Koncepcja tworzenia Szlaku Ziemi Łukowskiej

Transkrypt

Lokalna Grupa Działania
„RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI”
KONCEPCJA
TWORZENIA SZLAKU
ZIEMI ŁUKOWSKIEJ
przedsięwzięcia zawartego w Lokalnej Strategii Rozwoju
na lata 2009 - 2015
Opracowanie: Michał Świder, Grzegorz Uss, Paweł Warowny
Łuków 2010
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
Spis treści
1. Wstęp ………………………….………………………………………………………………….……..…… str. 2
2. Próba podstawowej waloryzacji turystycznej projektowanego
Szlaku Ziemi Łukowskiej ……………………………..………………………………………..…….
str. 5
3. Podsumowanie i wnioski ………..…………………………………………………….………….… str. 93
4. Załącznik – mapa projektowanego Szlaku Ziemi Łukowskiej
1
1. Wstęp
Każdy region - geograficzny, administracyjny, czy kulturowy - posiada wyjątkowe,
charakterystyczne tylko dla niego cechy środowiska przyrodniczego, kulturowego, czy cechy
społeczno-ekonomiczne, wyróżniające go na tle innych, bądź do innych upodabniające. Nie
wszystkie wyróżniają się w zdecydowany, widoczny już na pierwszy rzut oka sposób. Każdy
jest jednak wyjątkowy, jedyny w swoim rodzaju. Z reguły też, dla przeciętnego turysty
regiony północnej Lubelszczyzny nie są atrakcyjne, bo nie wszystkie posiadają wyjątkowe
atrakcje turystyczne, które zainteresują takiego właśnie, przeciętnego turystę. Jednak to
tylko pozory - te wyjątkowe cechy i atrakcje przyrodnicze, historyczne, czy kulturowe trzeba
umied odnaleźd i w atrakcyjny sposób pokazad (używając języka marketingu powiemy
„sprzedad”).
Jednym z takich niedocenianych nawet wśród samych mieszkaoców regionów, jest
historyczna Ziemia Łukowska, wchodząca niegdyś w skład województwa sandomierskiego a
od 1474 roku w skład województwa lubelskiego. Była to historyczna jednostka
administracyjna, położona na pograniczu przenikających się tu trzech regionów kulturowych:
Mazowsza, Podlasia i Lubelszczyzny. Ziemia Łukowska mimo, iż nie posiada cech
wyróżniających ja na tle innych regionów etnograficzno – kulturowych, właściwych tylko dla
tego regionu, ale z racji swego położenia na pograniczu trzech wielkich regionów
(wspomnianego Mazowsza, Podlasia i Lubelszczyzny) posiada po części cechy każdego z nich
i tworzy to swego rodzaju ewenement w skali kraju. Wpływ ten przejawia się do dzisiaj m.in.
w strojach ludowych i gwarze.
Na obszarze Ziemi Łukowskiej obejmującej w znacznej części teren LGD dominującym
strojem ludowym jest strój łukowski, a na jej obrzeżach występują sąsiednie stroje: od
północnego zachodu strój kobielski (typowy mazowiecki pasiak, którego wpływ widoczny jest
w stroju łukowskim ) od południowego zachodu strój powiśla garwoliosko-stężyckiego
(dawnej Ziemi Stężyckiej) od południowego zachodu radzyoska odmiana stroju podlaskiego,
a od wschodu i północnego zachodu nadbużaoska odmiana stroju podlaskiego.
2
Gwara na terenie szlaku jest typowo mazowiecka, jeszcze w niektórych
miejscowościach nadal żywa i stosowana nawet przez najmłodszych mieszkaoców. W części
północno-wschodniej słychad duże wpływy gwar podlaskich.
Na obszarze tworzonego szlaku praktycznie w każdej gminie można spotkad zespół
ludowy, który posiada oryginalne stroje ludowe swojej okolicy. Niejednokrotnie części tych
strojów to oryginalne elementy zachowane przez panie po swoich mamach, czy babciach.
Zespoły te kultywują tradycje nie tylko śpiewacze ale także obrzędy, zwyczaje, rękodzieło czy
regionalną kuchnię. Wszystkie te wytwory oraz umiejętności panie (głównie) częstokrod
prezentują na różnego rodzaju festynach i imprezach o zasięgu gminnym czy powiatowym,
ale również wojewódzkim i krajowym.
Głównym ośrodkiem determinującym w przeszłości i obecnie rozwój Ziemi
Łukowskiej był Łuków - miasto założone już co najmniej w XIII wieku. Oprócz samej
obecności miasta na jej rozwój i kształtowanie miało wpływ szereg innych czynników:
przyrodniczych, kulturowych, historycznych, czy politycznych.
Ziemia Łukowska położona była na ważnym szlaku handlowym z Krakowa na Ruś i
Litwę co sprzyjało rozwojowi handlu. Jednocześnie bliskośd granicy paostwowej wpływała na
okresowe, ale intensywne hamowanie rozwoju regionalnego oraz olbrzymie straty
materialne i ludzkie w wyniku częstych najazdów obcych plemion (m.in. Jadwingów) oraz
wojen (np. wojny polsko-szwedzkiej). Środowisko przyrodnicze również odcisnęło swe piętno
na tutejszej gospodarce, w szczególności na ekstensywnym charakterze rolnictwa (słaba i
średnia jakośd gleb, znaczna ilośd obszarów podmokłych, bagien) oraz braku możliwości
szerszego rozwoju tradycyjnych gałęzi przemysłu (np. wydobywczego ze względu na brak
„strategicznych”
surowców,
jak
np.
węgiel).
Tak
więc
czynniki
przyrodnicze
i
pozaprzyrodnicze nie zawsze sprzyjały rozwojowi tego regionu. Polityka paostwa
kształtowała i obecnie wydaje się, że jeszcze intensywniej kształtuje ten obszar – w
szczególności w wyniku pozyskiwania funduszy unijnych na różne formy rozwoju działalności
gospodarczej.
Koncepcja tworzenia Szlaku Ziemi Łukowskiej jest jednym z wyników działalności
Lokalnej Grupy Działania „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI”, wspierającej różne formy
rozwoju regionu w oparciu o fundusze unijne. Projekt ten ma na celu przede wszystkim
3
ukazad możliwości rozwoju turystyki, agroturystyki i turystyki kwalifikowanej a także
krajoznawstwa (jakże zapomnianej m.in. formy rekreacji) w tylko pozornie mało atrakcyjnym
obszarze województwa lubelskiego (a taki stereotyp jest powszechny wśród mieszkaoców tej
części województwa). Jego zadaniem jest również przywrócenie lub podtrzymanie pamięci
historycznej, podniesienie poziomu wiedzy o dziedzictwie kulturowym oraz przywrócenie i
podniesienie wśród mieszkaoców LGD poczucia wartości i wyjątkowości miejsca, w którym
żyją od pokoleo. Klucz do sukcesu w budowie i rozwoju szlaku oraz wielu ewentualnych
inwestycji towarzyszących, tkwi w znacznej części w uzyskaniu przez mieszkaoców wiedzy na
temat samego regionu oraz miejsc, przez które będzie on przebiegał, bo jak pisał Stanisław
Jachowicz: Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie gdyż fakt, że nie
wiecie co posiadacie, nie oznacza, że obszar LGD nie posiada niczego cennego, co warte jest
wyeksponowania, uratowania od zapomnienia, wykorzystania dla edukacji, czy promocji.
Takich miejsc, ludzi, elementów kultury materialnej i niematerialnej jest na obszarze LGD
wiele a Koncepcja tworzenia Szlaku Ziemi Łukowskiej (SZL) ma pomóc między innymi w ich
odnalezieniu, wyeksponowaniu i wykorzystaniu dla rozwoju lokalnej społeczności.
4
2. Próba podstawowej waloryzacji turystycznej projektowanego
Szlaku Ziemi Łukowskiej
W celu realizacji Koncepcji tworzenia Szlaku Ziemi Łukowskiej autorzy niniejszego
opracowania podjęli na przełomie lat 2009/2010 próbę waloryzacji turystycznej obszaru
LGD, która ma pomóc w ustaleniu przebiegu przyszłego Szlaku, możliwości jego
zagospodarowania, potrzeb oraz zagrożeo związanych z jego budową. Do waloryzacji
posłużyła nam dostępna dokumentacja kartograficzna (współczesna i historyczna), źródła
elektroniczne, wywiady, rozproszona literatura dotycząca historii, kultury i środowiska
przyrodniczego regionu oraz ankiety-karty waloryzacji turystycznej rozesłane wcześniej do
poszczególnych gmin i inne dokumenty. Nieocenioną pomoc merytoryczną uzyskaliśmy od
naszych przewodników w trakcie wyjazdów terenowych, za co również bardzo serdecznie
dziękujemy.
Waloryzacja obejmowała wszystkie gminy wchodzące w skład Lokalnej Grupy Działania
„RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOSCI” t.j.: Adamów, Kłoczew, Krzywda, Łuków, Nowodwór,
Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski, Miasto Stoczek Łukowski, Trzebieszów, Wojcieszków,
Wola Mysłowska. W niniejszym opracowaniu przedstawione są wyniki waloryzacji przede
wszystkim dla głównych miejscowości, przez które ma przebiegad projektowany Szlak. Jego
obecna trasa nie jest ustalona na stałe i istnieje możliwośd modyfikacji w trakcie dalszych
etapów budowania Szlaku. Zostały w niej przedstawione takie dane jak: położenie
geograficzne, istniejące atrakcje turystyczne, atrakcje niewykorzystane, baza turystyczna,
możliwości, propozycje, lub ograniczenia w rozwoju, oraz częśd wykonanej dokumentacji
fotograficznej.
Staraliśmy się dotrzed do wszelkich możliwych źródeł informacji o środowisku, historii i
kulturze tworzonego Szlaku Ziemi Łukowskiej, jednak mamy świadomośd, że nie dotarliśmy
(z różnych przyczyn) do wszystkich, bądź nie wszystkie informacje zostały zawarte w
niniejszym opracowaniu, ale mamy nadzieję że znajdą się one w przyszłym przewodniku po
Szlaku Ziemi Łukowskiej.
5
Punkt turystyczny: Adamów /Gm. Adamów/
Położenie geograficzne: 5145’N, 2215’E, wieś gminna położona w woj. lubelskim, w
powiecie łukowskim, w gminie Adamów, nad rzeką Motwicą (Grabówką), na pograniczu
Równiny Łukowskiej i Wysoczyzny Żelechowskiej. Siedziba władz gminy.
Istniejące atrakcje turystyczne:
 kościół parafialny p.w. Podwyższenia Świętego Krzyża w Adamowie z ruchomościami,
drzewostanem w obrębie cmentarza kościelnego oraz dzwonnica murowana z pierwszej
połowy XIX w.
 obok pseudobarokowego kościoła z lat 1796 - 1860, plebania z II połowy XIX w.
 dawny zajazd w Adamowie pochodzący z I połowy XIX w. stanowiący przykład
budownictwa
użyteczności
publicznej;
wraz
z
przyległym
terenem
tworzy
małomiasteczkowy układ o ciekawych walorach przestrzenno-urbanistycznych; budynek
wzniesiono na planie litery „U” - obecnie własnośd prywatna
 mogiły zbiorowe żołnierzy SGO „Polesie” na cmentarzu parafialnym
 Skwer Śniegockich na którym znajduje się Pomnik Męczenników Katynia oraz Pomnik
Żołnierzy Polskich i Partyzantów BCH AK
 KUSAKI ADAMOWSKIE – coroczna impreza regionalna organizowana w ostatnią niedzielę
karnawału
 Turniej Tenisa Stołowego Pamięci Józefa Hałuchy oraz Turniej Piłki Nożnej Pamięci
Stanisława Rogozioskiego – imprezy sportowe w I kwartale roku
 festyn „Dzieo Adamowa i Okolicy” – impreza organizowana w I niedzielę wakacji
 Adamowska Dziesiątka – październikowa impreza popularyzująca i upowszechniająca
bieganie (trasa z Woli Gułowskiej do Adamowa długości ok. 10 km)
 Stowarzyszenie Gospodyo Wiejskich w Adamowie
 zespół ludowy
 Stawy Adamowskie oraz Dolina Grabówki (postulowane do objęcia ochroną rezerwatową)
 stary cmentarz na Jurydyce stanowiący pozostałośd po dawnej kaplicy Św. Antoniego
 kirkut (założony w 1925 r.) położony przy drodze do Wojcieszkowa; obecnie jest całkowicie
pozbawiony macew i ogrodzony
6
 cmentarz choleryczny leżący na północy miejscowości przy skrzyżowaniu dróg do
Wojcieszkowa i Krzywdy
 Park Astronomów czyli „muzeum” kosmologii na otwartej przestrzeni - Skwerze
Śniegockich, znajdującej się w samym centrum miejscowości
Baza turystyczna: parking
Możliwości/propozycje/ograniczenia rozwoju:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Adamów
 konieczne dobre oznaczenie atrakcji turystycznych w postaci drogowskazów tablic
informacyjnych oraz samego szlaku
 konieczne utworzenie przystanku dla rowerzystów (np. wiaty z ławeczkami i
stojakami na rowery przy skwerku w Adamowie) na trasie szlaku wraz z informacją
turystyczną o szlaku i gminie
 utworzenie gospodarstwa agroturystycznego z tanimi noclegami
Widok ołtarza kościoła w Adamowie
Pomnik Męczenników Katynia na skwerze
7
Kirkut na drodze z Adamowa do Wojcieszkowa
8
Punkt turystyczny: Budziska /Gm. Adamów/
Położenie geograficzne: 51°40'N 22°13'E, wieś położona w woj. lubelskim, w powiecie
łukowskim, w gminie Adamów
 pomniki przyrody: dąb szypułkowy, głaz narzutowy (granitowy)
 przydrożne krzyże i kapliczki
 pomnik upamiętniający pomordowanych przez hitlerowców mieszkaoców wsi Budziska i
Krzówka
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Budziska
 konieczne dobre oznaczenie atrakcji turystycznych w postaci drogowskazów, tablic
Punkt turystyczny: Gułów /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów nad rzeką Motwicą (Grabówką), na pograniczu Równiny
Łukowskiej i Wysoczyzny Żelechowskiej w odległości ok 1,8 km od Adamowa

teren zespołu podworskiego z pozostałościami parku w Gułowie wraz ze stajnią
murowaną z II połowy XIX w. i drewnianą rządcówką pochodzącą z początków XX w.
 pomniki przyrody w dawnym parku dworskim objęte ochroną
Atrakcje niewykorzystane: park z pomnikami przyrody
Baza turystyczna:
9
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Gułów
 dobre
oznaczenie
atrakcji
turystycznych
w
postaci
drogowskazów,
tablic
 udostępnienie parku i zespołu podworskiego do zwiedzania
Punkt turystyczny: Helenów /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów oddalona ok. 2,6 km w kierunku południowo-zachodnim od
Woli Gułowskiej

zbiorowa mogiła żołnierzy poległych w 1939 r.
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Helenów
 dobre oznaczenie mogiły np. w postaci drogowskazów, wykonanie tablicy
informacyjnej
Punkt turystyczny: Hordzieżka /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów ,oddalona o 5,8 km od Adamowa w kierunku zachodnim
 kaplica p.w. Św. Jana Chrzciciela (drewniana)
 Koło Przyjaciół Tradycji SZALINÓWKA
Baza turystyczna:
10
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Hordzieżkę
 dobre oznaczenie drogi do kaplicy w postaci drogowskazów, wykonanie tablicy
informacyjnej na jej temat (np. historia, budowa)
 założenie strony internetowej Koła Przyjaciół Tradycji SZALINÓWKA i propagowanie
jej działalności
Punkt turystyczny: Kalinowy Dół /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów
 pomnik Poległym w Kampanii Wrześniowej
 miejscowośd, której swój szlak bojowy zakooczył 3 Pułk Strzelców Konnych
 Szlak turystyczny im Gen. F. Kleeberga
Atrakcje niewykorzystane: Szlak turystyczny im Gen. F. Kleeberga
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Kalinowy Dół
 konieczne wykonanie tablicy informacyjnej dotyczącej historii miejsca oraz przebiegu
samego szlaku
 utworzenie przystanku dla rowerzystów (np. wiaty z ławeczkami, stojakami na rowery
itp.) na trasie szlaku wraz z informacją turystyczną o szlaku i gminie
 włączenie miejscowości do tworzonego szlaku konnego
 poprawa oznakowania i informacji o przebiegającym Szlaku turystycznym im Gen. F.
Kleeberga
11
Punkt turystyczny: Konorzatka /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów, między Adamowem a Wolą Gułowską, nad rzeką Czarną
 przydrożne kapliczki
 atrakcyjna krajobrazowo dolina rzeki Czarnej z szeregiem stawów
Atrakcje niewykorzystane: stawy w dolinie Czarnej, seminaturalny krajobraz doliny Czarnej
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Konorzatkę
 konieczne wykonanie tablicy informacyjnej dotyczącej przebiegu szlaku
 utworzenie przystanku dla rowerzystów (np. wiaty z ławeczkami, stojakami na rowery
itp.) na trasie szlaku wraz z informacją turystyczną o szlaku
 udostępnienie prywatnych stawów jako łowiska
 rozpropagowanie turystyki konnej w prywatnych gospodarstwach
 utworzenie gospodarstwa agroturystycznego
Punkt turystyczny: Las Gułowski /Gm. Adamów/
Położenie geograficzne: obszar należący do Nadleśnictwa Łuków
 GOŚDINIEC ADAMOWSKI zwany również Drogą Unitów Podlaskich, który wiedzie z
Adamowa do Woli Gułowskiej
 pomnik pamięci powstaoców z 1863 r. i żołnierzy poległych w wojnie obronnej w
1939 r. oraz mjr. Michała Bartuli
 pomnik Pamięci dowódcy oddziału Antoniemu Trzaskowskiemu oraz 14 jego
podkomendnym poległym w potyczce w Lesie Gułowskim
 kapliczka Św. Huberta
12
 Dawna gajówka Ofiara
Baza turystyczna: parking leśny Rondo, domek myśliwski Dziupla

utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Las Gułowski

odtworzenie i oznaczenie dawnego traktu przez Las Gułowski, ustawienie tablicy
informacyjnej na jego temat
Punkt turystyczny: Lipiny /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów, nad rzeką Czarną
 dolina rzeki Czarnej
Atrakcje niewykorzystane: seminaturalny krajobraz doliny Czarnej, turystyka konna (osoby
prywatne)
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Lipiny
 utworzenie gospodarstwa agroturystycznego z możliwością uprawiania turystyki
konnej, umieszczenie informacji na ten temat w Internecie
13
Punkt turystyczny: Sobiska /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów nad rzeką Czarną, oddalona 7,5 km od Adamowa, 2,5 km od
Woli Gułowskiej
 NASZE MALINIAKI – impreza regionalna odbywająca się w ostatnią niedzielę sierpnia
organizowana przez Stowarzyszenie Przyjaciół Gminy Adamów Jednośd, którego działania
zmierzają do stworzenia tzw. „wioski tematycznej”, której motywem przewodnim będzie
malina
 twórcy ludowi (znani w regionie): Zenon Adamski, Tadeusz Adamski, Grzegorz Adamski,
Stanisław Fotyga – mieszkaocy miejscowości
 torfowiska w dolinie rzeki Czarnej, stawy rybne oraz zadrzewienia śródpolne; wśród
mieszkaoców używane są jeszcze dawne nazwy poszczególnych części wsi: Niwki, Nowiny,
Zamłynie, Zakarczmie
Atrakcje niewykorzystane: stawy w dolinie Czarnej, seminaturalny krajobraz doliny Czarnej
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Sobiska
 utworzenie przystanku dla rowerzystów na trasie szlaku wraz z informacją
turystyczną o szlaku
 udostępnienie prywatnych stawów jako łowiska
 prezentacja i promocja twórców ludowych oraz szersza promocja w regionie
NASZYCH MALINIAKÓW
14
Punkt turystyczny: Turzystwo /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów nad rzeką Czarną
 pomniki upamiętniające wydarzenia z czasów II wojny światowej (m.in.: pomnik
upamiętniający ostatnie spotkanie dowódców jednostek SGO „Polesie”z gen.
Franciszkiem Kleebergiem
 Pomnik poległemu Zbigniewowi Szweycerowi z 2 Pułku Ułanów Grochowskich,
kwatery żołnierzy poległych w 1939 r. z SGO „Polesie” znajdujące na cmentarzu
parafialnym)
Atrakcje niewykorzystane: seminaturalny krajobraz doliny Czarnej
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Turzystwo
 konieczne wykonanie tablicy informacyjnej dotyczącej historii walk SGO „Polesie”
i przebiegu szlaku
Pomnik upamiętniający SGO Polesie gen. Kleeberga
15
Punkt turystyczny: Wola Gułowska /Gm. Adamów/
Położenie geograficzne: 5142’N 2212’E, wieś położona w woj. lubelskim, w powiecie
łukowskim, w gminie Adamów nad rzeką Czarną, w północnej części woj. lubelskiego, w
powiecie łukowskim, w gminie Adamów, na obszarze Wysoczyzny Żelechowskiej; pierwsze
wzmianki o tej miejscowości pochodzą z XVI wieku; w wieku XIX niewielki folwark dzierżawił
tu Józef Sienkiewicz
 zespół klasztorny oo. Karmelitów oraz kościół p.w. Nawiedzenia NMP, z dekoracją
architektoniczną i malarską, ruchomościami, klasztor karmelitów, teren w granicach
ogrodzonej parceli obejmującej cmentarz kościelny stary i nowy z zadrzewieniami;
brama i dzwonnica. Historia tej jednej z największych świątyo na Podlasiu sięga roku
1633. Wybudowana w stylu barokowym. Architektura wnętrza charakterystyczna dla
bazylik. Wewnątrz cudowny obraz Najświętszej Maryi Panny
 podziemia w zespole klasztornym w których znajduje się źródło oraz krypty, gdzie
można natrafid na drewnianą trumnę wspartą na ludzkich czaszkach
 Pomnik Czynu Bojowego Kleeberczyków – Dom Kultury i obiekt użyteczności
publicznej; budynek ma charakter wielofunkcyjny. Znajdują się tam m.in..: Izba
Regionalna, Sala Myśliwska i Galeria Rzeźby Ludowej, Muzeum Czynu Bojowego
Kleeberczyków, w ze zbiorami pamiątek (m.in. uzbrojenie) i dokumentów
dotyczących SGO „Polesie”
 ośrodek rzeźby ludowej - w Galerii Rzeźby Ludowej w miejscowym Domu Kultury
można poznad sylwetki miejscowych rzeźbiarzy, zobaczyd ich prace o różnorodnej
tematyce
 plener rzeźbiarski organizowany w maju przy udziale miejscowych rzeźbiarzy: braci
Zenona i Tadeusza Adamskich, Grzegorza Adamskiego, Stanisława Fotygi, Zbigniewa
Kędko, Adama Wydry
 TRADYCJE WIELKANOCNE – coroczna impreza regionalna dotycząca obrzędów i
zwyczajów związanych ze Świętami Wielkiej Nocy odbywająca się w Niedzielę
Palmową
 Koło Gospodyo Wiejskich
16
 biesiady strażackie organizowane przez jednostki OSP
 biesiady myśliwskie organizowane przez Wojskowe Koło Łowieckie nr 304 Ryś
 kapliczka ku czci Św. Huberta – patrona myśliwych w Lesie Gułowskim
 festyn NA SPORTOWO I WESOŁO – impreza integracyjna z konkurencjami sportowymi
oraz zabawą taneczną – 15 sierpnia
 DOŻYNKI DIECEZJALNE – 8 września
 uroczystości upamiętniające ostatnią bitwę kampanii wrześniowej stoczonej przez
SGO POLESIE – I weekend października
Atrakcje niewykorzystane: liczne sady, wieże kościelne (potencjalny punkt widokowy)
Baza turystyczna: pokoje gościnne w Domu Kultury, dom myśliwski Dziupla
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Wolę Gułowską
 konieczne wykonanie tablicy informacyjnej dotyczącej historii walk SGO Polesie i
przebiegu szlaku
 szersze propagowanie imprez odbywających się przy Domu Kultury (np. w lokalnych
mediach, Internecie – przed a nie po imprezie)
 możliwośd zorganizowania cyklicznej imprezy tematycznej na kształt Maliniaków
 możliwośd organizowania rajdów pieszych i rowerowych
Pomnik Kleeberczyków - cmentarz w Woli Gułowskiej
17
Sanktuarium w Woli Gułowskiej
Dom kultury i muzeum w Woli Gułowskiej
18
Punkt turystyczny: Zakępie /Gm. Adamów/
łukowskim, w gminie Adamów położona nad Motwicą w odległości 6 km od Adamowa

drewniana kaplica p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła - dawna cerkiew unicka w
miejscowości Łukowce z 1693 roku

Baza turystyczna:


utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Zakępie

stworzenie tablicy informacyjnej przy dawnej cerkwi unickiej
19
Punkt turystyczny: Gózd /gm. Kłoczew /
Położenie geograficzne: 51°44'N 22°01'E, wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie ryckim, w Kłoczew, 16 km na wschód od drogi krajowej nr 17
(Warszawa – Lublin)

parafia p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Goździe - mariawicka parafia
diecezji lubelsko-podlaskiej, Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Siedziba
parafii oraz kościół parafialny znajduje się w Goździe, w powiecie ryckim w
województwie lubelskim. Proboszczem parafii jest kapłan Maria Krzysztof
Czyżewski, który dojeżdża z parafii Wniebowzięcia NMP w Żeliszewie. Eucharystia
sprawowana jest w niewielkim kościółku pod wezwaniem Świętych Apostołów
Piotra i Pawła wybudowanym na początku XX wieku. Msze św. niedzielne
odbywają się o 15.00 w I i IV niedzielę miesiąca. Adoracja miesięczna odprawiana
jest w najbliższą niedzielę od 26 dnia każdego miesiąca. Uroczystośd parafialna
obchodzona jest w najbliższą niedzielę od 29 czerwca

przy kościele znajduje się opuszczona zaniedbana drewniana plebania

świetlica z izbą tradycji regionalnych, piec do wypieku chleba, rozstawiony
warsztat tkacki na którym panie tkają, istnieje zespół ludowy.

obok świetlicy kapliczka przy której stoi kamienna stara kropielnica pochodząca z
drewnianego kościoła który kilkadziesiąt lat temu został rozebrany przez władze
komunistyczne gdyż katolicy i mariawici kłócili się o niego

ciekawa zabudowa drewniana
Baza turystyczna:

brak - najbliższe noclegi w Kłoczewie /6 km/

istnieje zespół szkół który dysponuje: najnowocześniejszą i dobrze wyposażoną
salą gimnastyczną w gminie, dobrze zaopatrzoną biblioteką poszerzoną o
Multimedialne Centrum Informacyjne, nowoczesną pracownią komputerową,
bezpłatne korzystanie z Internetu dla uczniów, rodziców, absolwentów i ludności
20
lokalnej, świetlicą, kuchnią i łazienkami wyposażonymi zgodnie ze standardami
UE – potencjalnie do wykorzystania
 w szkole można na weekendy lub wakacje zorganizowad bazę noclegową, dla
turystów rowerowych lub pieszych rajdów
 w miejscowości istnieją tradycje związane z sianiem i obróbką lnu; swego czasu było
tu wielu zarejestrowanych twórców ludowych. Obecnie młodsze członkinie KGW
próbują te tradycje reaktywowad; wniosek: zorganizowad w świetlicy cykliczne
pokazy obróbki lnu i tkania dla turystów lub wycieczek szkolnych, z możliwością
czynnego udziału oglądających
 odrestaurowanie kościoła i plebanii mariawickiej jako ciekawostki turystycznej
Kaplica mariawicka - z tyłu plebania
21
Punkt turystyczny: Huta Zadybska /gm. Kłoczew/
lubelskim, w powiecie ryckim, 4km od Żelechowa
 ośrodek - ELDORADO restauracja, baza noclegowa
 łowisko, kąpielisko 12ha lustra czystej wody
 możliwośd wypożyczenia quadów i samochodów terenowych
 możliwośd obejrzenia lub udziału w imprezie kilku sprzętów wojskowych: np. bojowy
wóz opancerzony
 możliwośd organizowania imprez integracyjnych
Baza turystyczna: jak wyżej

oznaczenie dojazdu z głównych dróg

szersze rozreklamowanie ośrodka

przeprowadzenie szlaku rowerowego przez tą miejscowośd

lepsze wykorzystanie dobrej bazy noclegowej
Przejażdżka samochodem terenowym po ośrodku Eldorado
22
Jeden ze sprzętów wojskowych w ośrodku Eldorado
23
Punkt turystyczny: Jagodne /gm. Kłoczew /
lubelskim, w powiecie ryckim, 14 km na wschód od drogi krajowej nr 17 (Warszawa – Lublin)

zespół dworski, XVIII-XIX w.: dwór drewniany, rządcówka, park z alejami

piękna polna droga z aleją kasztanową

2 oficyny

kuźnia murowana

spichlerz

obora

stajnia

kapliczka murowana przy drodze do dworu

stawy rybne

pomnik – grób pilota z WSOSP
Atrakcje niewykorzystane:
 rewaloryzacja parku i alei
 w kuźni murowanej można zrobid np. muzeum kowalstwa, (dobre usytuowanie przy
drodze, dobrze zachowany budynek)
 utworzenie szlaku rowerowego
 organizacja plenerów artystycznych w okolicach dworu
Baza turystyczna: najbliższa w Kłoczewie i Hucie Zadybskiej
 dworek w trakcie remontu (własnośd prywatna); właściciel chętny do udostępnienia
dworu turystom po wcześniejszym uzgodnieniu; park i zabudowania gospodarcze
można zwiedzad niezależnie
 ograniczenie rozwoju turystyki ze względu na stosunki własnościowe
24
 dworek jest idealnym miejscem do zorganizowania wieczorków poetyckich,
muzycznych itp. Imprez kulturalnych lub spotkao biznesowych
 pomoc w uzyskaniu funduszy zewnętrznych na rewaloryzację parku, alei i częściowo
remont dworu
Dwór z XIX w. w Jagodnem
25
Punkt turystyczny: Kłoczew /gm. Kłoczew/
lubelskim, w powiecie ryckim, 10 km na wschód od drogi krajowej nr 17 (Warszawa – Lublin)
 kościół parafialny pw. Jana Chrzciciela w Kłoczewie - kościół usytuowany jest w
centrum miejscowości; zespół kościoła parafialnego obejmuje: kościół murowany z
XVI/XVII w., kaplicę p.w. Św. Barbary, dzwonnicę, ogrodzenie z bramą, plebanię z
XVIII w. i park; zwiedzanie możliwe przez wszystkie dni tygodnia;
 łowisko - przy wjeździe do wsi Kłoczew od strony Ryk znajdują się 2 stawy hodowlane
i Zajazd Królewski ,gdzie można zaparkowad samochód, opłacid zezwolenie za
wędkowanie, wypożyczyd wędki i inny sprzęt
 hala sportowa: pełnowymiarowe boisko, sauna, siłownia
 sied podziemnych, niezbadanych korytarzy pod kościołem i miejscowością (do
dokumentacji i ewentualnego udostępnienia)
 możliwośd zrobienia punktu widokowego na wierzy kościoła (niestety wymaga
przebudowy wejścia na wierzę i zrobienia dodatkowych okien)
 w piwnicach pod stara plebania ma byd zrobione muzeum parafialne, którego
tematykę można poszerzyd o historię miejscowości, kulturę ludową itp.
Baza turystyczna:
 baza noclegowa – Zajazd królewski
 pizzeria, bary, bankomat, stacja paliw (w tym LPG)
 Gminne Centrum Informacji w GOK-u
 sala sportowa z pełnowymiarowym boiskiem i sauną – do wynajęcia
 łowisko pole namiotowe, barek, agroturystyka Plac z zapleczem na którym corocznie
organizowane są imprezy plenerowe. (P. Mariusz Stoo)
 utworzenie szlaku rowerowego i jego oznaczenie
 lepsze oznaczenie istniejących łowisk
26
 umieszczenie tablic informacyjne przy zabytkach w zespole kościoła parafialnego
 utworzenie szlaku młynów wodnych po gminie Kłoczew
 pomoc
w
pozyskaniu
środków
zewnętrznych
na
rozwój
gospodarstw
agroturystycznych
 przez gminę Kłoczew i Nowodwór przebiega Szlak dworów szlacheckich i rezydencji
magnackich powiatu ryckiego – należy go lepiej oznaczyd i szerzej o nim informowad
również lokalną społecznośd
Wnętrze kościoła parafialnego w Kłoczewie z pięknymi freskami
Zajazd Królewski w Kłoczewie
27
Punkt turystyczny: Rybaki - Kurzelaty - Zaryte /gm. Kłoczew/
Położenie geograficzne: 51°43’ N 21°52’ E, 51°42’N 21°52’E ,51°43’N 21°54’E - wsie w
Polsce położone w województwie lubelskim, ok. 14 km na wschód od drogi krajowej nr 17
(Warszawa – Lublin)
 drewniane młyny wodne - jeden nadal działający (obecnie elektryczny)
 falista rzeźba terenu
 seminaturalny krajobraz
 stawy rybne
 lasy, piękny krajobraz
Baza turystyczna: brak; najbliższa patrz: Kłoczew i Huta Zadybska
 stworzenie szlaku rowerowego i/lub pieszego
 stworzenie szlaku młynów wodnych
 uruchomienie łowisk
 stworzenie miejsc do postoju dla rowerzystów (wiata, stoły, ławki itp.)
28
Punkt turystyczny: Wylezin /gm. Kłoczew/
Położenie geograficzne: 51°42’N 21°54’E, wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie ryckim, ok. 5km na wschód od drogi krajowej nr 17 (Warszawa –
Lublin; skręt w Trojanowie)
 drewniany młyn wodny (nieczynny)
 staw/rozlewisko – środowisko życia wielu gatunków ptaków i ssaków (dobry punkt
obserwacji przyrody); w najbliższym czasie nad stawem ma powstad świetlica z
zapleczem sanitarnym i kuchnią oraz miejsce na postój, ognisko
 w każdy weekend w miejscowej remizie odbywają się zabawy taneczne
 młyn po niewielkiej renowacji mógł by służyd jako obiekt zabytkowy do zwiedzania
Baza turystyczna: brak; najbliższa: Kłoczew i Huta Zadybska lub Ryki
 stworzenie specjalnych miejsc do obserwowania ptactwa wodnego nad stawem
 pomoc w utworzeniu gospodarstwa agroturystycznego
 przeprowadzenie szlaku rowerowego z miejscem na postój
Podmokła dolina Okrzejki – siedlisko roślinności i zwierząt wodno-błotnych (w szczególności ptactwa)
29
Punkt turystyczny: Zadybie Stare /gm. Kłoczew/
lubelskim, w powiecie ryckim

zespół dworski i folwarczny, poł. XIX

dwór - obecnie szkoła (określany jako najbrzydszy na południowym Podlasiu)

zabytkowa stajnia i stodoła (do renowacji)

gorzelnia (na sprzedaż - w dobrym stanie)

park

pomnik Pilotom I Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Warszawa

coroczne imprezy plenerowe w maju i święto lotnika w sierpniu
 boisko gminne - ma tam powstad w najbliższym roku boisko z bieżnią i zapleczem,
trybunami oraz stała scena (amfiteatr) jako miejsce do organizacji imprez sportowych
oraz plenerowych
 zabudowania gorzelni w których można zrobid hotel, zajazd, muzeum
 dwór (obecnie mieści się w nim szkoła)
Baza turystyczna: brak. najbliższa w Kłoczewie (4 km)
 zespół dworski i gorzelnia - ograniczenie możliwości rozwoju przez stosunki
własnościowe
 dobre miejsce do organizacji imprez plenerowych
30
Dawna gorzelnia w Zadybiu Starym
Dawny dwór w Zadybiu Starym – obecnie szkoła; dwór określany był jako najbrzydszy na
południowym Podlasiu
31
Punkt turystyczny: Kożuchówka /Gm. Krzywda/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Łuków – Krzywda w odległości ok. 3 km od
Krzywdy

zespół podworski – z parkiem i spichlerzem, z XIX w.

kapliczki
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka rowerowa.
Baza turystyczna: stacja paliw, bank, gastronomia w leżącej 3 km obok Krzywdzie
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego
 wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych w terenie wraz z ich opisaniem
Punkt turystyczny: Krzywda /Gm. Krzywda/
lubelskim, w powiecie łukowskim , mad rzeką Mała Bystrzyca, siedziba gminy Krzywda; przy
trasie Łuków – Ryki

dwór z parkiem – w parku 3 pomniki przyrody (sosna wejmutka)

zespół sakralny – w Radoryżu Kościelnym (3 km w kierunku NW), kościół, plebania i
dzwonnica

zespół dworsko-parkowy - we wsi Radoryż Smolany (5 km na zachód); dwór, rządcówka,
park. zespół podworski – dawny spichlerz, dawna gorzelnia, dawne budynki gospodarcze

liczne kapliczki

liczne, zabytkowe domy mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku
32
Baza turystyczna: stacja paliw, bank, gastronomia w Krzywdzie
 wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych w terenie wraz z ich opisem
Kościół w Radoryżu Kościelnym
Dwór w Krzywdzie (obecnie siedziba UG Krzywda)
33
Punkt turystyczny: Okrzeja /Gm. Krzywda/
lubelskim, w powiecie łukowskim, nad rzeką Okrzejka; na trasie Łuków – Ryki w odległości
ok. 10 km od Krzywdy
 kościół parafialny, z dekoracją i ruchomościami, miejsce ochrzczenia Henryka
Sienkiewicza
 spichlerz – z pocz. XX w.
 cmentarz z licznymi mogiłami żołnierskimi z okresu II wojny św.
 kapliczki
 Kopiec Henryka Sienkiewicza – punkt widokowy przy drodze w kierunku Woli
Gułowskiej, usypany w latach 1932-1938
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka rowerowa
Kopiec Henryka Sienkiewicza w Okrzei
34
Kościół w Okrzei *fot. Diecezja Siedlce+
Punkt turystyczny: Szczałb /Gm. Krzywda/
łukowskim, nad niewielkim dopływem Małej Bystrzycy, na południowy- wschód od Krzywdy
 kościół a przy nim cudowne źródełko przy którym w lipcu 1946 r. wzniesiono figurę
Niepokalanego Serca Maryi (około 200 m od obecnego kościoła)
Baza turystyczna:
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Szczałb
35
Kapliczka przy cudownym źródełku w Szczałbie – licznie odwiedzana przez wiernych
36
Punkt turystyczny: Wola Okrzejska /Gm. Krzywda/
Położenie geograficzne: 51°45’N 22°07’E; wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie łukowskim, nad rzeką Okrzejka; na trasie Łuków – Ryki w odległości 8
km od Krzywdy
 Muzeum Henryka Sienkiewicza – oficyna I
 fundamenty oficyny II przy obecnym muzeum
 park z połowy XIX w.
 zabytkowy młyn gospodarczy
 w okolicznym lesie znajduje się grób nieznanego żołnierza oraz pomnik-mogiła
powstaoców
z
1863
roku,
którzy
walczyli
pod
dowództwem
Antoniego
Trzaskowskiego
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka rowerowa, seminaturalny krajobraz doliny Okrzejki
 wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych oraz szlaku w terenie wraz z ich opisem
 częstsze wykorzystanie terenu muzeum w organizacji różnych imprez o zasięgu
ponadlokalnym
 wykorzystanie budynku pobliskiej szkoły jako schroniska młodzieżowego
Muzeum Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej (fot.: www.dwory.cal.pl)
37
Punkt turystyczny: Aleksandrów /Gm. Łuków/
Położenie geograficzne:
51°54’N 22°27’E, wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie łukowskim; na trasie Łuków – Radzyo Podlaski w odległości 6 km od
Łukowa

rezerwat Las Wagramski – rezerwat florystyczny chroniący wawrzynek główkowy

pomnik przyrody – 3 dęby szypułkowe w Wagramie (3 km w kierunku wschodnim)
Atrakcje niewykorzystane: rezerwat, pomniki przyrody
Baza turystyczna: hotele, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia, bankomaty,
stacje paliw w leżącym 6 km obok Łukowie
 sprawdzenie rezerwatu Las Wagramski pod kątem stanu zachowania wawrzynka
główkowego
 utworzenie ścieżki przyrodniczej w rezerwacie
Punkt turystyczny: Biardy /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Łuków – Siedlce w odległości ok. 12 km od
Łukowa

kościół

kaplica – kaplica murowana (pierwotnie drewniana) z 1874 roku (zachowały się
oryginalne elementy)
38

karawaka – drewniany zabytkowy krzyż z kooca XIX w., wzniesiony w czasach epidemii
tyfusu – obecnie ustawiono nowy (na środku ronda)

kopalnie żwiru – prywatne kopalnie z odsłonięciami przedstawiającymi budowę
geologiczną strefy marginalnej zlodowacenia warty (budowę geologiczną ozów, kemów,
sandrów)
Atrakcje niewykorzystane: odsłonięcia skał osadowych w żwirowniach
 możliwośd rozwoju geoturystyki w odsłonięciach kopalnianych
Kościół w Biardach
39
Kopalnia piasku i żwiru w Biardach odsłaniająca skały osadowe podłoża
Zabytkowy, drewniany krzyż „karawaka”
40
Punkt turystyczny: Dąbie /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Łuków; na trasie Łuków – Stoczek Łukowski w
odległości 9 km od Łukowa

kościół

rezerwat Jata – ścisły rezerwat przyrody chroniący jodłę na jej północnym skraju zasięgu;
ścieżka edukacyjna o dł. 4,5 km w rezerwacie; parking i miejsce biwakowe

parking – przy miejscowości Żdżary; miejsce popularnych grzybobrao

Pomnik Partyzantów – pomnik z czerwonego piaskowca przy ścieżce edukacyjnej

Pomnik AK – pomnik upamiętniający walki partyzanckie AK podczas II wojny światowej

miejsce rekreacyjne Babia Góra – miejsce biwakowe, możliwa organizacja ognisk
i
spotkao plenerowych, rekonstrukcji wydarzeo II wojny światowej

boisko sportowe
Atrakcje niewykorzystane: szlak rowerowy (zniszczone oznakowanie)
 utworzenie i właściwe oznakowanie szlaku rowerowego
 powstanie gospodarstw agroturystycznych
 wspomaganie promocji rezerwatu w regionie i szersze wykorzystanie w edukacji
Mokradło w rezerwacie Jata w okresie
wiosennym – w tle ścieżka edukacyjna
41
Punkt turystyczny: Gręzówka /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, w odległości 9 km od Łukowa
 kościół z plebanią
 aleja lipowa – pomnik przyrody złożony z 46 lip
 cmentarz – mogiła żołnierzy z 1939 roku, zbiorowa mogiła pomordowanych podczas
II wojny światowej
 rzeźbiarz ludowy – p. Sadło
 stare chaty – stara zabudowa wiejska pokryta strzechą
 parking leśny – na skraju kompleksu leśnego Kryoszczak obok cmentarza
 kompleks leśny wchodzący w całości w Łukowski Obszar Chronionego Krajobrazu.
 kapliczki – liczne kapliczki na terenie wsi ( XIX-XX w.)
 wydma Łysa Góra – proponowana forma ochrony jako stanowisko dokumentacyjne
Atrakcje niewykorzystane: szlak rowerowy
 powstanie gospodarstw agroturystycznych
 możliwośd utworzenia stanowiska dokumentacyjnego na Łysej Górze oraz ścieżki
przyrodniczo – historycznej do Pomnika ks. Brzóski
42
Stara chata w Gręzówce kryta strzechą
Mogiła żołnierzy z 1939 roku
Aleja lipowa przy leśniczówce
Kościół parafialny w Gręzówce
43
Punkt turystyczny: Gołaszyn /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, nad rzeką Krzną na Równinie Łukowskiej; na trasie Łuków
– Siedlce w odległości 4 km od Łukowa
 rezerwat Kra Jurajska – rezerwat przyrody nieożywionej z unikalnymi w skali świata
złożami amonitów
 parking leśny – przy drodze krajowej nr 63 w kompleksie leśnym Kryoszczak
 w odległości 3 km w kierunku Siedlec
 pomnik bitwy partyzanckiej – 20.07.1944 r. rozegrała się bitwa oddziałów AK z
Wehrmachtem, zginęło 25 partyzantów; 2,5 km na N od Gołaszyna przy drodze
krajowej nr 63
 kompleks leśny – wchodzący w całości w skład Łukowskiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu
 wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych (szczególnie rezerwatu) w terenie wraz z
ich opisem
 utworzenie i udostępnienie odsłonięcia geologicznego na terenie rezerwatu Kra
Jurajska i organizacja cyklicznych imprez o tematyce geologicznej
44
Teren rezerwatu „Kra Jurajska” – stan obecny
Punkt turystyczny: Klimki /Gm. Łuków/
Położenie geograficzne: 51°58’N; 22°17’E, wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Dąbie – Gręzówka w odległości 8 km od Łukowa

Pomnik Ks. Brzóski – pomnik wzniesiony przez leśników w 1928 roku

parking leśny – wewnątrz kompleksu leśnego Kryoszczak pomiędzy Dąbiem a Klimkami

kompleks leśny – wchodzący w całości w skład Łukowskiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu

Łysa Góra – typowa, śródlądowa wydma paraboliczna; obecnie eksploatowana
Atrakcje niewykorzystane: szlak rowerowy (źle oznakowany)
Baza turystyczna: pola biwakowe przy leśniczówkach, hotele, miejsca noclegowe,
restauracje, mała gastronomia, bankomaty, stacje paliw w leżącym 9 km obok Łukowie
45
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego (lub pieszego)
 utworzenie stanowiska dokumentacyjnego i ścieżki przyrodniczej od wydmy Łysa
Góra do pomnika księdza Brzóski
 możliwośd uprawiania geoturystyki
 wykorzystanie miejsc przy leśniczówkach do organizacji imprez plenerowych, ognisk
Fragment eksploatowanej obecnie wydmy Łysa Góra
Potężna jodła w rezerwacie Jata przy drodze do Pomnika Ks. Brzóski
46
Punkt turystyczny: Krynka /Gm. Łuków/
Położenie geograficzne: 52°00’N 22°23’E, wieś w Polsce (dawna wieś królewska) położona w
województwie lubelskim, w powiecie łukowskim na trasie Gręzówka – Trzebieszów w

kościół parafialny

zespół dworsko-pałacowy – dawne Nadleśnictwo Łuków, obecnie w rękach prywatnych

seminaturalny krajobraz
 utworzenie i oznakowanie szlaku konnego
 powstanie gospodarstwa agroturystycznego z możliwością postoju i odpoczynku dla
koni
 możliwośd utworzenia na czas wakacji schroniska młodzieżowego w pobliskim
budynku szkoły
Kościół parafialny w Krynce
47
Punkt turystyczny: Łazy /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Łuków; na Równinie Łukowskiej, na prawym
zboczu doliny Krzny Południowej, w odległości 3 km od Łukowa
 kapliczka – z 1935 roku
 podmokła miejscami dolina Krzny Południowej
 utworzenie ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej wzdłuż odcinka doliny Krzny
Punkt turystyczny: Strzyżew /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Łuków; na trasie Łuków – Kąkolewnica w

kościół parafialny – jeden współczesny, murowany, z 1997 roku, drugi zabytkowy,
drewniany, przeniesiony z Piszczaca w 1920 roku - oba znajdują się w leżącym 2 km na E
Zarzeczu Łukowskim

grodzisko średniowieczne – obok wsi Sokule (4 km od Strzyżewa)
48
 ustawienie na trasie rowerowej wiaty oraz ław dla rowerzystów
 wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych w terenie wraz z ich opisem (szczególnie
grodziska – wymaga badao)
Kościoły w Zarzeczu Łukowskim (po prawej zabytkowy kościół przeniesiony z Piszczaca)
49
Punkt turystyczny: Świdry /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Łuków; na trasie Łuków – Kock w odległości 5 km
od Łukowa
 teren rekreacyjny – w Lesie Ryżkowskim
 Szlak im. H. Sienkiewicza.
 zespół dworski – we wsi Ryżki (2 km na W)
 seminaturalny krajobraz Równiny Łukowskiej
 stare krzyże przydrożne i kapliczki (w różnym stanie zachowania)
stacje paliw w leżącym 3 km obok Łukowie oraz stacja paliw w Ryżkach
 wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych (kapliczek, krzyży) w terenie wraz z ich
opisem
Punkt turystyczny: Turze Rogi /Gm. Łuków/
lubelskim, w powiecie łukowskim na trasie Łuków – Kąkolewnica w odległości 6 km od
Łukowa

miejsce rekreacyjne Sołtysi Dołek – zadaszenia, ławki, miejsce wypoczynku na trasie
pieszej lub rowerowej

stadnina koni wraz z gospodarstwem agroturystycznym
50
Baza turystyczna: parking dla pojazdów mechanicznych, przy ośrodku sportowym,
hotele, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia, bankomaty, stacje paliw w
leżącym 6 km obok Łukowie
Domek obok stadniny [fot. www.moro-tour.pl]
Rzeźba tura na skwerku w Turzych Rogach
Rzeźba przy wjeździe do wsi
Zadaszenie w miejscu rekreacyjnym Sołtysi Dołek
51
Punkt turystyczny: Borki - Zawitała /gm. Nowodwór/
Położenie geograficzne: 51°38'N 22°05'E, wsie w Polsce położone w województwie
lubelskim, w powiecie ryckim, 4km na północ od trasy Dęblin - Kock

Zespół Śpiewaczy Babeczki z Zawitały : jedyny w tej części LGD (posiadają
oryginalne stroje ludowe, wykonane przez siebie)

w drewnianej chałupie rozstawiony warsztat tkacki - możliwośd zobaczenia
procesu tkania i posłuchania ludowych piosenek śpiewanych gwarą

XIX–wieczna chałupa w Borkach, obecnie w trakcie rewitalizacji i przystosowania
do użyteczności publiczne (własnośd prywatna), powstanie tam Dom Partyzanta
stworzony przez Grupę Rekonstrukcji Historycznej działającej przy Stowarzyszeniu
Małe Mazowsze; w środku izba regionalna, karczma z zapleczem kuchenno
sanitarnym (serwowane w niej będą potrawy regionalne przygotowywane przez
okoliczne gospodynie)

możliwośd przejażdżki konnej lub wozem drabiniastym, miejsce na ognisko; dobre
sytuowanie komunikacyjne
Baza turystyczna: brak; najbliższa w Rykach lub Kłoczewie, stacja paliw LPG na Borkach, w
obu miejscowościach sklepy spożywcze

stworzenie gospodarstwa agroturystycznego

przeprowadzenie przez miejscowośd oznakowanego szlaku rowerowego lub
pieszego

oznakowanie wszystkich atrakcji turystycznych

udostępnienie świetlicy (bilard, stół do ping-ponga, TV, zaplecze kuchenne)
52
Punkt turystyczny: Grabowce Górne - Dolne, Przestrzeo – Rycza
/gm. Nowodwór/
Położenie geograficzne: 51°38'N 22°05'E, wsie w Polsce położone w województwie
lubelskim, w powiecie ryckim, w gminnie Nowodwór , 4km na północ od trasy Dęblin - Kock

młyn w Grabowcach Dolnych

piękne krajobrazy (urozmaicona rzeźba terenu)

malownicza dolina Świnki (dopływu Wieprza) z szeregiem stawów

lasy
Baza turystyczna: brak; najbliższa w Rykach lub Kłoczewie

wytyczenie trasy rowerowej z uwzględnieniem na walorów krajobrazowych

utworzenie i udostępnienie łowisk

oznakowanie szlaku i zadbanie o miejsca na postoje dla turystów korzystających z
rowerów (warto zrobid ich kilka - drogi o małym natężeniu ruchu)

udostępnienie i przystosowanie istniejącego młyna do zwiedzania
Punkt turystyczny: Nowodwór /gm. Nowodwór/
Położenie geograficzne: 51°38'N 22°05'E, wieś (siedziba gminy), w Polsce położona w
województwie lubelskim, w powiecie ryckim, 4km na północ od trasy Dęblin - Kock

pomnik Wacława Nałkowskiego (ojciec Zofii) w Nowodworze

łowisko
53

kościół p.w. Świętego Wojciecha

zabytkowa plebania

czworak podworski

drewniany młyn wodny

piękne stawy, lasy
Baza turystyczna: brak; najbliższa w Rykach lub Kłoczewie

istnieją realne możliwości wykorzystania niektórych obiektów na kafejkę
internetową, bar czy pięknie usytuowaną restaurację (w młynie)

brak funduszy oraz lub brak wiedzy wśród mieszkaoców jak i gdzie można
pozyskad fundusze na określone operacje; częśd obiektów znajduje się w rękach
prywatnych; brak możliwości dofinansowania ze strony gminy

stworzenie bazy noclegowej

ideale miejsce do rozwoju agroturystyki z prywatnymi łowiskami

stworzenie restauracji/ baru

utworzenie i oznaczenie szlaku rowerowego wraz z miejscami na postoje

brak stacji paliw, bankomatu
54
Młyn drewniany w Nowodworze (fot. UG. Nowodwór)
Jeden ze stawów w Nowodworze (fot. UG Nowodwór)
55
Punkt turystyczny: Józefów Duży /Gm. Serokomla/
lubelskim, w powiecie łukowskim na trasie Hordzież - Adamów
 cmentarz i Pomnik Pamięci Pomordowanych w 1940 r
 cmentarz kolonistów niemieckich z początku XX w.
Atrakcje niewykorzystane: seminaturalny krajobraz
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Józefów Duży
informacyjnych z krótką historią samej miejscowości np. przy cmentarzu oraz na
samym szlaku
 konieczne utworzenie przynajmniej jednego przystanku dla rowerzystów (np. z wiatą
i ławeczkami) na trasie szlaku
Pomnik Pamięci Pomordowanych w 1940 r (fot. UG Serokomla)
56
Punkt turystyczny: Serokomla /Gm. Serokomla/
Położenie geograficzne: 51°58’N 21°58’E, wieś w Polsce (siedziba gminy) położona w
województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Lublin - Łuków
 kościół pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika
 cmentarz przykościelny (XVI-XX w.)
 cmentarz parafialny z kwaterami poległych w ostatniej bitwie kampanii wrześniowej
1939 r.
 kapliczka NMP z Dzieciątkiem (rynek w Serokomli)
 kapliczka Jezusa Frasobliwego rzeźbiona w drewnie przy drodze Serokomla Charlejów
 Ścieżka przyrodnicza rzeki Czarna
Atrakcje niewykorzystane: niedostatecznie wykorzystana ścieżka przyrodnicza rzeki Czarna
Baza turystyczna: parking przy UG Serokomla
Możliwości/propozycje/ograniczenia rozwoju :
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego przebiegającego przez Serokomlę
 rozpropagowanie ścieżki dydaktycznej/spacerowej wzdłuż doliny Czarnej
 konieczne utworzenie przynajmniej jednego przystanku dla rowerzystów (np. wiaty z
ławeczkami i stojakami na rowery przy UG Serokomla) na trasie szlaku wraz z
informacją turystyczną o szlaku, gminie oraz atrakcjach turystycznych
 urozmaicona rzeźba i atrakcyjny krajobraz doliny Czarnej
57
Rzeka Czarna w Serokomli wzdłuż której poprowadzono ścieżkę przyrodniczą (fot. UG Serokomla)
Kapliczka Jezusa Frasobliwego rzeźbiona w drewnie przy drodze Serokomla - Charlejów
58
Punkt turystyczny: Jeleniec /Gm. Stanin/
lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Stanin, na trasie Świderki – Stanin w odległości
ok. 4 km od Stanina

zespół folwarczny – dobrze zachowany dwór

kościół – barokowy z fragmentem klasztoru Bernardynów z XVIII w. i zabytkową bramą
wejściową.
Baza turystyczna: brak; stacja paliw, agroturystyka, pola namiotowe i biwakowe przy
szkołach, mała gastronomia w leżącym 4 km obok Staninie
 utworzenie i oznakowanie szlaku konnego oraz ścieżki przyrodniczej wzdłuż
Wilkojadki
 restauracja dworu i budynków klasztornych
 wyeksponowanie kościoła parafialnego (regulacja zadrzewienia)
 wykorzystanie okolicznych stawów w dolinie rzeki Wilkojadka jako łowiska
Kościół w Jeleocu *fot. www.echokatolickie.pl+
59
Punkt turystyczny: Sarnów /Gm. Stanin/
lubelskim, w powiecie łukowskim na trasie Świderki – Stanin w odległości 7 km od Stanina
 zespół dworsko-parkowy – z XVIII/XIX w.
 Szlak im. H. Sienkiewicza
szkołach, mała gastronomia w leżącym 7 km obok Staninie
Punkt turystyczny: Stanin /Gm. Stanin/
Położenie geograficzne: 51,87°N 22,20°E; wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie łukowskim, siedziba gminy Stanin; na trasie Łuków – Garwolin.

zespół dworsko-zamkowy – z kooca XVII w., ruiny dworu z ziemnym tarasem i fosą wraz z
zespołem przyzamkowym (dawna szkoła)

kościół

pomniki przyrody

pomnik męczenników wojennych – we wsi Kosuty (1 km na zachód)

zespół folwarczny (XIX w.) - we wsi Kosuty (2 km na zachód)

Dni gminy Stanin – impreza organizowana co 2 lata
60

zespół śpiewaczy Mroczkowiacy
Baza turystyczna: stacja paliw, agroturystyka, pola namiotowe i biwakowe przy szkołach,
mała gastronomia w Staninie lub hotele, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomaty
 restauracja zespołu dworsko-zamkowego
 poprawa stanu informacji turystycznej w Internecie
 zabezpieczenie i uporządkowanie ruin zespołu dworsko-zamkowego i wykorzystanie
jako miejsce imprez gminnych i ponadlokalnych, oraz jako przystanek na trasie
rowerowej
Kościół w Staninie [fot. Diecezja Siedlce]
Zarastające ruiny pałacu w Wesołówce (fragm.)
61
Punkt turystyczny: Tuchowicz /Gm. Stanin/
lubelskim, w powiecie łukowskim, nad rzeczką Bystrzycą; na trasie Łuków – Stanin w
odległości 3 km od Stanina

grodzisko wczesnośredniowieczne – ślady osady z XIV w.; miejsce pierwotnego
ulokowania grodu Tuchowicz

kościół – murowany w stylu neoromaoskim z 1888 roku

dwór – pozostałości dworu obronnego w sąsiedztwie parku, własnośd rodu Hemplów

pomnik męczenników wojennych – upamiętniający ofiary podczas II wojny św

liczne groby rodziny Hemplów oraz innych ziemian z okolic Tuchowicza na cmentarzu
parafialnym
szkołach, mała gastronomia w Staninie (3 km) lub hotele, miejsca noclegowe, restauracje,
mała gastronomia, bankomaty, stacje paliw w leżącym 12 km obok Łukowie
 restauracja i udostępnienie fragmentów grodziska (doskonałe miejsce imprez)
Kościół w Tuchowiczu [fot. www.oddysei.pl]
Groby rodziny Hemplów przy kościele
62
Punkt turystyczny: Jedlanka /Gm. Stoczek Łukowski/
Położenie geograficzne: 51°56’N 22°6’E, wieś w Polsce położona w województwie lubelskim,
w powiecie łukowskim, na trasie Łuków – Stoczek Łukowski w odległości 10 km od Stoczka
Łukowskiego

kościół

cmentarz – zbiorowe mogiły z okresu I wojny św. i września 1939

kostnica – budynek murowany z pocz. XX w.

parking – przy wjeździe do kompleksu leśnego Kryoszczak

kompleks leśny – wchodzący w całości w skład Łukowskiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu

kopalnia piasku i fabryka cegieł silikatowych
Atrakcje
niewykorzystane:
kopalnia
piasku
–
możliwośd
utworzenia
stanowiska
dokumentacyjnego osadów sandrowych
Baza turystyczna: brak; hotel Rosa, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomat, stacje paliw w leżącym 10 km dalej Stoczku Łukowskim
 powstanie kilku gospodarstw agroturystycznych
 możliwośd rozwoju geoturystyki (odsłonięcia sandru eksploatowanego przez zakłady
silikatowe)
Odsłonięcie piaszczysto-żwirowych osadów
sandrowych w kopalni w Jedlance
63
Punkt turystyczny: Kisielsk /Gm. Stoczek Łukowski/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Żelechów – Stoczek Łukowski w odległości 5 km
od Stoczka Łukowskiego
 seminaturalny krajobraz doliny Świdra
Atrakcje niewykorzystane: seminaturalny krajobraz
Baza turystyczna: brak; hotele Rosa, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomat, stacje paliw w leżącym 5 km obok Stoczku
Punkt turystyczny: Stare Kobiałki /Gm. Stoczek Łukowski/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Łuków – Stoczek Łukowski w odległości 3 km od
Stoczka Łukowskiego
 pomniki przyrody – zabytkowa grupa świerków i aleja grabowa
Baza turystyczna: letnie schronisko młodzieżowe przy Zespole Oświatowym, hotel „Rosa”,
miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia, bankomat, stacje paliw w odległym o ok.
3 km Stoczku
 utworzenie i dobre oznakowanie szlaku rowerowego
 dobre oznakowanie pomników przyrody
64
Punkt turystyczny: Stoczek Łukowski /Gm. Stoczek/
Położenie geograficzne: 51°58’N 21°58’E, miasto w Polsce położone w województwie
lubelskim, w powiecie łukowskim, siedziba gminy Stoczek Łukowski; na Wysoczyźnie
Żelechowskiej, na trasie Łuków – Garwolin
 neogotycki kościół parafialny – z 1934 r., ołtarze boczne z XIX w.
 cmentarny kościół – kościół drewniany z XVIII w.
 Szlak Stoczkowskich Miejsc Pamięci Narodowej
 Pomnik AK – wzniesiony przed dworem Zgórznica, który podczas wojny stanowił
siedzibę dowództwa AK
 Pomnik Tadeusza Kościuszki – murowany pomnik z 1917 roku
 Pomnik Ignacego Braulioskiego – pomnik poległego żołnierza POW
 Pomnik Jana Pawła II – pomnik na placu kościelnym
 Pomnik gen. Józefa Dwernickiego – kamienny cokół z miedzianym popiersiem na
skwerze miejskim
 Pomnik Ostoi – murowany pomnik z 1947 roku
 Pomnik ofiar II wojny światowej
 Krzyż powstaoców – metalowy krzyż upamiętniający miejsce straceo 1864 r.
 cmentarz – kwatera wojenna upamiętniająca AK podczas II wojny św.; pomniki
nagrobne z XIX w.
 ośrodek wypoczynkowy Izydory – kąpielisko; domki kempingowe, bar, pomnik
przyrody – sosna
 Dwór Zgórznica – dwór z przełomu XIX/XX w., obecnie prywatny pensjonat
 Targowica – punkt widokowy na miasto; we wtorki odbywają się tu targi.
 punkt widokowy – punkt od strony zachodu położony na wzgórzu w pobliżu dawnej
żwirowni oraz lasu
 Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych – coroczna impreza przeglądu teatrów
wiejskich z zabawami, kiermaszami i wystawami
 Ogólnopolski Bieg Uliczny – coroczna impreza
65
 budynek Urzędu Miasta – mozaika Zygmunta Starego na elewacji
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka rowerowa po malowniczych okolicach Stoczka, dolinie
rzeki Świder, stawy w dolinie Świdra, urozmaicona rzeźba terenu oraz osady z okresu
zlodowacenia warty
Baza turystyczna: hotel „Rosa”, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomat, stacje paliw
 utworzenie ścieżki dydaktycznej/spacerowej wzdłuż doliny Świdra
 uregulowanie stosunków własnościowych w obrębie Izydorów
 konieczne utworzenie przynajmniej jednego przystanku dla rowerzystów (np. wiata)
na trasie szlaku
 urozmaicona rzeźba terenu oraz osady glacjalne obecne na powierzchni utworzone w
czasie zlodowacenia warty a odsłaniające się na powierzchni umożliwiają uprawianie
geoturystyki
Pomnik gen. Dwernickiego
Mozaika na Urzędzie Miasta
66
Ośrodek wypoczynkowy „Izydory”
Pomnik T. Kościuszki
Pomnik AK, w tle dwór Zgórznica
Pomnik I. Braulioskiego
67
Punkt turystyczny: Zabiele /Gm. Stoczek Łukowski/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Błażejki – Stoczek Łukowski w odległości 2 km od

domek myśliwski

pozostałości młyna wodnego

dolina rzeki Świder – bardzo malownicza panorama rzeki (meandry) od strony N i NE
z żeremiami i tamami bobrowymi; element Łukowskiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu

punkty widokowe – punkt widokowy na wzgórzu patrzący na dolinę Świdra oraz
zalesione wzgórza morenowe; storczyki na łąkach

Mini ZOO – gospodarstwo pasjonatów ptaków (bażanty, kaczki, pawie, strusie)
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka pieszo-rowerowa, pole biwakowe przy domku
myśliwskim
Baza turystyczna: brak; hotel Rosa, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomat, stacje paliw w leżącym 2 km nieopodal Stoczku Łukowskim
 utworzenie i oznakowanie szlaku pieszo – rowerowego o dł. ok. 8 km
 ustalenie stosunków własnościowych pomoże w utworzeniu punktu widokowego na
dolinę rzeki Świder
 utworzenie ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej wzdłuż doliny Świdra
68
Punkt turystyczny: Zgórznica /Gm. Stoczek/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Stoczek Łukowski – Siedlce w odległości 2 km od
 Pomnik bitwy pod Stoczkiem – kamienny obelisk wzniesiony w 1931 roku w stulecie
bitwy Powstania Listopadowego (przy drodze Stoczek - Siedlce)
 Pomnik POW – krzyż metalowy umieszczony pomiędzy czterema brzozami
postawionymi w 1918 roku
 rezerwat KULAK – rezerwat florystyczny częściowy na terenie gminy Wodynie i
Stoczek Łukowski; stanowiska ochrony kilku gatunków roślin – zwłaszcza rosiczki
długolistnej i okrągłolistnej, kruszczyka szerokolistnego, grzybienia białego i listery
jajowatej
 cegielnia – manufakturowe wytwórnie cegły palonej z okresu przedwojennego; w jej
otoczeniu kręcono sceny do filmu Noce i dnie
 młyn drewniany – młyn wodny drewniany z II poł. XIX wieku we wsi Wólka Poznaoska
(300 m od drogi wojewódzkiej nr 803)
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka rowerowa po malowniczych okolicach Stoczka
Łukowskiego, dolinie rzeki Świder, w tym rezerwat Kulak, stawy w dolinie Świdra,
urozmaicona rzeźba terenu oraz osady z okresu zlodowacenia warty w odsłonięciach
Baza turystyczna: brak; hotele Rosa, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomat, stacje paliw w leżącym nieopodal Stoczku Łukowskim
 utworzenie ścieżki dydaktycznej/spacerowej wzdłuż doliny Świdra
informacyjnych (m.in. rezerwatu Kulak) oraz samego szlaku
69
 konieczne utworzenie przynajmniej jednego przystanku dla rowerzystów (np. wiata)
na trasie szlaku
 urozmaicona rzeźba terenu oraz osady glacjalne obecne na powierzchni utworzone w
czasie zlodowacenia warty a odsłaniające się na powierzchni umożliwiają uprawianie
geoturystyki
Pomnik POW
Pomnik bitwy pod Stoczkiem (w remoncie)
70
Rezerwat Kulak w deszczu
Ruiny budynków cegielni
Młyn wodny *fot. UG Stoczek+
71
Punkt turystyczny: Celiny /Gm. Trzebieszów/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Gręzówka – Trzebieszów w odległości 6 km od
Trzebieszowa

kościół parafialny

kaplica

Pomnik Antoniego Ławeckiego –upamiętniający miejsce śmierci adiutanta ks. St. Brzóski
w odległości 2,5 km we wsi Gołowierzchy

zagroda turystyczna – zagroda z licznymi przykładami nietypowego, nowoczesnego
rękodzielnictwa ludowego Gołowierzchach (odległośd 3 km)
Baza turystyczna: brak; miejsca noclegowe, mała gastronomia, bankomat, stacja paliw w
leżącym 6 km obok Trzebieszowie
 powstanie kwatery agroturystycznej
Pomnik upamiętniający miejsce śmierci
Antoniego Ławeckiego
72
Kapliczka w Celinach
Zagroda w Gołowierzchach
Zagroda w Gołowierzchach
73
Punkt turystyczny: Popławy-Rogale /Gm. Trzebieszów/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Gręzówka – Trzebieszów w odległości 3 km od
Trzebieszowa

dwór drewniany – z II poł. XIX w.; mieszkała w nim Helena Mniszkówna – autorka
Trędowatej

stadnina koni krwi arabskiej – wraz z gospodarstwem agroturystycznym
Atrakcje niewykorzystane: ścieżka rowerowa, ścieżka konna.
Baza turystyczna: miejsca noclegowe, mała gastronomia, bankomat, stacja paliw w leżącym
3 km obok Trzebieszowie, gospodarstwo agroturystyczne w Popławach
 poprawa informacji turystycznej o obiektach turystycznych
 remont dworu w Popławach
Dwór w Popławach
Stadnina koni w Popławach
74
Punkt turystyczny: Szaniawy-Poniaty /Gm. Trzebieszów/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Trzebieszów – Strzyżew w odległości 5 km od
Trzebieszowa
 kościół parafialny – współczesny, murowany, z 1983 roku
 Radzyoski Obszar Chronionego Krajobrazu – kompleks lasów leżących w pobliżu
chroniący krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach
 rezerwat przyrody Kania – chroniący liczne zbiorowiska lasów liściastych, w tym
rzadkiego na terenie Polski zbiorowiska dębniaka turzycowego
Baza turystyczna: brak; miejsca noclegowe, mała gastronomia, bankomat, stacja paliw w
leżącym w odległości 5 km Trzebieszowie
 ustawienie na trasie rowerowej wiaty oraz ław dla rowerzystów
 utworzenie ścieżki dydaktycznej na terenie rezerwatu
Kościół w Szaniawach
Rezerwat Kania
75
Punkt turystyczny: Trzebieszów /Gm. Trzebieszów/
lubelskim, w powiecie łukowskim, siedziba gminy Trzebieszów; na trasie Łuków – Międzyrzec
Podlaski
 kościół parafialny – murowany, z 1863 roku
 zespół wokalno-instrumentalny Zaścianek – przy Gminnym Ośrodku Kultury i
Wypoczynku
 kaplica – murowana z drewnianym krzyżem z 1888 (starszym?) roku we wsi Wierzejki
(4 km na północ), prawdopodobnie może to byd najstarszy zabytek w powiecie
łukowskim
 teren rekreacyjny w Trzebieszowie Kolonii
Atrakcje niewykorzystane: drewniany wiatrak typu „koźlak” z 1880 roku we wsi Jakusze
Baza turystyczna: miejsca noclegowe, mała gastronomia, bankomat, stacja paliw w
Trzebieszowie

utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego

utworzenie i oznakowanie szlaku konnego

wyraźne oznaczenie obiektów turystycznych w terenie wraz z ich opisem

udostępnienie wiatraka do zwiedzania i odpowiednie jego zabezpieczenie
76
Widok wnętrza kościoła w Trzebieszowie
Kapliczka i stary, zabytkowy krzyż w Wierzejkach
77
Punkt turystyczny: Zembry /Gm. Trzebieszów/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Zbuczyn – Trzebieszów w odległości 7 km od
Trzebieszowa

kościół – zabytkowy, drewniany

Izba Pamięci Ludowej przy kościele parafialnym

zabytkowa kaplica z 1897 roku

zabytkowa kaplica z 1899 roku we wsi Mikłusy (1 km)

zabytkowa kaplica z 1929 roku we wsi Zaolszynie (2 km)

pomnik upamiętniający pomordowanych mieszkaoców podczas II wojny światowej

pomnik pamięci partyzantów z WiN - w odległości 4 km obok wsi Wólka Konopna

teren rekreacyjny – festyny rodzinne w okresie letnim, łowiska wędkarskie w Zaolszyniu
(odległośd 2 km)
Baza turystyczna: miejsca noclegowe, mała gastronomia, bankomat, stacja paliw w leżącym
7 km obok Trzebieszowie
 utworzenie kilku gospodarstw agroturystycznych
78
Drewniany kościół w Zembrach
Pomnik żołnierzy WiN
79
Punkt turystyczny: Burzec - Wola Burzecka /gm. Wojcieszków /
lubelskim, w powiecie łukowskim , położona w 4 km od trasy nr 808 pomiędzy Kockiem a
Łukowem
 pomnik poświęcony pamięci żołnierzy poległych 5.10.1939 r. i pochowanych w Burcu,
a następnie przeniesionych na cmentarz parafialny w Wojcieszkowie, pomnik
położony jest we wsi przy drodze powiatowej w kierunku Wojcieszkowa, ogrodzony
drewnianym płotem
 wieś Burzec: Burzec związany jest z twórczością Henryka Sienkiewicza, który uwiecznił
Burzec w „Potopie”; tutaj wg Sienkiewicza zamieszkują bohaterowie trylogii - rodzina
Skrzetuskich
 stawy rybne w Burcu; położone są w północnej części wsi Burzec przy drodze do
miejscowości Siedliska; ich nazwy pochodzą od bohaterów trylogii; można podziwiad
tu 15 gatunków roślin całkowicie chronionych, oraz obserwowad różnorodnośd
ptactwa
 zespół dworski w Woli Burzeckiej - dwór murowany z 1938 r., pozostałości parku,
pocz. XX w.
 zabytkowa aleja lipowa w Burcu,
położona jest od strony miejscowości Wola
Burzecka, dziś jest to aleja dojazdowa do dworu Dmochowskich obecnie
przebudowanego, w którym mieści się szkoła podstawowa
 chałupy w Woli Burzeckiej.– wzdłuż drogi prowadzącej do Adamowa; drewniane
domy mieszkalne, kryte strzechą z początku XX wieku
Baza turystyczna: brak - najbliższy: Hotel "Skrzetuski" w Wojcieszkowie

stworzenie skansenu w miejscowości Wola Burzecka, opartego na bazie oryginalnych
zabudowao z przełomu XIX i XX wieku krytych strzechą (istnieją gospodarstwa a po
drugiej stronie drogi stodoła)
80
Punkt turystyczny: Świderki /Gm. Wojcieszków/
Położenie geograficzne:
51°51’N 22°20’E , wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie łukowskim, nad rzeką Bystrzyca Północna, na trasie Łuków – Kock w
 teren rekreacyjny – Ranczo u Jakuba położone nad rzeką Bystrzycą Północną
 kapliczka z 1907 roku, we wsi Szczygły Górne (2 km na północ)
 malownicza i wartościowa pod względem przyrodniczym dolina rzeki Bystrzyca
Północna (meandry, torfowiska, starorzecza, ptactwo wodno-błotne)
 możliwośd połowu ryb w rzece
Atrakcje niewykorzystane: dolina rzeki Bystrzyca Północna
Baza turystyczna: brak; hotele, miejsca noclegowe, restauracje, mała gastronomia,
bankomaty, stacje paliw w leżącym 9 km obok Łukowie; teren rekreacyjny – Ranczo u Jakuba
 lepsze wykorzystanie i wprowadzenie szerszej informacji o terenach rekreacyjnych
 utworzenie ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej wzdłuż rzeki Bystrzyca Północna
 utworzenie i/lub udostępnienie prywatnych łowisk
 odbudowa niewielkiego mostu stalowego na Bystrzycy Północnej w kierunku
Sarnowa
 utworzenie kwatery agroturystycznej
81
Punkt turystyczny: Wojcieszków /gm. Wojcieszków /
lubelskim, w powiecie łukowskim , położona w połowie trasy pomiędzy Kockiem a Łukowem
 zespół pałacowo parkowy; na terenie parku rosną drzewa w wieku 100-120 lat, przez
park przebiegają aleje spacerowe lipowe, aleja kasztanowa, aleja grabowa i grabowolipowa
 park dworski w Przytulinie
 zespół kościoła parafialnego w Wojcieszkowie; kościół murowany 1897-1899 r.,
plebania drewniana ok. 1897 r.
 Izba Regionalna usytuowana jest w najstarszym budynku w Wojcieszkowie
pochodzącym z 1864 roku; w izbie eksponowane są zbiory na które składają się
przedmioty będące w codziennym użytku miejscowej ludności na początku XIX wieku.
oprócz przedmiotów codziennego użytku prezentowane są meble oraz elementy
wyposażenia wnętrz tworzące zaaranżowane wnętrza oraz elementy stroju ludowego
 cmentarz parafialny z przełomu XVIII i XIX w., na cmentarzu pochowana jest trzecia
żona Henryka Sienkiewicza - Maria z Babskich, znajduje się tam również zbiorowa
mogiła żołnierzy gen. Franciszka Kleeberga z Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie
poległych 5.X.1939 r. we wsi Burzec i tam pochowanych, a następnie przeniesionych
na cmentarz w Wojcieszkowie; spoczywają tu także w pojedynczych mogiłach
żołnierze polegli w czasie II wojny światowej oraz żołnierze polegli w roku 1915 oraz
1920
 pomnik upamiętniający żołnierzy poległych w 1920 r. - obelisk, kamieo z krzyżem
metalowym i tablicą; na niej napis Pamięci nieznanym bohaterom poległym
16.8.1920 r. w walce z bolszewikami. Związek Strzelecki Wojcieszków 11.11.1932 r.
 zespół śpiewaczy Lutnia który, może pochwalid się dużą aktywnością w zakresie
krzewienia miejscowej tradycji ludowej i folkloru
 garncarz ludowy (Wiesław Matysiak) w pobliskiej wsi Glinne (2 km na południowyzachód)
 Szlak im. Henryka Sienkiewicza
82
 Szlak im. gen. Franciszka Kleeberga (zielony) poświęcony dowódcy Samodzielnej
Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszkowi Kleebergowi i jego żołnierzom, którzy
w dn. 2-5 października 1939 r. stoczyli pod Kockiem i Wolą Gułowską ostatnią
regularną bitwę z Niemcami, podczas kampanii wrześniowej
 gmina Wojcieszków ma stosunkowo dużą lesistośd - dzięki takiemu zalesieniu na
terenie gminy można spotkad bardzo wiele interesujących zwierząt wśród których
wymienid należy: jelenie, sarny, dziki, zające i lisy; istnieją tu cztery czynne koła
łowieckie
 dolina Małej Bystrzycy i Bystrzycy (Bystrzycy Północnej) wraz z kompleksem stawów
rybnych w Burcu ponad 10 zatwierdzonych i projektowanych pomników przyrody
(jodła jednobarwna, wiąz szypułkowy, kasztanowiec biały, lipa drobnolistna, jesion
wyniosły, klon pospolity, wierzba biała, świerk pospolity, topola czarna)
Baza turystyczna:
 Hotel Skrzetuski w Wojcieszkowie - posiada kilkadziesiąt miejsc noclegowych, salę
restauracyjną i balową; bankomat, stacja paliw
 w izbie regionalnej znajdują się ogromne zbory, których nie powstydziło by się
niejedno muzeum - niestety rozlokowane są w kilku pomieszczeniach i dosłownie
poupychane; koniecznie jest stworzenie sal wystawowych i pomieszczeo, aby
zwiedzający mogli w pełni podziwiad piękno eksponatów; opiekę nad izbą sprawuje
Towarzystwo Przyjaciół Wojcieszkowa
 głównym problemem w rozwoju turystyki na terenie gminy jest niedostateczna
promocja walorów turystycznych, a tym samym niewiedza potencjalnych turystów o
istniejących na terenie gminy atrakcjach - wynika to z braku środków na rozwój
turystyki; infrastruktura turystyczna jest niewystarczająca
83
Punkt turystyczny: Zofibór /gm. Wojcieszków/
lubelskim, w powiecie łukowskim , położona ok. 3 km na wschód od trasy Łuków - Kock

kościół drewniany - 1854 r. wzniesiony na planie prostokąta z węższym prezbiterium
zakooczonym trójbocznie, po bokach którego dwie zakrystie, wnętrze trójnawowe.

dzwonnica drewniana - około 1854 r. usytuowana obok kościoła wybudowana z
drewna na planie kwadratu

w pobliskiej Wólce Domaszewskiej stara gorzelnia (XIX w.) – działająca oraz park
podworski wraz z ruinami i kapliczką przydrożną na drodze do Zofiboru

urozmaicona rzeźba terenu wzdłuż doliny rzeki Bystrzycy Północnej

łowiska i stawy rybne przed mostem w Zofiborze
Atrakcje niewykorzystane: park podworski w Wólce Domaszewskiej, malownicza dolina
Bystrzycy Północnej
Baza turystyczna: brak – najbliższy: Hotel Skrzetuski w Wojcieszkowie – lub w Łukowie
 stworzenie kwatery agroturystycznej (ładny krajobraz, dużo zielni, lasy. dobry dojazd
z miasta)
 z racji ładnego położenia, warunków przyrodniczych warto stworzyd szlak rowerowy
z jednym punktem postojowym (wiata, ławki, stół)
 dobre oznaczenie łowisk
 przynajmniej częściowa restauracja dawnego parku
 umieszczenie tablicy informacyjnej o dawnym dworze i folwarku wraz z jej planem
84
Drewniany kościół z 1854 r. dzwonnica w Zofiborze
Działająca gorzelnia w Wólce Domaszewskiej
85
Punkt turystyczny: Baczków /Gm. Wola Mysłowska/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Ciechomin – Miastków w odległości 8 km od
Żelechowa
 park – w parku 4 pomniki przyrody (jesiony, lipa)
Baza turystyczna: szkolne schronisko młodzieżowe, miejsca noclegowe, mała gastronomia,
bankomat, stacje paliw w leżącym 8 km obok Żelechowie
 utworzenie i oznakowanie szlaku do jazdy konnej
 restauracja parku
 miejscowo fatalny stan nawierzchni dróg
 możliwośd jazdy zachowanym fragmentem oryginalnego bruku
Punkt turystyczny: Ciechomin /Gm. Wola Mysłowska/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Żelechów – Stoczek Łukowski w odległości 6 km
od Żelechowa

kapliczka dwukondygnacyjna – kapliczka przydrożna w postaci kamiennego słupa,
dwukondygnacyjna; ok. 1 km w kierunku wsi Wilczyska.

kapliczka przydrożna
86
 fatalny stan nawierzchni niektórych dróg
Punkt turystyczny: Jarczew /Gm. Wola Mysłowska/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Łuków – Żelechów w odległości 4 km od
Żelechowa
 zespół pałacowo-parkowy – siedziba rodu Podoskich; dwór zbudowany w drugiej
połowie XIX wieku, otoczony parkiem z licznymi pomnikami przyrody oraz aleją
wielogatunkową
 stacja IMiGW – stacja meteorologiczna badająca stężenie ozonu i SO3
Atrakcje niewykorzystane: nieudostępniony zespół dworsko-pałacowy
Baza turystyczna: brak; szkolne schronisko młodzieżowe, miejsca noclegowe, mała
gastronomia, bankomat, stacje paliw w leżącym 4 km obok Żelechowie
 konieczne odnowienie dworu i udostępnienie do zwiedzania
 restauracja parku dworskiego
 możliwośd odwiedzania stacji IMiGW przez szkolne wycieczki
Dwór rodu Podoskich w Jarczewie
87
Punkt turystyczny: Mysłów /Gm. Wola Mysłowska/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Kamieo – Wilczyska w odległości 7 km od
Żelechowa

zespół parkowy – park wraz z przylegającym stawem, w parku dwa pomniki przyrody
(jesiony)

zbiorowa mogiła powstaocza – miejsce spoczynku powstaoców z 1863 roku; krzyż
kamienny z tablicą pamiątkową ogrodzony metalowymi przęsłami
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego i szlaku do jazdy konnej
 restauracja parku
 miejscowo fatalny stan nawierzchni dróg
Punkt turystyczny: Wandów /Gm. Wola Mysłowska/
lubelskim, w powiecie łukowskim, na trasie Żelechów – Łuków w odległości 10 km od Stanina
 kościół
 cmentarz – kwatera żołnierska z września 1939 roku
 mogiła powstaoców – zbiorowa mogiła 25 poległych powstaoców z 1863 roku;
miejscowośd Osiny – ok. 1,5 km od Wandowa
bankomat, stacje paliw w leżącym 13 km obok Żelechowie lub stacja paliw, agroturystyka,
88
pola namiotowe i biwakowe przy szkołach, mała gastronomia w leżącym 10 km obok
Staninie
Punkt turystyczny: Wilczyska /Gm. Wola Mysłowska/
Położenie geograficzne: 51°51’N 21°54’E, w Polsce położona w województwie lubelskim, w
powiecie łukowskim, na Wysoczyźnie Żelechowskiej nad rzeką Wilga, na trasie Stoczek
Łukowski – Żelechów w odległości 4 km od Żelechowa

zespół pałacowo-parkowy – siedziba rodu Korzybskich – ostatnich właścicieli Wilczysk;
dwór zbudowany w połowie XIX wieku dla Jana Korzybskiego, otoczony stawami;
ostatnim żyjącym potomkiem rodu jest Maria Ginter – malarka i pisarka; do dworu
prowadzi aleja dojazdowa z bramą wjazdową, obsadzona lipami zakooczona podjazdem
przy kolistym gazonie; piękny park z ogromnymi klonami, dębami, jesionami i
kasztanowcami (proponowana ochrona pomnikowa)

ruiny zamku – nieliczne pozostałości zamku obronnego z XV wieku, który podczas potopu
szwedzkiego (połowa XVII w.) został zdobyty, złupiony i doszczętnie spalony;

kościół – parafia z XIII/XIV w, kościół wielokrotnie niszczony; obecna wersja z połowy XX
wieku

cmentarz – m.in. mogiła powstaocza z 1863 r.; nagrobek rodziny Korzybskich, mogiła
żołnierska z 1939 roku; przed kościołem ciekawe pomniki dotyczące rodów
zamieszkujących Wilczyska

młyn drewniany – niegdyś wodny, dzisiaj elektryczny, działający; dawne wyposażenie

kuźnia – obok kościoła (działająca)

szlak rowerowy (niebieski0 przebiegający przez Wilczyska

kapliczka z XIX w. – w kształcie groty kamiennej, na drodze Wilczyska - Gózdek
89
Atrakcje niewykorzystane: nieudostępniony zespół dworsko-pałacowy, szlak rowerowy po
malowniczych okolicach Wilczysk i doliny Wilgi
 utworzenie i oznakowanie dodatkowego szlaku rowerowego
 odnowienie dworu i udostępnienie do zwiedzania
 restauracja parku dworskiego wraz z systemem stawów
 zabezpieczenie i uwidocznienie fosy i fragmentów murów zamkowych
 rozpropagowanie kuźni jako miejsca rzemiosła ludowego
 odnowienie zabytkowych nagrobków cmentarza
 organizacja imprez archeologicznych na terenie dawnego zamczyska
 organizacja imprez plenerowych na obszarze zabytkowego parku
 ochrona starodrzewów w parku
Dwór rodu Korzybskich – do niedawna szkoła
Fragment muru zamkowego
90
Kościół w Wilczyskach – widok z parku dworskiego
Młyn drewniany w Wilczyskach - czynny
Mogiła powstaocza 1863 roku
Kuźnia w Wilczyskach – czynna
91
Punkt turystyczny: Wola Mysłowska /Gm. Wola Mysłowska/
lubelskim, w powiecie łukowskim, siedziba gminy Wola Mysłowska; na trasie Żelechów –
Stoczek Łukowski w odległości 6 km od Żelechowa

mogiła żołnierska – zbiorowa mogiła 4 poległych żołnierzy z 1939 roku; przy Urzędzie
Gminy Wola Mysłowska
 utworzenie i oznakowanie szlaku rowerowego oraz szlaku konnego
 ustawienie tablicy informacyjnej o szlaku i jego przebiegu
Mogiła żołnierska przy UG Wola Mysłowska
92
3. Podsumowanie i wnioski
Ziemia Łukowska w powszechnym mniemaniu wielu tutejszych mieszkaoców
(w szczególności ludzi młodych) nie jest atrakcyjna pod względem turystycznym,
rekreacyjnym, przyrodniczym i kulturowym. Rzeczywiście jest tu relatywnie niewiele
obiektów (w porównaniu do regionów typowo turystycznych jak np. Tatry) powszechnie
uważanych za najwartościowsze atrakcje turystyczne, np. licznych zabytków kultury
materialnej takich jak stare kamienice, dobrze rozwiniętej bazy noclegowej, urozmaiconej,
żywej rzeźby terenu.
W rzeczywistości jednak nie jest tak do kooca. Ziemia Łukowska pełna jest wartościowych
obiektów a nawet prawdziwych perełek w skali regionalnej i światowej, które warto a nawet
trzeba pokazad i które podnoszą lub podniosą atrakcyjnośd turystyczną regionu. Zaliczyd do
nich można atrakcje historyczne (np. Dwór w Jagodnem, ruiny zamczyska w Wilczyskach,
ruiny pałacu w Staninie) kulturowe, czy etnograficzne (np. imprezy kulturalne w Woli
Gułowskiej) i przyrodnicze (rezerwat Kra Jurajska, rezerwat Jata, liczne wyrobiska
pozwalające na uprawianie geoturystyki, doliny rzeczne z torfowiskami). Utworzenie Szlaku
będzie wpływało nie tylko na podniesienie jego atrakcyjności turystycznej i wiedzy o
regionie, ale również poczucia własnej wartości, i wartości ziemi, na której przyszło mieszkad
mieszkaocom LGD oraz jej zabytków i ludzi.
Turystyczno-krajoznawczy Szlak Ziemi Łukowskiej może więc realnie zaistnied dzięki
wykorzystaniu istniejącego potencjału turystycznego i obecnej bazy turystycznej.
Niewątpliwie jednak potrzebne są działania, które umożliwią jego zainicjowanie oraz rozwój
(m.in. pozyskanie funduszy zewnętrznych). Pierwszym krokiem w tym kierunku jest
opracowanie Koncepcji Szlaku Ziemi Łukowskiej w oparciu o dostępne materiały
kartograficzne, historyczne, naukowo-przyrodnicze i nieodzowny rekonesans terenowy,
który pozwolił zweryfikowad możliwości jego utworzenia oraz zaproponowad kierunki
rozwoju opisane we wcześniejszej części opracowania. Trzeba jednak pokusid się o
wyciągnięcie dodatkowych wniosków dotyczących całego Szlaku.
1. W trakcie prac wyłoniło się mnóstwo problemów i pomysłów na jego przyszły kształt i
funkcje jakie ma pełnid. Szlak, którego poszczególne punkty opisane są w niniejszej
93
koncepcji ma byd z założenia przeznaczony głównie dla turystów i pasjonatów
(historii, przyrody, kultury) z nieodległych zakątków Polski (w promieniu około 150
km), przyjeżdżających tu na krótki, 2-3 dniowy wypoczynek z dużego (np. Warszawa) i
średniego miasta (np. Siedlce). Lokalna społecznośd na pewno również będzie
korzystad z tego szlaku, chociażby w trakcie weekendowych, jednodniowych
wyjazdów na rodzinne wycieczki rowerowe, które można obecnie spotkad na trasie.
2. W założeniu szlak można pokonad w dowolny sposób: samochodem, pieszo, lub
rowerem, jednak biorąc pod uwagę jego weekendowy, rodzinny i wypoczynkowy
charakter powinien byd „sprofilowany” jako szlak rowerowy, przystosowany
szczególnie dla potrzeb rowerzystów (np. przez ustawienie wiat, stojaków na rowery)
i fascynatów (historii, przyrody, kultury lokalnej itp.).
3. Szlak nie musi byd szlakiem tematycznym, tzn. wyłącznie historycznym, kulturowym,
czy przyrodniczym, lecz multitematycznym, aby był jak najbardziej ciekawy,
zróżnicowany i aby możliwie największa ilośd turystów znalazła wzdłuż niego coś
ciekawego dla siebie. Istnieje jednak możliwośd przemierzania go pod kątem
wybranej tematyki (odwiedzania konkretnych, wybranych miejsc np. związanych
tylko z historią regionu, czy tylko jego przyrodą).
4. Możliwie szeroko należy rozpowszechnid wiedzę na temat Szlaku – jego treści,
przebiegu i bazy turystycznej. W tym celu konieczne jest utworzenie strony
internetowej w postaci popularnego bloga, na którym znajdą się informacje
dotyczące przebiegu i treści szlaku. Będzie tam również możliwośd wypowiedzi osób
przemierzających go oraz podzielenia się swoimi spostrzeżeniami, pomysłami,
zdjęciami, czy filmami i zbudowanie pewnej społeczności, która będzie tą wiedzę
rozpowszechniad w jak najszerszych kręgach. Byd może uda się w ten sposób
nawiązad kontakty z ludźmi, którzy wniosą zupełnie nowe, nieznane dotąd treści.
Kluczem do rozwoju Szlaku i jego promocji jest popularyzacja wiedzy przyrodniczej,
historycznej i etnograficznej na temat regionu wśród ludzi młodych w lokalnych
społecznościach – olbrzymie zadanie ciąży na edukacji regionalnej i historycznoregionalnej w szkołach (potrzebni fachowcy, lub dobrze przygotowani nauczyciele,
pasjonaci i świadkowie wydarzeo zapraszani na lekcje!).
94
5. Należy utworzyd bazę danych na temat imprez odbywających się cyklicznie (i nie
tylko) na obszarze LGD (np. święto karpia w Rykach), udostępnianą na stronie-blogu
Szlaku Ziemi Łukowskiej oraz w lokalnych mediach z pewnym wyprzedzeniem
czasowym (a nie po fakcie!).
6. Koniecznie
trzeba
dążyd
do
przeprowadzenia
inwentaryzacji
(przynajmniej
fotograficznej) starych budynków (głównie chat drewnianych , wiatraków, gorzelni
itp.) znajdujących się na obszarze LGD, gdyż znaczna częśd z nich znajduje się w
fatalnym stanie. Informacje te można będzie umieścid na stronie internetowej Szlaku,
zaś sama inicjatywa może skupiad zainteresowanych problemem mieszkaoców i
wzbogaci warstwę merytoryczną Szlaku.
7. Przebieg Szlaku musi byd dobrze oznaczony w terenie przy pomocy ujednoliconych
graficznie drogowskazów rozmieszczonych tak, aby nawet niedoświadczony turysta
nie mógł zabłądzid i z niego zjechad. Konieczne jest wykonanie tablic informacyjnych
przy wybranych obiektach turystycznych na Szlaku (np. przy ruinach pałacu w
Staninie, na niektórych zabytkowych budynkach, np. starej plebanii i kościele w
Kłoczewie) oraz tablic z mapą przebiegu Szlaku. Istniejące tablice informacyjne
dotyczące ośrodków bazy turystycznej (np. hoteli) trzeba lepiej wyeksponowad a w
niektórych przypadkach nawet ją stworzyd (gdyż nie istnieje! Patrz: niektóre łowiska,
pola namiotowe, agroturystyka w Kłoczewie).
8. Koniecznie trzeba poprawid stan informacji o bazie turystycznej i noclegowej, gdyż na
Szlaku istnieje wiele obiektów noclegowych, o których nie ma dostatecznie
rozpowszechnionych informacji (Eldorado w Zadybiu, Zajazd królewski w Kłoczewie) a
niektóre obiekty turystyczne mogłyby byd w większym stopniu wykorzystywane (np.
Muzeum H. Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej, lub Kopiec Sienkiewicza).
9. Informacja na temat bazy noclegowej musi znaleźd się w Internecie na stronie Szlaku,
lub w innych bazach danych (bardzo trudno doszukad się informacji).
10. Należy wprowadzid ujednolicony system informacji o artystach ludowych (np.
tabliczki informacyjne przed posesjami twórców za ich zgodą – patrz: przykład
Gręzówki), ponieważ stosunkowo niewiele osób wie, gdzie zamieszkują i że w ogóle
95
są w niektórych miejscowościach tacy właśnie ludzie. Należy w miarę możliwości
ujednolicid i wprowadzid oznakowanie czynnych łowisk wędkarskich.
11. Rozpocząd współpracę w zakresie oznakowania szlaków z ZHP, ZHR i Towarzystwem
Przyjaciół Ziemi Łukowskiej, lub podobnymi organizacjami - młodzi ludzie chętnie
pomogą w oznakowaniu Szlaku.
12. Treśd merytoryczna trasy powinna zostad opisana w przewodniku stworzonym do
niego. Nieodzownym elementem uzupełniającym przewodnik musi byd dobrze
wykonana mapa z informatorem. Obydwa te elementy mogłyby byd dostępne do
pobrania i wdrukowania ze strony internetowej-blogu Szlaku.
13. Należy zweryfikowad stan wielu pomników przyrody (również rezerwatów) pod
względem ich zdrowotności (dotyczy głównie drzew), dostępności i dostatecznego
wyeksponowania lub oznakowania w terenie (np. Rezerwat Kulak). Ustanowid nowe
pomniki przyrody (w parku w Wilczyskach dostojne, stare klony, dęby, lipy, jesiony,
kasztanowce). W miarę możliwości trzeba dążyd do rewitalizacji dawnych parków
przydworskich (np. w Wojcieszkowie, Wesołówce, Tuchowiczu, Wilczyskach) a także
miejskich (Stoczek Łukowski) – stanowid one mogą doskonałą atrakcję turystyczną,
ale również miejsce imprez kulturalnych, miejsce czynnego wypoczynku. Ruiny pałacu
w Wesołówce (wraz z parkiem na jego zapleczu) można po odpowiednim
zabezpieczeniu wykorzystad jako doskonałe miejsce otwartych imprez plenerowych
np. dożynek, oraz jako atrakcyjny przystanek na trasie rowerowej.
14. Istnieje od lat prawna a w powiecie niewykorzystywana możliwośd utworzenia
stanowisk dokumentacyjnych chroniących i prezentujących cenne stanowiska
przyrody nieożywionej (np. iłów jurajskich z amonitami w Gołaszynie, wydmy Łysa
Góra w Gręzówce), z której można i należy skorzystad, aby zaprezentowad jej walory
na obszarze LGD.
15. Bezwzględnie należy dążyd do wyeksponowania zasobów rezerwatu geologicznego
Kra jurajska lub przynajmniej umiejscowid w terenie informację o jego położeniu
(której brakuje), zasobach i olbrzymiej wartości dla świata nauki. Jest to jedna z
największych atrakcji turystycznych LGD o znaczeniu światowym a pozostaje od
96
dziesiątków lat niewykorzystana (z rożnych powodów, m. in. stosunków
własnościowych). Istnieje w tym zakresie możliwośd uzyskania pomocy fachowej
oferowana m.in. przez Paostwowy Instytut Geologiczny.
16. Wiele z zabytków kultury materialnej jest w złym stanie (np. ruiny szkoły
w
Wesołówce, stare chaty budowane w stylu łukowskim). W miarę możliwości należy je
zabezpieczad, lub przekazywad innym instytucjom i osobom prywatnym zdolnym
zabezpieczyd lub poddad renowacji (patrz: przykład Dworu w Jagodnem).
17. Na obszarze LGD istnieje wiele atrakcji turystycznych (np. kościoły, Kopiec
Sienkiewicza), które nie są dostatecznie wyeksponowane (sensu stricto) – należy więc
szukad sposobów na ich lepszą ekspozycję (np. podświetlid w nocy, lepiej oznakowad
dojazd/dojście).
18. Drogi wzdłuż których przebiega trasa Szlaku są z reguły w dobrym stanie, są jednak
odcinki, które bezwzględnie trzeba naprawid.
19. Na obszarze LGD żyją ludzie – fascynaci i patrioci, kochający ziemię na której
mieszkają, poświęcający się dla niej i dla zachowania pamięci historycznej oraz
zabytków kultury materialnej i niematerialnej (np. P. Jadwiga Jóźwik z Wojcieszkowa).
Należy udzielid im fachowej pomocy merytorycznej w pozyskiwaniu funduszy
zewnętrznych (w tym unijnych) na rozwój ich działalności (m.in. pozyskanie budynku
na Izbę Pamięci w Wojcieszkowie, rozbudowa Izby Regionalnej w Goździe), gdyż
wykonują
oni
oddolnie
działania
zmierzające
do
podniesienia
potencjału
turystycznego LGD. Potrzebne jest również rozpowszechnianie informacji o ich
działalności.
20. Bezwzględnie należy wspomagad merytorycznie pozyskiwanie środków zewnętrznych
przez prywatnych właścicieli niektórych zabytkowych budynków, zespołów
folwarcznych itd., aby mogli doprowadzid je do należytego stanu lub zagospodarowad
(np. gorzelnia i stajnia w Zadybiu, Dwór Korzybskich i park w Wilczyskach) oraz ludzi
chcących założyd działalnośd agroturystyczną - rozbuduje się w ten sposób oddolnie
baza noclegowa przy Szlaku. Pomagad w ten sposób należy również ludziom –
97
artystom ludowym, aby mogli pokazad swoją pracę i jej efekty (np. odnowid kuźnię w
Wilczyskach, młyn wodny w Wilczyskach).
21. Doliny rzek: Krzna, Czarna, Bystrzyca, Mała Bystrzyca, Okrzejka, Świder, są doskonałe
do tworzenia ścieżek przyrodniczych, które należy inicjowad i wspomagad ich
powstawanie, lub funkcjonowanie – zwiększy to potencjał turystyczny Szlaku Ziemi
Łukowskiej, podniesie poziom wiedzy przyrodniczej i poczucie wartości terenów
położonych na ścieżce a należących do poszczególnych właścicieli. Każda z takich
ścieżek powinna mied opracowane i wydane materiały informacyjne dostępne
również dla turystów.
22. Szlak Ziemi Łukowskiej ma szanse realnie zaistnied i rozwijad się relatywnie niedużymi
nakładami środków, jeśli będzie wspomagany fachową, merytoryczną pomocą dla
obywateli chcących pozyskiwad środki zewnętrzne (niektórzy mieszkaocy chcą
pozyskad środki na budowę kwatery agroturystycznej a nie wiedzą jak to zrobid).
23. Koniecznie należy nawiązad współpracę merytoryczną z ośrodkami naukowymi, które
służą pomocą np. w dziedzinie archeologii, botaniki, geologii, geografii itd. i są w
stanie pomóc merytorycznie budowad szlak (niektóre miejsca wymagają przebadania
pod kątem archeologicznym – np. Gródek w dolinie Małej Bystrzycy, lub grodzisko w
dolinie Krzny w gminie Trzebieszów, źródło w dolinie Świdra, gdyż mogą stad się
cenną atrakcją turystyczną). W Wilczyskach istnieje stanowisko archeologiczne na
obszarze dawnego zamczyska – wystarczy rozpropagowad wiedzę na ten temat
uzyskując materiały od konserwatora zabytków a będzie można zorganizowad
(cykliczną) imprezę archeologiczną o co najmniej lokalnym i ponadlokalnym zasięgu.
24. Na obszarze LGD znajduje się mało naturalnych zbiorników wodnych, ale znaczna
ilośd sztucznych, prywatnych stawów w dolinach rzek (np. Czarnej) które można
wykorzystad jako łowiska i utworzyd ich sied, częśd z nich już powstaje do
wykorzystania pod tym kątem – należy wspomagad ich rozwój.
25. Wiele obiektów turystycznych (np. rezerwat Kra Jurajska, Izydory) mogłoby byd
udostępnionych pod warunkiem uregulowania stosunków własnościowych – trzeba
dążyd do ich uregulowania.
98
26. Na terenie LGD znajduje się również kilka ciekawych obiektów będących przykładami
współczesnej, nietypowej sztuki ludowej (np. kapliczka „baszta” w Woli Cichomskiej),
lub archaizmów technicznych wartych pokazania (np. droga Ciechomin – Baczków –
możliwośd przejazdu oryginalną drogą brukowaną, tzw. „kocimi łbami”).
27. Walorem turystycznym obszaru LGD jest jego seminaturalny, rolniczy krajobraz (np.
łąki nad Swarzyną, aleja drzew na drodze Janopol-Kłoczew, malownicza aleja
kasztanowa z Jagodnego do Gęsiej Woli z drogą gruntową) – należy dążyd do jego
utrzymania, rozwoju i wykorzystania np. przez prowadzenie tras i szlaków
turystycznych, czy plenerów fotograficznych głównie na jego obszarze.
28. Większośd obszaru LGD ma charakter równiny (Równina Łukowska) lub falisty
(Wysoczyzna Żelechowska), istnieje więc koniecznośd i możliwośd utworzenia kilku
punktów widokowych przy trasie Szlaku (np. w Zabielu, Wólce Poznaoskiej, Stoczku
Łukowskim, Wojcieszkowie).
29. Powstały Szlak Ziemi Łukowskiej – powinien mied opracowaną strategię promocji,
gdyż może stad się produktem turystycznym, który należy w odpowiedni sposób
„sprzedad” możliwie szerokiej gamie odbiorców.
Jak wynika z powyższych rozważao, Szlak Ziemi Łukowskiej może powstad w oparciu o już
istniejące atrakcje i walory turystyczne (historyczne, kulturowe, przyrodnicze). Warunkiem
jego zaistnienia i funkcjonowania wydaje się byd przede wszystkim wprowadzenie do
społeczeostwa szeroko pojętej informacji o Szlaku: jego treściach, przebiegu i elementach
oraz infrastrukturze turystycznej (głównie bazie noclegowej). Informacja, a w zasadzie jej
brak będzie (i jest) czynnikiem hamującym rozwój turystyki i krajoznawstwa na obszarze
LGD, gdyż ludzie nie znający podstawowych faktów o przestrzeni, w której mieszkają nie są w
stanie jej docenid i wykorzystad jej wartości. Drugim elementem niezbędnym dla
zainicjowania i działania Szlaku jest infrastruktura turystyczna, wymagająca rozbudowy i
naprawy, co dziś jest możliwe bardziej niż kiedykolwiek w historii, ze względu na możliwości
pozyskiwania funduszy zewnętrznych. Trzecim elementem uruchomienia i funkcjonowania
Szlaku jest inicjowanie i wspomaganie oddolnych działao lokalnych społeczności dla rozwoju
Szlaku.
99

Koncepcja tworzenia Szlaku Ziemi Łukowskiej

Transkrypt

Podobne dokumenty

OZNAKOWANIE SZLAKU ŻEGLOWNEGO Jezior i szerokich dróg

Na szlaku - sp1

Turystyka da pracę

Grzegorz Ozimińki i Maciej Stromczyński w Klubie Podróżnika

deklaracja członka stowarzyszenia rehabilitacji i turystyki

ZAPROSZENIE NA WARSZTATY SZKOLENIOWE Pomorska Droga

Na IV etapie żółtego szlaku trójmiejskiego . Dzisiejszy szlak: kwiat