PDF z opisem zawartości księgi Henrykowskiej

Księga Henrykowska
Osadnictwo kolonistów, nie tylko rycerzy i duchownych, ale od XII w wieśniaków i mieszczan.
Klasztor cystersów w Lubiążu koło Wrocławia nad Odrą. Uposażony przez Bolesława Wysokiego.
1175 – wystawia przywilej protekcyjny, biorąc ich „pod tarczę swej szczególnej opieki”, pozwolił im na
sprowadzenie z Niemiec kolonistów, z przywilejem, że nie będą płacili podatków i danin ciążących na polskiej
ludności i nie będą podlegali polskiemu sądownictwu.
Wolność podatkowa i sądowa – podstawa prawna dzięki której rozwijała się kolonizacja niemiecka.
1202 – dowiadujemy się, że ludność niemiecka mieszkała już w Lubiążu ale od polskiej trzymała się z dala.
Bolesław Wysoki czynił to z chęci gospodarczego wyrachowania, poprzez gęstsze zaludnienie lepsze
zagospodarowanie.
Kler popierał ze względu na dziesięcinę rolną i czynił ustępstwa aby ich zachęcić do zasiedlania.
1210 kolonizacja ze Śląska dociera do Wielkopolski i do Małopolski.
Od 1 poł XII w chłopi polscy widząc korzyści gospodarcze uczestniczą w tym ruchu kolonizacyjnym.
Od XIII w praktyka przenoszenia całych wsi na prawo niemieckie.
- dziedziczne posiadanie ziemi
- wolność osobista
28 V 1227 (akt ostateczny 6 VI 1228) nad rzeką Oławą w Henrykowie założyli klasztor cystersi z Lubiąża.
Klasztor uposażył i ufundował naczelny notariusz kancelarii Henryka Brodatego, Mikołaj syn Polanina, średnio
zamożnego rycerza z ziemi krakowskiej. Jednak zmuszony został by zaszczyt i zasługa tej fundacji przypadła
synowi ks, Henrykowi Pobożnemu.
1239 - rozpoczęli kolonizację niemiecką na nadanych terenach przez Mikołaja i księcia.
1241 – Legnica, śm księcia. Księstwo H pobożnego rozpada się.
Zajmowanie ziem przez silniejszych sąsiadów – brak dokumentów i świadków. Kłopoty również miał klasztor,
Henryk III korzystał z prawa bliższości: każdy akt nadania czy sprzedaży ziemi przez rycerza mógł być
zakwestionowany i sądownie unicestwiony przez któregoś z jego krewniaków, jeśli wcześniej nie był
powiadomiony i nie wyraził zgody. Przez zwrot ceny kupna mógł odebrać ziemię jako bliższy do jej własności.
Przełożeni klasztoru chcąc się uchronić przed takimi praktykami zaczęli ewidencję tych osób występujących z
pretensjami.
Opat klasztoru Piotr wpadł na pomysł aby od początku opisać dzieje założenia i uposażania na podstawie
dokumentów jak i zeznań świadków.
Księga Henrykowska, tytuł oryginału – Księga założenia klasztoru Najśw Panny Marii w Henrykowie.
Czas napisania – paleografia (dzieje i rozwój pisma, także materiały i narzędzia służące do pisania).
Sposób napisania
Podzielona na 2 księgi oraz dodatek – katalog biskupów wrocławskich.
Czerwonym pismem, 6 charakterów pisma. Praca zbiorowa.
Ks I – 4 charaktery pisma cechy z 2 poł XIII w
Ks II – do 1310 roku
Katalog biskupów – z XIII w, przed ks II.
Ks I – opisuje dzieje majętności klasztornych od 1 opata Henryka 1227 do Gotfryda 1269-1273. Stąd wynika,
że do redagowania przystąpił w tych latach 69-73.
Ks II – autor opisuje, że podjął się kontynuacji cudzego dziełka, którego autorem był opat Piotr, zarządzający
1259-1269, po rezygnacji zabrał się do pracy pisarskiej, więc od 1269. Mógł też pisać po śm bpa
wrocławskiego Tomasza z 30 V 1268 a przed 15 XI 1269 śm autora.
Zatem czas napisania księgi I 1269/9 lub 1268/1273. Autorem zaś Piotr, 3 opat.
Ks II – autor nie zajmuje żadnej funkcji, napisał po roku 1310 skoro do XII 1310 doprowadził opowiadanie.
Dodatek – również pisany przez Piotra.
Piotr – przybył z 9 innymi znanymi nam z imion zakonnikami – stanowili 1 konwent zakonny w Henrykowie.
Syn przybyłych kolonistów niemieckich. Określa siebie sam jako pierwszego z zakonników klasztoru. Był tam
piwnicznym. Został desygnowany na służbę do bpa wrocławskiego Tomasza. Później dzięki bpowi zostaje
opatem i uzyskuje przywilej dziesięciny dla klasztoru.
Skąd wiemy, że Piotr był równocześnie autorem katalogu bpów i ks I?
1. Autor ks I zapowiada, że ma zamiar opisać dobrodziejstwo bpa Tomasza dla klasztoru. Opis ten w
katalogu bpów jest spełnieniem tej zapowiedzi.
2. styl obu zabytków
3. Katalog kończy się na 1268 roku, tj śm biskupa Tomasza I, a o następcach Tomasza nie wspomina. A
sam prace nad ks I rozpoczął po 30 V 1268. jednakże praca nad katalogiem przeciągnęła się na rządy
opackie Rolanda 1273-1276.
Pośrednio zdradza, że pisze za Tomasza II przeciwstawiając go Tomaszowi I. Przerwanie w tym miejscu księgi
dowodzi, że nie została dokończona. Przerwano ją więc przed 1276.
Wniosek:
Ks I i katalog bpów wrocławskich są dziełkami jednego autora, Piotra opata henrykowskiego.
Zaczął pisać po złożeniu godności opackiej 1269, za rządów następcy Gotfryda 1269-1273, ale pracę
przynajmniej nad katalogiem kontynuował po 1273 za czasów opata Rolanda, rok śm lub rezygnacji Rolanada
będzie najdalszą granicą życia i pracy pisarskiej Piotra.
Ks II napisana przez nieznanego bliżej zakonnika henrykowskiego po roku 1310.
Informacje o dobrach zaczęto gromadzić już przed 1250 rokiem. Luźne informacje zaczęto systematyzować.
Piotr jako piwniczny zajmował się sprawami majątkowymi i prawnymi klasztoru. Całość nie dokończona
spełniała prawdopodobnie rolę brudnopisu przed ostatecznym zredagowaniem, wiele luk i wymagało
przeredagowania, niedokończone nawet zdania. Jest to gwarancją, że autorstwo jedynie Piotra. Innym
dowodem jest zmiana w numeracji działów w toku pisania przed zredagowaniem. Następcy podawali
numerację rozdziałów wg podwójnego układu.
Wstawki i nagłówki – czerwone litery, grubsza czcionka.
Zakończenie – explicit – zastosowane na końcu większych rozdziałów, a więc x 7.
Katalog bów wymienia 11 biskupów wrocławskich. Daty ordynacji i zgonów bów. Szerzej o bpie Wawrzyńcu
za którego doszło do powstania klasztoru, a szczegółowo poświęcił osobie Tomasza I.
Źródła na jakich autor pisał swoją opowieść?
1. Autor ks I pisał wszystko z autopsji
2. spisywał relacje bów biorących udział w fundacji klasztoru, notariusz Konrad, chłop Kwiecik
3. dokumenty z archiwum kls=asztornego
Autor II ks tylko niewolniczo kontynuował
Co dowodzi obiektywnej prawdy pisania księgi?
Pisał na własny użytek, na własny wgląd w sprawy. Dokumenty wciągał w pełnym brzmieniu.
Nie opisywał historii klasztoru, a jedynie dzieje nieruchomego majątku.
Treść księgi to dzieje założenia i uposażenia klasztoru cystersów w Henrykowie, a następnie historia każdej z
kilkunastu wsi, stanowiących własność tegoż klasztoru. Spisana w celu ściśle praktycznym - przygotowania
obrony majątkowej. Sprawy majątkowe, nie ma nic o religijności kościelnej, działalności zakonników lub o
budowie klasztoru, dziejach polit.
Walor literacki – prosty niemal gawędziarskie opowiadanie o potocznych sprawach codziennego życia naszego
społeczeństwa w XIII w. Nie ma analogii w historiografii europejskiej. Opat piotr może uchodzić za
najstarszego pisarza chłopskiego – opis rodów i rodzin chłopskich, ich potoczne życie. Najstarszy zabytek
literatury chłopskiej.
Ks II – naśladowała sposoby pisarskie autora ks I – ogranicza się do zapisów gospodarczych i transakcji.
Dostarcza nam informacji na temat historii prawa i kultury, ustroju społecznego, procesy historyczno
osadnicze. Stosunki społeczne, odbywanie wieców i sądów.
Prawo agrarne – dowiadujemy się, że chłopu nie przysługiwało prawo własności ziemi, a jedynie dziedziczne
prawo jej użytkowania.
Styl kancelaryjno-dokumentowy.
Klasztor henrykowski – niemiecka wyspa. Dzieje germanizacji kawałka czysto polskiej ziemi.
Opat Piotri kontynuator przychylnie wyrażają się o Polakach. Mówią z czcią i uszanowaniem o książętach i
dostojnikach polskich, duchownych i świeckich. Ani słowa ujemnego i ironicznego, nie tak jak mnisi z
Lubiąża.
Wsie:
Bobolice, Skalice, Jaworowice, zamiana z Michałem z Nikłowic, Głębowice, Schonwalde, Brukalice, II –
Muszkowice, 6 i 1/2 łana Jeszka i Mojka synów Dzierżysława, Nietowice, Wiesental, Raczyce, Dalebora,
Czesławice i źrebie Dalebora.
Autorstwo: ?