Raport merytoryczny z konferencji pn. Czy klaster potrzebuje

Raport merytoryczny z konferencji
pn. Czy klaster potrzebuje koordynatora? Rola i kompetencje koordynatora
w rozwoju klastra
25 października 2012 r. w Warszawie
Dnia 25 października 2012 r. odbyła się konferencja zamykająca przedsięwzięcie PARP
pn. Polskie klastry i polityka klastrowa”.
Temat konferencji: „Czy klaster potrzebuje koordynatora? Rola i kompetencje koordynatora
w rozwoju klastra”.
Konferencję otworzyła Grażyna Henclewska, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie
Gospodarki. W swoim wystąpieniu podkreśliła duże znaczenie klastrów dla poprawy
konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. W tym kontekście istotnego znaczenia
nabierają dalsze inwestycje w rozwój kapitału ludzkiego oraz poprawa efektywności polityki
publicznej, co zostało ujęte m.in. w rekomendacjach dla polityki rozwoju klastrów,
opracowanych przez Grupę roboczą ds. polityki klastrowej. Minister Henclewska zaznaczyła,
że klastry są ważnym priorytetem polityki gospodarczej, dlatego w strategii innowacyjności
i efektywności gospodarki znalazły się odpowiednie zapisy, które umożliwią wprowadzenie
w nowej perspektywie finansowej instrumentów wsparcia dla klastrów i przedsiębiorstw
w nich działających. Minister wskazała na potrzebę wzmocnienia działań klastrów w obszarze
innowacyjności i umiędzynarodowienia, a także rozwoju współpracy międzyregionalnej.
Bożena Lublińska-Kasprzak, Prezes PARP, na wstępie podziękowała tym, dzięki którym
przedsięwzięcie Polskie klastry i polityka klastrowa mogło zostać zrealizowane,
w szczególności Ministrowi Waldemarowi Pawlakowi, za objęcie przedsięwzięcia PARP
patronatem Ministra Gospodarki, a także przedstawicielom samorządów regionalnych oraz
członkom Grupy roboczej ds. polityki klastrowej. Zaznaczyła, że celem konferencji jest nie
tylko przedstawienie efektów przedsięwzięcia, ale także dyskusja nad przyszłością polskich
klastrów. Podkreśliła, że rola i kompetencje koordynatora to temat szczególnie istotny
w kontekście ogłoszenia przez PARP roku 2012 rokiem dobrego zarządzania. Prezes zwróciła
uwagę, że szczególnym efektem realizowanego przedsięwzięcia jest oparcie działań na
rzeczywistym partnerstwie pomiędzy administracją, biznesem oraz instytucjami otoczenia
biznesu.
Joanna Podgórska, Dyrektor Departamentu Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności
PARP, w ramach prezentacji wprowadzającej przedstawiła ofertę działań PARP na rzecz
klastrów, dotyczącą tworzenia programów inwestycyjnych, działalności międzynarodowej
oraz kreowania polityki klastrowej. Podkreśliła, że celem przedsięwzięcia Polskie klastry i
polityka klastrowa było m.in. odpowiedzieć na wyzwania jakie zidentyfikował benchmarking
klastrów, przeprowadzony w 2010 roku. Przedstawiła efekty realizowanego przedsięwzięcia,
do których należą m.in. stymulowanie dyskusji w środowisku polskich klastrów, promocja
klastrów, transfer wiedzy poprzez wydanie licznych publikacji, a także sformułowanie
rekomendacji dla przyszłej polityki klastrowej przez Grupę roboczą powołaną w ramach
przedsięwzięcia PARP.
1
W dalszej części konferencji głos zabrali koordynatorzy klastrów z Polski - Andrzej Rybka
oraz Francji - Jean Verrier i Christian Traisnel, którzy przez pryzmat swoich doświadczeń
przedstawili wnioski i rekomendacje na temat roli koordynatora w klastrze.
Andrzej Rybka z Doliny Lotniczej wskazał, że kluczową rolą koordynatora jest łączenie
podmiotów funkcjonujących w klastrze i jego otoczeniu, a w szczególności przedstawicieli
nauki i biznesu. Koordynator powinien umieć zidentyfikować i pokazać obszary współpracy
pomiędzy konkurującymi przedsiębiorstwami. Zauważył, że koordynator odgrywa istotną rolę
w rozwijaniu kontaktów międzynarodowych, zaznaczając, że z punktu widzenia MSP
wyjątkowo cenna jest pomoc w dostępie do klientów, natomiast z perspektywy dużych
przedsiębiorstw – rozwijanie bazy poddostawców. Wśród zagrożeń dla klastrów wymienił
m.in. „rozluźnienie” więzów partnerskich, które następuje wraz ze wzrostem liczby
partnerów. Jego zdaniem koordynator może odpowiadać na to wyzwanie stymulując
ściślejszą współpracę w mniejszych grupach tematycznych łączących podmioty
zainteresowane współpracą w określonym temacie czy projekcie.
Jean Verrier z I-Trans, francuskiego klastra systemów transportowych, opisując swoje
doświadczenia, wskazał, że klaster ten koncentruje się głównie na rozwijaniu działalności
badawczo-rozwojowej swoich podmiotów, a także lobbingu na szczeblu europejskim m.in.
poprzez European Railway Clusters Initiative. Wskazał, że koordynator powinien przede
wszystkim pełnić rolę swoistego katalizatora, czyli potrafić zdobyć i utrzymać zaufanie
(w tym zapewnić poufność), zrozumieć i zarządzać złożonością w klastrze, a także
optymalizować finansowanie publiczne i prywatne. Podkreślił również, że powinien
umiejętnie koordynować działania i „dzielić pracę” pomiędzy zaangażowane podmioty,
jednocześnie ciągle pamiętając o wytyczonym przez klaster kierunku działania. Jean Verrier
zauważył, że koordynator klastra powinien być w zasadzie artystą.
Ostatnią prezentację spośród koordynatorów klastrów przedstawił Christian Traisnel z cd2e,
francuskiego klastra technologii środowiskowych. Wśród wniosków wskazał, że koordynator
nie powinien być konkurentem, a raczej pełnić funkcje komplementarne w stosunku do
podmiotów działających w tym samym obszarze tj. izb gospodarczych, inkubatorów,
konsultantów itp. W konsekwencji tego typu instytucje należy traktować jako partnerów.
Jednocześnie podkreślił, że ważnym wyzwaniem jest zdefiniowanie swojej pozycji (jako
koordynatora) i roli w stosunku do pozostałych podmiotów. Zaznaczył, że jako koordynator
koncentruje się na kilku najważniejszych kwestiach istotnych z punktu widzenia strategii
rozwoju klastra, a w pozostałe obszary działania angażuje różnych partnerów.
Christian Ketels z Centrum Strategii i Konkurencyjności w Sztokholmie przedstawił
prezentację nt. znaczenia polityki publicznej w rozwoju klastrów. Podkreślił, że klastry
powinny być traktowane jako narzędzie polityki publicznej, nie zaś jako cel, także dlatego, że
w dłuższej perspektywie przechodzą one różne fazy rozwoju, w tym mogą zanikać lub
przekształcać się w nowe klastry. Jego zdaniem klastry oferują ramy dla organizowania
i wdrażania polityki publicznej oraz inwestycji publicznych na rzecz rozwoju gospodarczego.
Jako uzasadniony sposób interwencji wskazał oddziaływanie na podnoszenie
konkurencyjności danego skupiska, w tym zwiększanie zachodzących w nim interakcji, co
powinno skutkować jego dalszym rozwojem (tj. napływem firm, talentów itp.). Jednocześnie
2
przestrzegł przed utrwalaniem istniejącej struktury gospodarczej i klastrów poprzez
ukierunkowane dotacje, a także wskazał, że rząd nie powinien odgórnie definiować
priorytetów działań klastrowych. Wskazał, że wyzwaniem dla rządu powinno być wspieranie
nowych, wyłaniających się klastrów. Christian Ketels zwrócił uwagę, że Polska będąc na
etapie kreowania kompleksowej polityki klastrowej jest w komfortowej sytuacji, ponieważ
może czerpać inspiracje z doświadczeń zagranicznych programów takich jak Spitzencluster,
Vinnväxt czy BSR Stars.
Jean Marie Pruvot z Centrum Rozwoju Innowacji Nord-France wypowiedział się nt.
kompetencji koordynatora w kontekście rozwoju inteligentnych specjalizacji w regionie Lille.
W regionie tym managerowie klastrów, działając w ramach grup roboczych, są wiodącymi
partnerami przy tworzeniu i realizowaniu Regionalnej Strategii Innowacji. Francuski ekspert
wskazał, że ich zadania polegają na zapewnianiu dostępu do wiedzy fachowej,
identyfikowaniu potrzeb interesariuszy, aktywizowaniu przedstawicieli firm, opracowywaniu
planów działania, przeprowadzaniu zaplanowanych działań oraz przygotowywaniu raportów.
W tych działaniach wspiera ich organizacja Nord France Innovation Développement
dostarczając niezbędnej metodologii, organizując spotkania i szkolenia, a także
przeprowadzając badania i zbierając dane. Agencja ta nie pracuje bezpośrednio z firmami, ale
właśnie z koordynatorami klastrów i innymi instytucjami otoczenia biznesu, wpływając w ten
sposób – niejako pośrednio – na rozwój klastrów i inteligentnych specjalizacji.
Przebieg panelu oraz wnioski i rekomendacje ekspertów
Drugą część konferencji wypełnił panel dyskusyjny, w ramach którego przedstawiciele
środowiska biznesu, nauki oraz administracji skoncentrowali się na kwestiach oczekiwań
otoczenia oraz członków klastrów wobec koordynatora.
Moderatorem panelu był prof. dr hab. Bogusław Plawgo z Uniwersytetu w Białymstoku,
natomiast panelistami byli:
 Kazimierz Murzyn, Dyrektor Zarządzający klastrem Life Science Kraków
 Piotr Wojaczek, Przewodniczący Konferencji SSE, Prezes Katowickiej SSE
 Marzena Mażewska, Prezes Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji
i Przedsiębiorczości
 Andrzej Rybka, Dyrektor Klastra Dolina Lotnicza
 Przemysław Szefler – przedsiębiorca i członek Rady Pomorskiego Klastra Interizon
 Joanna Kułdo – Wrocławski Park Technologiczny, klaster Nutribiomed
 Michał Olszewski, Wiceprezydent Miasta Warszawa
 Stanisław Szultka – ekspert w przedsięwzięciu Polskie klastry i polityka klastrowa
Choć potencjał ekonomiczny powinien stanowić fundament funkcjonowania klastra, to nie
zawsze gwarantuje on rozwój klastra. Kluczową rolę w efektywnym wykorzystaniu zasobów
może pełnić koordynator. Na podstawie wypowiedzi uczestników dyskusji można stwierdzić,
że klaster nie może rozwijać się bez dobrego koordynatora. Co to jednak znaczy „dobry
koordynator”? Jakie oczekiwania w stosunku do niego posiadają przedstawiciele biznesu,
nauki i administracji? Jakiego rodzaju podmioty powinny angażować się w pełnienie funkcji
koordynacji? Jakie nowe wyzwania stoją przed koordynatorami polskich klastrów? Między
innymi na te pytania uczestnicy panelu starali się znaleźć odpowiedź w trakcie dyskusji.
3
Zakres zadań realizowanych przez koordynatora może być bardzo szeroki. Paneliści
zauważyli, że jego działania powinny koncertować się wokół dwóch głównych obszarów –
administrowania i animowania. Z jednej strony koordynator powinien zapewniać ramy
organizacyjne dla wspólnych przedsięwzięć oraz wspierać swoimi umiejętnościami ich
realizację, a z drugiej powinien podejmować działania służące rozwojowi współpracy
pomiędzy podmiotami klastra (budować zaufanie, stymulować kontakty itp.).
Pomimo że koordynator powinien być niejako strażnikiem strategii i wizji rozwojowej
klastra, to – zdaniem Andrzeja Rybki – jej określenie należy do członków klastra.
Koordynator to pewnego rodzaju ster, który utrzymuje właściwy kurs poszczególnych
przedsięwzięć, nie zaś całej inicjatywy. Jego rola powinna polegać na organizowaniu
procesów uzgadniania wspólnych kierunków działania i pożądanych przedsięwzięć
niezbędnych dla rozwoju klastra. Wskazywano, że koordynator powinien także znaleźć
miejsce na swoje usługi, które są nastawione na spełnianie potrzeb i oczekiwań aktorów
klastra. Stanisław Szultka podkreślił, że rolą koordynatora jest przede wszystkim kreowanie
wartości dodanej dla podmiotów klastra i poszukiwanie sposobów realizacji celów klastra.
Każdy klaster jest inny, działa w specyficznym środowisku, w związku z tym metody
osiągnięcia tych celów mogą być bardzo różne.
W trakcie dyskusji zwrócono uwagę, że charakter działań koordynatora, a tym samym jego
rola, ewoluuje wraz z rozwojem klastra. W początkowej fazie najistotniejszym zadaniem jest
przede wszystkim budowanie zaufania pomiędzy podmiotami w klastrze, które jest
niezbędnym warunkiem współpracy. W dalszym etapie, na znaczeniu zyskują czynności
bardziej menadżerskie związane z koordynacją wspólnych projektów oraz biznesowy aspekt
dotyczący przede wszystkim reprezentowania klastra, nawiązywania kontaktów z partnerami
zewnętrznymi, negocjowania warunków współpracy.
W trakcie dyskusji zwrócono uwagę, że koordynator powinien być pomostem pomiędzy
przedsiębiorcami a przedstawicielami administracji publicznej i sfery nauki. Kluczową rolę
odgrywa przede wszystkim w procesie transferu technologii, ze względu na trudności
w komunikacji pomiędzy światem biznesu i nauki. Joanna Kułdo zaznaczyła, że jednostka
naukowa może wiele zaoferować klastrom, zwłaszcza tym, które są oparte na wiedzy, jednak
„ten potencjał powinien być w jakiś sposób przetworzony, tak żeby był w łatwej formie
podany biznesowi”.
Michał Olszewski, Wiceprezydent Miasta Warszawa, odnosząc się do relacji pomiędzy
klastrami a administracją nadmienił, że jednostki samorządu terytorialnego nie powinny zbyt
mocno uczestniczyć w inicjatywie klastrowej, ponieważ istnieje ryzyko, że w którymś
momencie będzie ona dopingowana zatracając zdolność do generowania wartości dodanej.
Zaznaczył, że zaangażowanie sektora publicznego powinno być minimalne, a jego rola
powinna polegać głównie na sieciowaniu klastrów, czego przykładem jest inwestycja pn.
Warszawska Przestrzeń Technologiczna – Centrum Przedsiębiorczości Smolna 6.
Należy pamiętać – podkreślali paneliści – że koordynator nie jest samotną wyspą. Jego
aktywność może nie przynieść pożądanych rezultatów, jeżeli nie znajdzie partnerów po
stronie liderów ze sfery biznesu, nauki i administracji. Rozwój klastra wymaga zarówno
4
sprawnego koordynatora, jak i aktywności jego aktorów. Według Kazimierza Murzyna
niezbędna w tym przypadku jest umiejętność gromadzenia ludzi mądrzejszych od siebie.
Z kolei zdaniem Marzeny Mażewskiej koordynator powinien również umiejętnie korzystać
z sieci wsparcia dostępnej w regionie np. usług świadczonych przez instytucje otoczenia
biznesu. Współpraca z instytucjami otoczenia gospodarczego jest o tyle istotna, iż często
dysponują one zasobami i kompetencjami niedostępnymi dla pojedynczych przedsiębiorstw
lub koordynatora.
Paneliści zastanawiali się jaki rodzaj instytucji może najlepiej pełnić rolę koordynatora
klastra. Wskazali, że może to być podmiot reprezentujący biznes, naukę, administrację czy też
otoczenie biznesu. Dobrze w tej roli może sprawdzić się zarówno jeden z członków klastra,
jak i instytucja zewnętrzna. Wybór koordynatora powinien zależeć przede wszystkim od
etapu rozwoju inicjatywy. Młode inicjatywy, w tzw. fazie zalążkowej, mają inne potrzeby
i oczekiwania niż dojrzałe klastry.
Piotr Wojaczek, Prezes Katowickiej SSE, jest przekonany, że jednostki zarządzające
specjalnymi strefami ekonomicznymi są odpowiednimi kandydatami do podjęcia tej roli. Nie
tylko ze względu na posiadanie odpowiednich zasobów finansowych. To chodzi również
o reputację, prestiż i autorytet – wyliczał. Zarządzający strefami posiadają w środowiskach
autorytet, który ułatwia im prząść nić porozumienia. Z kolei Marzena Mażewska wskazała, że
właściwymi instytucjami mogłyby być parki naukowo-technologiczne czy inkubatory.
Według Pani Mażewskiej są do tego dobrze przygotowane, a także wiarygodne i neutralne.
Przemysław Szefler zaznaczył, że optymalną sytuacją jest koordynowanie klastra przez
więcej niż jedną instytucję czy zespół osób. Biorąc pod uwagę dwoistą rolę koordynatora,
zauważył, że funkcji administracyjnej nie może sprawować biznesowy członek klastra,
ponieważ może to rodzić wątpliwości o jego neutralność, szczególnie w przypadku takiej
branży jak ICT – rozproszonej i silnie konkurującej. Natomiast w realizowaniu działań
animacyjnych mógłby się dobrze sprawdzić, dzięki rozumieniu potrzeb przedsiębiorców.
Podejmując watek wyzwań przyszłości, Stanisław Szultka wskazał na potrzebę planowania
działań w dłuższej perspektywie czasowej oraz śledzenia otoczenia zarówno w kontekście
krajowym, jak i międzynarodowym. Dziś wiele inicjatyw koncentruje się na bieżących
problemach, a nie wyzwaniach przyszłości. Tymczasem warto skupiać się na obszarach,
w których firmy dziś bezpośrednio ze sobą nie rywalizują, w których mają szansę wspólnie
zdobyć kompetencje i osiągnąć korzyści w przyszłości. W obliczu globalnej konkurencji,
koordynator powinien także poszukiwać źródeł unikalności klastra – atutów, obszarów,
w których klaster ma rzeczywiste przewagi, i które pomogą wyróżnić się na tle innych.
Dyskusja pokazała, że nie istnieje uniwersalny wzorzec, który można byłoby wprost
zastosować w każdym z klastrów. Funkcje koordynatora ulegają zmianie w zależności od
takich czynników jak cykl życia klastra, branża, liczba członków. Spotkanie dowiodło, że
oczekiwania wobec koordynatora są olbrzymie, jednak niemożliwe jest żeby jednocześnie
spełniał je wszystkie. Dlatego koordynator powinien wybierać te najważniejsze w konkretnej
sytuacji i wykazywać się elastycznością w doborze optymalnego modelu działania, a przede
wszystkim umiejętnie współpracować z partnerami zarówno wewnątrz klastra, jak i z jego
otoczenia.
5
W konferencji wzięło udział ponad 140 uczestników, w tym: animatorzy i przedstawiciele
klastrów, przedsiębiorcy i pracownicy przedsiębiorstw, przedstawiciele instytucji otoczenia
biznesu, przedstawiciele jednostek badawczo-rozwojowych oraz jednostek samorządu
terytorialnego.
Moderatorem konferencji był prof. dr hab. Bogusław Plawgo z Uniwersytetu w Białymstoku,
Wydział Ekonomii i Zarządzania.
Raport został przygotowany w ramach przedsięwzięcia PARP: „Polskie klastry i polityka
klastrowa”.
Przedsięwzięcie PARP jest współfinansowane przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu systemowego PARP: „Rozwój
zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”
z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 2.1.3.
6