Show publication content!

Transkrypt

GDA SKI UNIWERSYTET MEDYCZNY
Maria Orzelska-Blomberg
Przydatno analizy cefalometrycznej
topografii ko ci gnykowej
w ortodoncji
GDA SK 2016
Wydano za zgod
Dziekana Wydziału Lekarskiego
Zakład Anatomii Klinicznej
Gda ski Uniwersytet Medyczny
Promotor
Prof. dr hab. Marek Grzybiak
Medical University of Gdansk 2016
ISBN 978-83-65098-46-7
Składam podzi kowania,
Panu Profesorowi Markowi Grzybiakowi, Kierownikowi Zakładu Anatomii
Klinicznej Gda skiego Uniwersytetu Medycznego
oraz
Pani dr hab. n. med. Annie Wojtaszek-Słomi skiej, Kierownikowi Zakładu
Ortodoncji Gda skiego Uniwersytetu Medycznego,
za wło one serce, opiek oraz wsparcie w napisaniu prezentowanej rozprawy.
Całej Rodzinie, która wspierała mnie w ka dym momencie.
Przyjaciołom, którzy mnie mobilizowali do pracy.
5
SPIS TRE CI
WYKAZ U YWANYCH SKRÓTÓW ............................................................... 8
1.
WST P....................................................................................................... 9
1.1 Anatomia i topografia ko ci gnykowej .................................................... 10
1.2 Badania topografii ko ci gnykowej .......................................................... 16
1.3 Metody badania poło enia ko ci gnykowej ............................................. 19
1.4 Uło enie ko ci a wiek .............................................................................. 19
1.5 Dymorfizm płciowy ko ci gnykowej ....................................................... 20
1.6 Uło enie ko ci gnykowej a ryzyko wyst pienia Zespółu
Obturacyjnego Bezdechu Sennego .......................................................... 21
1.7 Poło enie ko ci gnykowej a zgryz i typ szkieletu .................................... 23
2.
CEL PRACY ............................................................................................ 24
3.
MATERIAŁ I METODY......................................................................... 25
4.
WYNIKI................................................................................................... 35
4.1. Wyniki bada cefalometrycznych w grupie kontrolnej ........................... 35
4.2 Wyniki bada cefalometrycznych w grupie badanej ............................... 37
4.3. Porównanie poło enia ko ci gnykowej w grupie badanej
z uwzgl dnieniem płci i klasy szkieletowej ............................................. 39
4.3.1. Porównanie poło enia ko ci gnykowej w grupie badanej
u kobiet i m czyzn z I klas szkieletow ...................................39
kobiet i m czyzn z II klas szkieletow ....................................41
kobiet i m czyzn z III klas szkieletow ...................................43
4.4 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z grupy badanej
z uwzgl dnieniem klasy szkieletowej z kobietami z grupy
kontrolnej ................................................................................................. 45
4.4.1
Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy
I i kobiet z grupy kontrolnej ........................................................45
6
4.5.
4.4.2
II i kobiet z grupy kontrolnej.......................................................47
4.4.3
III i kobiet z grupy kontrolnej .....................................................49
Poło enie ko ci gnykowej u kobiet w obr bie grupy badanej............ 51
4.5.1
I i II ..............................................................................................51
4.5.2
I i III ............................................................................................53
4.6. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z grupy badanej
z uwzgl dnieniem klasy szkieletowej z m czyznami z grupy
kontrolnej ................................................................................................. 55
4.6.1
Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z
podgrupy I i m czyzn z grupy kontrolnej ..................................55
4.6.2
Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z
podgrupy II i m czyzn z grupy kontrolnej ................................57
4.6.3
Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn
z podgrupy III i m czyzn z grupy kontrolnej ...........................59
4.7. Poło enie ko ci gnykowej u m czyzn w obr bie grupy badanej ........... 61
4.7.1
z podgrup I i II.............................................................................61
4.7.2
z podgrup I i III ...........................................................................63
4.8 Podsumowanie wyników ......................................................................... 65
5.
DYSKUSJA ............................................................................................. 69
5.1 Dymorfizm płciowy poło enia ko ci gnykowej....................................... 72
5.2 Poło enie ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn z uwzgl dnieniem
klas szkieletowych ................................................................................... 74
5.2.1
Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej
u kobiet ........................................................................................74
5.2.2
Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej
u kobiet ........................................................................................76
7
5.2.3
Poło enie ko ci gnykowej u dorosłych kobietpodsumowanie.............................................................................78
5.2.4
Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej
u m czyzn ..................................................................................79
5.2.5
Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej
u m czyzn ..................................................................................81
5.2.5
Poło enie ko ci gnykowej u m czyzn- podsumowanie.............82
5.3 Ko
gnykowa jako stra nik dro no ci dróg oddechowych .................... 83
6.
WNIOSKI ................................................................................................ 89
7.
PI MIENNICTWO .................................................................................. 90
8.
STRESZCZENIE ..................................................................................... 96
9.
SUMMARY ........................................................................................... 100
8
WYKAZ U YWANYCH SKRÓTÓW
BMI
MRI
–
–
CT
–
CBCT –
OSAS –
PAS
–
Body Mass Index / wska nik masy ciała
Magnetic Resonance Imaging / Rezonans
magnetyczny
Computer Tomography / Tomografia komputerowa
Cone Beam Computer Tomography / Sto kowa tomografia
komputerowa
Obstructive Sleep Apnea Syndrome / Zespół Obturacyjnego
Bezdechu Sennego
Posterior Airway Space
9
1.
WST P
Ko ci twarzowej cz ci czaszki s znane ze swojej zło onej anatomii. Rozwijaj si w otoczeniu tkanek mi kkich, które pełni ró ne role zwi zane
z funkcjami yciowymi [12]. Do ko ci czaszki zaliczana jest równie ko gnykowa, pomimo i poło ona jest na szyi [13, 43].
Do rozwoju twarzowej cz ci czaszki dochodzi mi dzy 21 a 25 dniem ycia
zarodkowego. W 5 tygodniu z górnej cz ci pierwszego łuku skrzelowego,
zwanego uchwowym, wykształca si wyrostek szcz kowy, z dolnej cz ci wyrostek uchwowy, mi nie wacze, główna cz
j zyka, młoteczek
i kowadełko. Z drugiego łuku skrzelowego, zwanego gnykowym, powstaj : rogi
mniejsze i górna cz
trzonu ko ci gnykowej, wyrostek rylcowaty, wi zadło
rylcowo-gardłowe, strzemi czko i mi nie: strzemi czkowy, tylny brzusiec
mi nia dwubrzu cowego, rylcowo-gnykowy i wszystkie mi nie mimiczne.
Łuk ten zaopatruje t tnica szyjna zewn trzna i VII nerw czaszkowy (twarzowy).
Z kolejnego trzeciego łuku tarczowo-gnykowego powstaje ogonowa cz
trzonu oraz rogi wi ksze ko ci gnykowej. Unaczynienie pochodzi od t tnicy szyjnej
zewn trznej a unerwienie poprzez IX nerw czaszkowy (j zykowo-gardłowy).
Mi sie rylcowo-gnykowy mo e posiada ró ne pochodzenie, z drugiego lub
trzeciego łuku skrzelowego [9, 36].
Zainteresowanie rol ko ci gnykowej a szczególnie jej relacj topograficzn
do szkieletu czaszki wzrosło w ci gu ostatnich dwóch dekad [23, 61]. Podkrelana jest jej rola jako wielokierunkowy ł cznik, który bierze udział w procesie
oddychania, mowy, połykania i kontrolowania poło enia głowy [10, 69, 64].
Dotychczas powstało jednak niewiele prac dotycz cych czynno ci kompleksu gnykowego i jego funkcji, szczególnie w uj ciu ortodontycznym. Istotne
staje si podj cie bada nad wpływem nieprawidłowo ci szkieletowych i ich
wpływu na topografi ko ci gnykowej.
10
1.1
Anatomia i topografia ko ci gnykowej
Ko gnykowa jest ko ci nieparzyst i niepoł czon bezpo rednio z innymi
strukturami kostnymi. Składa si z trzonu i dwóch par rogów: wi kszych
i mniejszych [3, 6, 13, 43, 49] (Ryc. 1, Ryc. 2). Arensburg po odkryciu ko ci
gnykowej z okresu paleolitu stwierdza, e kształt i jej rozmiar nie zmieniły si
do dzisiaj [5].
Ryc.1.
Fig. 1.
Ko gnykowa według Gray‘a
Hyoid bone according to Gray
Do podkowiastej struktury ko ci gnykowej przyczepiaj si mi nie: z grupy
nadgnykowych, podgnykowych, jeden mi sie gardła - zwieracz rodkowy oraz
mi sie zewn trzny j zyka (Ryc. 3). Ko ta pełni funkcj „platformy“ i jest
jedyn ko ci w organizmie ludzkim, której poło enie zale ne jest wył cznie od
napi cia mi ni, wi zadeł i powi zi [69].
1. Wst p
11
Ryc. 2. Wizualizacja anatomii ko ci gnykowej ( ródło: ebsco.smartimagebase.com)
Fig. 2. Visualization of hyoid bone anatomy
Ko gnykowa stanowi ł cze pomi dzy szyj a czaszk . Jej poł czenie
z wyrostkami rylcowatymi i ich okolic stanowi wi zadła rylcowo-gnykowe
(ligamentum stylohyoideum), mi nie rylcowo-gnykowe (m. stylohyoideus) oraz
brzu ce tylne mi nia dwubrzu cowego (venter posterior musculi digastrici).
Ryc. 3. Miejsca przyczepów mi ni do ko ci gnykowej według Darling‘a ( ródło: daviddarling.info)
Fig. 3. Muscles attachements to hyoid bone
12
Ko gnykowa jest poł czona z parzystymi mi niami nadgnykowymi, do
których
nale :
mi sie
uchwowo-gnykowy
(m.
mylohyoideus),
bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus) oraz przedni brzusiec mi nia dwubrzu cowego (venter anterior musculi digastrici) (Ryc. 4). Z t ko ci poł czony
jest tak e parzysty mi sie maj cy wpływ na poło enie j zyka: m. gnykowo-j zykowy (m.hyoglossus).
Ryc. 4. Przepona dna jamy ustnej według Nettera
Fig. 4. Mouth diaphragm
Kolejn grup mi ni s mi nie podgnykowe i nale do nich: tarczowo-gnykowe (m. thyrohyoidei), mostkowo-gnykowe (m. sternohyoidei), tarczowo-mostkowe (m. sternohyoidei) oraz mi nie łopatkowo-gnykowe (m.
omohyoidei) (Ryc. 5).
1. Wst p
Ryc. 5.
Fig. 5.
13
Mi nie nadgnykowe i podgnykowe według Netter’a
Supra- and infrahyoid muscles
Rol ko ci gnykowej jest utrzymanie szkieletu krtani wraz z tchawic na
stałej wysoko ci dzi ki błonie tarczowo-gnykowej (membrana thyrohyoidea)
[66]. Zadaniem wspomnianej ko ci jest równie utrzymanie poło enia j zyka.
[2, 66] (Ryc. 6). Ko gnykowa bierze udział dodatkowo w akcie połykania.
Podczas tej czynno ci przednie brzu ce mi ni dwubrzu cowych zwi kszaj
wymiar przednio-tylny gardła, a jednocze nie ich tylne brzu ce wraz
z mi niami rylcowo-gnykowymi uniemo liwiaj cofanie si tre ci pokarmowej
po jej przełkni ciu.
Kolejn funkcj badanej ko ci jest po rednie przenoszenie siły mi ni, które
wpływaj na ruchy uchwy. Mi nie z grupy nadgnykowych obni aj uchw ,
gdy ko gnykowa jest ustalona [14, 50]. Jej ustalenie oznacza ustabilizowanie
pozycji, za które odpowiedzialne s głównie mi nie łopatkowo-gnykowe. Wyró niamy 7 par mi ni, które utrzymuj i wpływaj na ruchy ko ci gnykowej.
Do grupy, która wpływa na ruch unoszenia i wysuwania, nale 2 parzyste mi nie: uchwowo-gnykowy i bródkowo-gnykowy. Mi niami, które odpowiadaj
14
za ruchy unoszenia i cofania ko ci gnykowej s mi nie rylcowo-gnykowe. Do
mi ni unosz cych ko , poprzez poci ganie ci gna po redniego nale mi nie
dwubrzu cowe. Jednocze nie do mi ni opuszczaj cych ko gnykow nale
trzy kolejne pary mi ni, do których nale : łopatkowo-gnykowe, mostkowo-gnykowe oraz m. tarczowo-gnykowe (Ryc. 6).
Ryc. 6. Mi nie nadgnykowe i podgnykowe i ich funkcja według Netter’a
Fig. 6. Supra- and infrahyoid muscles and their action
W stanie spoczynku i równowagi mi niowej ko gnykowa w płaszczy nie
pionowej powinna znajdowa si blisko oraz poni ej trzonu uchwy. Natomiast
w płaszczy nie czołowej centralna cz
jej trzonu, powinna le e na linii przecinaj cej za ostatnim z bem trzonowym (trzecim). W warunkach fizjologicznych, kiedy istnieje symetryczna współpraca wy ej wymienionych mi ni, jej
ruchy zachodz w 2 płaszczyznach: przednio-tylnej (wysuwania i cofania)
i pionowej (ruchy unoszenia i opuszczania).
Bez ko ci gnykowej zdolno do zachowania dro nych dróg oddechowych,
połykania, zapobiegania cofaniu si tre ci pokarmowej i utrzymania pionowego
uło enia głowy nie byłaby dobrze kontrolowana [15, 66].
1. Wst p
15
Kolejn funkcj , w której bierze udział ko gnykowa jest kontrolowanie
poło enia przestrzennego głowy. Ze wzgl du na budow czaszki oraz liczne
grupy mi ni odpowiedzialnych za prawidłowe utrzymanie głowy, jest to bardzo
skomplikowany proces. Ostatnie badania wykazały, e u ludzi poło enie głowy
wzgl dem reszty ciała jest kontrolowane z wielk precyzj [54] (Ryc. 7).
Ryc. 7. Czarne strzałki wskazuj na główne grupy mi ni: prostowniki czaszki oraz mi nie nadgnykowe i podgnykowe. Kontroluj one pozycj czaszki na kr gach szyjnych (według Prestona)
Fig. 7. Black arrows shows major group od muscles: extensors of the skull, supra-and infrahyoid
muscles. Their action is controlling the position of the skull on cervical vertebrae
W pozycji wyprostowanej ciała mi nie z grupy prostowników, które przyczepiaj si w okolicy kres karkowych ko ci potylicznej s zwykle napi te. Napi cie mi ni karku sprawia, e ustalona ko gnykowa i pracuj ce mi nie twarzy reguluj równowag w poło eniu czaszki z zachowaniem fizjologicznych
czynno ci. Warto doda , e kształt czaszki równie decyduje o rodku jej masy,
a znajduje si on nieznaczenie doprzednio od guzowato ci potylicznej. Wystarczy, e rodek ci ko ci przemie ci si doprzednio, punkt rodka masy przemieszcza si równie do przodu w celu zbalansowania równowagi, a utrzymanie
głowy przejmuj mi nie nadgnykowe oraz mimiczne. Zatem zbyt du e napi cie
mi ni nadgnykowych mo e prowadzi do dysfunkcji atlasu i odwrotnie dysfunkcja atlasu mo e prowadzi do dysfunkcji czaszkowo- uchwowej. Według
wielu naukowców ko gnykowa stanowi klucz do kontroli napi systemu
mi niowo-powi ziowego szyi [14, 16, 17, 19, 20].
16
1.2
Badania topografii ko ci gnykowej
Anatomia człowieka jest nauk studiowan od wieków. My l o uchwyceniu
i zdefiniowaniu proporcji ciała ludzkiego rozwijała si przez wieki (Ryc. 8).
Ryc. 8. Ko gnykowa wraz z przyczepiaj cymi si mi niami przedstawiona w malarstwie ( ródło szokblog.pl).
Fig. 8. Hyoid bone and muscles in art
Fakt, i ko gnykowa jest utrzymywana tylko przez struktury mi kkie podkre la istot jej niestabilnej pozycji [23, 28] oraz trudno ci w obrazowaniu jej
poło enia. W ostatnich dwóch dekadach skupiono szczególn uwag na odnalezieniu poło enia ko ci gnykowej wzgl dem ko ca twarzoczaszki [1, 11].
Wi kszo dotychczasowych bada dotycz cych topografii ko ci gnykowej była
przeprowadzona metodami radiologicznymi [1].
Dnia 8.11.1895 roku nast pił ogromny przełom w dziedzinie medycynyodkrycie promieni X przez Wilhelma Roentgen’a. W pierwszej połowie XX
wieku nast pił rozwój stosowania technik rentgenowskich do celów diagnostycznych co pozwolił na optymalizacj metod badawczych i ich interpretacj .
Znacz cym wydarzeniem w dziedzinie ortodoncji stało si wprowadzenie przez
Broadbent’a i Hofrath’a w 1931 roku zdj cia telerentgenowskiego (Ryc. 9).
1. Wst p
17
Ryc. 9. Przykładowe zdj cie telerengenowskie (materiał własny)
Fig. 9. Cephalometric X-ray
Jego analiza nabrała znaczenia w diagnostyce dopiero po II wojnie wiatowej [29, 51]. Jest to procedura obrazowania radiologicznego cz ci twarzowej
czaszki, która uwidacznia zarówno struktury kostne jak i tkanki mi kkie badanego. Technik radiologii cefalometrycznej cechuje powtarzalno zdj dzi ki
obecno ci kraniostatu [29, 36]. Wynika to z faktu wykonywania zdj cia według
ustalonych procedur pozycjonowania głowy pacjenta w tzw. projekcjach oraz
posiadania stałego okre lonego powi kszenia.
Obecnie wykonywane jest ono na przystawkach, czyli ramionach dodatkowych, które s zamontowane na aparatach pantomograficznych. Głowa pacjenta,
niezale nie od zastosowanej projekcji, jest unieruchomiona w kraniostacie.
W jego skład wchodz : para uchwytów usznych, które przytrzymuj głow
przez otwory słuchowe zewn trzne oraz pojedynczy uchwyt nosowy, przykładany do nasady nosa. To wła nie na tym uchwycie zatopiona jest miarka- wzo-
18
rzec długo ci, który słu y do skalowania zdj cia. Stałe poł czenie kraniostatu
z aparatem rtg gwarantuje powtarzalno zdj w tym samym uło eniu głowy.
Do dzi powstało wiele odmian analiz cefalometrycznych. Naliczono, i
powstało dotychczas a ponad 100 metod. Do najcz ciej stosowanych nale
analizy: Steinera, Björka,, Schwarza, Jarabaka, Downsa, Rickettsa. Do dzi nie
znaleziono idealnej jednej metody. Ka dy lekarz stosuje najcz ciej kompilacj
ró nych pomiarów, które s pomocne w postawieniu wła ciwego rozpoznania
[37].
Analiza cefalometryczna szeroko stosowana jest do oceny relacji z bów, typu szkieletu i poło enia tkanek mi kkich kompleksu czaszkowo-szyjnego [57,
62, 63]. Interpretacja pomiarów ze zdj cia cefalometrycznego umo liwia
w wi kszo ci przypadków ocen zarówno budowy jak i rozmiarów szkieletu.
U pacjentów rosn cych stosowana analiza pozwala przewidzie wielko
i kierunek wzrostu twarzy.
Z ortodontycznego punktu widzenia analiza cefalometryczna jest istotna,
poniewa pozwala uwidoczni indywidualne relacje wpisane w struktury anatomiczne tkanek mi kkich i twardych ka dego pacjenta. Aby dokona takiej analizy, nale y zaznaczy odpowiednie punkty, linie oraz k ty i porówna te warto ci z referencyjnymi.
Istotnym zagadnieniem umo liwiaj cym u yteczno diagnostyki cefalometrycznej jest wczesne dojrzewanie podstawy czaszki w stosunku do pozostałych
ko ci. Niezmienno przedniego dołu czaszki po 8 roku ycia [42] daje mo liwo wykonywania wielu analiz. Wa nym parametrem jest k t wiadcz cy
o wzajemnej relacji przednio-tylnej szcz ki i uchwy (klasy szkieletowej)- k t
ANB. Do analizowania pomiarów wertykalnych nale y k t NS/ML- stanowi on
k t nachylenia podstawy uchwy do podstawy przedniego dołu czaszki, który
wiadczy o kierunku rotacji uchwy. Drugim przydatnym pomiarem pionowym
jest procentowy stosunek tylnej do przedniej wysoko ci twarzy NMe/ SGo(%) =
60,5 % (± 2,5). Warto tego parametru z przedziału (-63%, 60,5%) oznacza
miern anteriorotacj i cechuje wi kszo populacji; anteriorotacja - warto
powy ej 63%, warto poni ej 58% wskazuje na posteriorotacj
uchwy.
Wszystkie wy ej wymienione pomiary mog by przydatne w analizie przestrzennej lokalizacji ko ci gnykowej.
1. Wst p
19
Do najlepszych metod badawczych umo liwiaj cych wizualizacj kompleksu czaszkowo-szyjnego nale y rtg cefalometryczne (telertg) [2, 10, 24, 40, 45,
70]. Jest to metoda mało inwazyjna, tania, szeroko dost pna, technicznie łatwa
do wykonania [57] oraz eksponuj ca pacjenta na mał dawk promieniowania.
Zdj cie teleroentgenowskie wykonywane jest standardowo celem wykonania
diagnostyki ortodontycznej.
Przewag oceny cefalometrycznej nad MRI i CT w odniesieniu do analizy
kompleksu gnykowego-gardłowego jest fakt, i pacjent zawsze stoi w trakcie
wykonywania zdj cia i przybiera najcz ciej naturaln pozycj głowy, co najlepiej ukazuje jego indywidualn fizjologiczn anatomi [39, 47].
1.3
Metody badania poło enia ko ci gnykowej
Pierwszym badaczem, który zastosował metod analizy poło enia ko ci
gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej był R. Bibby i wprowadził w 1981
roku sposób badania nazwany „trójk tem gnykowym“ [12]. Analiza ta wykazywała topografi ko ci gnykowej wzgl dem kr gosłupa oraz uchwy. Jednak
najcz ciej naukowcy analizowali uło enie badanej ko ci wzgl dem przedniego
dołu czaszki (płaszczyzny Sella-Nasion). Badania te polegały na analizie pionowego uło enia poprzez przeprowadzenie pomiaru od punktu znajduj cego si
najwy ej na trzonie ko ci gnykowej do płaszczyzny SN pod k tem 90 stopni.
Drugim pomiarem wertykalnym była analiza w stosunku do podstawy szcz ki
[18].
1.4
Uło enie ko ci a wiek
Najwi cej zmian w kompleksie gnykowym zachodzi do 7 roku ycia. Ko
zst puje w okresie rozwojowym, a do osi gni cia dojrzało ci kostnej [10].
King donosi, e ko gnykowa pozostaje w stałej relacji wzgl dem kr gosłupa
szyjnego do wieku pokwitania. Nast pnie w trakcie wzrostu przesuwa si nieco
do przodu i obni a, co wynika ze zmiany tylnej wysoko ci czaszki [38, 48].
Niektórzy autorzy podejrzewaj , e ko gnykowa ju w dzieci stwie mo e by
uło ona ni ej na szyi, szczególnie u osób chrapi cych. Taki stan wyj ciowo
predysponuje do rozwini cia bezdechu sennego w wieku dojrzałym [48].
20
Zjawisko obni ania si ko ci wraz z wiekiem tłumaczone jest zwi kszaniem
obj to ci i rozmiarów j zyka w stosunku do relacji mi dzyszcz kowych. Zjawisko to zaobserwowano u oby płci lecz szczególnie u płci m skiej [2, 41, 48, 52,
62, 72]. Po 17 roku ycia zmiany do pewnego momentu nie wyst puj i pozycj
ko ci uznaje si mniej wi cej za stał [24].
Bench wykazał, i ko gnykowa obni a si wraz ze wzrostem 4 kr gu
szyjnego, a do przodu przesuwa si wraz ze wzrostem uchwy. Najcz ciej na
koniec wzrostu odnajduje swoje poło enie pomi dzy 3 a 4 kr giem szyjnym, ale
dalej zst puje z upływem czasu. Zjawisko obni ania ko ci gnykowej post puj ce z wiekiem, pomimo zako czonego wzrostu, mo e tłumaczy brak podparcia
j zyka dla wyrostków z bodołowych i w efekcie powstawanie trzeciorz dowych
stłocze z bowych. Autor podkre la, e znajomo długoterminowa zst powania
ko ci gnykowej powinna by wł czona w leczenie pacjentów z dysfunkcj j zyka oraz nieprawidłowego typu połykania [10].
Tallgren i Sollow przebadali wpływ u ytkowania całkowitych protez z bowych na kompleks czaszkowo-szyjny [63]. Po upływie 15 lat całodobowego
u ytkowania uzyskali wnioski: cz
szyjna kr gosłupa nachyliła si o około 5°,
uchwa zmieniła swoje poło enie w płaszczy nie horyzontalnej z -5,5° na 8,6°
i obie te zmiany mocno wpłyn ły na obni enie ko ci gnykowej.
Z innych doniesie wynika, i patologie w obr bie stawu skroniowo- uchwowego mog powodowa wydłu anie twarzy i nasila obni anie ko ci
gnykowej [52].
1.5
Dymorfizm płciowy ko ci gnykowej
Wi kszo autorów stwierdza, i istnieje dymorfizm płciowy poło enia ko ci
gnykowej [58, 66] i pojawia si ju w okresie wzrostu [10]. U niektórych autorów,
badania wykazały, e u płci m skiej ko ta poło ona jest ni ej [18, 40, 69]. Niemniej istniej analizy w których nie wykazano ró nic mi dzypłciowych [12, 66].
W badaniach z 2003 roku stwierdzono wyst puj ce ró nice płciowe
w budowie anatomicznej ko ci gnykowej oraz ich progresj post puj c wraz
z wiekiem. Wymiar ko ci szczególnie w aspekcie płaszczyzny przednio-tylnej
jest wi kszy u m czyzn oraz budowa trzonu jest bardziej masywna [8]. Lekarze
s dowi podkre laj przydatno analizy anatomii ko ci gnykowej w celu identyfikacji płci i wieku w medycynie s dowej [68, 71].
1. Wst p
21
1.6 Uło enie ko ci gnykowej a ryzyko wyst pienia
Zespółu Obturacyjnego Bezdechu Sennego
Najnowsze doniesienia wskazuj na przydatno zdj teleroentgenowskich
w aspekcie wizualizacji anomalii i zw enia górnych dróg oddechowych oraz
w rokowaniu rozwoju Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego (OSAS) [25,
45, 56, 57]. Niektórzy klinicy ci uwa aj , e szczegółowa ocena dro no ci dróg
oddechowych na podstawie bocznych zdj cefalometrycznych nie jest mo liwa.
Preston dowodzi, i analiza ta byłby podobna do zgadywania, co znajduje si
w „tunelu kolejowym“ patrz c z perspektywy od jego wej cia. Jednak pomimo
tego mocno podkre lane jest, i analiza dokonana na zdj ciu cefalometrzycznym
mo e dostarczy innych cennych informacji dotycz cych dro no ci nosogardzieli [54]. Tym bardziej ze wzgl du na fakt, i jest to pierwsze i małoinwazyjne
badanie diagnostyczne.
Fizjologiczny stan snu doprowadza do cofni cia i obni enia kompleksu
gnykowego. Dochodzi wówczas do zmniejszenia napi cia mi ni bródkowo-gnykowych, cofni cia ko ci gnykowej oraz zw enia krtaniowej cz ci gardła [45].
Zjawisko posteriorotacji uchwy sprzyja cofaniu j zyka przez mi nie j zykowo-gnykowe. Inni autorzy zauwa aj , i przy towarzysz cej posteriorotacji
uchwy dochodzi do cie czenia tylnej ciany dróg oddechowych jako kompensacji i przystosowania do dotylnego i dodolnego przemieszczenia ko ci gnykowej z przedni cian gardła [34]. Podkre laj , e taki stan mo e nasila si
z wiekiem. Efektem b dzie zw enie dróg oddechowych, co wi e si
z ryzykiem wyst pienia OSAS – Obstructive Sleep Apnea Syndrome [25, 33, 45,
69]. Ko gnykowa mo e by poło ona tak nisko u pacjentów ze zdiagnozowanym bezdechem sennym, i lokalizuje si poza obszarem wizualizacji [25].
Abu A. Joseph podkre la funkcj oddechow ko ci gnykowej. Twierdzi, e
gra kluczow rol w rozwoju twarzy i okluzji [34]. Przykładowo przewlekła
i przetrwała obstrukcja nosa (np. przero ni ty migdałek gardłowy, mocno
skrzywiona przegroda nosa, alergie, polipy) mo e prowadzi do „hyperdywergentnego” wzrostu typu long face. Ko gnykowa razem z kompleksem mi ni
b dzie wówczas „szuka “ kompensacji niedro no ci dróg [67] szczególnie
u pacjentów z OSAS i posteriorotacj uchwy [4]. Wi ksze ryzyko wyst powania bezdechu stwierdzane jest u m czyzn [41] oraz wraz ze wzrostem indeksu
BMI [70].
22
Badania udowodniły, i uło enie ko ci gnykowej u osób chrapi cych prezentuje ni sze poło enie (skrócenie odcinka H-ML), zaobserwowane ju
w okresie dzieci stwa. Dochodzi wówczas do zmniejszenia szeroko ci dróg
oddechowych w cz ci tylnej gardła (PAS) [48, 70].
Doniesienia chirurgów szcz kowo-twarzowych wskazuj na konieczno
wykonania szczegółowej analizy anatomii cefalometrycznej okolicy gnykowej
przed wykonaniem zabiegu ortognatycznego [39]. Stwierdzono zmniejszenie
szeroko ci dróg oddechowych po operacjach ortognatycznych zwi zanych
z cofaniem uchwy stosowanych w leczeniu chirurgicznym prognatyzmu uchwy [2, 4, 22, 23, 39]. Nale y rozwa y zatem, czy w danym przypadku korekty chirurgicznej wady zastosowa zabieg obuszcz kowy czy jednoszcz kowy
i traktowa ko gnykow z układem mi niowym jako przedni cian gardła,
której ostateczna pozycja po zabiegu decyduje o zachowaniu dro no ci dróg
oddechowych [22]. Ko gnykowa po zabiegach ortognatycznych cz sto cofa si
i obni a [15]. Mog mie na to wpływ mi dzy innymi zrosty pozabiegowe
(podkre lana jest tu rola fizjoterapeuty).
Utrzymanie dro no ci dróg oddechowych wydaje si by najwa niejszym
czynnikiem akomodacji ko ci gnykowej [15]. Bench uwa a, e ko gnykowa
jest szkieletem j zyka [10]. U osób u których ko znajduje si bli ej uchwy,
istnieje wi cej przestrzeni na “dopasowanie si “ i w konsekwencji przemieszczenie si podstawy j zyka do dołu i tyłu, bez zw enia dróg oddechowych.
Niestety u pacjentów u których ko ju wyj ciowo poło ona jest ni ej, istnieje
zmniejszona mo liwo tej akomodacji i co za tym idzie, naruszenie dro no ci
dróg oddechowych [15]. Mo na zatem wnioskowa , i u osób z ko ci gnykow
poło on bli ej uchwy b dzie mo na spodziewa si wi kszej adaptacji dla
nowej pozycji j zyka po leczeniu ortodontycznym. Zmniejszy to ryzyko nawrotu
tłoczenia j zyka np. w zgryzie otwartym [21]. Niestety u osób z ko ci poło on
ni ej od płaszczyzny ML jedynym mechanizmem b dzie wzmo enie napi cia
mi ni j zyka zwi kszaj c w ten sposób odległo od jego podstawy. Je eli ko
gnykowa nie ma mo liwo ci adaptacji, dochodzi do zmiany napi cia m. wewn trznych j zyka i innych otaczaj cych. Niestety taki mechanizm akomodacji
b dzie sprzyja nawrotom nawyków tłoczenia j zyka oraz powrotu obecno ci
szpary niedogryzowej [15]. Z tych wyników mo na wnioskowa , i przez wieloletnie przyzwyczajenie, osoby takie nauczyły si y i akceptowa swoje poło enie j zyka podczas spoczynku i aktu połykania.
1. Wst p
23
Subtelny i Sakuda w swoich badaniach nie wykazali zmiany uło enia ko ci
gnykowej porównuj c pacjentów z prawidłow okluzj oraz ze zgryzem otwartym [10]. Odwrotnie Ricketts wykazał, i w zgryzach otwartych ko gnykowa
ma ekstremalnie wysokie poło enie stwierdzaj c przy tym, e jest to tendencja
atawistyczna. Niskie uło enie zaobserwował u pacjentów z laryngopoz . To
badanie wskazuje według niego na to, e nie ma ró nicy w mechanizmie adaptacji uło enia ko ci u pacjentów z prawidłowym zgryzem i zgryzem otwartym
[55].
Bardzo podkre lany jest zwi zek zale no ci uło enia j zyka i ko ci gnykowej [15, 21]. W naturze pozostaj one w precyzyjnej równowadze. Taka relacja
ma na celu zachowanie dro no ci dróg oddechowych, co jest niezb dne dla
utrzymania funkcji yciowych [21].
1.7
Poło enie ko ci gnykowej a zgryz i typ szkieletu
Wielu badaczy próbowało ustali uło enie ko ci w zale no ci od towarzysz cej wady zgryzu. Niestety wyniki s ró ne [33]. Brak wpływu okluzji
stwierdził Brodie [14]. Odmienna sytuacja wyst puje przy porównaniu towarzysz cych klas szkieletowych według k ta ANB [1, 4] gdzie wyniki ró ni si
pomi dzy klasami. W II klasie szkieletowej ko jest uło ona ni ej i bardziej do
tyłu. Według niektórych w III klasie szkieletowej ko gnykowa uło ona jest
ni ej i bardziej doprzednio. J zyk razem z ko ci gnykow jest „ci gni ty“
w dół. Ma to wpływ nie tylko na nadmiern rozbudow trzonu uchwy, ale
i zabranie wsparcia j zykowego dla szcz ki z którym naturalnie si kontaktuje
[14].
24
2.
CEL PRACY
Pomysł na badania zrodził si podczas wykonywania rutynowej analizy cefalometrycznej. W ostatnim czasie zainteresowanie ko ci gnykow i anatomi
cefalometryczn wzrosło. Jej cisły zwi zek z układem stomatognatycznym oraz
lokalizacja w obszarze wizualizacji zdj cia teleroentgenowskiego skłoniły mnie
do podj cia bada i próby ustalenia poło enia ko ci gnykowej u dorosłych kobiet i m czyzn w relacji przednio-tylnej i pionowej z wykorzystaniem bada
cefalometrycznych.
Do realizacji tego zało enia okre liłam nast puj ce cele szczegółowe:
1. Potwierdzenie panuj cego stwierdzenia wyst powania dymorfizmu
płciowego poło enia ko ci gnykowej u osób dorosłych.
2. Szczegółowe badanie poło enia ko ci gnykowej w relacji przednio-tylnej u kobiet i m czyzn z uwzgl dnieniem współwyst puj cych
klas szkieletowych I, II, III oraz wybranych struktur anatomicznych
(kr gosłupa szyjnego i uchwy).
3. Okre lenie poło enia ko ci gnykowej w relacji pionowej u kobiet
i m czyzn z uwzgl dnieniem współwyst puj cych klas szkieletowych I,
II, III oraz wzgl dem podstaw: przedniego dołu czaszki, szcz ki
i uchwy.
4. Omówienie wpływu poło enia ko ci gnykowej na szeroko górnych
dróg oddechowych oraz próba wizualizacji anomalii i zw enia górnych
dróg oddechowych, co mo e by jednym z elementów wczesnej diagnostyki OSAS (Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego).
25
3.
MATERIAŁ I METODY
Materiał badawczy stanowiło 205 zdj telerentgenowskich bocznych głowy
wykonanych u pacjentów dorosłych, którzy zgłosili si dobrowolnie w celu leczenia ortodontycznego. Badanie miało charakter retrospektywny i anonimowy.
Zdj cia wykonywano przed rozpocz tym leczeniem. Badani nie byli wcze niej
leczeni ortodontycznie.
Zdj cia radiologiczne pochodziły ze Specjalistycznej Praktyki Lekarskiej
Gabinetu Ortodontycznego Dr n. med. Anny Kienitz-Orzelskiej oraz Zakładu
Ortodoncji GUMed.
Na badania uzyskano zgod Niezale nej Komisji Bioetycznej ds. Bada
Naukowych Przy Gda skim Uniwersytecie Medycznym nr NKBBN/293/2015.
Parametry wł czenia wykonanych telerentgenogramów bocznych głowy
do badania:
1. w naturalnym poło eniu głowy [12]
2. w zgryzie nawykowym
3. z u yciem kraniostatu
4. stwierdzenie dojrzało ci szkieletowej odcinka kr gosłupa szyjnego
(rozpoznanie stadium CVMS V [7]
Z badania wykluczono telerengenogramy:
1. na których zaobserwowano akt połykania,
2. anomalie w budowie czaszki
3. anatomiczne zaburzenia w obr bie szyjnego odcinka kr gosłupa,
4. wady wrodzone
5. zdj cia o złej jako ci wizualizacji
6. znaczne zaburzenia poprzeczno-osiowe uchwy
Grupa kontrolna
Z zebranego materiału wyodr bniono grup kontroln . Grupa to obejmowała
zdj cia telerengenowskie 40 osób (19,5%) badanych. W grupie tej było: 20 kobiet i 20 m czyzn (Tab. 1).
redni wiek badanych w grupie kontrolnej kobiet wynosił 29,88 (SD=10,13)
lat (min. 16, max 51) lat, a m czyzn 24,19 (SD= 7,33) (min 16, max 43) lat.
26
Parametry wł czenia do grupy kontrolnej dotyczyły prawidłowych
warto ci:
1. k ta SNA (82,0 ± 3,5) - ortognatycznej szcz ki,
2. k ta SNB (80,0 ± 3,5) - ortognatycznej uchwy,
3. I klasa szkieletowa wg k ta ANB (2,0 ± 3,0).
4. k t NS\ML (33,0 ± 6,0) - mierna anteriorotacja uchwy
Grupa badana
Ogółem do grupy badanej zaliczono 165 (80,5%) zdj telerentgenowskich.
W grupie tej było 93 (56,4%) zdj cia kobiet oraz 72 (43,6%) m czyzn.
Dla całej grupy redni wiek badanych wyniósł: 25,5 (SD= 8,7) (min 15, max
61) lat. W grupie kobiet był on: 24,92 (SD= 8,77) (min 15, max 61), a u m czyzn 25,31 (SD= 8,31) (min 17, max 52) lat.
Telerentgenogramy boczne głowy zakwalifikowane do grupy badanej podzielono na 3 podgrupy na podstawie parametru klasy szkieletowej wg k ta
ANB:
1. I klasa szkieletowa – ogółem w podgrupie tej było 61 zdj , w tym 24
m czyzn i 37 kobiet
2. II klasa szkieletowa – do podgrupy zaliczono 62 zdj cia, a w tym 27
m czyzn oraz 35 kobiet
3. III klasa szkieletowa – w podgrupie tej było 42 zdj cia, po 21 m czyzn
i kobiet
3. Materiał i metody
27
Tabela 1. Grupa badana i kontrolna z uwzgl dnieniem płci
Table 1. Test and control group based on sex
Klasa
M
K
SUMA
20
40
Grupa kontrolna
klasa I
20
Grupa badana
klasa I (podgrupa I)
24
37
61
klasa II (podgrupa II)
27
35
62
klasa III (podgrupa III)
21
21
42
Razem w grupie badanej
72
93
165
Razem wszyscy
92
113
205
K – kobiety, M – m czy ni
Analizy cefalometrycznej dokonano na zdj ciach telerentgenowskich bocznych głowy (Ryc. 9). Pomiary zostały wykonane zgodnie z metodami innych
autorów [2, 5, 18, 22, 24, 39, 40, 44, 45, 48, 52, 57, 58, 61, 65, 69]. Były one
wykonywane na kalce ortodontycznej, odr cznie przez jedn osob , z u yciem
miarki skalibrowanej oraz linijki i k tomierza. Zdj cia analizowano na negatoskopie w zaciemnionym pomieszczeniu. Wyniki normalizowano według standardowej podziałki umieszczonej na trzymadle nosowym. Miało to na celu zniesienie bł du powi kszenia zale nego od odległo ci obiekt-lampa, lampa-klisza.
Ka dy pomiar wykonano trzykrotnie. Wynik był wyliczony jako rednia
arytmetyczna. Pomiary powtórzono w odst pie dwutygodniowym.
28
Etapy bada
Pierwszym etapem było naniesienie punktów referencyjnych (Ryc. 10):
1. S – Sella – punkt znajduj cy si na rodku siodła tureckiego
2. N – Nasion – punkt le cy na szwie czołowo-nosowym
3. A wg Downsa – punkt le cy w najwi kszym zagł bieniu wyrostka z bodołowego górnego
4. B wg Downsa – punkt le cy w najwi kszym zagł bieniu wyrostka z bodołowego dolnego
5. H – Hyoid – punkt na ko ci gnykowej poło ony najbardziej do góry i do
przodu na jej trzonie od przodu
6. Me – Menton – punkt le cy najbardziej do dołu i tyłu na krzywi nie
bródki, w miejscu przeci cia spojenia z doln cz ci trzonu uchwy
7. Go – Gonion – punkt konstrukcyjny wyznaczony przez 2 styczne:
pierwsz pionow styczn do gał zi i drug poziom trzonu uchwy
przechodz c przez punkt Me
8. m – menton – punkt znajduj cy si na najbardziej wypukłym miejscu na
spojeniu bródki po jej wewn trznym zarysie
9. ANS – Anterior Nasal Spine – punkt le cy na szczycie kolca nosowego
przedniego
10. PNS – Posterior Nasal Spine – punkt le cy na szczycie kolca nosowego
tylnego
11. PP1 – Posterior Pharynx – punkt wyznaczony przez przeci cie przedłuenia linii wyznaczonej przez punkty ANS i PNS z tyln ciani gardła
12. U – Uvula – punkt wyznaczony w miejscu odpowiadaj cemu j zyczkowi
podniebienia mi kkiego
13. CV3 – Cervical Vertebra 3-punkt poło ony najbardziej do przodu i dołu
na trzonie trzeciego kr gu szyjnego
Ryc. 10. Naniesione punkty referencyjne
Fig. 10. Referential points
29
30
Pomiary referencyjne linowe (Ryc. 11):
Pomiary liniowe anatomiczne (kolor niebieski):
1234-
N- linia podstawy przedniego dołu czaszki
NA- linia poło enia doprzedniego szcz ki
NB- linia poło enia doprzedniego uchwy
ML- linia styczna do dolnej kraw dzi trzonu uchwy przechodz ca przez
punkt Go i Me
5- NL- linia ł cz ca szczyt kolca nosowego przedniego i kolca nosowego
tylnego (podniebienie twarde)
Pomiary poło enia ko ci gnykowej [kolor zielony]:
6789-
H-SN- linia ł cz ca punkt H z lini SN pod k tem prostym (mm)
H-ML- linia ł cz ca punkt H i lini ML pod k tem prostym (mm)
H-m- linia ł cz ca punkt H i m (mm)
H-B- linia ł cz ca punkt H i punkt B (najwi ksze zagł bienia na wyrostku z bodołowym uchwy) (mm)
10- H-CV3- linia ł cz ca punkt H i CV3 (przedni dolny brzeg 3 kr gu szyjnego) (mm)
11- H-NL- linia ł cz ca punkt H i lini ANS/PNS pod k tem prostym (mm)
Pomiary wysoko ci twarzoczaszki (kolor ółty):
12- N/Me- linia ł cz ca punkt N i Me (przednia wysoko twarzy) (mm)
13- S\Go- linia ł cz ca punkt S i Go (tylna wysoko twarzy) (mm)
S\Go| N\Me %- procentowy stosunek tylnej i przedniej długo ci twarzy (%)
(kierunek rotacji uchwy)
Ryc. 11. Naniesione pomiary liniowe
Fig. 11. Linear measurements
31
32
Dodatkowo zaznaczono pomiary szeroko ci górnych dróg oddechowych na
3 poziomach, celem uwidocznienia ich szeroko ci (kolor zielony) (Ryc. 12):
1- PP1-PNS- szeroko cz ci nosowej gardła(mm)
2- PP2-UV- szeroko cz ci ustnej gardła (mm)
3- LP- Lower Pharynx- pomiar wyznaczony przez punkt przeci cia tylnej
granicy j zyka i dolnej cz ci trzonu uchwy oraz punktu najbli szego
na tylnej cianie gardła (mm) [29]
Pomiary k towe wykonano w celu okre lenia klasy szkieletowej i kierunku
rotacji uchwy zostały wykonane zostały metod Steinera (Ryc. 12):
4- NS/ML- k t nachylenia podstawy uchwy do podstawy przedniego dołu
czaszki (Płaszczyzna ML przeniesiona na SN)
5- SNB- k t poło enia uchwy wzgl dem przedniego dołu czaszki
6-- SNA- k t poło enia szcz ki wzgl dem przedniego dołu czaszki
7- ANB- k t okre laj cy poło enie wzajemne szcz ki i uchwy, klasa szkieletowa wg ANB, obliczona ze wzoru ANB= SNA- SNB
Uzyskane warto ci wyznaczono znakiem (-) dla doprzedniego, a znakiem
(+) dla dotylnego poło enia struktur.
Klasy szkieletowe wg k ta ANB:
I klasa (ANB= 2,0 ± 3,0)
II klasa (ANB > 5,0)
III klasa ( ANB < -1,0)
K t NS/ML= 33,0 ± 6,0 zwi kszony wiadczy o posteriorotacji uchwy,
zmniejszony o jej anteriorotacji.
NMe/SGo (%) = 60,5(±2,5) procentowy stosunek tylnej do przedniej wysoko ci twarzy. Warto tego parametru z przedziału (-63%, 60,5%) oznacza
miern anteriorotacj i cechuje wi kszo populacji; anteriorotacja - warto
powy ej 63%, warto poni ej 58% wskazuje na posteriorotacj uchwy.
Ryc. 12. Naniesione pomiary dróg oddechowych i pomiary k towe
Fig. 12. Airway and angular measurements
33
34
Metody statystyczne
Wszystkie obliczenia wykonano za pomoc arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel wersja 2007 oraz pakietu statystycznego Statistica 8.5. W opisie statystycznym danych ilo ciowych posłu ono si klasycznymi miarami poło enia
jak rednia arytmetyczna i mediana oraz odchyleniem standardowym
i rozst pem jako ogólnymi miarami zmienno ci. Dla zmiennych ci głych normalno rozkładu i równo wariancji badanej cechy w grupach badano odpowiednio testem W Shapiro-Wilka, testem równo ci i testem równo ci wariancji.
Przy porównaniu dwóch grup dla badanych ilo ciowych posłu ono si testem
t-Studenta dla danych parametrycznych o rozkładzie normalnym i jednorodnych
wariancjach oraz testem U Manneya-Whitney‘a w wypadku niestwierdzenia
spełnienia powy szych zało e . We wszystkich testach statystycznych za poziom statystycznej istotno ci ró nic przyj to p<0,05.
35
4.
WYNIKI
4.1. Wyniki bada cefalometrycznych w grupie
kontrolnej
Parametry dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki u kobiet
i m czyzn z grupy kontrolnej w płaszczy nie przednio-tylnej nie ró niły si .
Wynikało to z zasady doboru zdj pacjentów do tej grupy oraz selekcji parametrów pod wzgl dem warto ci ortognatycznych.
Wszystkie pomiary pionowe twarzoczaszki u kobiet i m czyzn wykazały
ró nice, które zostały potwierdzone badaniem statystycznym. Parametry, których warto ci wykazały istotno statystyczn zostały oznaczone w tabelach
kolorem czerwonym. Stwierdzono wydłu enie przedniej i tylnej wysoko ci twarzy u m czyzn (N/Me= 124,41 mm i S/Go= 86,23 mm). U kobiet pomiary te
wykazały ni sze warto ci (N/Me= 120,98 mm i S/Go= 77,58 mm). Potwierdził
to pomiar S/Go: N/Me, który wyniósł 64 % u kobiet i 69 % u m czyzn. Dodatkowo o ró nicach pionowych pomi dzy płciami wiadczył k t NS/ML, który
u m czyzn prezentował ni sz warto – 30,55± 2,74°, a u kobiet 34,05±3,47°
(Tab. 2). Analiza statystyczna potwierdziła, e ró nice były istotne statystycznie.
Wyniki potwierdzaj wyst powanie dymorfizmu płciowego w odniesieniu do
pomiarów pionowych, pomimo ortognatycznego doboru zdj i parametrów do
grupy kontrolnej.
W pomiarze przednio-tylnego poło enia ko ci gnykowej w odniesieniu do
uchwy nie stwierdzono znacz cych ró nic pomi dzy kobietami a m czyznami.
Parametrem ró nicuj cym był pomiar H-CV3. U kobiet odległo ta wyniosła
rednio 33,44 mm, a u m czyzn 38,71 mm. Przeprowadzona analiza statystyczna potwierdziła, e ró nica ta była istotna statystycznie (Tab. 2).
W płaszczy nie pionowej ko gnykowa u kobiet była poło ona wy ej –
pomiar H-SN- 106,17 mm i H-NL- 60,96 mm. U m czyzn parametry te wyniosły odpowiednio: H-SN- 117,28 mm i H-NL 70,47 mm. W odniesieniu do ró nic
obu tych pomiarów stwierdzono istotno statystyczn . Pomiar H-ML nie wykazał ró nic po uwzgl dnieniu płci. Uzyskane wyniki w grupie kontrolnej wykazały istnienie dymorfizmu płciowego poło enia ko ci gnykowej (Tab. 2).
36
Tabela 2. Porównanie grupy kontrolnej według parametru płci
Table 2 . Comparison of control group based on parameter of sex
KOBIETY n=20
M
CZY NI
n=20
PARAMETRY
Xa
SD
SNA (°)
81,75
1,71
82,68
2,58
0,19
SNB (°)
79.23
2,12
79,85
2,35
0,38
ANB (°)
2,63
1,65
2,83
1,28
0,75
NS/ML (°)
34,05
3,47
30,55
2,74
0,00
N/Me (mm)
120,98
6,62
124,41
8,05
0,03
S/Go (mm)
77,58
5,86
86,23
8,88
0,00
S/Go: N/Me
(%)
64
0,04
69
0,06
0,00
125,35
6,24
122,6
6,24
0,20
H-m (mm)
37,23
4,77
37,92
7,90
0,34
H-B (mm)
51,32
9,67
51,32
4,28
0,11
H-CV3 (mm)
33,44
3,56
38,71
4,94
0,00
H-ML (mm)
15,39
6,57
18,00
5,18
0,17
H-SN (mm)
106,17
6,03
117,28
10,64
0,00
H-NL (mm)
60,96
5,89
70,47
8,74
0,00
PP1 – PNS (mm)
28,72
3,74
32,07
8,35
0,01
UV - PP2 (mm)
9,82
2,09
10,52
3,75
0,48
LP (mm)
11,77
3,76
11,62
3,83
0,99
TWARZOCZASZKA
PRZEDNIOTYLNE
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
KO
GNYKOWA
K T
UCHWY (°)
PRZEDNIOTYLNE
PIONOWE
Xa
p < 0,05
SD
4. Wyniki
37
W pomiarach szeroko ci dróg oddechowych (Tab. 2) wykazano ró nic pomiaru cz ci nosowej gardła u m czyzn PP1-PNS= 32,07 mm, u kobiet
PP1-PNS= 28,72 mm. Ró nica ta była istotna statystycznie. Pozostałe pomiary
nie ró niły si .
4.2
Wyniki bada cefalometrycznych w grupie badanej
i m czyzn z grupy badanej w płaszczy nie przednio-tylnej nie ró niły si .
Parametry pionowe twarzoczaszki wykazały wydłu enie przedniej i tylnej
wysoko ci twarzy u m czyzn N/Me- 129,4 mm, S/Go- 88 mm. U kobiet pomiar
ten wyniósł odpowiednio N/Me- 121,97 mm, S/Go- 79,24 mm. Z powy szych
pomiarów wynika ró nica parametru SGo/ NMe, który u kobiet wyniósł 65%,
a u m czyzn 68%. Badanie statystyczne potwierdziło, e ró nica ta była istotna
statystycznie (Tab. 3). Wielko k ta uchwy nie ró niła si pomi dzy płciami
(Tab. 3).
Pomiary dotycz ce poło enia przednio-tylnego ko ci gnykowej wykazały
bardziej odległe poło enie wzgl dem uchwy u m czyzn. wiadczył o tym
pomiar H-B = 56,08 mm. U kobiet wyniósł rednio 53,7 mm. Stwierdzono równie bardziej odległe poło enie wzgl dem kr gosłupa szyjnego u m czyzn
w pomiarze H-CV3= 38,86 mm, a u kobiet odległo ta była skrócona
i wyniosła 33,37 mm. Ró nica ta była istotna statystycznie (Tab. 3).
W pomiarach pionowych uło enia ko ci gnykowej uwidoczniono znacz ce
jej obni enie u m czyzn (H-ML 17,21 mm, H-SN 120,19 mm, H-NL
70,45 mm). U kobiet pomiary te wyniosły odpowiednio: H-ML 14,77 mm,
H-SN 106,08 mm, oraz H-NL 61,3 mm. Istotno
ró nic pomiarów
w płaszczy nie pionowej, dotycz cych poło enia ko ci gnykowej, potwierdziło
badanie statystyczne (Tab. 3).
Zaprezentowane wyniki wiadcz o ró nym poło eniu ko ci gnykowej
w płaszczy nie przednio-tylnej i pionowej u m czyzn i kobiet. Pomimo braku
uwzgl dnienia typu klasy szkieletowej wykazano istnienie dymorfizmu płciowego.
38
Tabela 3. Porównanie grupy badanej według parametru płci
Table 3. Comparison of study group based on parameter of sex
KOBIETY n=93
M
CZY NI
n=72
PARAMETRY
Xa
TWARZOCZASZKA
Xa
SD
SNA (°)
80,81
3,77
81,1
4,34
0,65
SNB (°)
78,51
5,9
79,12
5,46
0,49
ANB (°)
2,74
5,73
2,06
4,88
0,44
NS/ML (°)
34,82
6,94
30,58
9,53
0,00
N/Me (mm)
121,97
7,31
129,4
10,32
0,00
S/Go (mm)
79,24
5,77
88,0
8,34
0,00
S/Go: N/Me
(%)
65
0,06
68
0,07
0,00
126,02
9,18
124,4
9,36
0,26
H-m (mm)
39,28
7,05
39,48
6,69
0,55
H-B (mm)
53,7
6,22
56,08
6,99
0,01
H-CV3 (mm)
33,37
4,77
38,86
4,27
0,00
H-ML (mm)
14,77
6,87
17,21
6,04
0,01
H-SN (mm)
106,08
10,81
120,19
9,04
0,00
H-NL (mm)
61,30
7,17
70,45
6,83
0,00
PP1 – PNS (mm)
30,79
5,64
31,69
6,18
0,25
UV - PP2 (mm)
10,19
3,36
10,6
3,39
0,43
LP(mm)
11,24
4,21
12,28
3,89
0,05
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
K T
UCHWY (°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
p < 0,05
Dla całej grupy badanej (Tab. 3) z uwzgl dnieniem płci, szeroko
dechowych nie wykazała dymorfizmu płciowego.
dróg od-
4. Wyniki
39
4.3. Porównanie poło enia ko ci gnykowej w grupie
badanej z uwzgl dnieniem płci i klasy szkieletowej
u kobiet i m czyzn z I klas szkieletow
i m czyzn z grupy badanej I klasy szkieletowej w płaszczy nie przednio-tylnej
nie ró niły si .
Pomiary wertykalne twarzoczaszki wykazały wydłu enie przedniej i tylnej
wysoko ci twarzy u m czyzn N/Me= 127,98 mm i S/Go= 90,22 mm. U kobiet
pomiary ten wyniosły odpowiednio N/Me= 121,49 mm i S/Go= 79,3 mm.
W rezultacie wpłyn ło to na pomiar SGo/ NMe, który u m czyzn wyniósł 71%,
a u kobiet 66%. Analiza statystyczna potwierdziła, e ró nica pomiarów była
istotna statystycznie (Tab. 4). Warto k ta uchwy była zwi kszona u kobiet,
jednak badanie statystycznie nie potwierdziło istotno ci tej ró nicy (Tab. 4).
W badaniu poło enia strzałkowego ko ci gnykowej pomiar odnosz cy si do
punktu m nie wykazał istotnej ró nicy pomi dzy płciami. Pomiarami wskazuj cymi na ró ne poło enie ko ci były pomiary H-CV3 i H-B. U kobiet H-CV3 był
zmniejszony i wyniósł 34,06 mm, a u m czyzn 38,43 mm. Parametr H-B
u kobiet był równie zmniejszony H-B=53,36 mm, a m czyzn 55,89 mm.
Istotno ró nicy wyników potwierdziło badanie statystyczne (Tab. 4).
Pomiary pionowe uło enia ko ci gnykowej u m czyzn wykazały obni enie
ko ci gnykowej (H-ML= 16,72 mm, H-SN= 120,44 mm, H-NL= 71,14 mm).
U kobiet pomiary wyniosły odpowiednio: H-ML= 13,27 mm, H-SN= 102,93
mm, H-NL= 60,03 mm. Analiza statystyczna potwierdziła, e ró nice uzyskanych wyników były statystycznie istotne (Tab. 4).
Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono wyst powanie dymorfizmu
płciowego uło enia ko ci gnykowej w I klasie szkieletowej u kobiet i m czyzn.
Pomiary dotycz ce szeroko ci dróg oddechowych ró niły si istotnie statystycznie pomi dzy badanymi grupami tylko w parametrze LP, który wyniósł
ni sz warto (LP=10,69 mm) u kobiet (Tab. 4).
40
Tabela 4. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn w I klasie szkieletowej
Table 4. Comparison of hyoid bone position in female and male in Class I
PARAMETRY
TWARZOCZASZKA
GNYKOWA
KO
M
CZY NI
I kl. n=24
SD
SNA (°)
80,32
2,94
81
4,61
0,49
SNB (°)
77,16
3,41
78,42
4,79
0,24
ANB (°)
3,11
1,49
2,74
8,84
0,26
NS/ML (°)
33,81
7,72
27,75
8,84
0,00
N/Me (mm)
121,49
7,91
127,98
9,76
0,02
S/Go (mm)
79,30
5,64
90,22
7,04
0,00
S/Go: N/Me%
66
0,06
71
0,07
0,00
K T
UCHWY(°)
124,0
8,29
120,5
6,15
0,11
H-m (mm)
38,53
5,5
39,58
5,19
0,36
H-B (mm)
53,36
5,63
55,89
5,76
0,01
H-CV3 (mm)
34,06
3,74
38,43
3,34
0,00
H-ML (mm)
13,27
6,39
16,72
5,87
0,04
H-SN (mm)
102,93
13,71
120,44
5,74
0,00
H-NL (mm)
60,03
6,29
71,14
5,2
0,00
PP1 – PNS (mm)
29,89
4,15
30,81
5,38
0,60
UV - PP2 (mm)
9,83
3,62
10,28
3,76
0,65
LP (mm)
10,69
3,62
12,45
3,62
0,01
PIONOWE
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
Xa
p<
0,05
Xa
PRZEDNIO
- TYLNE
DROGI
ODDECHOWE
KOBIETY I kl.
n=37
SD
4. Wyniki
41
4.3.2. Porównanie poło enia ko ci gnykowej w grupie badanej kobiet
i m czyzn z II klas szkieletow
Pomiary dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki grupy badanej do płaszczyzny przednio-tylnej w II klasie szkieletowej nie ró niły si .
Pomiary pionowe wykazały skrócenie przedniej i tylnej wysoko ci twarzy
u kobiet: N/Me= 120,67 mm i S/Go= 78,45 mm. U m czyzn pomiary ten wyniosły odpowiednio N/Me= 127,66 mm i S/Go= 85,9 mm. Istotno ró nic pomiarów potwierdziło badanie statystyczne (Tab. 5). Wielko k ta uchwy była
równa u kobiet i u m czyzn (Tab. 5).
Z pomiarów dotycz cych poło enia ko ci gnykowej wynika, i ko u kobiet
była uło ona bli ej spojenia uchwy w pomiarze H-B= 51,15 mm. U m czyzn
pomiar ten był zwi kszony 54,15 mm. Ró nice poło enia ko ci potwierdził pomiar odległo ci od kr gosłupa szyjnego: u kobiet krótszy H-CV3= 31,02 mm,
u m czyzn wydłu ony H-CV3= 38,08 mm. Badanie statystyczne potwierdziło,
e ró nice te były statystycznie istotne (Tab. 5).
W badanej grupie pacjentów z II klas szkieletow wykazano obni enie koci gnykowej w płaszczy nie pionowej u m czyzn w pomiarach: H-SN=
118,85 mm i H-NL= 69,64 mm. U kobiet ko gnykowa poło ona była wy ej,
czyli bli ej przedniego dołu czaszki (H-SN=107,16 mm) i podniebienia twardego (H-NL=62,4 mm). Istotno ró nic tych pomiarów potwierdził wynik analizy
statystycznej (Tab. 5). Pomiar H-ML nie wykazał istotnych ró nic w poło eniu
ko ci gnykowej (Tab. 5).
W pomiarach szeroko ci dróg oddechowych zaobserwowano znaczne
zmniejszenie pomiaru LP u kobiet (9,35±3,21 mm). U m czyzn szeroko ta
wynosiła 11,48±3,51 mm. Badanie statystyczne potwierdziło, e wynik tego
pomiaru był istotny statystycznie (Tab. 5).
42
Tabela 5. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn w II klasie szkieletowej
Table 5. Comparison of hyoid bone position in female and male in Class II
KOBIETY II kl.
n=35
PARAMETRY
Xa
TWARZOCZASZKA
CZY NI II kl.
n=27
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
81,51
4,66
82,44
3,78
0,40
SNB (°)
75,23
4,91
75,98
4,15
0,52
ANB (°)
7,4
3,92
6,57
1,35
0,44
NS/ML (°)
35,57
7,03
30,7
11,13
0,00
N/Me (mm)
120,67
7,09
127,66
3,51
0,03
S/Go (mm)
78,45
5,96
85,9
8,39
0,00
65
0,06
68
0,07
0,29
123,43
8,56
123,89
10,54
0,90
H-m (mm)
35,69
4,56
36,61
5,58
0,36
H-B (mm)
51,15
4,32
54,15
6,55
0,02
H-CV3 (mm)
31,02
5,03
38,08
4,93
0,00
H-ML (mm)
15,86
7,5
18,55
6,04
0,13
H-SN (mm)
107,16
8,39
118,85
10,1
0,00
H-NL (mm)
62,4
7,49
69,64
7,72
0,00
PP1 – PNS (mm)
29,44
4,65
31,02
6,5
0,33
UV - PP2 (mm)
9,25
2,96
10,73
3,42
0,07
LP (mm)
9,35
3,21
11,48
3,51
0,02
PRZEDNIOTYLNE
PIONOWE
S/Go: N/Me (%)
GNYKOWA
PRZEDNIOTYLNE
KO
K T
UCHWY(°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M
4. Wyniki
43
4.3.3. Porównanie poło enia ko ci gnykowej w grupie badanej kobiet
i m czyzn z III klas szkieletow
Pomiary przednio-tylne dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki w grupie badanej w III klasie szkieletowej ró niły si . U kobiet stwierdzono
zwi kszenie parametru SNB= 86,33°. Wynik testu statystycznego był bliski
osi gni cia poziomu istotno ci statystycznej (p=0,05) (Tab. 6).
W analizie pionowej pomiarów twarzoczaszki wykazano wi ksz przedni
i tyln wysoko twarzoczaszki u m czyzn: N/Me= 133,27 mm i S/Go= 88,15
mm. U kobiet warto ci te wyniosły: N/Me= 124,98 mm i S/Go=80,45 mm. Jednocze nie u kobiet stwierdzono wyst powanie zwi kszonego k ta uchwy
(133,9°). U m czyzn warto ta wyniosła 129,52°. Istotno ró nic powy szych
pomiarów potwierdziła przeprowadzona analiza statystyczna (Tab. 6).
W badanej grupie odnotowano doprzednie wysuni cie ko ci gnykowej
wzgl dem kr gosłupa szyjnego u m czyzn w pomiarze H-CV3= 40,44 mm.
U kobiet pomiar ten wyniósł 36,1 mm.
Badania uwidoczniły równie obni enie ko ci gnykowej u m czyzn
(H-SN= 121,64 mm i H-NL= 70,69 mm) w porównaniu do kobiet (H-SN=
109,83 mm i H-NL= 70,69 mm]. Istotno ró nic powy szych pomiarów potwierdził wynik analizy statystycznej (Tab. 6).
W analizie szeroko ci dróg oddechowych nie wykazano istotnych zmian
u kobiet i m czyzn w III klasie szkieletowej (Tab. 6).
44
Tabela 6. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn w III klasie szkieletowej
Table 6. Comparison of hyoid bone position in female and male in Class III
PARAMETRY
KOBIETY III kl.
n=21
Xa
TWARZOCZASZKA
CZY NI III
kl. n=21
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
80,48
3,4
79,48
4,34
0,41
SNB (°)
86,33
3,41
83,95
4,32
0,05
ANB (°)
- 4,48
2,96
- 5,67
2,5
0,14
NS/ML (°)
35,33
5,19
33,67
7,19
0,39
N/Me (mm)
124,98
5,92
133,27
10,36
0,00
S/Go(mm)
80,45
5,75
88,15
9,32
0,00
64
0,04
66
0,05
0,24
133,9
7,4
129,52
8,78
0,01
H-m (mm)
46,6
7,71
43,07
7,93
0,20
H-B (mm)
58,53
7,29
58,8
8,16
0,88
H-CV3 (mm)
36,1
4,27
40,44
3,99
0,00
H-ML (mm)
15,6
6,38
16,04
6,18
0,82
H-SN (mm)
109,83
6,68
121,64
10,72
0,00
H-NL (mm)
61,71
8,05
70,69
7,44
0,00
PP1 – PNS (mm)
34,64
7,65
33,57
6,48
0,95
UV - PP2 (mm)
12,37
2,59
10,79
3,07
0,08
LP (mm)
15,37
3,98
13,1
3,96
0,07
PRZEDNIOTYLNE
PIONOWE
S/Go: N/Me (%)
GNYKOWA
PRZEDNIOTYLNE
KO
K T
UCHWY(°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M
4. Wyniki
45
4.4 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet
z grupy badanej z uwzgl dnieniem klasy szkieletowej
z kobietami z grupy kontrolnej
Powy sze wyniki wykazały istnienie dymorfizmu płciowego poło enia ko ci
gnykowej u kobiet i m czyzn, dlatego dalsz analiz wykonano osobno
u kobiet z grupy kontrolnej i przebadano jej współzale no z grup badan .
Grupa ta została podzielona według przynale no ci do klasy szkieletowej na I, II
i III podgrup według parametru klasy szkieletowej.
4.4.1 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy I
i kobiet z grupy kontrolnej
z I podgrupy nie ró niły si od parametrów uzyskanych z wyników z grupy kontrolnej. Wynikało to z zasady doboru zdj pacjentów do grupy kontrolnej.
W obu grupach wyst powała I klasa szkieletowa. Jednak w grupie kontrolnej
brano pod uwag norm ortognatyczn k tów SNA, SNB i NS/ML. W grupie
badanej uzyskano wynik wiadcz cy o zmniejszeniu k ta SNB. Ró nica ta była
statystycznie istotna (Tab. 7).
Poło enie ko ci gnykowej nie ró niło si u kobiet z I podgrupy
w porównaniu do grupy kontrolnej (Tab. 7).
Nie wykazano równie ró nic w szeroko ci dróg oddechowych pomi dzy
badanymi grupami (Tab. 7).
46
Tabela 7. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy I i kobiet z grupy kontrolnej
Table 7. Comparison of hyoid bone position in female with Class I and female from control group
PARAMETRY
KOBIETY
I KLASA n=37
Xa
2,94
81,75
1,74
0,05
SNB (°)
77,16
3,41
79,23
2,12
0,02
ANB (°)
3,11
1,49
2,63
1,65
0,27
NS/ML (°)
33,81
7,72
34,05
3,47
0,81
N/Me (mm)
121,49
7,91
120,98
6,62
0,80
S/Go (mm)
79,3
5,64
77,58
5,83
0,28
66
0,06
64
0,04
0,43
124
8,29
125,35
6,19
0,49
H-m (mm)
38,53
5,5
37,23
4,77
0,50
H-B (mm)
53,36
5,63
51,32
9,67
0,73
H-CV3 (mm)
34,06
3,74
33,44
3,56
0,54
H-ML (mm)
13,27
6,39
15,39
6,57
0,24
H-SN (mm)
102,93
13,71
106,17
6,03
0,37
H-NL (mm)
60,03
6,29
60,96
5,89
0,58
PP1 – PNS (mm)
29,89
4,15
28,72
3,74
0,22
UV - PP2 (mm)
9,83
3,62
9,82
2,09
0,98
LP (mm)
10,69
3,62
11,77
3,76
0,25
TWARZOCZASZKA
PIONOWE
K T
UCHWY(°)
GNYKOWA
SD
80,32
S/Go: N/Me(%)
KO
Xa
p < 0,05
SNA (°)
PRZEDNIO
- TYLNE
DROGI
ODDECHOWE
SD
KOBIETY
KONTROLA n=20
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
4. Wyniki
47
4.4.2 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy II
Pomiary przednio-tylne dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki w II podgrupie wykazały zaburzenie w tej płaszczy nie. Dotyczyło ono
pomiaru SNB, który u kobiet z II klas szkieletow był zmniejszony SNB=
75,23°± 4,91°. U kobiet z grupy kontrolnej wyniósł odpowiednio SNB= 79,23°±
2,12°. Istotno ró nicy tego pomiaru wykazał przeprowadzony test statystyczny
(Tab. 8). Taki rozkład wyników miał wpływ na wielko k ta ANB, który statystycznie ró nił si pomi dzy grupami i u kobiet z II klas wyniósł 7,4° a dla
kobiet z grupy kontrolnej 2,63°. Analiza statystyczna potwierdziła istotno
ró nicy powy szego pomiaru (Tab. 8).
W badaniu wykazano, e II klasa szkieletowa nie wpływa istotnie u płci
e skiej na poło enie ko ci gnykowej (Tab. 8).
Pomiary dotycz ce szeroko ci dróg oddechowych wykazały zmniejszenie
parametru LP w II podgrupie. Wyniósł on 9,35 mm, a w grupie kontrolnej 11,77
mm. Istotno ró nicy tego pomiaru była potwierdzona badaniem statystycznym
(Tab. 8).
48
Tabela 8. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy II i kobiet z grupy kontrolnej
Table 8. Comparison of hyoid bone position in female in Class II and female from control group
PARAMETRY
TWARZOCZASZKA
GNYKOWA
KO
KOBIETY
KONTROLA n=20
p < 0,05
Xa
SD
Xa
SD
SNA (°)
81,51
4,66
81,75
1,74
0,89
SNB (°)
75,23
4,91
79,23
2,12
0,00
ANB (°)
7,4
3,92
2,63
1,65
0,00
NS/ML (°)
35,57
7,03
34,05
3,47
0,37
N/Me (mm)
120,67
7,09
120,98
6,62
0,88
S/Go (mm)
78,45
5,96
77,58
5,83
0,60
S/Go:N/M(%)
65
0,06
64
0,04
0,32
K T
UCHWY(°)
123,43
8,56
125,35
6,19
0,23
H-m (mm)
35,69
4,56
37,23
4,77
0,13
H-B (mm)
51,15
4,32
51,32
9,67
0,27
H-CV3 (mm)
31,02
5,03
33,44
3,56
0,06
H-ML (mm)
15,86
6,57
15,39
7,5
0,81
H-SN (mm)
107,16
8,39
106,17
6,03
0,68
H-NL (mm)
62,4
7,49
60,96
5,89
0,46
PP1 – PNS (mm)
29,44
4,65
28,72
3,74
0,70
UV - PP2 (mm)
9,25
2,96
9,82
2,09
0,45
LP (mm)
9,35
3,21
11,77
3,76
0,00
PRZEDNIO
- TYLNE
DROGI
ODDECHOWE
KOBIETY II
KLASA n=35
PIONOWE
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
4. Wyniki
49
4.4.3 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy III
W pomiarach przednio-tylnych dotycz cych twarzoczaszki wykonanych
u kobiet z III podgrupy i kobiet z grupy kontrolnej uzyskano wynik powi kszenia k ta w SNB= 86,33°± 3,41° w III podgrupie. U kobiet z grupy kontrolnej
pomiar wyniósł odpowiednio SNB= 79,23°± 2,12°. Rozkład wyników miał
wpływ na warto k ta ANB i ró nił si w III klasie szkieletowej. Przyj ł warto ujemn w III podgrupie –5,67°± 2,96°, a w grupie kontrolnej dodatni 2,63°
±1,65°. Badanie statystyczne potwierdziło istotno ró nic uzyskanych wyników
(Tab. 9).
W analizie twarzoczaszki w wymiarze pionowym wykazano zwi kszenie
pomiaru N/Me u kobiet z III podgrupy. Wyniósł on 124,98 mm, a u kobiet
z grupy kontrolnej 120,98 mm. Inny wynik ukazała wielko k ta uchwy, która
w III podgrupie równie wykazała zwi kszon warto 133,9°, a w grupie kontrolnej 125,35°. Istotno ró nic tych pomiarów potwierdził wynik badania statystycznego (Tab. 9).
Uzyskane wyniki poło enia ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej
u kobiet w III podgrupie wykazały wy sze warto : H-m= 46,6 mm, H-B= 58,53
mm, H-CV3= 36,1 mm. U kobiet z grupy kontrolnej przyj ły ni sze warto ci:
H-m= 37,23 mm, H-B= 51,32 mm, H-CV3= 33,44. Istotno ró nic wy ej wymienionych pomiarów potwierdził wynik testu statystycznego. W płaszczy nie
pionowej ko gnykowa znajdowała si ni ej w III klasie u kobiet. wiadczył
o tym powi kszony pomiar H-SN, jednak nie wykazał istotno ci statystycznej
(p=0,05) (Tab. 9).
Analiza szeroko ci dróg oddechowych wykazała poszerzenie dróg na
wszystkich mierzonych poziomach w III podgrupie kobiet i ró nica ta w badaniu
statystycznym wykazała, e ró ni si one istotnie statystycznie (Tab. 9).
50
Tabela 9. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy III i kobiet z grupy kontrolnej
Table 9. Comparison of hyoid bone position in female in Class III and female from control group
PARAMETRY
KOBIETY III
KLASA n=21
Xa
TWARZOCZASZKA
SD
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
80,48
3,4
81,75
1,74
0,14
SNB (°)
86,33
3,41
79,23
2,12
0,00
ANB (°)
- 5,67
2,96
2,63
1,65
0,00
NS/ML (°)
35,33
5,19
34,05
3,47
0,36
N/Me (mm)
124,98
5,92
120,98
6,62
0,03
S/Go (mm)
80,45
5,75
77,58
5,83
0,12
64
0,04
64
0,04
0,78
133,9
7,4
125,35
6,19
0,00
H-m (mm)
46,6
7,71
37,23
4,77
0,00
H-B (mm)
58,53
7,29
51,32
9,67
0,01
H-CV3 (mm)
36,1
4,27
33,44
3,56
0,04
H-ML (mm)
15,60
6,38
15,39
6,57
0,92
H-SN (mm)
109,83
6,68
106,17
6,03
0,05
H-NL (mm)
61,71
8,05
60,96
5,89
0,73
PP1 – PNS (mm)
34,64
7,65
28,72
3,74
0,00
UV - PP2 (mm)
12,37
2,59
9,82
2,09
0,00
LP (mm)
15,37
3,98
11,77
3,76
0,00
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
S/Go: N/Me(%)
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
K T
UCHWY(°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
KOBIETY
KONTROLA n=20
4. Wyniki
51
4.5. Poło enie ko ci gnykowej u kobiet w obr bie grupy
badanej
4.5.1 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy I i
II
Porównuj c parametry dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki
u kobiet z podgrupy I z podgrup II w płaszczy nie przednio-tylnej uzyskano
wynik zmniejszenia k ta SNB= 75,23° w II podgrupie (p=0,05). U kobiet z I
klas wyniósł odpowiednio 77,16°. Taki wynik rozkładu danych miał wpływ na
wielko k ta ANB, który ró nił si pomi dzy grupami. U kobiet z II podgrup
wyniósł 7,4° a u kobiet z I klas 3,11°. Istotno ró nic tego pomiaru potwierdził
wynik badania statystycznego (Tab. 10).
Parametry dotycz ce wymiarów pionowych twarzoczaszki nie ró niły si
pomi dzy grupami (Tab. 10).
W badaniu poło enia ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej uzyskano wynik wiadcz cy o cofni ciu ko ci gnykowej u kobiet z II klas szkieletow . Potwierdzaj to wyniki: H-m= 35,69 mm, H-B= 51,15 mm, H-CV3=
31,02 mm. U kobiet z I klas pomiary te wyniosły kolejno: H-m= 38,53 mm,
H-B= 53,36 mm, H-CV3= 34,06 mm. Istotno ró nic powy szych parametrów
potwierdziło badanie statystyczne (Tab. 10).
Analiza pionowego poło enia ko ci gnykowej w grupie badanej kobiet z I
i II podgrupy nie wykazała ró nic (Tab. 10).
Brak ró nic wykazały wyniki dotycz ce szeroko ci dróg oddechowych (Tab.
10).
52
Tabela 10. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy I i II
Table 10. Comparison of hyoid bone position between female in Class I and II
KOBIETY I kl.
n=37
PARAMETRY
Xa
TWARZOCZASZKA
GNYKOWA
KO
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
80,32
2,94
81,51
4,66
0,19
SNB (°)
77,16
3,41
75,23
4,91
0,05
ANB (°)
3,11
1,49
7,4
3,91
0,00
NS/ML (°)
33,81
7,72
35,57
7,03
0,31
N/Me (mm)
121,49
7,91
120,67
7,09
0,69
S/Go (mm)
79,3
5,64
78,45
5,96
0,53
S/Go: N/Me
(%)
66
0,06
65
0,06
0,95
K T
UCHWY(°)
124
8,29
123,43
8,56
0,68
H-m (mm)
38,53
5,5
35,69
4,56
0,01
H-B (mm)
53,36
5,63
51,15
4,32
0,03
H-CV3 (mm)
34,06
3,74
31,02
5,03
0,00
H-ML (mm)
13,27
6,39
15,86
7,5
0,11
H-SN (mm)
102,93
13,71
107,16
8,39
0,11
H-NL (mm)
60,03
6,29
62,4
7,49
0,15
PP1 – PNS (mm)
29,89
4,15
29,44
4,65
0,36
UV - PP2 (mm)
9,83
3,62
9,25
2,96
0,45
LP (mm)
10,69
3,62
9,35
3,21
0,23
PRZEDNIOTYLNE
DROGI
ODDECHOWE
SD
KOBIETY II kl.
n=35
PIONOWE
PRZEDNIOTYLNE
PIONOWE
4. Wyniki
53
4.5.2 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy I
i III
Uzyskane wyniki dotycz ce twarzoczaszki u kobiet w I podgrupie
w porównaniu z III podgrup w płaszczy nie przednio-tylnej wykazały powi kszenie k ta SNB= 86,33°± 3,41° w III podgrupie. U kobiet z I klas szkieletow
pomiar wyniósł odpowiednio 77,16°± 3,41°. Rozkład wyników miał wpływ na
warto k ta ANB i ró nił si w III klasie szkieletowej przyj ł warto ujemn –
5,67°± 2,96°, w I klasie dodatni 3,11° ±1, 49°. Istotno ró nic została potwierdzona analiz statystyczn (Tab. 11).
W pomiarach pionowych warto N/Me, u kobiet z III podgrupie była
zwi kszona i wyniosła 124,98 mm, a u kobiet w I podgrupie wyniosła 121,49
mm (p=0,05). K t uchwy wykazał wy sz warto u kobiet w obr bie III podgrupy: 133,9°. W III podgrupie wykazał pomniejszon warto 124°. Istotno
ró nic została potwierdzona testem statystycznym (Tab. 11).
Wyniki poło enia ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej u kobiet
z III podgrupy wykazały zwi kszenie pomiarów: H-m= 46,6 mm, H-B= 58,53
mm. U kobiet z I podgrupy wyniosły: H-m= 46,6 mm, H-B= 58,53 mm. Istotno ró nic wy ej wymienionych pomiarów potwierdził wynik testu statystycznego (Tab. 11).
W płaszczy nie pionowej uło enia ko ci gnykowej pomiarem ró nicuj cym
była odległo ko ci od przedniego dołu czaszki (H-SN), który u kobiet
w I podgrupie wykazała nisz warto 102,93 mm, a w III klasie 109,83 mm.
Wyniki tych pomiarów wykazały, e ró ni si istotnie statystycznie (Tab. 11).
Analiza szeroko ci dróg oddechowych wykazała poszerzenie dróg na
wszystkich mierzonych poziomach u kobiet w III podgrupie i w badaniu statystycznym wykazała, e warto ci te ró ni si istotnie statystycznie (Tab. 11).
54
Tabela 11. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u kobiet z podgrupy I i III
Table 11. Comparison of hyoid bone position between female in Class I and III
PARAMETRY
KOBIETY I kl.
n=37
Xa
TWARZOCZASZKA
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
80,32
2,94
80,48
3,4
0,86
SNB (°)
77,16
3,41
86,33
3,41
0,00
ANB (°)
3,11
1,49
- 5,67
2,96
0,00
NS/ML (°)
33,81
7,72
35,33
5,19
0,42
N/Me (mm)
121,49
7,91
124,98
5,92
0,05
S/Go (mm)
79,3
5,64
80,45
5,75
0,46
66
0,06
64
0,04
0,59
124
8,29
133,9
7,4
0,00
H-m (mm)
38,53
5,5
46,6
7,71
0,00
H-B (mm)
53,36
5,63
58,53
7,29
0,02
H-CV3 (mm)
34,06
3,74
36,1
4,27
0,08
H-ML (mm)
13,27
6,39
15,6
6,38
0,18
H-SN (mm)
102,93
13,71
109,83
6,68
0,00
H-NL (mm)
60,03
6,29
61,71
8,05
0,38
PP1 - PNS(mm)
29,89
4,15
34,64
7,65
0,00
UV - PP2(mm)
9,83
3,62
12,37
2,59
0,00
LP(mm)
10,69
3,62
15,37
3,98
0,00
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
S/Go:N/Me (%)
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
K T
UCHWY(°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
KOBIETY III kl.
n=21
4. Wyniki
55
4.6. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn
z grupy badanej z uwzgl dnieniem klasy szkieletowej
z m czyznami z grupy kontrolnej
4.6.1 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrupy
I i m czyzn z grupy kontrolnej
Parametry dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki
u m czyzn z grupy badanej z I podgrupy nie ró niły si od parametrów uzyskanych z wyników z grupy kontrolnej. Wynikało to z zasady doboru zdj pacjentów do tej grupy oraz parametrów pod wzgl dem warto ci ortognatycznych.
W obu grupach wyst powała I klasa szkieletowa. W grupie kontrolnej brano pod
uwag warto ortognatyczn k tów SNA, SNB i NS/ML. Uzyskano wyniki
wiadcz ce o braku ró nic wyst puj cych w budowie twarzoczaszki w aspekcie
przednio-tylnym i pionowym.
Poło enie ko ci gnykowej nie ró niło si u m czyzn z I podgrupy
w porównaniu do grupy kontrolnej (Tab. 12).
Szeroko dróg oddechowych nie ró niła si w obr bie badanej grupy m czyzn (Tab. 12).
56
Tabela 12. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrupy I i m czyzn z grupy
kontrolnej
Table 12. Comparison of hyoid bone position in male in Class I and control group
PARAMETRY
M CZY NI
I KLASA n=24
Xa
TWARZOCZASZKA
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
81
4,61
82,68
2,58
0,15
SNB (°)
78,42
4,79
79,85
2,35
0,23
ANB (°)
2,74
1,29
2,83
1,28
0,76
NS/ML (°)
27,75
8,84
30,55
2,74
0,18
N/Me (mm)
127,98
9,76
124,41
8,05
0,42
S/Go (mm)
90,22
7,04
86,23
8,88
0,10
71
0,07
69
0,06
0,40
K T
UCHWY(°)
120,5
6,15
122,6
6,24
0,18
H-m (mm)
39,58
5,19
37,92
7,9
0,72
H-B (mm)
55,89
5,76
55,58
4,28
0,66
H-CV3 (mm)
38,43
3,43
38,71
4,94
0,70
H-ML (mm)
16,72
5,87
18
5,18
0,45
H-SN (mm)
120,44
5,74
117,28
10,64
0,55
H-NL (mm)
71,14
5,2
70,47
8,74
0,75
PP1 – PNS (mm)
30,81
5,38
32,07
8,35
0,30
UV - PP2 (mm)
10,28
3,76
10,52
3,75
0,84
LP (mm)
12,45
4,21
11,62
3,83
0,46
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
S/Go: N/Me (%)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M CZY NI
KONTROLA n=20
4. Wyniki
57
II i m czyzn z grupy kontrolnej
Pomiary przednio-tylne dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki w grupie badanej z II klas szkieletow wykazały ró nice tylko w pomiarze
SNB, który u m czyzn z II podgrupy był zmniejszony 75,23±4,91°.
U m czyzn z grupy kontrolnej wyniósł 75,98±4,15°. Taki rozkład wyników
miał wpływ na wielko k ta ANB, który statystycznie ró nił si pomi dzy
grupami i u m czyzn z II podgrupy wyniósł 6,75° a u m czyzn z grupy kontrolnej mierzył 2,83° (Tab. 13). Przedstawione warto ci pomiarów ró ni si
istotnie statystycznie (Tab. 13).
W badaniu wykazano, e wady klasy II u m czyzn nie wpływaj istotnie na
poło enie ko ci gnykowej (Tab. 13).
Pozostałe pomiary dotycz ce dróg oddechowych nie wykazały istotnych
ró nic pomi dzy badanymi grupami (Tab. 13).
58
Tabela 13. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrupy II i m czyzn z grupy
kontrolnej
Table 13. Comparison of hyoid bone position in male in Class II and control group
M CZY NI II
KLASA n=27
PARAMETRY
Xa
TWARZOCZASZKA
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
82,44
3,78
82,68
2,58
0,81
SNB (°)
75,98
4,15
79,85
2,35
0,00
ANB(°)
6,75
1,35
2,83
1,35
0,00
NS/ML (°)
30,7
11,13
30,55
2,74
0,95
N/Me (mm)
127,66
10,34
124,41
8,05
0,32
S/Go (mm)
85,9
8,39
86,23
8,88
0,90
68
0,07
69
0,06
0,38
123,89
10,54
122,6
6,24
0,73
H-m (mm)
36,61
5,58
37,92
7,9
0,15
H-B (mm)
54,15
6,55
55,58
4,28
0,47
H-CV3 (mm)
38,08
4,93
38,71
4,94
0,42
H-ML (mm)
18,55
6,04
18
5,18
0,74
H-SN (mm)
118,85
10,1
117,28
10,64
0,78
H-NL (mm)
69,64
7,72
70,47
8,74
0,73
PP1 – PNS (mm)
31,02
6,5
32,07
8,35
0,27
UV - PP2 (mm)
10,73
3,42
10,52
3,75
0,84
LP (mm)
11,48
3,51
11,62
3,83
0,93
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
S/Go:N/Me(%)
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
K T
UCHWY(°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M CZY NI
KONTROLA n=20
4. Wyniki
59
III i m czyzn z grupy kontrolnej
Pomiary przednio-tylne dotycz ce twarzoczaszki wykonane u m czyzn
z III podgrupy i m czyzn z grupy kontrolnej wykazały zmniejszenie k ta
SNA= 79,48° u m czyzn z III klas szkieletow . U m czyzn z grupy kontrolnej wyniósł on odpowiednio 82,68°. K t SNB= 83,95°± 4,32° był zwi kszony
u m czyzn z III podgrupy, a u m czyzn z grupy kontrolnej pomiar był
zmniejszony 79,85,23°± 2,35°. Rozkład wyników miał wpływ na warto k ta
ANB i ró nił si w III podgrupie i przyj ł warto ujemn – 4,48°± 2,5°, a w
grupie kontrolnej wyniósł 2,83° ±1,28°. Istotno ró nic wskazanych pomiarów
potwierdził test statystyczny (Tab. 14).
W płaszczy nie pionowej uzyskano wynik zwi kszenia pomiaru N/Me, który u m czyzn z III podgrupy wyniósł 133,27 mm, a u m czyzn z grupy kontrolnej 124,41 mm. K t uchwy wykazał wi ksz warto u m czyzn z III podgrupy: 129,52°. W grupie kontrolnej m czyzn był odpowiednio zmniejszony
i wyniósł 122,6°. Istotno ró nicy tych pomiarów potwierdził wynik badania
statystycznego (Tab. 14).
W pomiarach dotycz cych ko ci gnykowej zaobserwowano w płaszczy nie
przednio-tylnej u m czyzn z III podgrupie ró nic tylko w parametrze H-m=
43,07 mm. U m czyzn z grupy kontrolnej pomiar ten wyniósł 37,92 mm. Uzyskan istotn ró nic potwierdził wynik testu statystycznego (Tab. 14).
Nie zaobserwowano znacz cych ró nic poło enia ko ci gnykowej
w płaszczy nie pionowej w obr bie badanych grup (Tab. 14).
Analiza szeroko ci dróg oddechowych wykazała brak ró nic pomi dzy
m czyznami z III podgrup i m czyznami z grupy kontrolnej (Tab. 14).
60
Tabela 14. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrupy III i m czyzn z grupy
kontrolnej
Table 14. Comparison of hyoid bone position in male in Class III and control group
PARAMETRY
M CZY NI III
KLASA n=21
Xa
TWARZOCZASZKA
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
79,48
4,34
82,68
2,58
0,00
SNB (°)
83,95
4,32
79,85
2,35
0,00
ANB (°)
- 4,48
2,5
2,83
1,28
0,00
NS/ML (°)
33,67
7,19
30,55
2,74
0,07
N/Me (mm)
133,27
10,36
124,41
8,05
0,00
S/Go (mm)
88,15
9,32
86,23
8,88
0,50
66
0,05
69
0,06
0,15
129,52
8,78
122,6
6,24
0,01
H-m (mm)
43,07
7,93
37,92
7,9
0,04
H-B (mm)
58,8
8,16
55,58
4,28
0,14
H-CV3 (mm)
40,44
3,99
38,71
4,94
0,25
H-ML (mm)
16,04
6,18
18,00
5,18
0,27
H-SN (mm)
121,64
10,72
117,28
10,64
0,32
H-NL (mm)
70,69
7,44
70,47
8,74
0,93
PP1 – PNS (mm)
33,57
6,48
32,07
8,35
0,63
UV - PP2 (mm)
10,79
3,07
10,52
3,75
0,80
LP (mm)
13,1
3,96
11,62
3,83
0,19
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
S/Go:N/Me (%)
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
K T
UCHWY(°)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M CZY NI
KONTROLA n=20
4. Wyniki
61
4.7. Poło enie ko ci gnykowej u m czyzn w obr bie
grupy badanej
4.7.1 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrup I
i II
Pomiary przednio-tylne dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki u m czyzn z I z II klas szkieletow wykazały ró nice w pomiarze SNB,
który u m czyzn w II podgrupie był zmniejszony SNB= 75,23°± 4,91°, a u
m czyzn z I klas wyniósł SNB= 78,42°± 4,79°(p=0,05). Taki rozkład wyników miał wpływ na wielko k ta ANB, który statystycznie ró nił si pomi dzy
grupami i u m czyzn z II podgrup wyniósł 6,75° a dla m czyzn z I podgrupy
wyniósł 2,74°. Istot ró nic pomiaru potwierdził przeprowadzony test statystyczny (Tab. 15).
W analizie pionowej pomiary twarzoczaszki wykazały ró nice w odcinku
S\Go u m czyzn z I podgrupy wyniósł 90,22 mm, a w III klasie 85,9 mm.
Istotno ró nic jednak nie została potwierdzona badaniem statystycznym
(p=0,05) (Tab. 15).
W badaniu wykazano, e II klasa szkieletowa wpływa istotnie na poło enie
ko ci gnykowej u m czyzn w wymiarze przednio-tylnym. Wynik taki potwierdził pomiar H-m, który u m czyzn w II podgrupie był zmniejszony i wyniósł
36,61 mm, a u m czyzn w III podgrupie wyniósł 39, 58 mm. Istotno ró nic
wyników nie została potwierdzona badaniem statystycznym (p=0,05) (Tab. 15).
Poło enie ko ci gnykowej u m czyzn w I i II podgrupie w wymiarze pionowym nie ró niło si (Tab.15).
Pozostałe pomiary dotycz ce dróg oddechowych nie wykazały istotnych
ró nic u m czyzn w badanych podgrupach (Tab. 15).
62
Tabela 15. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrupy I i II
Table 15. Comparison of hyoid bone position in male in Class I and II
M
PARAMETRY
CZY NI I kl.
n=24
Xa
TWARZOCZASZKA
GNYKOWA
Xa
p < 0,05
SD
81
4,61
82,44
3,78
0,22
SNB (°)
78,42
4,79
75,98
4,15
0,05
ANB (°)
2,74
1,29
6,57
1,35
0,00
NS/ML (°)
27,75
8,84
30,7
11,13
0,30
N/Me (mm)
127,98
9,76
127,66
10,34
0,88
S/Go (mm)
90,22
7,04
85,9
7,04
0,05
71
0,07
68
0,07
0,11
K T
UCHWY(°)
120,5
6,15
123,89
10,54
0,25
H-m (mm)
39,58
5,19
36,61
5,58
0,05
H-B (mm)
55,89
5,76
54,15
6,55
0,50
H-CV3 (mm)
38,43
3,43
38,08
4,93
0,61
H-ML(mm)
16,72
5,87
18,55
6,04
0,27
H-SN(mm)
120,44
5,74
118,85
10,1
0,75
H-NL (mm)
71,14
5,2
69,64
7,72
0,42
PP1 – PNS (mm)
30,81
5,38
31,02
6,5
0,91
UV - PP2 (mm)
10,28
3,76
10,73
3,42
0,66
LP (mm)
12,45
4,21
11,48
3,51
0,40
PIONOW
E
S/Go:N/Me(%)
KO
CZY NI II kl.
n=27
SNA (°)
PRZEDNI
OTYLNE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M
PRZEDNI
OTYLNE
PIONOW
E
4. Wyniki
63
4.7.2 Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrup I
i III
Pomiary przednio-tylne dotycz ce twarzoczaszki wykonane u m czyzn
z III klas szkieletow i m czyzn z I podgrupy wykazały zmniejszenie pomiaru
SNB= 78,42°± 4,79° u m czyzn z I podgrupy . W III podgrupie k t ten był
powi kszony 83,95°± 4,32°. Rozkład wyników miał wpływ na warto k ta
ANB i ró nił si w III klasie szkieletowej i przyj ł warto ujemn – 4,48°±
2,5°, a u m czyzn z I klas wyniósł 2,74° ±1,29°. Istotno ró nic pomiarów
potwierdził wynik badania statystycznego (Tab. 16).
W płaszczy nie pionowej badania twarzoczaszki wykazały wynik zwi kszenia k ta NS/ML u m czyzn w III podgrupie i wyniósł on 33,67°, a u m czyzn
w I podgrupie wyniósł 27,75°. Kolejnym wynikiem było zwi kszenie pomiaru
S/Go: N/Me%, który w III klasie był zmniejszony 66%, a w I klasie wyniósł 71
%. K t uchwy u m czyzn w III podgrupie był powi kszony 129,52°, a u m czyzn w I podgrupie zmniejszony 120,5°. Powy sz istot ró nic potwierdził
wynik badania statystycznego (Tab. 16).
W pomiarach dotycz cych poło enia ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej i pionowej u m czyzn z I i III podgrupy nie zaobserwowano ró nic
w jej poło eniu (Tab. 16).
Analiza szeroko ci dróg oddechowych wykazała brak ró nic pomi dzy
m czyznami w obr bie I i III podgrupy (Tab. 16).
64
Tabela 16. Porównanie poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z podgrup I i III
Table 16. Comparison of hyoid bone position in male in Class I and III
M
PARAMETRY
CZY NI
I kl. n=24
Xa
TWARZOCZASZKA
CZY NI III
kl. n=21
Xa
p < 0,05
SD
SNA (°)
81
4,61
79,48
4,34
0,26
SNB (°)
78,42
4,79
83,95
4,32
0,00
ANB (°)
2,74
1,29
- 4,48
2,5
0,00
NS/ML (°)
27,75
8,84
33,67
7,19
0,02
N/Me (mm)
127,98
9,76
133,27
10,36
0,09
S/Go (mm)
90,22
7,04
88,15
9,32
0,40
71
7,0
66
0,05
0,03
K T UCHWY(°)
120,5
6,15
129,52
8,78
0,00
H-m (mm)
39,58
5,19
43,07
7,93
0,09
H-B (mm)
55,89
5,76
58,8
8,16
0,16
H-CV3 (mm)
38,43
3,43
40,44
3,99
0,10
H-ML (mm)
16,72
5,87
16,04
6,18
0,70
H-SN (mm)
120,44
5,74
121,64
10,72
0,49
H-ANS/PNS (mm)
71,14
5,2
70,69
7,44
0,81
PP1 – PNS (mm)
30,81
5,38
33,57
6,48
0,09
UV - PP2 (mm)
10,28
3,76
10,79
3,07
0,63
LP (mm)
12,45
4,21
13,1
3,96
0,82
PRZEDNIO
- TYLNE
PIONOWE
GNYKOWA
PRZEDNIO
- TYLNE
KO
S/Go: N/Me(%)
PIONOWE
DROGI
ODDECHOWE
SD
M
4. Wyniki
4.8
65
Podsumowanie wyników
W analizie pomiarów u kobiet i m czyzn w grupie kontrolnej (dobranej
według wska ników ortognatycznych) nie wykazano ró nic pomi dzy płciami
w parametrach twarzoczaszki w płaszczy nie przednio-tylnej, natomiast zostały
one wykazane w płaszczy nie pionowej. Przednia i tylna wysoko twarzy była
dłu sza u m czyzn i zaobserwowano cz ciej wyst puj c anteriorotacj uchwy. U kobiet ko gnykowa w płaszczy nie przednio-tylnej była poło ona
bli ej kr gosłupa szyjnego a w płaszczy nie pionowej znajdowała si wy ej
w porównaniu do m czyzn. Dodatkowym pomiarem ró nicuj cym była szeroko cz ci nosowej gardła, która wykazywała poszerzenie u płci m skiej. Uzyskane wyniki wskazuj na istnienie dymorfizmu płciowego uło enia ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn (Tab. 2).
W porównaniu wyników grupy badanej kobiet i m czyzn parametry przednio-tylne twarzoczaszki nie wykazały ró nic, jednak analiza parametrów pionowych wykazała wydłu enie przedniej i tylnej wysoko ci twarzoczaszki
u m czyzn oraz anteriorotacj uchwy. W badaniu poło enia ko ci gnykowej
w płaszczy nie przednio-tylnej uzyskano wynik doprzedniego uło enia ko ci
gnykowej u m czyzn w pomiarach odnosz cych si do uchwy oraz wzgl dem
cz ci szyjnej kr gosłupa jak i znaczne obni enie w płaszczy nie pionowej
(potwierdziły to wszystkie badane parametry). Powy sze wyniki wykazały istnienie dymorfizmu płciowego poło enia ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn
(Tab. 3).
W porównaniu wyników uzyskanych z pomiarów w I klasie szkieletowej
u kobiet i m czyzn uwidoczniono zgodne z dymorfizmem płciowym wydłu enie przedniej wysoko ci twarzy u m czyzn oraz zwi kszon anteriorotacj uchwy w tej grupie. Analiza poło enia ko ci gnykowej wykazała jej bardziej doprzednie poło enie wzgl dem kr gosłupa szyjnego, zwi kszenie odległo ci od
spojenia bródki oraz obni enie w płaszczy nie pionowej, zaobserwowane
u m czyzn (Tab. 4). Analiza szeroko ci dróg oddechowych wykazała ich zw enie u kobiet w okolicy j zyka (zmniejszony parametr LP).
Analogiczne wyniki uzyskano z porównania pacjentów w II klasie szkieletowej u kobiet i m czyzn, gdzie stwierdzono dłu sz wysoko przedni i tyln
twarzy u m czyzn. Wyniki parametrów dotycz ce poło enia ko ci gnykowej
wiadczyły o jej wysuni ciu i obni eniu u płci m skiej. Zostało równie zauwa-
66
one zw enie dróg oddechowych u kobiet, o czym wiadczył zmniejszony pomiar LP (Tab. 5).
U osób z wadami klasy III w badaniu parametrów przednio tylnych zauwaono powi kszenie parametru SNB u kobiet, co mo e wiadczy o wi kszym
zaburzeniu dotycz cym budowy/ustawienia uchwy u kobiet. W pomiarach
pionowych wykazano ponownie wydłu enie przedniej i tylnej wysoko ci twarzoczaszki u m czyzn. Jednocze nie u kobiet stwierdzono wyst powanie
zwi kszonego k ta uchwy a w analizie poło enia przednio- tylnego ko ci gnykowej uzyskano wynik jej zbli enia wzgl dem kr gosłupa szyjnego i wy szego
poło enia wzgl dem szcz ki i przedniego dołu czaszki (Tab. 6).
Poniewa uzyskane wyniki wykazały istnienie ró nic mi dzypłciowych dalsze badanie dotyczyło osobno kobiet i m czyzn.
Porównanie wyników u kobiet z grupy kontrolnej i kobiet z I klas nie wykazało istotnych ró nic. Wynikało to z zasady doboru zdj pacjentów do tej
grupy oraz parametrów pod wzgl dem warto ci ortognatycznych. Poło enie
ko ci gnykowej nie ró niło si w badanej grupie (Tab. 7).
Porównanie kobiet z II klas i kobiet z grupy kontrolnej wykazało ró nice
w pomiarze SNB. W II klasie wykazał zmniejszon warto i wpłyn ło to na
zwi kszenie warto ci k ta ANB. Poło enie ko ci gnykowej nie ró niło si
w obr bie badanej grupy. Zaobserwowano równie znaczne zw enie dróg oddechowych w II klasie szkieletowej (zmniejszenie parametru LP) (Tab. 8).
W porównaniu parametrów dotycz cych twarzoczaszki u kobiet z grupy
kontrolnej i kobiet reprezentuj cych III klas szkieletow wykazano zwi kszenie
k ta SNB u kobiet z III klas oraz ujemy wynik k ta ANB. Analiza parametrów
pionowych wykazała wydłu enie przedniej wysoko ci twarzy u kobiet z III klas i dodatkowo zwi kszenie k ta uchwy. W analizie poło enia przednio-tylnego ko ci gnykowej zaobserwowano oddalenie od kr gosłupa szyjnego
i przedniej cz ci uchwy oraz w płaszczy nie pionowej obni enie wzgl dem
przedniego dołu czaszki w III podgrupie. Dodatkowo stwierdzono poszerzenie
dróg oddechowych na trzech poziomach równie w III podgrupie (Tab. 9).
Porównuj c parametry dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki
u kobiet z grupy badanej z I klas szkieletow oraz kobiet z II klas szkieletow
w płaszczy nie przednio-tylnej stwierdzono: zmniejszenie k ta SNB, zwi kszenie k ta ANB, cofni cie ko ci gnykowej wzgl dem uchwy, zbli enie wzgl dem
kr gosłupa szyjnego w II klasie ( wiadczyły o tym wszystkie mierzone parame-
4. Wyniki
67
try). Nie zaobserwowano ró nic poło enia w analizie pionowej ko ci gnykowej
(Tab. 10).
W wyniku porównania danych uzyskanych z porównania I i III podgrupy
w płaszczy nie przednio-tylnej wykazano: doprzednie wysuni cie uchwy w III
klasie szkieletowej (zwi kszony k t SNB), wydłu enie przedniej wysoko ci
twarzy oraz zwi kszenie k ta uchwy. Analiza poło enia ko ci gnykowej wykazała wysuni cie doprzednie ko ci gnykowej u kobiet z III klas szkieletow
( wiadczyły o tym pomiary analizowane wzgl dem uchwy) oraz jej obni enie.
Analiza dróg oddechowych wykazała poszerzenie dróg oddechowych w III klasie szkieletowej (Tab. 11).
Parametry dotycz ce budowy szkieletu cz ci twarzowej czaszki oraz ko ci
gnykowej u m czyzn z grupy badanej z I klas szkieletow nie ró niły si od
parametrów uzyskanych z wyników z grupy kontrolnej. Wynikało to z zasady
doboru zdj pacjentów do tej grupy oraz parametrów pod wzgl dem warto ci
ortognatycznych. Analiza poło enia ko ci gnykowej w tych grupach nie wykazała ró nic w jej poło eniu (Tab. 12).
Wyniki uzyskane z porównania grupy kontrolnej i II klasy szkieletowej
m czyzn wykazały jedynie ró nic wynikaj c ze zmniejszenia k ta SNB, który wpłyn ł na zwi kszon warto k ta ANB. Pozostałe parametry nie uległy
zmianom. Przeprowadzona analiza poło enia ko ci gnykowej w płaszczy nie
przednio-tylnej i pionowej wykazała brak ró nic w jej poło eniu (Tab. 13).
W pomiarach przednio-tylnych i pionowych twarzoczaszki wykonanych
u m czyzn z III klas szkieletow i m czyzn z grupy kontrolnej wykazano:
zmniejszenie k ta SNA, zwi kszenie k ta SNB, ujemny k t ANB, wydłu enie
przedniej wysoko ci twarzy powi kszenie k ta uchwy u m czyzn z III podgrupy. Parametry poło enia ko ci gnykowej w III klasie szkieletowej wykazały
jej oddalenie od przedniej cz ci uchwy i nieznaczne od kr gosłupa szyjnego.
W analizie pionowej nie zaobserwowano zmian w uło eniu ko ci gnykowej
u m czyzn w badanych grupach (Tab. 14).
Po analizie parametrów dotycz cych budowy szkieletu cz ci twarzowej
czaszki u m czyzn z grupy badanej z I i II klas szkieletow stwierdzono:
zmniejszony k t SNB, zwi kszony k t ANB oraz wydłu enie tylnej wysoko ci
twarzy u m czyzn z II klas szkieletow . Zmiany te powodowały zbli enie
ko ci gnykowej wzgl dem uchwy w II podgrupie badanych. Pomiary analizowane do płaszczyzny pionowej nie wykazały ró nic w poło eniu ko ci gnykowej (Tab. 15).
68
Pomiary dotycz ce twarzoczaszki u m czyzn z I i III klasy szkieletowej
wykazały: zwi kszenie warto ci pomiaru SNB, ujemn warto k ta ANB, wydłu enie przedniej wysoko ci twarzy oraz zwi kszenie k ta uchwy u m czyzn
w III podgrupie. Wyniki pomiarów wiadcz ce o poło eniu przednio-tylnym
i pionowym ko ci gnykowej nie wykazały istotnych ró nic w obr bie badanej
grupy (Tab. 16).
69
5.
DYSKUSJA
Zainteresowanie rol ko ci gnykowej, a szczególnie jej relacj topograficzn
w stosunku do szkieletu czaszki, wzrosło w ci gu ostatnich dwóch dekad [23,
61]. Podkre lana jest jej rola jako wielokierunkowego ł cznika, który bierze
udział w procesach oddychania, mowy, połykania oraz kontrolowaniu poło enia
głowy [10, 64, 69].
Dotychczas powstało niewiele prac dotycz cych funkcji kompleksu gnykowego szczególnie w powi zaniu z warunkami zgryzowymi. W dost pnym pimiennictwie dotycz cym tej tematyki dotyczy analizy topografii ko ci gnykowej w stosunku do zaburze w budowie szkieletowej cz ci twarzy.
Graber podkre la, e niestabilno pozycji ko gnykowej wynika z tego, e
jest ona utrzymywana tylko przez struktury mi kkie [23], co skutkuje trudnociami w obrazowaniu jej poło enia. Wi kszo dotychczasowych bada dotycz cych topografii ko ci gnykowej opiera si na metodach radiologicznych [2,
10, 11, 24 ,40, 45, 70 ].
Bergland w pracy dotycz cej anatomii nosogardła stwierdza, e analizy cefalometryczne maj przewag nad antropometri , poniewa pacjenci s badani
in vivo. A jednocze nie cefalometria umo liwia dokonywanie pomiarów wewn trznych czaszki bez ich niszczenia [11]. Z bada w prezentowanej pracy
wynika, e analiza poło enia ko ci gnykowej na zdj ciu cefalometrycznym
bocznym głowy jest metod dobr , tani i powtarzaln . Dodatkowo jest metod
wykonywan standardowo w trakcie diagnostyki ortodontycznej a ko gnykowa jest obj ta polem wizualizacji. Podobna opini wygłaszaj tacy autorzy jak:
Achilleos, Bench, Gu, Kollias, Miyao, Verin [2, 10, 24, 40, 45, 70].
Nowe metody badawcze 3D (CBCT) z racji obrazowania przestrzennego
dostarczaj wi cej informacji o badanej strukturze anatomicznej. Mi dzy innymi
badania te mog ukaza zaburzenia osiowe dotycz ce twarzowej cz ci czaszki,
do której nale y ko gnykowa [53]. Niemniej ze wzgl dów klinicznych tomografia komputerowa mo e by stosowana w wybranych i ci le okre lonych
sytuacjach klinicznych. Metody te nie s wykonywane standardowo, ze wzgl du
na wy sz dawk promieniowania oraz wi kszy koszt.
Do oceny struktury anatomicznej na zdj ciu cefalometrycznym bocznym
czaszki, nale y opracowa metod pomiarow , która b dzie słu yła zobrazowaniu wielko ci i topografii badanego elementu. W przedstawionej pracy zastoso-
70
wano wybrane pomiary, które miały na celu okre lenie poło enia ko ci gnykowej w wymiarze horyzontalnym i wertykalnym w stosunku do podstawy czaszki, szcz ki, uchwy oraz kr gosłupa szyjnego. W doborze punktów
i płaszczyzn referencyjnych, według których okre lano poło enie ko ci gnykowej, posłu ono si danymi z pi miennictwa przedmiotu. Pomiary zostały wykonane zgodnie z metodami innych autorów w płaszczy nie horyzontalnej
i pionowej. Celem pomiarów horyzontalnych była ocena poło enia ko ci gnykowej w odległo ci od cz ci szyjnej kr gosłupa i spojenia uchwy. Podobne
pomiary wykonali: Allhaija, An, Bibby, Deljo, Gornic, Lowe, Miyao, Ryu,
Sheng, Trenounth, Urzal [4, 5, 12, 18, 22, 44, 45, 57, 58, 65, 69]. W doborze
pomiarów pionowych, których celem było okre lenie poło enia ko ci gnykowej
wzgl dem przedniego dołu czaszki, szcz ki i uchwy wzorowano si na metodach zaproponowanych przez: Allhaija, An, Deljo, Gornic, Gu, Kithara, Kollias,
Nelson, Phoenix, Sheng, Stepovich, Trenounth [4, 5, 18, 22, 24, 39, 40, 49, 52,
58, 61, 65].
Opracowuj c metod badania, która miała za cel okre lenie topografii ko ci
gnykowej w stosunku do pozostałych struktur twarzoczaszki i kr gosłupa, zastosowano pomiary, które stanowiły kompilacje ró nych technik badawczych.
W pracy posłu ono si ogólnie przyj tymi i u ywanymi punktami referencyjnymi słu cymi do pomiaru poło enia ko ci gnykowej. Metoda została opracowana na podstawie własnej obserwacji, poniewa adna z powy ej wymienionych technik badawczych nie obrazuje idealnego poło enia ko ci gnykowej.
Wynika to z faktu, e wielu autorów analizuje poło enie ko ci gnykowej wzgl dem płaszczyzn referencyjnych, które same mog ulega rotacji np. tylko
wzgl dem uchwy. Takie badanie nie obrazuje rzeczywistych relacji pionowych
i przednio-tylnych ko ci gnykowej. W zasadzie nie ma jednej metody analizy
cefalometrycznej poło enia ko ci gnykowej, która obejmowałaby wszystkie
czynniki wpływaj ce na jej poło enie, dlatego sprawa ta jest dalej szeroko dyskutowana.
Jedn z najcz ciej sugerowanych metod jest analiza Bibby’ego [12]. Metoda ta polega na poł czeniu punktu Retrognathion- RGn (najni szy i ustawiony
najbardziej do dołu punkt na spojeniu uchwy, poło ony wewn trznie), punktu
Hyoidale- H (punkt poło ony najbardziej do przodu i do góry na trzonie ko ci
gnykowej) i punktu C3 (punkt poło ony najni ej i najbardziej do dołu na trzonie
trzeciego kr gu szyjnego). Niestety metoda ta niedokładnie obrazuje poło enie
ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej, poniewa nie uwzgl dnia rotacji u-
5. Dyskusja
71
chwy. Jednocze nie autor dowodzi, e odległo C3 do H jest zaskakuj co stała
i wynosi rednio 31,76 mm (OS= 2,9 mm) [12]. Z takim wynikiem zgadza si
równie King [38].
Na podstawie wykonanych bada stwierdzono, e najbardziej stabilnymi
pomiarami były pomiary pionowe, które odnosiły si do przedniego dołu czaszki
(SN). Płaszczyzna ta po 8 roku ycia ulega niewielkim zmianom i uwa ana za
stabiln u pacjentów dorosłych [36, 42]. Podobne wynik silnej korelacji poło enia ko ci wzgl dem płaszczyzny SN uzyskał Deljo i wsp. [18].
Wykrycie przez Proffit’a zaburze osiowych w ustawieniu szcz ki i uchwy
wykazało, e ko ci te mog ulega ró nego typu rotacjom, zatem ich pozycja nie
jest stabilna [53]. Skutkuje to wnioskiem, e analiza poło enia ko ci gnykowej
odno nie uchwy i szcz ki mo e by obarczona pewnym bł dem i nale y to
uwzgl dnia przy omawianiu wyników.
Ró nica w poło eniu przestrzennym topografii ko ci gnykowej w stosunku
do uchwy cz sto ulega zmianom. Wynika to mo e nie tylko z typu rotacji
uchwy w płaszczy nie pionowej, ale i z powodu zmiany w wymiarze przednio-tylnym wielko ci jej trzonu i gał zi. Podobne obserwacje dotycz ce zale no ci poło enia ko ci gnykowej wzgl dem uchwy zaobserwowało wielu autorów [4, 10, 18, 23, 27, 30, 31, 47, 56, 57, 58, 62, 65].
Niemniej Deljo i wsp. zauwa aj zmienno wyników dotycz cych poło enia ko ci gnykowej w odniesieniu do topografii przednio-tylnej szcz ki
i uchwy [18]. Podobnie Allhaija równie podkre la korelacj poło enia ko ci
gnykowej i k ta ANB [4].
W przeprowadzonych badaniach odległo ko ci gnykowej od kr gosłupa
szyjnego ró niła si u kobiet i m czyzn. Bibby i King donosz , e analiza
wzgl dem kr gosłupa szyjnego jest metod najlepsz ze wzgl du na stabilno
odcinka CV3-H [12, 38]. Deljo i wsp. w swoich badaniach wykazuj , e odległo ko ci gnykowej od cz ci szyjnej kr gosłupa nie jest stała i zale y od relacji przednio-tylnych szcz ki i uchwy oraz długo ci przedniego dołu czaszki
[18]. Według Bench’a ko gnykowa u dorosłych powinna si znajdowa pomi dzy 3 a 4 kr giem szyjnym. Autor stwierdza, e dolichocefalia sprzyja prostowaniu i wydłu aniu odcinka szyjnego kr gosłupa, co przenosi si na obni enie ko ci gnykowej [10].
72
5.1
Dymorfizm płciowy poło enia ko ci gnykowej
Analiza wyników bada w niniejszej pracy potwierdziła wyst powanie odmiennego poło enia ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn. Ró nice poło enia
ko ci gnykowej mog wynika z samej jej wielko ci w zale no ci od samej płci.
U m czyzn ko ta jest wi ksza i dłu sza [8, 68].
Ponadto stwierdzone wyst powanie dymorfizmu płciowego w topografii
ko ci gnykowej zarówno w relacjach przednio-tylnych i pionowych wynika
z ró nicy wielko ci szkieletu cz ci twarzowej czaszki u kobiet i m czyzn.
O zwi kszeniu wymiarów czaszki m skiej w wymiarze wertykalnym wiadcz
zaobserwowane nawet w grupie kontrolnej zwi kszone parametry (S\Go
i N/Me).
W badaniach własnych zaobserwowano wyst powanie dymorfizmu ju
w porównaniu kobiet i m czyzn z ortognatyczn relacj cz ci twarzowej czaszki w grupie kontrolnej. U kobiet ko gnykowa w płaszczy nie przednio-tylnej
była poło ona bli ej kr gosłupa szyjnego, a w płaszczy nie pionowej znajdowała si wy ej w porównaniu do poło enia ko ci u m czyzn. Podobne wyniki
uzyskali tacy autorzy jak Kollias i Urzal [40, 69].
Zaobserwowany dymorfizm został jeszcze wyra niej uwidoczniony
w porównaniu wyników grupy badanej kobiet i m czyzn, gdzie parametry
okre laj ce poło enie ko ci gnykowej ró niły si znacz co. W płaszczy nie
przednio-tylnej potwierdziły to dwa parametry, a w płaszczy nie pionowej
wszystkie wykonane pomiary.
Ko gnykowa u m czyzn, bez uwzgl dnienia klasy szkieletowej, była poło ona ni ej w płaszczy nie pionowej, a w płaszczy nie przednio-tylnej bardziej
wysuni ta. U kobiet znajdowała swoje poło enie bli ej wzgl dem cz ci szyjnej
kr gosłupa i uchwy. W porównaniu wyników uzyskanych w I, II i III klasie
szkieletowej u kobiet i m czyzn uwidoczniono równie zgodne z dymorfizmem
płciowym wydłu enie przedniej wysoko ci twarzy u płci m skiej. Ró nice
w pomiarach pionowych pomi dzy kobietami i m czyznami wynikaj nie tylko
ze wzgl du na zwi kszony wymiar czaszek m skich, ale i ze wzgl du na dłu ej
trwaj cy wzrost twarzy w płaszczy nie pionowej charakterystyczny dla tej płci.
Wydłu enie odcinka H-B i H-m mo na tłumaczy zwi kszon wielko ci uchwy u m czyzn. W III klasie szkieletowej zjawisko takie odnotowano pomimo
5. Dyskusja
73
zaobserwowania zwi kszonego k ta SNB u kobiet (p=0,05), co wiadczy
o wi kszym zaburzeniu dotycz cym uchwy w tej grupie badanych (Tab. 6).
Dymorfizm płciowy w poło eniu ko ci gnykowej zaobserwowali równie
inni autorzy [1, 4, 8, 10, 24, 40, 58, 69]. Allhaija w swojej pracy dotycz cej analizy wymiarów gardła i poło enia ko ci gnykowej uwzgl dnił relacje przednio-tylne szcz ki i uchwy według k ta ANB. W jego pracy zostało przebadane
45 dziewczynek i 45 chłopców o redniej wieku 14-17 lat. Autor uwidocznił
w swoich badaniach silnie zaznaczony dymorfizm płciowy w I i III klasie szkieletowej, natomiast nie zaobserwował tego zjawiska u pacjentów z wad klasy II
[4]. Bench jako jeden z pierwszych wyodr bnił chłopców z bada , w ten sposób
uwidoczniaj c ró nice mi dzypłciowe. W jego badaniach został podkre lony
dymorfizm płciowy, który według autora uwidacznia si ju od 12 roku ycia
w płaszczy nie pionowej i jest najbardziej zauwa alny do 18 roku ycia. Dodatkowo wykazał, e ko gnykowa obni a si z wiekiem. Według Bench’a
obni anie dotyczyło dzieci rosn cych: chłopców o 2,96 mm a u dziewcz t o 1,8
mm na rok [10]. Ze zmianami zwi zanymi z odmiennym poło eniem ko ci
gnykowej post puj cym wraz z wiekiem zgadzaj si Achilleos, Chasan, Kollias
i Tallgren [2, 27, 41, 62]. Niektórzy twierdz , e zjawisko to trwa całe ycie jako
adaptacja do zachowania dro no ci dróg oddechowych [6]. Według Yang’a
obni anie ko ci gnykowej trwa u obu płci, jednak u płci m skiej jest bardziej
nasilone [72].
Bibby i Tsai zaprzeczaj wyst powaniu dymorfizmu poło enia ko ci gnykowej [12, 66]. U Bibby‘ego mo e to wynika z faktu, e autor przebadał mał
i młod grup pacjentów (26 dziewcz t i 28 chłopców). redni wiek badanych
wyniósł 13 lat dla dziewcz t i 12,5 dla chłopców. Wyniki Tsai‘a , który badał
wi ksz grup pacjentów (221 zdj bocznych głowy) równie nie wykazały
dymorfizmu płciowego. W jego grupie badanej znalazły si tylko dzieci (109
chłopców i 112 dziewcz t) z uz bieniem mlecznym lub mieszanym. Dodatkowo
metoda Tsai’a opierała si na analizie poło enia ko ci tylko wzgl dem punktów
poło onych na uchwie.
Chasan w swojej pracy po wi conej długoczasowej obserwacji pozycji ko ci
gnykowej w ró nych wadach zgryzu, wykazał brak statystycznej ró nicy
w sagitalnym poło eniu ko ci gnykowej pomi dzy pacjentami z grup I, II i III
wady zgryzu. Jednak autor nie uwzgl dnił w swoim badaniu dymorfizmu płciowego [27].
74
W zwi zku ze stwierdzeniem, e istnieje dymorfizm płciowy w odniesieniu
do poło enia ko ci gnykowej, dalsze analizy prowadzono w oddzielnych grupach kobiet i m czyzn.
5.2 Poło enie ko ci gnykowej u kobiet i m czyzn
z uwzgl dnieniem klas szkieletowych
5.2.1 Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej
u kobiet
Przednio-tylne poło enie ko ci gnykowej było analizowane wzgl dem cz ci
szyjnej kr gosłupa oraz w stosunku do punktów antropometrycznych znajduj cych si na spojeniu uchwy.
Porównanie wyników bada kobiet z grupy kontrolnej i pacjentek z wadami
zgryzu I klasy nie wykazało istotnych zmian w poło eniu ko ci gnykowej zarówno wzgl dem uchwy jak i kr gosłupa szyjnego.
Analiza poło enia ko ci gnykowej u kobiet z grupy kontrolnej i badanych
z II klas szkieletow równie nie wykazała istotnych ró nic. Niemiej odległo
H-CV3 u pacjentek z II podgrupy była zmniejszona (p= 0,06), co mo e wynika
z dotylnego poło enia uchwy.
W porównaniu kobiet z grupy kontrolnej i kobiet III podgrupy wykazano
istotne zmiany w poło eniu ko ci gnykowej wzgl dem kr gosłupa szyjnego.
Wyniki pacjentek z wadami klasy III wiadczyły o oddaleniu ko ci gnykowej od
kr gosłupa. W analizie wzgl dem uchwy wynik ten potwierdziły dwa pozostałe
parametry, mówi ce o zwi kszeniu odległo ci ko gnykowej od spojenia uchwy. Takie wyniki wiadcz o istotnym wpływie zwi kszenia odległo ci od
badanych struktur, ze wzgl du na wydłu ony trzon uchwy wyst puj cy w III
klasie szkieletowej Podobne wyniki uzyskali Allhaija i Adamidis [1,4].
Adamidis porównywał w swoich badaniach 44 pacjentów. W skład tej grupy
wchodziły dziewcz ta i chłopcy ( rednia wieku 10-13 lat) z wadami I i III klasy.
W analizie wykonał pomiary pionowe, poziome i k towe okre laj ce poło enie
ko ci gnykowej. W uzyskanych wynikach zaznacza, e oprócz widocznego dymorfizmu płciowego poło enia ko ci gnykowej to równie w III klasie była ona
5. Dyskusja
75
bardziej doprzednio przesuni ta i nachylona. Tak pozycj ko ci gnykowej odnotowano szczególnie u chłopców z wadami doprzednimi [1].
Allhaija natomiast, przeanalizował 90 zdj (45 dziewcz t i 45 chłopców,
w wieku 14-17 lat). Podzielił badanych według wad zgryzu na trzy podgrupy
według k ta ANB. Analizował oprócz topografii trójk ta gnykowego, grubo
j zyka, podniebienia mi kkiego i szeroko górnych dróg oddechowych. Autor
oprócz stwierdzenia dymorfizmu płciowego poło enia ko ci gnykowej stwierdził u pacjentek z II klas szkieletow zbli enie ko ci gnykowej wzgl dem
punktu CV3. Jednak w III podgrupie badana ko wykazała pozycj oddalon od
spojenia uchwy.
Z porównania wyników dotycz cych poło enia ko ci gnykowej u kobiet
z wadami klasy I i II podgrupy mo na zaobserwowa odmienne poło enie tej
ko ci w płaszczy nie przednio-tylnej ( wiadczyły o tym wszystkie mierzone
parametry). U badanych kobiet z II klas szkieletow ko znajdowała si bli ej
kr gosłupa i odcinek od punku H do m i B był skrócony. wiadczy to
o zale no ci poło enia przestrzennego ko ci gnykowej od cofni cia i /lub
zmniejszenia uchwy w wadach klasy II (Tab.10). Obserwacja ta jest zgodna
z doniesieniami z pi miennictwa. Szczególnie omawiana jest zale no obni onej i cofni tej pozycji ko ci gnykowej w retrognatycznym poło eniu uchwy [4,
57].
Ryu w swojej pracy dotycz cej Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego
stwierdza, e cofni ta uchwa poci ga nasad j zyka wraz z mi niami kompleksu gnykowego w dół i do tyłu [57]. Stwierdza równie , e w analizie połoenia ko ci gnykowej bardziej warto ciowym pomiarem w celu jej wizualizacji
jest pomiar SNB [57]. W badaniach własnych w porównaniu pacjentek
z wadami klasy I i II k t SNB jest statystycznie istotnie zmniejszony (Tab. 10).
W analizie porównawczej kobiet z I i III podgrupy stwierdzono oddalenie
ko ci gnykowej od spojenia uchwy w III podgrupie. Dodatkowo wykazano
doprzedni relacj ko ci gnykowej wzgl dem cz ci szyjnej kr gosłupa, jednak
ró nica wyniku nie była statystycznie istotna (p=0,08) (Tab. 11).
76
5.2.2 Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej u kobiet
Analiza poło enia ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej opierała si na
interpretacji parametrów wzgl dem podstawy uchwy (ML), podstawy szcz ki
(NL) i przedniego dołu czaszki (SN).
Nie zaobserwowano znacz cych ró nic poło enia ko ci gnykowej w analizie
pionowej porównania kobiet z grupy kontrolnej i I podgrupy. Relacja pionowa
wzgl dem uchwy w grupie kontrolnej wykazała nieznaczne oddalenie od
płaszczyzny ML i SN, jednak ró nica wyniku ten nie była istotna statystycznie
(Tab. 7).
W analizie porównawczej kobiet z grupy kontrolnej i II podgrupy równie
nie stwierdzono ró nic w relacji pionowej ko ci gnykowej. Mo liwe, e ró nice
nie zostały zaobserwowane, ze wzgl du na mało zró nicowane parametry
wiadcz ce o wymiarze pionowym twarzoczaszki i kierunku rotacji uchwy.
Urzal podkre la, e poło enie ko ci gnykowej zale y od wzorca pionowego
wzrostu. Dodatkowo wykazał w swoich badaniach po wi conych analizie połoenia ko ci gnykowej w zgryzach otwartych i gł bokich istnienie dymorfizmu
płciowego [69].
Ponadto w pi miennictwie podkre lana jest zale no obni enia ko ci gnykowej przy posteriorotacji uchwy [31, 44, 69].
Jena przeanalizował poło enie ko ci gnykowej u pacjentów z wertykalnymi
zaburzeniami szkieletowymi. Przeanalizował 71 telerentgenogramów kobiet
i m czyzn (o redniej wieku 15-25 lat). Badanych podzielił w zale no ci od
warto ci k ta FMA (Frankfort Mandibular Plane Angle) na pacjentów
z prawidłowym, wysokim i niskim k tem. Wykazał, e ko gnykowa jest bardziej wysuni ta u osób z syndromem krótkiej twarzy w płaszczy nie przednio-tylnej, a jej poło enie w płaszczy nie pionowej nie ró ni si w obr bie badanych grup [31]. Tourne uwa a, e ko gnykowa poło ona jest bli ej cz ci
szyjnej kr gosłupa w Zespole Długiej Twarzy [64].Według autora zjawisko
takie wyst puje przez dotyln rotacj kr gosłupa i jego uniesienie w stosunku do
płaszczyzny SN.
Yang przeanalizował zdj cia 60 pacjentów z bocznym czynno ciowym
przemieszczeniem uchwy (30 kobiet i 30 m czyzn, redni wiek 15 lat). Pomiarów dokonał przed i po leczeniu ortodontycznym. Wykazał, ze ko gnyko-
5. Dyskusja
77
wa u pacjentów z wysokim k tem wykazała doprzednie wysuni cie i uniesienie
ko ci po leczeniu ortodontycznym, natomiast u pacjentów niskok towych jej
wysuni cie i nachylenie. U badanych z prawidłowymi relacjami pionowymi
zaobserwował obni enie ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej [72].
Topografia ko ci gnykowej w porównaniu grupy kontrolnej kobiet z III
podgrup wykazała istotn ró nic w jej poło eniu. Powi kszonym pomiarem
był parametr dotycz cy przedniego dołu czaszki, który wiadczył o obni eniu
ko ci gnykowej w III klasie. Ró nica wyniku była bliska uzyskania poziomu
istotno ci statystycznej (p=0,05). Zjawisko obni enia ko ci gnykowej w tej grupie badanych mo e wynika ze zwi kszonej przedniej wysoko ci twarzoczaszki
(N/Me) i powi kszonego k ta uchwy (oba powy sze wyniki ró niły si istotnie
statystycznie) (Tab. 9).
Analiza porównawcza parametrów poło enia ko ci gnykowej kobiet z I i II
podgrupy nie wykazała znacz cych ró nic w relacji pionowej ko ci gnykowej.
Odnotowano nieznaczne powi kszenie parametru mierzonego wzgl dem uchwy i przedniego dołu czaszki w II podgrupie. Pomiarów te jednak nie ró niły
si istotnie statystycznie (Tab. 10).
Znaczne obni enie ko ci gnykowej uwidoczniły wyniki zebrane
z porównania kobiet z I i III klas szkieletow . Obni enie ko ci gnykowej
stwierdzono w III podgrupie w parametrze odnosz cym si do płaszczyzny SN.
Takie zjawisko mo e by zwi zane z wydłu on przedni wysoko ci twarzy
(N\Me) i powi kszon warto ci k ta uchwy cechuj c t grup badanych.
Podobne wyniki uzyskał Allhaija i wsp. [4]. Według Tallgren’a i Sollow‘a kobiety z III klas szkieletow wykazuj bardziej „normalne poło enie ko ci gnykowej“ w porównaniu do m czyzn, ze wzgl du na wiadome cofanie uchwy,
celem kamufla u prominentnej bródki [62].
78
5.2.3 Poło enie ko ci gnykowej u dorosłych kobietpodsumowanie
Po przeanalizowaniu wyników bada i pi miennictwa mo na stwierdzi , e
poło enie przednio-tylne jak i pionowe ko ci gnykowej u dorosłych kobiet było
ró ne w zale no ci od budowy cz ci twarzowej czaszki.
Z porównania badanych z grupy kontrolnej i pacjentek z wadami zgryzu
I klasy i II nie wykazało istotnych zmian w jej poło eniu wzgl dem uchwy,
kr gosłupa szyjnego, podstawy czaszki, szcz ki i uchwy.
Natomiast z porównania wyników dotycz cych poło enia ko ci gnykowej
u kobiet z wadami klasy I i II podgrupy uzyskano odmienne wyniki. U kobiet
z dystaln relacj uchwy ko znajdowała si bli ej kr gosłupa i odcinek od
punku H do m i B był skrócony (potwierdziły to a wszystkie przeanalizowane
parametry). Jednak w relacji pionowej poło enie ko ci gnykowej kobiet z I i II
podgrupy nie wykazało znacz cych ró nic.
W porównaniu kobiet z grupy kontrolnej z wadami klasy I oraz III podgrupy
wykazano istotne zmiany w poło eniu ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej. Wyniki analizowane w III podgrupie wiadczyły o oddaleniu ko ci
gnykowej od kr gosłupa szyjnego oraz uchwy. W płaszczy nie pionowej topografia ko ci gnykowej u kobiet z III podgrupy wykazała obni enie jej wzgl dem
przedniego dołu czaszki.
Ze wzgl du na zaprezentowane ró ne wyniki poło enia ko ci gnykowej, nale y wysun wniosek, e u dorosłych kobiet przy analizie topografii ko ci
gnykowej wła ciwym wydaje si uwzgl dnianie wyst puj cych klas szkieletowych według k ta ANB.
5. Dyskusja
79
5.2.4 Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej
u m czyzn
Ocena przednio-tylnego poło enia ko ci gnykowej była analizowana tak jak
u kobiet wzgl dem cz ci szyjnej kr gosłupa oraz w stosunku do punktów antropometrycznych znajduj cych si na spojeniu uchwy.
Porównanie wyników bada m czyzn z grupy kontrolnej i pacjentów
z wadami zgryzu I klasy nie wykazało istotnych zmian w poło eniu ko ci gnykowej zarówno wzgl dem uchwy jak i kr gosłupa szyjnego.
Analiza poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z grupy kontrolnej
i badanych z II klas szkieletow równie nie wykazała istotnych ró nic. Allhaija w swoim badaniu wykazał, e ko gnykowa u m czyzn z II klas szkieletow jest poło ona bli ej cz ci szyjnej kr gosłupa w porównaniu pacjentów
z I klas według k ta ANB [4].
Parametry poło enia ko ci gnykowej w grupie kontrolnej i III podgrupie
m czyzn wykazały jej oddalenie od przedniej cz ci uchwy i nieznaczne od
kr gosłupa szyjnego. wiadczy o tym przede wszystkim powi kszony parametr
H-m w III klasie, który wykazał statystyczn istotno . Pozostałe parametry,
chocia równie nieznacznie powi kszone, nie ró niły si istotnie statystycznie
(Tab. 14). Taki wynik zgadza si z doniesieniami Allhaija i wsp. [4].
Analiza porównawcza poło enia ko ci gnykowej u m czyzn z I i II podgrupy wykazała cofni cie ko ci gnykowej wzgl dem uchwy (H-m) w grupie
wad dotylnych. Wynik ten nie uzyskał poziomu istotno ci statystycznej
(p=0,05). Podobnie jak w przypadku kobiet, wynik taki mo e by tłumaczony
poło eniem retrognatycznym uchwy, które wpływa na poci ganie dotylne ko ci
gnykowej w płaszczy nie przednio-tylnej. Podobne opinie wyra aj inni autorzy [4, 30, 57]. Allhaija uwa a, e ko gnykowa, która w II klasie jest zlokalizowana dystalnie, napina mi sie bródkowo-j zykowy (mi sie odpowiedzialny
głównie za wysuwanie j zyka), który generuje siły poszerzaj ce drogi oddechowe [3].
W obr bie grupy m czyzn z I i III klas szkieletow nie uwidoczniono
znacz cych ró nic w poło eniu ko ci gnykowej. Jednak parametry wiadcz ce
80
o jej poło eniu przednio- tylnym były nieznacznie powi kszone w III podgrupie,
nie wykazały jednak istotno ci statystycznej (Tab. 16). Porównanie dorosłych
m czyzn z I i III klas nie wykazało znacz cych ró nic w poło eniu ko ci
gnykowej. Niemiej odległo H-m była nieznacznie powi kszona w III podgrupie (p= 0,09), równie nieznaczne powi kszenie wykazał parametr H-B, lecz
oba te pomiary nie wykazały poziomu istotno ci statystycznej (Tab. 16). Takie
wyniki uzyskano niezale nie od doboru znacznie nasilonych wad III klasy,
wiadcz cych o du ych zaburzeniach w budowie twarzoczaszki. Pomimo takiej
metody zakwalifikowana pacjentów, poło enie ko ci gnykowej u dorosłych
m czyzn wydaje si by stabilne. Najlepiej wyst powanie takiego zjawiska
mo e tłumaczy kompensacja uło enia przestrzennego ko ci gnykowej, która
u m czyzn zdaje si by bardziej wydajna ni u kobiet. Niektórzy autorzy podkre laj , e zjawisko takie mo e mie miejsce ze wzgl du na szersz szyj
u m czyzn, która daje wi cej miejsca na ruchy adaptacyjne ko ci gnykowej [4].
Cuozzo podkre la, e ograniczenie akomodacji ko ci gnykowej jest zwi zane
zachowaniem dro no ci dróg oddechowych [15].
Adamidis zaobserwował, e orientacja przestrzenna ko ci gnykowej zale y
od anatomii i wzrostu kompleksu czaszkowego [1]. Dodatkowo uwidocznił sagitalne wysuni cie ko ci gnykowej w III klasie, bardziej zaznaczone u płci m skiej [1].
Podobne wyniki wykazał Tallgren i Solow [62]. Według autorów na poło enie ko ci gnykowej wpływaj dwa systemy postawy: rotacja uchwy i zmiany
istniej ce w obr bie kr gosłupa szyjnego. Podkre laj po raz kolejny, e lokalizacja ko ci gnykowej jest kontrolowana przez struktury czaszki a zauwa alne
ró nice wyst puj ce pomi dzy kobietami a m czyznami tłumacz zmienn
pozycj głowy i szyi.
5. Dyskusja
81
5.2.5 Poło enie ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej u m czyzn
Analiza poło enia wertykalnego ko ci gnykowej, tak jak u kobiet, opierała
si na interpretacji parametrów wzgl dem podstawy uchwy, podstawy szcz ki
i przedniego dołu czaszki.
W analizie porównawczej parametrów pionowych okre laj cych poło enia
ko ci gnykowej u m czyzn z I klas szkieletow z grup kontroln nie wykazano znacz cych ró nic w topografii. Warto parametru H-ML była nieznacznie zwi kszona w grupie kontrolnej. Zwi kszon warto wykazał równie pomiar H-SN w I podgrupie. Niemniej aden z wymienionych nie został potwierdzony testem statystycznym (Tab. 12).
Badania przeprowadzone w obr bie grupy kontrolnej i II podgrupy nie wykazały ró nic w topografii ko ci gnykowej. W pi miennictwie podkre lane jest
zjawisko obni ania si ko ci gnykowej przy posteriorotacji uchwy [31, 34, 44,
69, 72]. Niemniej w badanej grupie m czyzn parametr NS/ML wskazywał na
anteriorotacj tej ko ci (Tab. 13). Allhaija w badaniach u m czyzn ró nice
w poło eniu pionowym ko ci gnykowej uwidocznił w II klasie szkieletowejznajdowała si bli ej płaszczyzny ML [4].
W kolejnych porównaniach m czyzn z grupy kontrolnej i III podgrupy nie
zaobserwowano zmian w topografii ko ci gnykowej w relacji pionowej. Nieznaczne powi kszenie wykazał parametr H-SN, nie wykazał jednak istotno ci
statystycznej (Tab. 14). Poło enie ko ci gnykowej nie ró niło si istotnie, pomimo wyst powania zwi kszonej przedniej wysoko ci twarzy i k ta uchwy
w III klasie szkieletowej. Adamidis w pomiarach k towych ko ci gnykowej
wzgl dem podstawy uchwy zaobserwował, e w III klasie szkieletowej
u chłopców ko gnykowa przyjmuje prawie pionowe ustawienie w stosunku do
płaszczyzny ML [1].
Z porównania wyników poło enia ko ci gnykowej m czyzn z I i II
podgrupy stwierdzono obni enia ko ci gnykowej wzgl dem przedniego dołu
czaszki i podstawy szcz ki w grupie wad dotylnych. Pomiary te nie wykazały
istotno ci statystycznej. Odmienn nieznacznie powi kszon warto wykazał
parametr H-ML, który wiadczył o zbli eniu ko ci gnykowej do podstawy uchwy w II podgrupie. Takie poło enie ko ci gnykowej mo e wi za si ze
stwierdzon w tej grupie badanych anteriorotacj uchwy, która mogła wpłyn
na uniesienie kompleksu gnykowego. Pomiar ten nie ró nił si istotnie statystycznie (Tab. 15).
82
Gobeille podkre la, ze u osób u których ko gnykowa znajduje si bli ej
uchwy (do 20 mm) wykazuje wi ksz mo liwo adaptacji poło enia. Im ko
ta znajduje si dalej od uchwy, tym zmniejsza si mo liwo jej przemieszczania. Do akomodacji ko ci dochodzi wówczas na zasadzie innego mechanizmuwzmo enia napi cia mi ni wewn trznych i zewn trznych j zyka. Taki mechanizm mo e tłumaczy , dlaczego niektórzy pacjenci po wyleczeniu np. zgryzu
otwartego mog mie nawrót wady zgryzu [21]. To stwierdzenie podkre la znaczenie kliniczne ortodontycznej analizy poło enia ko ci gnykowej u pacjentów
ze zgryzami otwartymi.
Wyniki uzyskane z porównania parametrów wertykalnych badanych osób
płci m skiej z podgrupy I i III wiadcz o nieznacznych zmianach w pozycji
ko ci gnykowej w porównywanych grupach (Tab. 16). Takie wyniki sugerowałby potrzeb przeprowadzenia analizy poło enia ko ci gnykowej na wi kszej
grupie badanych.
Dodatkowym zagadnieniem poruszanym w dost pnym pi miennictwie jest
temat współwyst powania niedorozwoju szcz ki w III klasie szkieletowej. Według Brodie‘go w takim rodzaju wad klasy III dochodzi do obni enia ko ci
gnykowej. W takim przypadku ni ej poło ona ko gnykowa poci ga j zyk
w dół. W ten sposób według autora szcz ka traci j zykowe podparcie, co mo e
wpływa na niedorozwój wyrostka z bodołowego tej ko ci zarówno
w wymiarze poprzecznemu jak i sagitalnym [14].
5.2.5 Poło enie ko ci gnykowej u m czyzn- podsumowanie
W powy szej pracy przedstawione wyniki nie wykazały znacznych ró nic
poło enia przednio-tylnego i pionowego ko ci gnykowej w obr bie badanych
grup.
Parametry poło enia przednio-tylnego ko ci gnykowej w grupie kontrolnej
i III podgrupie m czyzn wykazały jej oddalenie od przedniej cz ci uchwy
i nieznaczne od kr gosłupa szyjnego w III podgrupie. Nie zaobserwowano wertykalnych zmian topografii przestrzennej poło enia ko ci gnykowej
w porównaniu m czyzn z badanych grup.
5. Dyskusja
83
5.3 Ko gnykowa jako stra nik dro no ci dróg
oddechowych
Utrzymanie dro no ci dróg oddechowych to jedno z najwa niejszych zada
ko ci gnykowej [15]. Ko gnykowa uznawana jest w literaturze za stra nika,
który kontroluje dro no tych dróg [6].
Dzisiejsza rola ortodonty zmieniła si od tej sprzed lat. Zwi ksza si liczba
dorosłych pacjentów wyra aj ca ch rozpocz cia leczenia. Wi kszo tej grupy
stanowi jednak kobiety. Planuj c leczenie ortodontyczne nale ałoby rozwa y
wszystkie aspekty budowy cz ci twarzowej czaszki w my l nowoczesnej ortodoncji zgodnie ze słowami William‘a Arnett‘a: „Consider: Face, Bite and Airways“.
W przedstawionej pracy pomiary dróg oddechowych zostały przeprowadzone na trzech poziomach: na wysoko ci podniebienia twardego (PP1-PNS), podniebienia mi kkiego (UV-PP2) oraz na poziomie j zyka (LP).
Na podstawie bada w grupie kontrolnej stwierdzono, e szeroko ci dróg
oddechowych w obr bie nosogardła u kobiet i m czyzn ró niła si . Natomiast
analiza pomiarów wielko ci tych dróg u kobiet i m czyzn w obr bie grupy
badanej wykazała ró nice zwi zanych z płci tylko w parametrze wiadcz cym
o poszerzeniu dróg oddechowych na poziomie nosogardła (Tab. 2). Johnston
uwa a, e szeroko nosogardła u obu płci jest uznawana za stał i nie zmienia
si z przebiegiem lat [32].
W porównaniu płci e skiej i m skiej w obr bie grupy badanej i I klasy
szkieletowej wykazano ró nic w szeroko ci dróg oddechowych tylko na poziomie j zyka. Okolica ta była w sza u kobiet (Tab. 4). Wynik ten został potwierdzony testem statystycznym tylko w I podgrupie. W tej grupie badanych
poło enie ko ci gnykowej ró niło si znacz co u kobiet i m czyzn (Tab. 4).
Porównanie wyników w obr bie II klasy szkieletowej uwidoczniło równie
zw enie dróg oddechowych u kobiet na poziomie j zyka. Wynik ten był istotny
statystycznie (Tab. 5). Dodatkowo parametr UV-PP2 przyj ł ni sz warto
u kobiet, lecz nie wykazał istotno ci statystycznej (p=0,07). Ko gnykowa
u kobiet była znacz co mniej wysuni ta i mniej obni ona w porównaniu do płci
m skiej (Tab. 5).
84
Według Allhaija szeroko przednio-tylna dróg oddechowych zale y od adaptacji przestrzennej j zyka i ko ci gnykowej. Przez fakt bardziej dotylnego
poło enia ko ci gnykowej w wadach dotylnych przemawia wi ksze napi cie
mi nia bródkowo-gnykowego, który poprzez jego zwi kszanie steruje przepływem powietrza w drogach oddechowych [4].
Analiza porównawcza wyników uzyskanych z porównania kobiet
i m czyzn w III klasie szkieletowej nie wykazała istotnych ró nic mi dzypłciowych, jednak parametry UV-PP2 był nieznacznie powi kszony u kobiet
(p=0,08), podobnie jak parametr LP (p=0,07). Jednak oba pomiary nie wykazały
istotno ci statystycznej. Ko gnykowa u płci m skiej była wysuni ta i bardziej
obni ona w porównaniu do badanych kobiet (Tab. 6).
Dodatkowym stwierdzeniem b dzie wynik najwi kszego poszerzenia górnych dróg oddechowych w III klasie spo ród wszystkich badanych klas szkieletowych u kobiet i u m czyzn (Tab. 6).
Trenounth i wsp. swoich badaniach wykazali siln korelacj szeroko ci dróg
oddechowych z długo ci uchwy i odległo ci ko ci gnykowej od kr gosłupa
szyjnego. Tai wynik wydaje si logiczny: wraz z wydłu eniem uchwy wzrasta
długo mi ni (j zykowo-gnykowych i bródkowo-gnykowych) i zjawisko to
wpływa na udro nienie dróg oddechowych [65].
Wyniki pomniejszenia parametrów wiadcz cych o szeroko ci dróg oddechowych u kobiet s wynikiem ró nic płciowych czaszek m skich i e skich.
Wykazane ró nice byłyby prawdopodobnie bardziej widoczne, gdyby grupa
m ska była wi ksza. Uzyskane wyniki wykazały istnienie dymorfizmu płciowego szeroko ci górnych dróg oddechowych oraz jego zale no od poło enia
ko ci gnykowej. Badania Hoekema równie wykazały istnienie dymorfizmu
płciowego szeroko ci dróg oddechowych [25].
Szeroko dróg oddechowych u kobiet z I podgrupy i grupy kontrolnej nie
ró niła si . Odmienn szeroko uzyskano z analizy wyników z porównania
kobiet z grupy kontrolnej i II klasy. Wyniki uzyskane w tej grupie wiadcz
o zw eniu okolicy na poziomie j zyka. Uwidocznił to zmniejszony parametr
LP w II klasie. Zapewne zjawisko takie zwi zane jest z retrognatycznym połoeniem uchwy, które zabiera cz
miejsca dla j zyka. Podobne wyniki zw enia na poziomie j zyka w II klasie uzyskali inni autorzy [4, 30, 57].
Kolejnym istotnym wynikiem było poszerzenie dróg oddechowych kobiet
z III klas szkieletow w porównaniu do grupy kontrolnej. Wszystkie trzy po-
5. Dyskusja
85
miary wiadcz ce o poszerzeniu dróg w III podgrupie wykazały istotno statystyczn (Tab. 9). Analiza pomiarów I i II podgrupy nie wykazała ró nic. Porównanie I klasy i III wykazało poszerzenie na wszystkich mierzonych poziomach. Podobne wyniki uzyskał Jena i wsp. [30].
U kobiet zostały zaobserwowane zmiany dotycz ce szeroko ci dróg oddechowych w zale no ci od klasy wady. Po przeanalizowaniu przedstawionych
wyników u dorosłych kobiet mo na podsumowa , ze poło enie ko ci gnykowej
ma wpływ na szeroko górnych dróg oddechowych, szczególnie na poziomie
j zyka. Stwierdzono zmniejszenie tej szeroko ci w klasie II oraz zwi kszenie
w klasie III.
Podsumowuj c, u badanych m czyzn zaobserwowano brak znacznych
zmian w szeroko ci dróg oddechowych w zale no ci od klas szkieletowych.
Poło enie ko ci gnykowej równie nie ró niło si istotnie pomi dzy badanymi
grupami. wiadczy to o wzajemnej adaptacji poło enia ko ci gnykowej
i szeroko ci dróg oddechowych u badanych m czyzn. Wynik taki jest zastanawiaj cy i jest najprawdopodobniej efektem lepszego mechanizmu kompensacji
poło enia ko ci gnykowej oraz silniejszego układu mi niowego u m czyzn.
Mo liwe, e wyniki takie s równie efektem młodego wieku przebadanych
pacjentów i stosunkowo nielicznej grupy badanych.
Jena wykonał badania wpływu uchwy prognatycznej, retrognatycznej
i prawidłowo ustawionej na dro no dróg oddechowych. W badaniu przeanalizował 91 zdj cefalometrycznych pacjentów z prawidłowymi relacjami pionowymi szcz ki i uchwy oraz prawidłowym k tem SNA. redni wiek badanych
wynosił 15-25 lat. Badanych podzielił na trzy grupy w zale no ci od wielko ci
k ta SNB i płci w ka dej podgrupie. Wyniki szeroko ci i wysoko ci nosogardła
nie ró niły si znacz co w obr bie badanych grup. Jednak pomiar wysoko ci
cz ci nosowej gardła (mierzony od punktu PNS do linii Ba-N) był znacz co
wi kszy u płci m skiej z prawidłow warto ci k ta SNB. Pomiary wiadcz ce
o szeroko ci rodkowej cz ci gardła (Uv-PP2) były podobne w porównaniu
grup I i II i znacznie powi kszone w III klasie. Szeroko dolnej cz ci gardła
„hypopharynx“ została w badaniu mierzona od punktu V-vallecula (tu na nagło ni ) do punktu najbli szego na tylnej cianie gardła(LPW). Pomiary te nie
ró niły si pomi dzy badanymi grupami. Niezmienna szeroko
pomiaru
86
V-LPW według autora dowodzi, e dolna cz
górnych dróg oddechowych jest
niezale na od poło enia uchwy [30]. Dodatkowo wykazuje, e istnieje odwrotna korelacja pomi dzy długo ci podniebienia mi kkiego a k tem SNB. Zwi kszona długo podniebienia mi kkiego w wadach klasy II mo e by spowodowana dotylnym ustawieniem j zyka. Muto zaobserwował podobne zjawisko
[47]. Ponadto tam gdzie zaobserwował długie podniebienie mi kkie, tak e dochodziło do zw enia dróg oddechowych. Takie zjawisko cz sto towarzyszyło
osobom chrapi cym i rozwijaj cym OSAS [30].
Ponad wy ej wymienione tematy najbardziej istotnym z punktu widzenia
nowoczesnego ortodonty staje si fakt oceny topografii poło enia ko ci gnykowej przy planowaniu zabiegów ortognatycznych. Wynika to z faktu, e na leczenie ortodontyczne decyduje si coraz wi ksza liczba dorosłych pacjentów i to
wła nie w tej grupie pacjentów metody chirurgiczne stosuje si najcz ciej. Potrzeba oceny anatomii układu gnykowo-mi niowego jest podkre lana szeroko
w pi miennictwie, szczególnie przy zabiegu “setback“ na uchwie [2].
Achilleos i wsp. przebadał 31 dorosłych m czyzn, którzy poddali si zabiegowi korekty chirurgicznej wady klasy III metod osteotomii strzałkowej
uchwy. W wynikach ukazali obni enie ko ci gnykowej po krótkim czasie po
zabiegu. Natomiast po 3 latach obserwacji odnotowano jej uniesienie praktycznie do pozycji z przed zabiegu. Zjawisko takie uwidacznia długoterminow adaptacj ko ci gnykowej do zachowania dro no ci dróg oddechowych [2].
O obni eniu ko ci gnykowej w płaszczy nie pionowej, szczególnie po zabiegach osteotomii uchwy pisz inni autorzy [2, 15, 39]. Achilleos podkre la,
istot dobrej diagnostyki poło enia ko ci gnykowej, celem eliminacji ryzyko
OSAS po zabiegu ortognatycznym [2]. Niektórzy badacze sugeruj , e przesuni cie mi ni j zyka ku przodowi mo e stanowi dobr metod leczenia OSAS,
w tym protruzj mi nia bródkowo-j zykowego [59].
Phoenix w pracy po wi conej zmianie poło enia ko ci gnykowej po RPE
i SARPE uwidocznił jej zbli enie do podstawy uchwy. Wnioskuje, e poło enie jej zale y od oporu górnych dróg oddechowych. Im wi kszy opór, tym bardziej ko gnykowa zst puje ku dołowi [52].
Gornic i wsp. przeprowadzili analiz cefalometryczn u osób z III klas
szkieletow , którzy poddali si zabiegowi ortognatycznemu. Uzyskali wynik
znacznego zw enia górnych dróg oddechowych, szczególnie na poziomie wej-
5. Dyskusja
cia do krtani (o 3,41 mm). Ko gnykowa u przebadanych obni yła si
o 4,26 mm i cofn ła o 2,08 mm [22].
87
rednio
W wielu pracach podkre lana jest rola fizjoterapeuty i cz sto wspomina si
o poj ciu dysfunkcji czaszkowo-gnykowo- uchwowej [17]. Wykonywanie zabiegów w powy szej okolicy wydaje si by trudne z punktu widzenia anatomicznego i klinicznego. Rola fizjoterapeuty zdaje si by bardzo istotna
w rehabilitacji po leczeniu ortodontyczno-chirurgicznym. Według Danner‘a
relacja szcz ki i uchwy wpływa na postaw ciała [17], dlatego zabiegi fizjoterapeutyczne polegaj głównie na zmianie postawy całego ciała oraz uchwy
poprzez prac na mi niach nad- i podgnykowych. Przyspiesza to rekonwalescencj i pomaga przystosowa si pacjentowi do nowej pozycji szcz ki
i uchwy. W pi miennictwie podkre lana jest równie zale no pomi dzy zaburzeniami w obr bie układu ruchowego narz du ucia a dysfunkcji cz ci
szyjnej kr gosłupa [60]. Omawiaj c temat rehabilitacji nie nale y pomin roli
logopedy, który poprzez wiczenia logopedyczne wpływa na nowe poło enie
mi ni j zyka, czyli równie ko ci gnykowej, którego jest szkieletem.
An [5] w pracy po wi conej wpływowi zaburze stawu skroniowo- uchwowego na pozycj ko ci gnykowej i kompleksu czaszkowo-szyjnego
zwrócił uwag , e przemieszczenie kr ka stawowego nie wpływa na topografi
ko ci gnykowej wzgl dem czaszki i kr gosłupa, ale bardzo mocno wpływa na
jej relacj wzgl dem uchwy. Według autora takie zachowanie ko ci gnykowej
zwi zane jest z odpowiedzi kompensacyjn , aby utrzyma dro ne drogi oddechowe. Dzieje si tak, poniewa u osób dotkni tych problemem dysfunkcji stawu skroniowo- uchwowego dochodzi do posteriorotacji uchwy. Ko gnykowa
unosi si , aby si przeciwstawi jej dodolnej rotacji.
Niektórzy autorzy podkre laj rol ortodonty jako lekarza pierwszego kontaktu przy diagnostyce OSAS, który analizuj c zdj cie cefalometryczne w celu
wykonania diagnostyki ortodontycznej mo e oceni poło enie ko ci gnykowej
oraz istniej ce zw enie górnych dróg oddechowych [15, 21, 44]. Zdiagnozowanie nieprawidłowo ci dotycz cej poło enia ko ci gnykowej i zw enia górnych dróg oddechowych mo e by objawem prognostycznym. Nale ałoby
wówczas zebra rozszerzony wywiad, szczególnie w kierunku Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego. Gdyby wywiad okazał si dodatni, nale ałoby pokierowa pacjenta na dalsz diagnostyk i leczenie.
88
Warto wspomnie o profilaktyce bezdechu u młodzie y, która miałaby na
celu uczulenie ortodontów na ten problem. Analiza górnych dróg oddechowych
i poło enia ko ci gnykowej mogłaby stanowi
badanie przesiewowe
w diagnostyce zw e górnych dróg oddechowych i wczesnej diagnostyki Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego. W dost pnym pi miennictwie nadmieniana jest istota kontroli ortodontycznych w aspekcie oceny wzrostu
i monitoringu górnych dróg oddechowych u dzieci [44, 58, 67]. Dodatkowo
zwrócono szczególn uwag na zjawisko chrapania, które u dzieci mo e wpłyn na obni enie ko ci gnykowej [49]. W literaturze podkre lane jest podej cie
interdyscyplinarne do diagnostyki i leczenia bezdechu sennego. Dodatkowo
nale y równie wspomnie o rosn cej roli ortodonty w leczeniu tego zespołu np.
poprzez wykonywanie aparatów wysuwaj cych uchw [47].
Hoekema podkre la, e zw enie dróg oddechowych jest jedn z głównych
przyczyn wyst powania OSAS [25]. Do czynników ryzyka nale mi dzy innymi: płe m ska [41], mikrognacja i retrognacja [27, 65] niskie poło enie ko ci
gnykowej [45, 49, 57, 58], wydłu enie przedniej i tylnej wysoko ci twarzy,
zwi kszony k t uchwy i jej posteriorotacja [44, 62], grubszy j zyczek [57] oraz
wzrost wska nika BMI [25]. Niektórzy naukowcy podkre laj zale no
zmniejszenia dro no ci dróg oddechowych od wzrostu indeksu BMI [44, 70].
Podkre laj to mi dzy innymi ze wzgl du na zwi kszon ilo tkanki tłuszczowej w strukturze j zyka.
Pisz c o Obturacyjnym Zespole Bezdechu Sennego i czynnikach ryzyka nie
mo na pomin zjawiska obni ania si ko ci gnykowej z wiekiem [25, 49, 62].
W pi miennictwie jest ono tłumaczone zwi kszaniem rozmiarów j zyka
w stosunku do szcz ki i uchwy. Zjawisko to post puje wraz z wiekiem i zostało
zaobserwowane u obu płci, jednak cz ciej dotyczy ono m czyzn [40]. Niektórzy podkre laj , e u osób z pełnoobjawowym OSAS ko gnykowa poło ona
jest tak nisko, e nie jest obj ta polem wizualizacji [25]. Nale y podkre li , e
zdj cia telertg, na których ko gnykowa nie została zwizualizowana, zostały
wykluczone z badania.
W wielu pracach podkre lane jest rozpoznanie OSAS w wieku dojrzałym.
Mo e by to zwi zane z fenomenem zst powania ko ci gnykowej, wyj ciowo
nisk jej pozycj oraz powi kszaniem j zyka. Dodatkowo nale y wspomnie , e
w przedstawionych badaniach nie uwzgl dniono pozostałych czynników wywołuj cych/sprzyjaj cych wyst pieniu Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego.
89
6.
WNIOSKI
Na podstawie przeprowadzonych bada oraz analizy wyników stwierdziłam:
1. Analiza cefalometryczna ma znaczenie w okre leniu topografii ko ci
gnykowej u osób dorosłych zarówno w wymiarze przednio-tylnym jak
i pionowym.
2. Poło enie ko ci gnykowej jest uzale nione od płci w wymiarze horyzontalnym i wertykalnym.
3. Topografia przestrzenna ko ci gnykowej w relacji przednio-tylnej
u kobiet i m czyzn jest uzale niona od klas szkieletowych według k ta
ANB. W klasie II ko gnykowa jest cofni ta a w klasie III wysuni ta.
4. Poło enie ko ci gnykowej w relacji pionowej u kobiet i m czyzn zale y
od klas szkieletowych. U kobiet przyjmuje najni sze poło enie
w wadach klasy III. Natomiast u m czyzn uło enie wertykalne ko ci
gnykowej jest stałe. Najbardziej stabilnym pomiarem pionowym ko ci
gnykowej jest analiza wzgl dem przedniego dołu czaszki.
5. Poło enie ko ci gnykowej ma wpływ na szeroko górnych dróg oddechowych i jest to szczególnie zaznaczone u kobiet.
6. Badanie cefalometryczne poło enia ko ci gnykowej wnosi pewne informacje, które mog mie znaczenie w podejmowaniu decyzji klinicznych
dotycz cych odpowiednich procedur ortodontycznych a w szczególno ci
ortodontyczno-chirurgicznych.
7. Wydaje si , e analiza anatomii górnych dróg oddechowych i poło enia
ko ci gnykowej mo e stanowi podstaw bada przesiewowych
w diagnostyce zw e górnych dróg oddechowych i by pomocn we
wczesnej diagnostyce Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego.
90
7.
PI MIENNICTWO
1. Adamidis I., Spyropoulos M.: Hyoid bone position and orientation in
Class I and Class III malocclusions. American Journal of Orthod. Dentofac. Orthop. 1992; 101, 308-12.
2. Achilleos S., Krogstad O., Lyberg T.: Surgical mandibular setback and
changes in uvuloglossopharyngeal morphology and head posture:
a short- and long-term cephalometric study in males. European Journal
of Orthodontics, 2000, 22, 383-394.
3. Aleksandrowicz B., Ciszek B.: Anatomia głowy i szyi. Warszawa,
PZWL, Wydanie I, 2007, ISBN: 978-83-200-3243-7.
4. Allhaija E., Al-Khateeb S.: Uvulo-glosso-pharyngeal dimensions in different anteroposterior skeletal patterns. Angle Orthodontist. 2005, 75, 6,
1012-1018.
5. An J., Jeon D., Jung W., Yang I., Lim W., Ahn S.: Influence of temporomandibular joint disc displacement of craniocervical posture and
hyoid bone position. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics. 2015, January, 147, 72-79.
6. Arensburg B., Tillier A. M., Vandermeersch B., Duday H., Schepartz
L.A., Rak Y.: A middle palaeolithic human hyoid bone. Nature, 1989,
338, 758-760.
7. Baccetti T., Franchi L., McNamara J.: An improved version of the cervical vertebral maturation (CVM) method for assessment of mandibular
growth. Angle Orthodontist. 2002, Vol. 2, 4, 316-323.
8. Balseven-Odabasi A., Yalcinozan E., Keten A., Akcan R., Tumer A.,
Onan A., Canturk N., Odabasi O.: Age and sex estimation by metric
measurements and fusion of hyoid bone in a Turkish population. Journal
of Forensic and Legal Medicine. 2013, 20, 496-501.
9. Bartel H.: Embriologia, Warszawa , PZWL, Wydanie V, 2012, ISBN
83-20035937.
10. Bench R. W.: Growth of the cervical vertebrae as related to tongue, face,
and denture behavior. American Journal of Orthodontics. 1963, Vol. 49,
3, 183–214
11. Bergland O. : The bony nasopharynx. Oslo, Acta Odontologica Scandinavica, 1963, Volumen 21, Suplementum 35.
7. Pi miennictwo
91
12. Bibby R. E., Preston C. B.: The hyoid triangle. American Journal of Orthodontics 1981, 80, 92-97.
13. Bochenek A., Reicher M.,: Anatomia Człowieka, Warszawa, PZWL,
Wydanie 13, Tom 1, 2015, ISBN: 978-83-200-4323-5
14. Brodie A.: Anatomy and physiology of head and neck musculature.
American Journal of Orthodontics, 1950, 11, 831-44.
15. Cuozzo G.,: Hyoid positioning during deglutition following forced posistioning of the tongue. American Journal of Orthodontics. 1975, 68,
564-570.
16. Czerwi ska-Niezabitowska B.: Diagnostyka i leczenie dysfunkcji układu ruchowego narz du ucia w uj ciu holistycznym. Teoria i praktyka.
Kraków, Wydawnictwo Fundacji Rozwoju Protetyki Stomatologicznej,
2013, Wydanie I. ISBN: 978-83-902567-9-5.
17. Danner H., Jakstat H., Ahlers M.,: Correlations between posture and jaw
relations. Zeitschrift Furkraniomandibulare Funktion, 2009, 1, (2),
n149-163.
18. Deljo E., Filipovic M., Babacic R., Grabus J.: Correlation analysis of the
hyoid bone position in relation to the cranial base, mandible and cervical
part of vertebra with practicular reference to bimaxillary relations/ teleroentgenogram analysis. Acta Infrom. Med., 2012, 20(1), 25-31.
19. Durzo C., Brodie A.: Growth behaviour of hyoid bone. Angle Orthodontist, 1971, 41, 103-18.
20. Dyczek H., Godek P.: Kurs chiropraktyki, 2004, moduł 5.
21. Gobeille D.: Hyoid and muscle changes following distal repositioning of
the tongue. American Journal of Orthodontics. 1973, vol 70, 3, 282-289.
22. Gornic C., Nscimento P., Melganco C.: Cephalometric analysis of upper
airways of class III patients subjected to orthosurgical treatment. Dental
Press J. Orthod. 2011, 16(5), 82-88.
23. Graber Lee W.: Hyoid changes following orthopedic treatment of mandibular prognathism. Angle Orthodontist. 1978, 48, 33-38.
24. Gu M., McGrath C., Wong R., Hagg U., Yang Y. : Cephalometric normas for the upper airway od 12-year-old Chinese children. Head and
Face Medicine, 2014, 10-38
25. Hoekema A., Hovinga B., Stegenga B., De Bont L.G.M,: Craniofacial
morphology and obstructive sleep apnea: a cephalometric analysis.
Journal of oral rehabilitation. 2003, 30: 690-696
92
26. Chang H.: Assessment of anteroposterior jaw relationship. Am. J. Orthod Dentofacial Orthop., 1987, 92, 117-122.
27. Chasan A., Akcam O.,Yuksel G., „Longitudinal evaluation of hyoid
bone position in different malocclusions“, Plakat, 90th Kongres EOS,
18-22 czerwca, 2014, Warszawa /Chasan A., Longitudinal evaluation of
hyoid bone position in different malocclusions, Rozprawa doktorska ,
Ankara, 2013.
28. Ingervall B., Carlsson G. E., Helkimo M.: Changes in location of the
hyoid bone with mandibular positions. 1970, Acta Odontol. Scand., 28,
337
29. Jacobson A.: Radiographic Cephalometry. Quintessence Publishing,
1995
30. Jena A. K., Duggal R.:Hyoid bone position in subjects with different jaw
dysplasias. Angle Orthodontist. 2011, 81, No1, 81-85.
31. Jena A. K., Singh S. O., Utreja A., K.: Sagittal mandibular development
effects on the dimensions of the awake pharyngeal airway passage. Angle Orthodontist. 2010, Vol. 80, 6, 1061-1067.
32. Johnston C.D.: Richardson A.: Cephalometric changes in adult pharyngeal morphology. European Journal Of Orthodontics. 1999, 21, 357-362.
33. Jose N. P., Shertty S., Mogra S., Shetty S. V., Rangarajan S., Mary L.:
Evaluation od hyoid bone position and its correlation with pharyngeal
airway space in different types of skeletal malocclusion. Contemp. Clin.
Dent. 2014, 5(2), 187-189.
34. Joseph A. A. J., Elbaum J., Cisneros G. J., Eisig S.B.: A cephalometric
comparative study of the soft tissue airway dimensions in persons with
hyperdivergent and normdivergent facial patterns. J. Oral. Maxillofac.
Surg. 1998, 56, 135-139.
35. Junior A., Crespo A.: Cephalometric evaluation of the airway space and
hyoid bone in children with atypical deglutition: correlation study. Int. J.
Morphol. 2012, 30(1), 341-346.
36. Karłowska I.: Zarys współczesnej ortodoncji. Warszawa, PZWL Wydanie III, 2008, ISBN: 97-883-200-4566-6
37. Kienitz-Orzelska Anna: Analiza porównawcza warto ci pomiarów k ta
ANB i pomiaru liniowego WITS w analizie cefalometrycznej
u pacjentów z posteriorotacj . Rozprawa Doktorska, Gda sk 2003.
7. Pi miennictwo
93
38. King E. W.: A roentgenographic study of pharyngeal growth. Angle Orthodontist, 1952, 22, 23-37.
39. Kitahara T., Hoshino Y., Maruyama K.: Changes in the pharyngeal airway space and hyoid bone position after mandibular setback surgery for
skeletal Class III jaw deformity in Japanese women. American Journal
of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2010, 138(6), 1-10.
40. Kollias I., Krogstad O.: Adult craniocervical and pharyngeal changesa longitudial cephalometric study between 22 and 42 years of age. Part I:
Morphological craniocervical and hyoid bone changes. European Journal of Orthodontics, 1999, 21, 333-344.
41. Kollias I., Krogstad O.: Adult craniocervical and pharyngeal changesa longitudinal cephalometric study between 22 and 42 years of age. Part
II: Morphological uvulo-glosspharyngeal changes. European Journal of
Orthodontics, 1999, 21, 345-355.
42. Kulewicz M.: Wzrost i rozwój twarzoczaszki. Acta Clinica, 2002, 2,
168-178.
43. Łasi ski W.: Anatomia dla stomatologów. Warszawa, PZWL, 1978.
44. Lowe A.A., Ono T., Ferguson K.A., Pae E.K., Ryan F., Fleetham A.:
Cephalometric comparisons of craniofacial and upper airway structure
by skeletal subtype and gender in patients with obstructive sleep apnea.
American Journal Of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 1996,
Vol. 110, 6, 653-664.
45. Miyao E., Miyao M., Ohta T.: Differential diagnosis of obstructive sleep
apnea syndrome patients and snorers using cephalograms. Psychiatry
and Clinical Neurosciences, 2000, 54, 659-664.
46. Muto T., Yamazaki A., Takeda S., Kawakami J.: Relationship between
the pharyngeal airway space and craniofacial morphology, taking into
account head posture. Int. J. Oral. Maxillofac. Surg., 2006, 35, 132-136.
47. Muto T., Yamazaki A., Takeda S.: A cephalometric evaluation of the
pharyngeal airway space in patients with mandibular retrognathia and
prognathia, and normal subjects. Int. J. Oral. Maxillofac. Surg., 2008,
37, 228-231.
48. Nelson S., Cakirer B., Lai Y.: Longitudinal changes in cranifacial factors among snoring and nonsnoring Bolton-Brush study participants.
American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics. March
2003, Vol. 123, 3, 338-344.
94
49. Netter F. H Dalley A.: Atlas anatomii człowieka. Wrocław, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner,Wydanie I, 2002, ISBN:83-87944-97-1
50. Norton N. S.: Atlas anatomii głowy i szyi dla stomatologów Nettera.
Wrocław, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner,Wydanie I, 2009,
ISBN: 978-83-7609-026-9
51. Orlik-Grzybowska A. Podstawy Ortodoncji, Warszawa, PZWL, Wydanie II, 1966.
52. Phoenix A., Valiathan M., Nelson S., Strohl K.., Hans M.: Changes in
hyoid bone position following rapid maxillary expansion in adolescents.
Angle Orthodontist, 2011, Vol 81, 4, 632-638.
53. Proffit W., Fields H., Sarver D.: Ortodoncja współczesna. Wrocław,
Elsevier Urban&Partner, 2009, ISBN: 978-83-7609-108-2
54. Rakosi T., Graber T.: Leczenie ortodontyczne i ortopedyczne wad z bowo-twarzowych. Lublin, 2011, Wydanie I, ISBN:978-83-7563-144-9
55. Ricketts, R. M.: Functional diagnosis of malocclusion. Tr. European
Orthodont. 1958, 6-9.
56. Ronchi P., Cinquini V., Ambrosoli A., Caprioglio A.: Maxillomandibular advancement in obstructive sleep apnea syndrome patients:
a retrospective study on the sagittal cephalometric variables. J. Oral.
Maxillofacial Res., 2013,4(2),e5
57. Ryu H., Kim C., Cheon S., Bae W.: The usefulness of cephalometric
measurement as a diagnostic tool for obstructive sleep apnea syndrome:
a retrospective study. Oral and Maxillofacial Surgery, January 2015, Vol
119, No 1
58. Sheng C.M., Lin H., Tsai H.H.: Developmental changes in pharyngeal
airway depth and hyoid bone position from childhood to young adoulthood. Angle Orthodontist, 2009, Vol 79, No 3, 484-490
59. Silverstein K., Costello B., Giannakpoulos H., Hendler B., „Genioglossus muscle attachments: An anatomic analysis and the implications for
genioglossus advancement“, Oral Surgery Oral Medicine Oral Pathology, 2000, Vol. 90, No 6:686-688
60. miga-Witas A., Kostrzewa-Janicka J., Bro y ski M., Anulewicz A.,
Pr tnicki M.: Zale no pomi dzy wyst powaniem schorze w obr bie
układu ruchowego narz du ucia a zaburzeniami w cz ci szyjnej kr gosłupa. Protetyka Stomatologiczna, 2011, LXI, 6, 466-475
61. Stepovich M. L.: A cephalometric positional study of the hyoid bone
7. Pi miennictwo
95
American Journal of Orthodontics, 1965, V 51, No 12: 882-900
62. Tallgren A., Solow B.: Hyoid bone position, facial morphology and
head posture in adults.1987, European Journal of Orthodontics, 9, 1-8
63. Tallgren A., Solow B.: Long-term changes in hyoid bone and craniocervical posture in complete denture wearers. Acta Odontol. Scand., 1984,
Oct;42(5), 257-67
64. Tourne Luc P. M.: Growth of the pharynx and its physiologic implications. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop. February 1991,129-139
65. Trenounth M.J., Timms D. J.: Relationship of the functional oropharynx
to craniofacial morphology. The Angle Orthodontist, 1999,Vol 69, No5,
419-423
66. Tsai H. H.: The positional changes of hyoid bone in children. The Journal of Clinical Pediatric Dentistry, Volume 27, Number 1/2002, 29-34
67. Ucar F. I., Ekizer A., Uysal T.: Comparison of craniofacial morphology,
head posture and hyoid bone position with different breathing patterns.
The Saudi Dental Journal, 2012, 24, 135-141
68. Urbanova P., Hejna P., Zatopkova L.: What is the appropriate in sex determination of hyoid bones?. Journal of Forensic and Legal Medicine,
2013, 20, 996-1003
69. Urzal V., Braga AC, Ferreira AP.: Hyoid bone position and vertical
skeletal pattern- open bite/deep bite. Oral Health Dent Manag., 2014,
Jun, 13(2): 341-7
70. Verin E., Buffet X., Marie J. P., Lacoume Y., Andrieu-Guitrancourt J.,
Pasquis P.: Comparison between anatomy of resistance of upper airway
in normal subjects, snorers and OSAS patients. Respiration Physiology,
2002, 129, 335-343
71. Wang J., Chen L.S., Lu S.X., Guo J.C., Qiu L.C.: Morphological characteristics of hyoid bone and its gender difference. Abstract Jun, 29(3),
176-9
72. Yang Q., Wang CHL., Fan C., Chen J.: Changes in hyoid bone postion
after orthodontic treatment of patients with mandibular deviation. West
Indian. Med. J. 2013, 62(3), 239-243
96
8.
STRESZCZENIE
Zainteresowanie rol ko ci gnykowej a szczególnie jej relacj topograficzn
w stosunku do szkieletu czaszki wzrosło w ci gu ostatnich dwóch dekad. Podkre lana jest jej rola jako wielokierunkowy ł cznik, który bierze udział
w procesie oddychania, mowy, połykania i kontrolowania poło enia głowy.
Dotychczas powstało niewiele prac dotycz cych czynno ci kompleksu gnykowego i jego funkcji, szczególnie w uj ciu ortodontycznym. Dyskutowanym problemem jest analiza topografii ko ci gnykowej z towarzysz cymi zaburzeniami
w budowie szkieletowej cz ci twarzy. Jej niestabilna pozycja, skutkuje klinicznymi trudno ciami w obrazowaniu jej poło enia.
Celem głównym pracy było przeanalizowanie topografii ko ci gnykowej
u osób dorosłych w relacji przednio-tylnej i pionowej z wykorzystaniem bada
cefalometrycznych.
Dla realizacji tego celu okre lono nast puj ce cele szczegółowe: potwierdzenie panuj cego stwierdzenia wyst powania dymorfizmu płciowego poło enia
ko ci gnykowej u osób dorosłych, badanie poło enia ko ci gnykowej w relacji
przednio-tylnej u kobiet i m czyzn z uwzgl dnieniem współwyst puj cych klas
szkieletowych I, II, III oraz wybranych struktur anatomicznych (kr gosłupa
szyjnego i uchwy). Badanie poło enia ko ci gnykowej w relacji pionowej
u kobiet i m czyzn z uwzgl dnieniem współwyst puj cych klas szkieletowych
I, II, III oraz wzgl dem podstaw: przedniego dołu czaszki, szcz ki i uchwy.
Omówienie wpływu poło enia ko ci gnykowej na szeroko górnych dróg oddechowych oraz próba wizualizacji anomalii i zw enia górnych dróg oddechowych, co mo e by jednym z elementów wczesnej diagnostyki OSAS (Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego).
Materiał badawczy stanowiło 205 zdj telerentgenowskich bocznych osób
dorosłych, którzy nie byli wcze niej leczeni ortodontycznie. Z zebranego materiału wyodr bniono grup kontroln , która obejmowała po 20 osób z ka dej
z płci. Musiała ona spełnia kryteria doboru: ortognatycznej szcz ki, uchwy,
I klasy według k ta ANB oraz miernej anteriorotacji uchwy. Pozostały materiał
stanowił grup badan , na któr zło yło si 165 zdj (93 kobiety i 73 m czyzn). Nast pnie grupa była podzielona na 3 podgrupy według warto ci k ta
ANB dla ka dej z płci. Wybrane zdj cia poddano r cznej analizie cefalometrycznej. Zebrane wyniki poddano analizie statystycznej z u yciem testów parametrycznych.
8. Streszczenie
97
W analizie pomiarów w grupie kontrolnej (dobranej według wska ników
ortognatycznych) stwierdzono, e u kobiet ko gnykowa w płaszczy nie przednio-tylnej była poło ona bli ej kr gosłupa szyjnego a w płaszczy nie pionowej
znajdowała si wy ej w porównaniu do m czyzn w stosunku do podstawy
szcz ki i przedniego dołu czaszki.
Podobne wyniki dotycz ce topografii ko ci gnykowej uzyskano
z porównania parametrów grupy badanej kobiet i m czyzn, gdzie stwierdzono
wysuni cie ko ci gnykowej u m czyzn w pomiarach odnosz cych si do uchwy oraz wzgl dem cz ci szyjnej kr gosłupa. Wyniki pomiarów wertykalnych
wiadcz o jej znacznym obni eniu w płaszczy nie pionowej u m czyzn. Zblione rezultaty otrzymano z porównania parametrów u kobiet i m czyzn w I, II
i III klasie szkieletowej. Taki rozkład wyników wskazuje na istnienie dymorfizmu płciowego uło enia ko ci gnykowej.
Poniewa potwierdzono wyst powanie ró nic mi dzypłciowych w dalszym
etapie bada analizowano osobno grupy kobiet i m czyzn.
Z porównania parametrów kobiet z II klas i kobiet z grupy kontrolnej wynikało, e poło enie ko ci gnykowej nie ró ni si w obr bie porównywanych
grup.
Wyniki porównania parametrów dotycz cych ko ci gnykowej u kobiet
z grupy badanej z I klas szkieletow oraz kobiet z II klas szkieletow wykazały w płaszczy nie przednio-tylnej cofni cie ko ci gnykowej wzgl dem uchwy oraz zbli enie w stosunku do kr gosłupa szyjnego w II klasie ( wiadczyły
o tym wszystkie mierzone parametry). Nie zaobserwowano ró nic poło enia
w analizie pionowej ko ci gnykowej.
W porównaniu wyników u kobiet III podgrupy z z grup kontroln oraz
I podgrup uzyskano podobne wyniki. U płci e skiej wykazano, e ko gnykowa jest oddalona od kr gosłupa szyjnego i przedniej cz ci uchwy a w
płaszczy nie pionowej obni a si wzgl dem przedniego dołu czaszki w III podgrupie. Analiza dróg oddechowych wykazała ich poszerzenie w III klasie szkieletowej u kobiet.
Przeprowadzona analiza poło enia ko ci gnykowej u m czyzn
w płaszczy nie przednio-tylnej i pionowej w porównaniu grupy kontrolnej i I
oraz II podgrupy wykazała brak ró nic w jej poło eniu. Pomiary analizowane do
płaszczyzny pionowej równie nie wykazały istotnych statystycznie ró nic
w poło eniu ko ci gnykowej. Natomiast z wyników uzyskanych w obr bie porównania m czyzn z III klas szkieletow i i m czyzn z grupy kontrolnej i I
98
podgrupy wykazano oddalenie ko ci od przedniej cz ci uchwy i nieznaczne od
kr gosłupa szyjnego. Nie zaobserwowano wertykalnych zmian topografii przestrzennej poło enia ko ci gnykowej w porównaniu m czyzn z badanych grup.
Uzyskane wyniki wykazały istnienie dymorfizmu płciowego szeroko ci
górnych dróg oddechowych oraz jej zale no od poło enia ko ci gnykowej.
U kobiet zostały zaobserwowane zmiany dotycz ce szeroko ci dróg oddechowych w zale no ci od klasy szkieletowej wady. Po przeanalizowaniu przedstawionych rezultatów u dorosłych kobiet mo na podsumowa , e poło enie ko ci
gnykowej ma wpływ na szeroko górnych dróg oddechowych, szczególnie na
poziomie j zyka. Stwierdzono zmniejszenie tej szeroko ci w klasie II oraz
zwi kszenie w klasie III.
U badanych m czyzn natomiast, zaobserwowano brak znacznych zmian
w szeroko ci dróg oddechowych w zale no ci od klas szkieletowych. Poło enie
ko ci gnykowej równie nie ró niło si istotnie pomi dzy badanymi grupami.
wiadczy to o wi kszej i wzajemnej adaptacji poło enia ko ci gnykowej
i szeroko ci dróg oddechowych u badanych m czyzn. Wynik taki jest zastanawiaj cy i jest najprawdopodobniej efektem lepszego mechanizmu kompensacji
poło enia ko ci gnykowej oraz silniejszego układu mi niowego u m czyzn.
Mo liwe, e wyniki takie s równie efektem młodego wieku pacjentów oraz
stosunkowo nielicznej grupy przebadanych.
Na podstawie przeprowadzonych bada oraz analizy wyników wyci gni to
poni sze wnioski:
1. Analiza cefalometryczna ma znaczenie w okre leniu topografii ko ci
gnykowej u osób dorosłych zarówno w wymiarze przednio-tylnym jak
i pionowym.
2. Poło enie ko ci gnykowej jest uzale nione od płci w wymiarze horyzontalnym i wertykalnym.
3. Topografia przestrzenna ko ci gnykowej w relacji przednio-tylnej
u kobiet i m czyzn jest uzale niona od klas szkieletowych według k ta
ANB. W klasie II ko gnykowa jest cofni ta a w klasie III wysuni ta.
8. Streszczenie
99
4. Poło enie ko ci gnykowej w relacji pionowej u kobiet i m czyzn zale y
od klas szkieletowych. U kobiet przyjmuje najni sze poło enie
w wadach klasy III. Natomiast u m czyzn uło enie wertykalne ko ci
gnykowej jest stałe. Najbardziej stabilnym pomiarem pionowym ko ci
gnykowej jest analiza wzgl dem przedniego dołu czaszki.
5. Poło enie ko ci gnykowej ma wpływ na szeroko górnych dróg oddechowych i jest to szczególnie zaznaczone u kobiet.
6. Badanie cefalometryczne poło enia ko ci gnykowej wnosi pewne informacje, które mog mie znaczenie w podejmowaniu decyzji klinicznych
dotycz cych odpowiednich procedur ortodontycznych a w szczególno ci
ortodontyczno-chirurgicznych.
7. Wydaje si , e analiza anatomii górnych dróg oddechowych i poło enia
ko ci gnykowej mo e stanowi podstaw bada przesiewowych
w diagnostyce zw e górnych dróg oddechowych i by pomocn we
wczesnej diagnostyce Zespołu Obturacyjnego Bezdechu Sennego.
100
9.
SUMMARY
Interest in the role of hyoid bone and in particular its topographic relation to
facial skeleton has substantially increased throughout the last two decades. The
role of this multidirectional junction which is actively involved in breathing,
speaking, swallowing and controlling the head is undeniable. Until present there
were few publications describing activities and functions of the hyoid complex,
with very few papers presenting them from orthodontic approach. This paper
focuses on the analysis of the hyoid bone topography in relation to accompanying facial skeleton disorders. An unstable anatomical position of the hyoid results in diagnostic problems, involving functional and site imaging.
The main aim of this dissertation was to analyze the hyoid bone topography
in adults in anterio-posterior and vertical planes, using cephalometric analysis
and assessment.
Consequently, the following specific objectives were formulated: confirmation of the effect of sexual dimorphism on the position of the hyoid bone in
adults, assessment of the position of the hyoid in anterio-posterior relation in
females and males taking into consideration coexisting skeletal classes I, II, III
and some anatomical structures (cervical spine and mandible), assessment of the
hyoid bone position in the horizontal plane in female and male patients taking
into consideration coexisting skeletal classes I, II, III and in relation to bases:
cranial, maxillary and mandibular base, discussion of the possible effect of the
hyoid bone position on the width of the upper respiratory tract and attempt to
visualize irregularities and narrowing of the upper airway which may contribute
to early diagnosis of Obstructive Sleep Apnea Syndrome (OSAS).
The research material included 205 lateral radiographic pictures of adults
who have never undergone orthodontic treatment. Control group of 40 subjects
(20 males and 20 females) was established from the research material. This cohort was to comply with the following selection criteria: orthognathic maxilla
and mandible, Class I according to ANB angle and weak anteriorotation of mandible. The remaining material was included in the study group comprising 165
pictures (93 females and 73 females). Next, the group was divided into 3 subgroups depending on sex-specific ANB angle values. Cephalometric X-rays
were evaluated using manual technique. Statistical analysis based on parametric
tests was applied to the results.
9. Summary
101
The analysis of the control group results (selected according to orthognathic
parameters) allowed to determine that the hyoid bone in women, as seen through
the anterio-posterior plane, was located nearer the cervical spine, while in the
vertical plane it was in higher position as compared to males and the base of
maxilla and the anterior cranial base.
Similar results associated with the hyoid bone topography were obtained
from the comparison of the parameters in females and males in study group:
hyoid protrusion was detected in males in the mandible and cervical spine related measurement. Vertical position measurements denote a considerable lowering
of the bone in the vertical plane in males. Similar results were obtained by comparing parameters in females and males depending on skeletal classes I, II and
III. Distribution of results showed sex–specific variation of hyoid bone position.
Due to the fact that sexual dimorphism was being consistently confirmed,
further analyses were intentionally focused on female and male groups.
The comparison of the parameters obtained in females with class II deformities and females in the control group showed no difference in the hyoid position.
Analyzed parameters obtained in females with Class I deformities and females with Class II showed that hyoid bone was moved backward (receded) in
the anterio-posterior plane with respect to mandible and drawn nearer the cervical spine in Class II patients, with all research results uniform. No difference
was observed in the analyzed data on hyoid vertical position.
Finally, the comparison of the results in females constituting research Class
III and subgroup I with the control group showed the same results. In all female
subjects hyoid bone detached from cervical spine and anterior part of the mandible, while in female patients subgroup III, hyoid bone was lowered with respect
to the cranial base. Analysis of airways showed upper reparatory tract widening
in female patients with Class III malocclusion.
The analysis of the hyoid bone position carried out in males basing on the
results obtained from the anterio-posterior plane and vertical plane measurements involving the control group and subsequent subgroups Class I and II
showed no changes in the bone position. The measurements analyzed in relation
to the vertical plane did not show any statistically significant variations, either.
Conversely, the results from the comparison of males with Class III deformities, i.e. from the control group and subgroup I showed some detachment of the
hyoid from the anterior part of the mandible and also slightly from the cervical
102
spine. No differences in hyoid vertical topography were observed in male
groups.
The results confirmed sex differences in the width of the respiratory tract
and width dependence on the hyoid position. Changes in the width of the airways were observed in females and they were related to the type of skeletal deformity present. From the analysis of the results in adult women it can be stated
that hyoid position affects the width of the upper respiratory tract, particularly on
the level of the tongue. The width was smaller in Class II, while in Class III it
was greater.
In male group no significant changes occurred in the width of the respiratory
tract in relation to the skeletal classes. Position of the hyoid bone did not vary
significantly among the groups, either. This may indicate a greater adaptation of
the hyoid bone and greater correlation between the respiratory tract width and
hyoid position in males. Such a result is quite interesting and is most possibly
the effect of better mechanism of hyoid bone position compensation and stronger
muscular system in males. However, it might be related to the relatively young
age and a small number of patients included in the study.
Measurements and analysis of results have led to the following conclusions:
1. Cephalometric analysis is significant for specifying the hyoid bone topography in adults, both in anterio-posterior and vertical planes.
2. Differences in hyoid bone position in both horizontal and vertical relationships depend on sex.
3. Topography of hyoid bone in anterio-posterior plane in both females and
males depends on skeletal classes of deformities assessed according to
ANB angle. In Class II the hyoid bone is moved backward i.e. displaced
posteriorly whereas in Class III it is moved forward i.e. displaced interiorly.
4. Position of the hyoid bone in vertical direction in females and males depends on skeletal classes. In female patients it takes the lowest position
in Class III malocclusion, whereas vertical position of the hyoid bone in
males is stable. The most stable vertical measurement of the hyoid bone
9. Summary
103
is the one based on the hyoid bone position analysis in relation to the anterior cranial base.
5. Position of the hyoid bone affects the width of the upper airway and is
particularly marked in women.
6. Cephalometric analysis of the hyoid bone does give certain information
that can be further taken into consideration when making clinical decisions related to a choice of orthodontic procedure, and in particular orthognathic surgery.
7. The analysis of the upper airway and the position of the hyoid bone appears to have a vital role in screening tests for detecting narrowing in the
upper respiratory tract and thus can be a valuable tool in the early diagnosis of Obstructive Sleep Apnea Syndrome (OSAS).

Show publication content!

Transkrypt

Podobne dokumenty

Węglowodory aromatyczne CCCCCCHHHHHH

Monitoring mediów

Polska Szkoła Muzyczna przy Ecole Nova Polska w Paryżu

Średnia długośćtrwania życia ludnoścy na świecie

Komunikat dla świadczeniodawców w sprawie wystawiania

Untitled - gmina czchów