 2008). Natomiast w sprawach pilnych
Przewodniczący konsultował Prezydium KBP oraz Członków będących specjalistami w
danym zagadnieniu droga telefoniczną lub poczta elektroniczną.
Aktywność polskich przedstawicieli na forum IASC i Arctic Council w 2008 roku
wyraźnie umocniła pozycję Polski w międzynarodowej społeczności badaczy Arktyki.
Sosnowiec, 31 stycznia 2009-02-28
Jacek A. Jania
Przewodniczący
18