Jerzy Falandysz, Magdalena Gucia, Aneta Mazur NIEKTO´RE

BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XL, 2007, 3, str. 249 – 255
Jerzy Falandysz, Magdalena Gucia, Aneta Mazur
NIEKTÓRE SKŁADNIKI MINERALNE
I ICH WSPÓŁCZYNNIKI BIOKONCENTRACJI
W CZUBAJCE KANI (Macrolepiota procera)
Z OKOLIC PONIATOWEJ W WOJ. LUBELSKIM*)
Zakład Chemii Środowiska i Ekotoksykologii Uniwersytetu Gdańskiego
Kierownik: prof. dr hab. J. Falandysz
Określono zawartość Ag, Al, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, K, Mg, Mn, Na, Ni, P, Pb,
Sr, Rb i Zn w reprezentatywnej partii owocników (osobno kapeluszy i trzonów) czubajki
kani oraz w wierzchniej warstwie (0 – 10 cm) gleby spod owocników z terenu Chodelskiego Parku Krajobrazowego w woj. lubelskim. Owocniki czubajki kani sa˛ wzgle˛dnie
bogate w K, P, Zn, Cu, Fe, Al i Mn, silnie nagromadzaja˛ z podłoża Ag, Rb, Cu, Zn i Hg
(BCF > 1), a wykluczaja˛ Fe, Al, Pb, Cd (trzony), Ba, Sr, Ni i Co (BCF < 1).
Hasła kluczowe: grzyby, skład mineralny, nagromadzanie, metale cie˛żkie.
Key words: fungi, mushrooms, mineral composition, bioconcentration, heavy metals.
Czubajka kania (Macrolepiota procera) (Scop.: Fr.) Sing, synonim Lepiota
procera (Scop.) Quél., rodzaj: czubajka (Macrolepiota) Sing., rodzina: pieczarkowate (Agaricaceae), to gatunek pospolity na terenie Polski. Nazwy ludowe tego
grzyba to kania, parasolnik lub sowa (1, 2). Jasnobra˛zowy kapelusz kani jest
jadalny, osia˛ga 20 – 30 cm średnicy, ma mia˛ższ biały i delikatny o smaku i zapachu
orzechowym, a trzon jest niejadalny – włóknisty i nieco zdrewniały (1).
Wiele gatunków jadalnych grzybów rosna˛cych w lasach i na ła˛kach cechuje, jak
na organizmy żywe, duża lub bardzo duża, ale gatunkowo – a po cze˛ści też
rodzajowo-zróżnicowana zawartość różnych pierwiastków metalicznych i metaloidów ważnych w żywieniu człowieka i toksykologii żywności (3 – 10). Inny aspekt
to poznanie składu mineralnego grzybów z siedlisk jeszcze niezanieczyszczonych
a w kontekście ryzyka powie˛kszania sie˛ emisji metali do środowiska przyrodniczego ze źródeł antropogenicznych, a także interesuja˛ce jest zagadnienie właściwości bioindykacyjnych grzybów (11 – 14).
Celem badań było określenie składu mineralnego (Ag, Al, Ba, Ca, Cd, Co, Cr,
Cu, Fe, Hg, K, Mg, Mn, Na, Ni, P, Pb, Sr, Rb i Zn) oraz ocena zdolności tego
gatunku do nagromadzania lub wykluczania wymienionych pierwiastków (w
oparciu o wartość współczynnika biokoncentracji; BCF) w owocnikach na terenie
Chodelskiego Parku Krajobrazowego.
*) Podzie˛kowanie: Badania wsparte finansowo przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
projektów nr 3 P06S 040 22 i DS/8250-4-0092-7.
250
J. Falandysz i inni
Nr 3
MATERIAŁ I METODYKA
Owocniki czubajki kani oraz glebe˛ (15 owocników i 15 próbek podłoża glebowego – warstwa
0 – 10 cm; masa próbek gleby ok. 100 g) z lasów na terenie gminy Poniatowa (nadleśnictwo Kraśnik)
na zachodnim skraju Kotliny Chodelskiej pozyskano do badań w roku 2002. Miasteczko Poniatowa leży
40 km na południowy zachód od Lublina i wraz z gmina˛ Poniatowa w cze˛ści wchodzi w skład
Chodelskiego Parku Krajobrazowego. W przypadku grzyba próbke˛ jednostkowa˛ stanowił pojedynczy
owocnik (okaz zdrowy w pełni wyrośnie˛ty i w dobrej kondycji o średniej wielkości typowej dla
gatunku). W celu uniknie˛cia zbioru owocników pochodza˛cych z tej samej grzybni oraz zapewnienia
reprezentatywność próbek dla badanego terenu poszczególne okazy zbierano z miejsc przestrzennie
zdecydowanie odległych od siebie. Owocniki starannie oczyszczano od piasku i liści (plastykowy nóż)
bezpośrednio po pozyskaniu. Owocniki suszono w temperaturze pokojowej w przewiewnym, suchym
i czystym miejscu przez kilka dni. Naste˛pnie, powietrzne suche okazy dosuszano do stałej masy w temp.
30°C w suszarce elektrycznej przez 72 godz. Dalej materiał (osobno kapelusz i trzon) ujednorodniano
– ucieraja˛c na proszek w moździerzu agatowym i do czasu analizy przetrzymywano woreczkach
strunowych z folii polietylenowej.
Próbki gleby pobrane w miejscach gdzie wyrosły grzyby oczyszczano z patyków, liści, korzeni,
kamyków oraz bezkre˛gowców i pakowano do czystych woreczków z folii polietylenowej. Woreczki
z gleba˛ pozostawiano otwarte przez 2 – 3 tyg. w czystym i suchym pomieszczeniu w temperaturze
pokojowej w celu wysuszenia. Tak przygotowana˛ powietrznie sucha˛ glebe˛ przesiewano przez sito
o średnicy oczek 1 mm, pakowano do fabrycznie nowych woreczków strunowych z folii polietylenowej
i pozostawiano w archiwum próbek do czasu analizy.
Podwielokrotność sproszkowanych próbek pojedynczych kapeluszy i trzonów (naważka 0,4 – 0,5 g)
mineralizowano z 6 cm3 ste˛ż. HNO3, zgodnie z opracowana˛ metodyka˛ w kuchni mikrofalowej
MARS 5 (CEM Corporation). W przypadku gleby analizowano próbki zbiorcze – w tym celu trzy
równoważne ilościowo próbki jednostkowe gleby z sa˛siaduja˛cych ze soba˛ stanowisk ła˛czono. Do analizy
zawartości rte˛ci ogółem pobierano 3 gramowe próbki gleby, która˛ wste˛pnie mineralizowano w systemie
otwartym przez 24 h na zimno z 2 cm3 roztworu ste˛żonego kwasu azotowego (65%, Suprapur, Merck),
naste˛pnie dodawano 2 cm3 roztworu ste˛żonego kwasu siarkowego (98 %) i dalej mineralizowano na
gora˛co (3). W celu oznaczenia zawartości pozostałych pierwiastków podwielokrotność próbki zbiorczej
gleby z trzech stanowisk (5 g) ługowano na zimno w zlewce kwarcowej z 20 cm3 z roztworem (20%)
kwasu azotowego (4).
Zawartość Al, Ba, Ca, Cd, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn oznaczano metoda˛ atomowej
spektrometrii emisyjnej z plazma˛ wzbudzona˛ indukcyjnie (ICP-AES), a rte˛ci ogółem technika˛ zimnych
par bezpłomieniowej atomowej spektroskopii absorpcyjnej (CV-AAS) (3, 15).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Wartości średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego oraz rozste˛pu ste˛żeń badanych pierwiastków w przeliczeniu na mase˛ wysuszonych owocników (osobno kapeluszy i trzonów) czubajki kani oraz
w glebie spod owocników wraz z koresponduja˛cymi wartościami współczynnika biokoncentracji
zestawiono w tab. I.
Jadalne kapelusze czubajki w porównaniu z niejadalnymi trzonami przecie˛tnie cechowała wie˛ksza
zawartość K, P, Mg, Zn, Cu, Rb, Ag, Pb, Hg, Cd i Cr, a mniejsza Ca, Mn, Na, Ba, Sr, Fe, Al, Ni i Co.
Wymieniona różnica jest szczególnie duża w przypadku kadmu (KCd/TCd = 13), a nieco mniejsza dla
wapnia (TCa/KCa = 4,3) (tab. I). Spośród wymienionych pierwiastków kapelusze czubajki kani można
uznać za wzgle˛dnie bogate w potas (49 ± 3 g/kg m.s.), fosfor (28 ± 1 g/kg m.s.) i magnez 2,5 ± 0,1 g/kg
m.s.), ale też cynk (650 ± 36mg/kg m.s.), miedź (220 ± 33 mg/kg m.s.) czy srebro (16 ± 8 mg/g m.s.).
W przypadku metali sklasyfikowanych jako toksyczne kapelusze kani szczególnie dużo zawieraja˛
ołowiu (5,9 ± 1,7 mg/kg m.s.), a nieco mniej rte˛ci (3,1 ± 0,9 mg/kg m.s.), kadmu (1,9 ± 1,0 mg/kg m.s.)
i baru (1,3 ± 0,4 mg/kg m.s.).
Do pierwiastków silnie nagromadzanych w kapeluszach (BCF > 1) przez czubajke˛ kanie˛ zaliczyć
można srebro (BCF 730 ± 630), potas (BCF 480 ± 170), fosfor (230 ± 42), miedź (BCF 125 ± 18) i rubid
(BCF 100 ± 48), ale też cynk (BCF 59 ± 6), magnez (BCF 30 ± 7) i kadm (BCF 11 ± 6), a słabo sód (BCF
2,0 ± 1,2) i chrom (BCF 1,8 ± 0,4). Pierwiastki wykluczane (BCF < 1) w owocnikach przez kanie˛ to
żelazo, glin, ołów, bar, stront, nikiel i kobalt, a wykluczane tylko w kapeluszach to wapń i mangan.
Nr 3
251
Czubajka kania – składniki mineralne
Tabela I
Pierwiastki w kapeluszach i trzonach czubajki kani oraz w glebie (mg/kg m.s.) spod owocników
i współczynniki (BCF) ich nagromadzania
Table I
Elements in the caps and stalks of the parasol mushroom and in soil (mg/kg d.m.)
and their bioconcentration factors (BCF)
Pierwiastek
Kapelusz
Trzon
Gleba
BCFK
BCFT
K
49000 ± 3000*
42000 – 52000
21000 ± 4000
12000 – 28000
110 ± 34
69 – 150
480 ± 170
280 – 740
190 ± 51
120 – 330
P
28000 ± 1000
26000 – 30000
13000 ± 2000
10000 – 16000
120 ± 24
98 – 150
230 ± 42
170 – 290
110 ± 20
84 – 170
Mg
2500 ± 100
2300 –2700
1700 ± 200
1400 –2100
89 ± 20
66 – 110
30 ± 7
23 –39
20 ± 4
16 –30
Zn
650 ± 36
560 – 710
310 ± 46
250 – 400
11 ± 1
9,7 – 12
59 ± 6
51 –70
28 ± 4
21 –40
Ca
440 ± 140
250 – 760
1900 ± 1100
600 – 4200
1300 ± 190
1100 –1500
0,34 ± 0,11
0,22 –0,55
1,5 ± 0,7
0,44 – 2,9
Cu
220 ± 33
170 – 320
110 ± 25
70 – 150
1,8 ± 0,2
1,6 – 1,9
125 ± 18
100 – 170
60 ± 13
44 –89
Fe
120 ± 29
69 – 160
160 ± 64
73 – 270
780 ± 320
510 – 1300
0,18 ± 0,08
0,053 – 0,31
0,23 ± 0,14
0,057 – 0,51
Al
99 ± 61
24 – 240
115 ± 61
37 – 210
540 ± 70
480 – 620
0,19 ± 0,13
0,038 – 0,50
0,22 ± 0,13
0,075 – 0,44
Mn
85 ± 15
60 – 120
290 ± 170
86 – 630
210 ± 130
52 – 350
0,69 ± 0,54
0,17 – 1,7
2,3 ± 2,4
0,28 – 7,5
Rb
38 ± 7
27 –53
21 ± 37
6,8 – 160
0,45 ± 0,21
0,25 –0,71
100 ± 48
44 – 180
45 ± 50
12 – 220
Ag
16 ± 8
5,4 – 31
5,7 ± 2,8
1,6 – 11
0,031 ± 0,020
0,011 – 0,056
730 ± 630
130 – 2600
260 ± 220
28 – 890
Na
10 ± 7
3,2 – 26
21 ± 17
4,9 – 68
4,9 ± 1,7
2,7 – 7,0
2,0 ± 1,2
0,59 – 4,0
5,4 ± 6,1
0,89 – 25
Pb
5,9 ± 1,7
3,6 – 8,9
3,7 ± 0,9
1,9 – 5,5
8,6 ± 1,4
7,4 – 11
0,70 ± 0,20
0,38 – 1,1
0,43 ± 0,12
0,21 –0,59
Hg
3,1 ± 0,9
1,8 – 4,6
1,6 ± 0,4
0,63 – 2,7
0,047 ± 0,010
0,035 – 0,063
69 ± 23
29 – 120
34 ± 9
10 –46
Cd
1,9 ± 1,0
0,60 – 3,9
0,15 ± 0,21
0,01 –0,69
0,17 ± 0,02
0,16 –0,20
11 ± 6
3,8 – 25
Ba
1,3 ± 0,4
0,82 – 2,1
4,2 ± 2,0
1,4 – 7,6
14 ± 2
12 –17
0,098 ± 0,036
0,049 – 0,17
0,31 ± 0,17
0,10 –0,62
Cr
1,3 ± 0,1
1,0 – 1,6
0,98 ± 0,22
0,75 – 1,6
0,76 ± 0,14
0,63 –0,92
1,8 ± 0,4
1,1 – 2,5
1,3 ± 0,2
0,94 – 1,7
Sr
1,2 ± 0,3
0,90 – 1,9
4,4 ± 2,2
1,6 – 9,0
4,9 ± 0,8
4,0 – 5,6
0,25 ± 0,06
0,19 –0,41
0,90 ± 0,40
0,29 – 1,7
Ni
0,29 ± 0,47
0,010 – 1,3
0,39 ± 0,95
0,010 – 3,6
0,80 ± 0,06
0,75 –0,89
0,36 ± 0,59
0,0056 – 1,6
0,49 ± 1,2
0,0056 – 4,4
Co
0,22 ± 0,07
0,10 –0,40
0,34 ± 0,12
0,20 –0,65
0,34 ± 0,14
0,21 –0,56
0,71 ± 0,29
0,18 – 1,2
1,2 ± 0,6
0,35 – 2,2
0,85 ± 1,2
0,025 – 4,0
* Wszystkie wartości podane w tab. I oraz przytaczane w tekście pracy zaokra˛glono z dokładnościa˛ do drugiej cyfry
znacza˛cej, jeżeli była ona inna od zera.
252
J. Falandysz i inni
Nr 3
Czubajka kania już wcześniej była obiektem badań, co do jej składu mineralnego, a doste˛pne dane
dotycza˛ jednego lub wie˛kszej liczby pierwiastków i cze˛sto minimalnej liczby (pojedynczych) owocników z różnych miejsc w Europie. Zasadniczo brak jest w doste˛pnym piśmiennictwie naukowym
danych o wartościach współczynnika biokoncentracji pierwiastków w owocnikach czubajki kani.
Potas w ilości podobnej (27 – 30 g/kg m.s.), a fosfor w mniejszej (11,5 – 12 g/kg m.s.) w porównaniu
z wykazana˛ w badaniach własnych (tab. I) wykrywano u czubajki kani na terenie Polski północnej oraz
na We˛grzech (5, 16). W badaniach w Polsce, Finlandii i na We˛grzech magnez w kapeluszach czubajki
wykrywano w mniejszym ste˛żeniu (1200 – 1400 mg/kg m.s.) niż wykazano dla okazów z okolicy
Poniatowej, a dla wapnia jest duża rozbieżność w podawanych wartościach ste˛żeń: 60 (Polska), 130
(Finlandia) i 920 mg/kg m.s. (We˛gry) (5, 17, 18).
W innych badaniach miedź w kapeluszach lub całych owocnikach czubajki na terenach niezanieczyszczonych tym metalem wykrywano na ogół w ste˛żeniu mniejszym niż w badaniach własnych, tj.: 130
(Polska), 19 – 225 (Słowenia), 120 (Finlandia), 160 i 130 – 180 (Czechy), 110 (Austria), 120 – 230
(We˛gry) i 75 – 110 mg/kg m.s. (Włochy), a niemal w porównywalnych ilościach na terenach w rejonie
oddziaływania hut miedzi na Słowacji – 270 (kapelusze), 160 (trzony) i 240 – 260 mg/kg m.s. (całe
owocniki) czy w okolicy huty rte˛ci tamże – 230 – 320 mg/kg m.s. (5, 17 – 27).
Owocniki czubajki kani w badaniach innych autorów cechowała średnio zdecydowanie mniejsza
zawartość cynku: 90 (Polska), 87 – 91 i 380 (Słowenia), 160 (Finlandia), 95 (Czechy), 74 – 82 Austria),
84 – 91 (Włochy) i 93 – 96 mg/kg m.s. (We˛gry) (5, 17, 18, 20 – 22). Z kolei żelazo gdzie indziej u kani na
ogół wykrywano w podobnych ilościach jak w badaniach własnych: 80 (Polska), 130 (Finlandia), 91
i 200 – 260 (Czechy), 79 – 87 (Austria) oraz 100 – 120 mg/kg m.s. (We˛gry) (5, 17, 18, 20, 21, 28, 29).
Z porównania doste˛pnych danych o manganie w czubajce kani wynika, że badane okazy – zawieraja˛ce
85 ± 15 mg Mn/kg m.s. w kapeluszach i 290 ± 170 mg Mn/kg m.s. w trzonach można, na tle okazów
z innych rejonów Europy, określić jako bardzo zasobne w ten pierwiastek. Mangan w kapeluszach
lub całych owocnikach czubajki kani wykrywano w ste˛żeniu: 14 (Polska), 17 i 45 – 65 (Czechy),
13 – 20 (Austria), 13 – 20 (We˛gry), 7,8 – 13 (Słowenia), 6,9 – 11 (Włochy) i 8,3 mg/kg m.s. (Finlandia)
(5, 17 – 21, 28, 23, 29).
Danych o wyste˛powaniu rte˛ci w owocnikach czubajki kani z różnych rejonów Europy opublikowano
stosunkowo dużo (3, 5, 19, 30, 31 – 41). Tak kapelusze jak i trzony czubajki kani na ogół cechuje duża
zawartość rte˛ci ogółem. W kapeluszach lub całych owocnikach kani rte˛ć przecie˛tnie wykrywano
w ste˛żeniu: 0,89 – 1,0, 4,9 ± 3,1, 1,1 ± 0,2 i 5,3 ± 0,8 (Polska), 5,0 (Niemcy), 3,1 ± 1,5 – 9,0 ± 0,4
(Austria), 1,8 ± 0,1 – 4,7 ± 0,0 (We˛gry), 2,0 – 6,0 (Słowenia), 0,96 (Finlandia) czy 1,5 ± 0,7 mg/kg m.s.
(Hiszpania) (3, 5, 19, 30 – 39). Bardzo ciekawe dane o zdolności czubajki kani do nagromadzania rte˛ci
pochodza˛ z Czech i Słowacji – na terenach niezanieczyszczonych tym metalem w owocnikach
wykrywano średnio od 3,3 ± 1,3 do 7,8 ± 0,6 oraz 5,0 ± 2,4 mg Hg/kg m.s., a 29 ± 25 mg/kg m.s.
w okolicy huty miedzi (1990 – 1993) oraz 120 ± 71 mg/kg m.s. w okolicy huty rte˛ci (1990 – 1993) (40,
41). W innych badaniach w owocnikach kani ze stanowisk w okolicy tejże huty rte˛ci wykrywano 41 ± 32
(1990 – 1993) i 31 ± 31 mg Hg/kg m.s. (1997 – 1999) (26). Hymenofor (warstwa rodzajna nazywana też
obłocznia˛, warstwa˛ zarodnikotwórcza, hymenialna˛ lub hymenium u owocnika), czyli blaszki czubajki
kani to cze˛ść, która jest bogata w rte˛ć (8,2 ± 11 mg/kg m.s.), a mniej zasobna jest pozostała reszta
owocnika (1,6 ± 1,4 mg/kg m.s.) (42).
Jak wspomniano zbadane owocniki cechowała wzgle˛dnie duża zawartość ołowiu (tab. I). Niemniej
także i w innych krajach czubajka na terenach niezanieczyszczonych ołowiem zawierała wzgle˛dnie dużo
tego pierwiastka, tj.: 2,1 ± 0,6 – 3,8 ± 0,4 (Czechy), 0,7 (Finlandia) i 5,0 ± 4,0 mg/kg m.s. (Francja) (34,
40, 43). W Polsce na terenach uprzemysłowionych Wieliczki i Jaworzna w 1987 r. u czubajki
wykrywano, odpowiednio, 31 i 76 mg Hg/kg m.s. (44). Z kolei w okolicy hut miedzi i rte˛ci na Słowacji
czubajka zawierała ołów w ste˛żeniach, odpowiednio, 2,8 oraz 26 ± 27 mg/kg m.s. (25), a w innych
badaniach w okolicy huty rte˛ci zawierała 62 ± 40 (1990 – 1993) i 30 ± 34 mg/kg m.s. (1997 – 1999) (26).
Dyrektywa˛ Komisji Europejskiej (KE) dopuszczalna zawartość ołowiu w grzybach z upraw wynosi
0,3 mg/kg masy mokrej – co odpowiada wartości ok. 3,0 mg/kg masy suchej (45). Zatem tak
w badaniach własnych jak i cytowanych autorów zawartość ołowiu w owocnikach czubajki kani
pozyskanych na terenach klasyfikowanych jako niezanieczyszczone tym metalem na ogół zdecydowanie
przekracza wymieniona˛ wartość tolerancji.
Kadm jest drugim pierwiastkiem, którego zawartość w grzybach jadalnych uprawowych jest
limitowana na rynku europejskim do 0,2 mg Cd/kg masy mokrej (45). W świetle dyrektywy KE
pojedyncze owocniki czubajki kani z okolic Poniatowej cze˛sto zawierały za dużo kadmu (tab. I).
Równie dużo lub wie˛cej kadmu notowano u czubajki kani z Borów Tucholskich (1,6 ± 0,9 mg/kg m.s.),
Nr 3
Czubajka kania – składniki mineralne
253
okolic Gubina (3,2 ± 2,4 mg/kg m.s.), Mierzei Wiślanej (12±6 mg/kg m.s.), Jaworzna (19 mg/kg m.s.)
i Wieliczki (7,2 mg/kg m.s.) w kraju (44, 46). Za granica˛ u czubajki kani wykrywano kadm w równie
zróżnicowanych ilościach jak w kraju: 1,8 ± 1,9; 0,61 ± 0,15 i 1,0 ± 0,1 (Czechy), 1,8 (Austria),
2,0 (We˛gry), 2,0 (Niemcy), 1,2 mg/kg m.s. (Finlandia) (22, 34, 40, 47, 48). Na Słowacji w okolicy
hut miedzi i rte˛ci u czubajki wykrywano kadm w ilości: 2,1; 5,9; 27 ± 8 (1990 – 1993) i 11 ± 13
mg/kg m.s. (1997 – 1999), a na terenach uprzemysłowionych w Słowenii od 5,7 do 11 mg/kg m.s.
(19, 25, 26).
Chrom u czubajki kani za granica˛ wykrywano w ilościach podobnych jak w badaniach własnych
(tab. I), tj.: 0,14 ± 0,04 (Czechy), 0,42 (Austria), 0,60 – 2,7 (We˛gry) i 0,53 – 0,76 mg/kg m.s. (Włochy)
(20, 21, 49). Czubajka kanie w badaniach innych autorów była bardziej zasobna w nikiel niż okazy
z okolic Poniatowej (tab. I). W okolicy Jaworzna i Wieliczki kanie zawierały, odpowiednio, 1,1 i 2,0 mg
Ni/kg m.s. (44); w Czechach 0,8 ± 0,8; w Austrii 2,4; na We˛grzech 0,94 – 7,2, a we Włoszech 1,4-3,4 mg
Ni/kg m.s. (18, 20, 21, 30, 49). Także kobalt na ogół w wie˛kszym ste˛żeniu notowano u kani w badaniach
innych autorów: 0,27 ± 0,37 i 1,4 – 1,9 (Czechy), 0,44 (Austria) i 0,73 – 1,1 mg/kg m.s. (Włochy) (20, 21,
30, 50).
W przypadku niektórych spośród oznaczanych pierwiastków doste˛pne dla porównania sa˛ jedynie dane
dla czubajki kani z pojedynczych stanowisk w Europie. Sód w kapeluszach czubajki ze stanowiska
w okolicy wsi Buszkowy Górne w Polsce północnej wykrywano w ste˛ż. 69 ± 46 (39 – 120) mg/kg m.s.
(5); glin na We˛grzech w ste˛ż. 36 – 42 mg/kg m.s., stront w 2,0 – 6,1 mg/kg m.s., a bar w 2,0 – 4,0 mg/kg
m.s. (18); srebro na Słowenii w 1,2 mg/kg m.s. (51).
Jadalne kapelusze czubajki kani z Chodelskiego Parku Krajobrazowego na tle
doste˛pnych danych dla okazów z innych rejonów Polski oraz Europy cechowała
szczególna zasobność w magnez, fosfor, miedź, cynk i mangan. Badane owocniki
cechowała także wzgle˛dnie duża zawartość (ponad aktualnie obowia˛zuja˛ce w Unii
Europejskiej normy sanitarne) dla grzybów uprawowych ołowiu i kadmu.
J. F a l a n d y s z, M. G u c i a, A. M a z u r
SOME MINERAL ELEMENTS AND THEIR BIOCONCENTRATION FACTORS
IN PARASOL MUSHROOM (MACROLEPIOTA PROCERA)
FROM THE REGION OF PONIATOWA IN THE LUBELSKIE VOIEVODESHIP
Summary
Ag, Al, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, K, Mg, Mn, Na, Ni, P, Pb, Sr, Rb and Zn have been quantified
in the caps and stalks of Parasol Mushroom and underlying soil substrate collected at the Chodelski
Landscape Parc in Lubelskie Voievodeship in 2002. The edible caps of Parasol Mushroom, when
compared to the inedible stalks, on the average contained higher quantities of K, P, Mg, Zn, Cu, Rb, Ag,
Pb, Hg, Cd and Cr, and lower quantities of Ca, Mn, Na, Ba, Sr, Fe, Al, Ni and Co. The caps of Parasol
Mushroom were relatively rich in potassium (49 ± 3 g/kg d.m.), phosphorous (28 ± 1 g/kg d.m.) and
magnesium 2.5 ± 0.1 g/kg d.m.), but also in zinc (650 ± 36 mg/kg d.m.), copper (220 ± 33 mg/kg d.m.) or
silver (16 ± 8 mg/g d.m.). As to elements classified as toxic, the caps of Parasol Mushroom were
relatively abundant in lead (5.9 ± 1.7 mg/kg d.m.), and less in mercury (3.1 ± 0.9 mg/kg d.m.), cadmium
(1.9 ± 1.0 mg/kg d.m.) and barium (1.3 ± 0.4 mg/kg d.m.). The elements that easily accumulate (BCF > 1)
in the caps of Parasol Mushroom include silver (BCF 730 ± 630), potassium (BCF 480 ± 170),
phosphorous (230 ± 42), copper (BCF 125 ± 18) and rubidium (BCF 100 ± 48), but also zinc (BCF
59 ± 6), magnesium (BCF 30 ± 7) and cadmium (BCF 11 ± 6), and, to a smaller extent, sodium (BCF
2.0 ± 1.2) and chromium (BCF 1.8 ± 0.4). The elements excluded (BCF < 1) from the fruiting bodies of
the Parasol Mushroom were iron, aluminum, lead, barium, strontium, nickel and cobalt, while calcium
and manganese were excluded only from the caps.
254
J. Falandysz i inni
Nr 3
PIŚMIENNICTWO
1. Gumińska B., Wojewoda W.: Grzyby i ich oznaczanie. PWRiL, Warszawa, 1985. – 2.
http://grzyby.strefa.pl/indexp.html. – 3. Falandysz J., Chwir A.: The concentrations and bioconcentration
factors of mercury in mushrooms from the Mierzeja Wiślana sand-bar, Northern Poland. Sci. Total
Environ. 1997; 203: 221-228. – 4. Falandysz J., Danisiewicz D.: Bioconcentration factors (BCF) of
silver in wild Agaricus campestris. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1995; 55: 122-129. – 5. Falandysz
J., Szymczyk K., Ichihashi H., Bielawski L., Gucia M., Frankowska A., Yamasaki S.: ICP/MS and
ICP/AES elemental analysis (38 elements) of edible wild mushrooms growing in Poland. Food Addit.
Contam. 2001; 18: 503-513. – 6. Gucia M., Falandysz J.: Total mercury content in parasol mushroom
Macrolepiota procera from various sites in Poland. J. Phys. IV France, 2003; 107: 581-584. – 7.
Falandysz J., Kubota R., Kunito T., Bielawski L., Brzostowski A., Gucia M., Je˛drusiak A., Lipka K.,
Tanabe S.: Relationships between selenium and mercury in the fruiting bodies of some mushrooms
growing in Poland. J. Phys. IV France, 2003; 107: 443-446. – 8. Malinowska E., Szefer P., Falandysz J.:
Metals bioaccumulation by bay bolete, Xerocomus badius, from selected sites in Poland. Food
Chemistry, 2004; 84: 405-416. – 9. Falandysz J.: Mercury in mushrooms and soil of the Tarnobrzeska
Plain, south-eastern Poland. J. Environ. Sci. Health. 2002; 37A: 343-352. – 10. Falandysz J., Gucia M.,
Kawano M., Brzostowski A., Chudzyński K.: Mercury in mushrooms and soil from the Wieluńska Upland
in South-central Poland. J. Environ. Sci. Heath. 2002; 37A: 1409-1420.
11. Nikkarinen M., Mertanen E.: Impact of geological origin on trace element composition of edible
mushrooms. J. Food Compost. Anal. 2004; 17: 301-310. – 12. Falandysz J., Lipka K., Gucia M., Kawano
M., Strumnik K., Kannan K.: Accumulation factors of mercury in mushrooms from Zaborski Landscape
Park, Poland. Environment International, 2002; 28: 421-427. – 13. Zimmermannova K., Svoboda L.,
Kalać P.: Mercury, cadmium, lead and copper contents in fruiting bodies of selected edible mushrooms
in contaminated middle Spiś region, Slovakia. Ekológia, 2001; 20: 440-446. – 14. Falandysz J., Lipka K.,
Kawano M., Brzostowski A., Dadej M., Je˛drusiak A., Puzyn T.: Mercury content and its bioconcentration
factors at Łukta and Mora˛g, Northeastern Poland. J. Agric. Food Chem. 2003; 51: 2835-2836. – 15.
Chudzyński K., Bielawski L., Falandysz J.: Składniki mineralne i wartości współczynnika ich nagromadzania w owocnikach maślaka żółtego (Suillus grevillei) z Beskidu Zachodniego. Bromat. Chem.
Toksykol. 2007; 40: 159-166. – 16. Vetter J.: Kallium-Gehalt von eßbaren Wildpilzen. Z. Lebensm.
Unters. Forsch. 1994; 198: 33-35. – 17. Hinneri S.: Mineral elements of macrofungi in oak-rich forests
on Lenholm Island, inner archipelago of SW Finland. Ann. Bot. Fennici, 1975; 12; 135-140. –
18. Vetter J.: Mineral element content of edible and poisonous macrofungi. Acta Alim. 1990; 19: 27-40.
– 19. Byrne A.R., Ravnik V.: Trace elemant concentrations in higher fungi. Sci. Total Environ. 1976; 5:
65-78. – 20. Kalač P., Wittingerová M., Stašková I.: Obsah sedmi biogennich stopových prvk′′
u v jedlých
houbách. Potrav. Vedy, 1989; 7: 131-136.
21. Mutsch F., Horak O., Kinzel H.: Spurenelemente in höheren Pilzen. Z. Pflanzenphysiol. 1979; 94:
1-10. – 22. Meisch H.U., Schmitt J., Reinle W.: Schwermetalle in höheren Pilzen: Cadmium, Zink und
Kupfer. Z. Naturforsch. 1977; 32c: 172-181. – 23. Santoprete G., Innocenti G.: Indagini sperimentali sul
contenuto di oligoelementi nei funghi del bolognese e di alter provenienze. Rev. Micol. Ital. 1984; 13:
11-28. – 24. Drbal K., Kalač P., Šeflová A., Šefl J.: Obsath mědi v některých druzich jedlých houb.
Česká Mykol. 1975; 29: 184-186. – 25. Kalač P., Nižanská M., Bevilaqua D., Stašaková I.:
Concentrations of mercury, copper, cadmium and lead in fruiting bodies of edible mushrooms in the
vicinity of a mercury smelter and a copper smelter. Sci. Total Environ. 1996; 177: 251-258. – 26.
Svoboda L., Zimmermannová K., Kalač P.: Concentrations of mercury, cadmium, lead and copper in
fruiting bodies of edible mushrooms in an emission area of a copper smelter and a mercury smelter. Sci.
Total Environ. 2000; 246: 61-67. – 27. Zimmermannová K., Svoboda L., Kalač P.: Mercury, cadmium,
lead and copper contents in fruiting bodies of selected edible mushrooms in contaminated Middle Spiš
region, Slovakia. Ekológia (Bratislava), 2001; 20: 440-446. – 28. Schmitt J., Meisch H.U., Reinle W.:
Schwermetalle in höheren Pilzen, II. Mangan und Eisen. Z. Naturforsch. 1977; 32c: 712-723. – 29. Drbal
K., Kalač P., Šeflová A., Šefl J.: Obsath stopových prvk′′u želaza a manganu v některých druzich jedlých
hub. Česká Mykol. 1975; 29: 110-114. – 30. Falandysz J., Brzostowski A., Nosewicz M., Danisiewicz D.,
Frankowska A., Apanasewicz D., Bielawski L.: Rte˛ć w grzybach jadalnych z terenu Trójmiejskiego parku
Krajobrazowego. Bromat. Chem. Toksykol. 2000; 33: 177-182.
31. Falandysz J., Marcinowicz A., Chwir A.: Rte˛ć w jadalnych grzybach z terenu lasów kościerskich
i Mierzei Wiślanej. Roczn. PZH. 1996; 47: 205-210. – 32. Falandysz J., Kryszewski K.: Rte˛ć w jadalnych
gatunkach grzybów w rejonie Gubina. Bromat. Chem. Toksykol. 1996; 29: 27-29. – 33. Falandysz J.,
Nr 3
Czubajka kania – składniki mineralne
255
Hałaczkiewicz J.: Zawartość rte˛ci w grzybach jadalnych na terenie Wyżyny Wieluńskiej. Roczn. PZH.
1999; 50: 253-259. – 34. Kuusi T., Laaksovirta K., Liukkonen-Lilja H., Lodenius M., Piepponen S.: Lead,
cadmium and Mercury in fungi in the Helsinki area and in unpolluted control areas. Z. Lebensm. Unters.
Forsch. 1981; 173: 261-267. – 35. Lasota W., Witusik M.: Zawartość rte˛ci w grzybach dziko rosna˛cych
i w podłożu. Prob. Hig. 1987; 32: 125-134. – 36. Vetter J., Berta E.: Mercury content of some edible
mushrooms. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 1997; 205: 316-320. – 37. Seeger R.: Quicksilbergehalt der
Pilze. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 1978; 160: 303-312. – 38. Zurera G., Rincón F., Arcos F., Pozo-Lora
R.: Mercury content in mushroom species in the Cordova area. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1986;
36: 662-667. – 39. Aichberger K.: Untersuchungen über den Quecksilbergehalt österreichischer
Speisepilze und seine Beziehungen zum Rohproteingehalt der Pilze. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 1977;
163: 35-38. – 40. Cibulka J., Šišák L., Pulkrab K., Miholová D., Száková J., Fučiková A., Slámová A.,
Sěhulová I., Barláková S.: Cadmium, lead, mercury and caesium levels in wild mushrooms and forest
berries from different localities of the Czech Republic. Sci. Agric. Bohem. 1996; 27: 113-129.
41. Kalač P., Ślapetová M.: Mercury contents in fruiting bodies of wild growing edible mushrooms.
Potrav. Vëdy, 1997; 15: 405-410. – 42. Alonso J., Salgado M.J., Garcia M.A., Melgar M.J.:
Accumulation of mercury in edible macrofungi: Influence of some factors. Arch. Environ. Contam.
Toxicol. 2000; 38: 158-162. – 43. Kirchner G., Daillant O.: Accumulation of 210Pb, 226Ra and radioactive
cesium by fungi. Sci. Total Environ. 1998; 222: 63-70. – 44. Grzybek J., Janczyk B.: Ilościowe
oznaczanie ołowiu, kadmu i niklu za pomoca˛ spektroskopii absorpcji atomowej w suchych owocnikach
grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. I. Acta Mycol. 1990; 26: 17-23. – 45. Commission regulation
(EC) No 466/2001 of 8 March 2001 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs (Text
with EEA relevance) (OJ L 77, 16.3.2001,p.1). Consolidated text produced by the CONSLEG system of
the Office for Official Publications of the European Communities, CONSLEG: 2001R0466-05/05/2004.
Office for Official Publications of the European Communities. – 46. Falandysz J., Frankowska A., Gucia
M., Piszczek M., Malinowska E., Bielawski L., Lipka K., Brzostowski A., Apanasewicz D., Strunnik K.,
Szefer P.: Kadm w grzybach wielkoowocnikowych z wybranych stanowisk w Polsce. Zesz. Nauk.
Komitetu „Człowiek i Środowisko” PAN. 2000; 26: 285-291. – 47. Vetter J.: Data on arsenic and
cadmium contents of some common mushrooms. Toxicon, 1994; 32: 11-15. – 48. Seeger R.: Cadmium in
Pilzen. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 1978; 166: 23-34. – 49. Vetter J.: Chromium and nickel content of
some edible mushroom species. Acta Alim. 1997; 26: 163-170. – 50. Drbal K., Kalač P.: Obsath kobaltu
v některých druzich jedlých hub. Česká Mykol. 1976; 30, 24-26.
51. Byrne A.R., Dermelj M., Vakselj T.: Silver accumulation by fungi. Chemosphere, 1979; 10:
815-820.
Adres: 80-952 Gdańsk, ul. Sobieskiego 18.