Sprawozdanie

Sprawozdanie
z X Międzynarodowej Konferencji Naukowej nt.
Wymiary antagonizowania się kultur we współczesnej Europie
– narodowe, etniczne i wyznaniowe konotacje akulturacji, socjalizacji i edukacji
(Dimension of the antagonisation of cultures in contemporary Europe
- national, ethnic and religious connotations of acculturation)
W dniach 27-28 października 2016 r. we Wrocławiu, w Instytucie Pedagogiki
Uniwersytetu Wrocławskiego, odbyła się X Międzynarodowa Konferencja Naukowa nt.
Wymiary antagonizowania się kultur we współczesnej Europie – narodowe, etniczne i
wyznaniowe konotacje akulturacji, socjalizacji i edukacji.
Konferencja została zorganizowana przez Zakład Edukacji Międzykulturowej i Badań
nad Wsparciem Społecznym, pod patronatem naukowym Komitetu Nauk Pedagogicznych
Polskiej Akademii Nauk, patronatem medialnym Radia Wnet.pl. Partnerem organizacyjnym
konferencji było Wrocławskie Centrum Akademickie, które w ramach projektu Wrocławskie
Konferencje Naukowe współfinansowało konferencję.
Komitet
Naukowy
konferencji
tworzyli
następujący
badacze
problematyki
wielokulturowości i międzykulturowości:
dr hab. prof. UWr Alicja Szerląg (przewodnicząca Komitetu Naukowego)
prof. Keith Doubt; Wittenberg University, USA
prof. dr hab. Bruno Drwęski; INALCO, Sorbona, France
prof. dr Funda Günsoy; Uludag University, Bursa, Turkey
prof. Christoph Wulf; Freie Universität, Berlin, Germany
prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz; Uniwersytet w Białymstoku, Zespół Pedagogiki Kultury i
Edukacji, Międzykulturowej KNP PAN
dr hab. prof. UwB Mirosław Sobecki; Uniwersytet w Białymstoku, Zespół Pedagogiki
Kultury i Edukacji, Międzykulturowej KNP PAN
prof. zw. dr hab. dr h.c. Andrzej J. Szwarc;
Polsko - Niemiecki Instytut Badawczy,
Collegium Polonicum w Słubicach
dr hab. prof. UŚ Ewa Jarosz; Społeczny Doradca Rzecznika Praw Dziecka.
Natomiast Komitet Organizacyjny tworzyli: dr Justyna Pilarska, dr Arkadiusz Urbanek,
dr Małgorzata Prokosz, dr Kamila Gandecka, mgr Edyta Mituła-Grzesiak, dr Agnieszka
Dragon – pracownicy Zakładu Edukacji Międzykulturowej i Badań nad Wsparciem
Społecznym.
Celem konferencji było wskazanie i ukazanie specyfiki wymiarów antagonizowania
się kultur, ze szczególnym uwzględnieniem narodowych, etnicznych i wyznaniowych
konotacji akulturacji, socjalizacji i edukacji. Podjęcie dyskursu naukowego we wskazanym
kontekście wymagało interdyscyplinarnego namysłu m.in. nad następującymi zagadnieniami:
- etniczne, narodowe i wyznaniowe obszary napięć w europejskim dyskursie kulturowym,
- mentalność etniczna jako źródło konfliktów,
- polityka (polityki) wobec mniejszości narodowych i etnicznych we współczesnej Europie,
- pluribus unum czy unitas multiplex? Perspektywy krajobrazu kulturowego Europy empiryczne wskaźniki zmian społecznych,
- (re)definicja wielokulturowego ładu społecznego,
- przestrzenie przezwyciężania antagonizmów kulturowych,
- akulturacja w sytuacji konfliktu kultur,
- socjalizacja i edukacja na stykach kultur,
- wielokulturowość w przestrzeni instytucjonalnej – między inkluzją a wykluczeniem.
Powyższa problematyka znalazła odzwierciedlenie w wystąpieniach konferencyjnych
41 badaczy problematyki wielokulturowości i międzykulturowości, reprezentujących uczelnie
z Polski (Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Opolski,
Uniwersytet Pedagogiczny KEN w Krakowie, Uniwersytet im. Jana Kochanowskiego w
Kielcach, Polsko-Niemiecki Instytut Badawczy EUV/UAM w Słubicach, Akademia
Pedagogiki Specjalnej, SGGW, Uniwersytet SWPS, Politechnika Opolska, Instytut Śląski w
Opolu, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych we Wrocławiu, Uniwersytet Wrocławski),
Litwy (Vilnius University, Lithuanian University of Educational Sciences, Siauliai
University, Lithuanian Society of Regional Studies), Czech (Palacky University Olomouc),
Francji (INALCO, Sorbona), Niemiec (Freie Universität), Anglii (Queen Mary University of
London) oraz USA (Wittenberg University).
Oprócz referentów w konferencji wzięło udział 314 słuchaczy – pracowników
Instytutu Pedagogiki, studentów kierunku pedagogika, studentów Uniwersytetu Trzeciego
Wieku, a także przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich, Komendanta Policji,
Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej oraz organizacji pozarządowych z Dolnego
Śląska.
Problematyka konferencyjna zaprezentowana została w dwóch sesjach plenarnych
oraz w trzech sekcjach tematycznych.
Obradom w pierwszej sesji plenarnej, w pierwszym dniu konferencji, przewodniczyli
prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz, dr hab. prof. UWr Alicja Szerląg, dr hab. prof. UwB
Mirosław Sobecki, zaś w drugim dniu - dr hab. Dorota Misiejuk oraz prof. dr hab. Libertas
Klimka.
W sesjach plenarnych badacze zaprezentowali następującą problematykę:
- prof. dr hab. Bruno Drwęski (INALCO, Sorbona, France), Integracja i dezintegracja w
społeczeństwach europejskich - Tożsamość i problemy społeczne w dobie globalizacji kultury
i kryzysu ekonomicznego;
- dr hab. Krystyna M. Błeszyńska (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie),
Etniczność, narodowość i religia jako konfliktogenne obszary socjalizacji i wyzwań dla
kultury pokoju we współczesnych społeczeństwach europejskich;
- prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz (Uniwersytet w Białymstoku, Zespół Pedagogiki Kultury i
Edukacji Międzykulturowej KNP PAN), Pamięć zbiorowa w kontekście bezpieczeństwa
kulturowego;
- prof. Keith Doubt (Wittenberg University, USA), Przyjaciele i kumowie – współzależność,
etniczne granice i napięcia w byłej Jugosławii;
- dr hab. prof. UwB Mirosław Sobecki (Uniwersytet w Białymstoku, Zespół Pedagogiki
Kultury i Edukacji Międzykulturowej KNP PAN), Pedagogiczne konteksty meandrów
komunikacji międzykulturowej w wymiarze religijnym;
- prof. dr hab. Vilija Targamadzė (Vilnius University, Lithuania), Indywidualizacja
socjalizacji na skrzyżowaniu kultur i religii;
- prof. dr Stefanija Ališauskienė, prof. dr Lina Milteniene (Siauliai University, Lithuania),
Edukacja inkluzyjna – potrzeba zmian systemowych.
- prof. Christoph Wulf (Freie Universität, Germany), Odkrywanie inności w zglobalizowanym
świecie;
- dr hab. prof. ASP Barbara Pasamonik (Akademia Pedagogiki Specjalnej), Panika moralna
wokół uchodźców w Polsce;
- prof. dr Vilija Grincevičienė, prof. dr hab. Libertas Klimka (Lithuanian University of
Educational Sciences, Lithuania), Wymiary obywatelstwa i narodowości w edukacji.
Doświadczenia litewskie.
Podjęta, w ramach obrad plenarnych, debata wyeksponowała wymiary integracji i
dezintegracji w społeczeństwach europejskich, istotnie ważące na kulturowej identyfikacji,
percepcji Innego, kulturowej koegzystencji, budowaniu tożsamości (spór o tożsamość – naród
etniczny vs. obywatelski, kosmopolityczny), zachowaniu i pielęgnowaniu dziedzictwa
kulturowego, bezpieczeństwie kulturowym (pamięć zbiorowa, pamięć wiążąca się z
miejscami występowania wielu kultur, kreujących przestrzenie kulturowo przyjazne i
zagrażające), ale przede wszystkim na powstawaniu konfliktów na tle etnicznym, narodowym
i religijnym, którym towarzyszy panika moralna, wygenerowana przez nową sytuację islamu
w Europie, a także globalizację islamofobii. Zwrócono również uwagę na funkcjonujące w
kulturze europejskiej strategie redukowania percepcji inności innych ludów i kultur –
logocentryzm, egocentryzm i etnocentryzm. Podkreślono, że namysłowi nad innością
towarzyszyć winno myślenie heterologiczne (spojrzenie z perspektywy Innego, dostrzeżenie
Innych w ich świecie jako warunek pokoju). Wskazano na przestrzenie łączące ludzi,
wykoncypowane w perspektywie standardu kulturowego i uczestnictwa w kulturze, a także
obywatelskości. Stąd konieczna orientacja na edukację międzykulturową otwierającą kultury
narodowe na wpływy innych kultur, na otwartość kulturową postrzeganą w perspektywie
zrównoważonego rozwoju.
Obrady i dyskusja w sekcjach tematycznych ogniskowały się natomiast wokół
następujących zagadnień:
- przesłanki (re)konstrukcji wielokulturowego ładu społecznego;
- oblicza (dez)integracji kulturowej;
- polifonia inności w jej edukacyjnym kontekście.
Moderatorami dyskusji w sekcjach byli: I sekcja - prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz, dr
hab. Krystyna M.Błeszyńska; II sekcja – dr hab. prof. UWr Alicja Szerląg, prof. dr hab. Vilija
Targamadze; III sekcja – dr hab. prof. UwB Mirosław Sobecki, dr hab. prof. ASP Barbara
Pasamonik.
W trakcie obrad w sekcji I zaprezentowane przez prelegentów zagadnienia można
pogrupować w dwa obszary tematyczne. Pierwszy dotyczył metodologii wielokulturowości
(dr Justyna Pilarska, Uniwersytet Wrocławski, Re)definicja wielokulturowego ładu
społecznego:
Metodologia
jakościowa
jako
wielokulturowości - z bośniackich doświadczeń;
narzędzie
konceptualizacji
modeli
dr Silvia Sovic, Queen Mary University of
London, Bośniackie pokrewieństwo i tożsamość, przeszłość i teraźniejszość: problem i
perspektywa badań). Autorki zaprezentowały kwestie adekwatności podejść ilościowych i
jakościowych, potrzebę realizacji paradygmatu teorii ugruntowanych, odpowiedzialności
etycznej i rzetelności naukowej badacza jak również konieczności oderwania koncepcji
badawczych od stereotypowych obrazów badanych grup przy dynamicznym i kontekstualnym
ujęciu analizowanych wspólnot, ich przeobrażeń i tradycji.
Drugi obszar tematyczny obejmował problematykę: funkcjonowania wspólnot i
jednostek reprezentujących środowiska mniejszości autochtonicznych i imigranckich w
warunkach etnicznego getta (mgr Bogusław Olszewski, Uniwersytet Wrocławski, Bieguny
antagonizmów. Europejskie strefy „no-go”), diaspory i społeczności transnarodowych (dr
Patrycja Rozbicka, Uniwersytet Wrocławski, Komunikacja międzykulturowa jako mathesis
universalis współczesnego świata? Polskie media a problem uchodźstwa), procesów
określania JA jako czynników warunkujących postawy konfliktu i solidarności wobec
przedstawicieli grup INNYCH (mgr Patryk Kaczmarek, Uniwersytet Jagielloński,
Solidarność czy konflikt? Neopragmatyczne ujęcie zagadnienia), konfliktów pamięci
przeszłości w kulturowo zróżnicowanych zbiorowościach pogranicza polsko-czeskiego (dr
hab. prof. PO Wiesław Drobek, dr Ewa Dawidejt-Drobek, Instytut Śląski w Opolu,
Upamiętnienia bohaterów i ofiar w kontekście różnych pamięci kulturowych i polityk
partyjno-rządowych na pograniczu polsko-czeskim), funkcji języka angielskiego w kontekście
jego możliwości integracyjnych i kolonizacyjnych (dr hab. Anna Odrowąż-Coates,
(Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, Pokojowa ekspansja języka angielskiego w
Europie. Narzędzie integracji czy nowe oblicze cichej kolonizacji?), a także dylematów
polityki integracyjnej oraz strategii akulturacyjnych Niemiec w kontekście wyzwań
wiążących się z najnowszymi falami migracyjnymi (dr Barbara A. Jańczak, Polsko-Niemiecki
Instytut Badawczy EUV/UAM, Polityka integracyjna wobec współczesnych wyzwań
migracyjnych na przykładzie Frankfurtu nad Odrą).
Szczególnie
żywe
dyskusje
towarzyszyły
kwestiom
metodologicznym
oraz
zagadnieniom wiążącym się ze specyfiką funkcjonowania społeczności transnarodowych.
W sekcji II, przedmiotem debaty była problematyka wymiarów integracji i
dezintegracji kulturowej, postrzeganych w głównej mierze przez pryzmat imigracji i
uchodźctwa, ze szczególnym uwzględnieniem narodowych i etnicznych przesłanek tych
procesów. Mgr Michał Żejmis (Fundacja Rozwoju Oprócz Granic) wskazał na specyfikę
migracji z Gruzji do Rzeczypospolitej Polskiej w perspektywie "kaukaskiego węzła"
geopolityki, historii i zróżnicowania etnicznego. Z kolei dr Ziad Abou Saleh (Uniwersytet
SWPS), przedstawiając badania dotyczące procesów integracyjnych w Polsce w latach 19942016 w ocenie mniejszości arabskiej, wskazał na pozytywne aspekty funkcjonowania
mniejszości muzułmańskiej w Polsce, które skutkuje zmianą wizerunku Polaków oraz
adaptacja społeczną. Pozytywny aspekt antagonizowania się kultur dostrzegła dr Katarzyna
Jędrzejczyk-Kuliniak (Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. Gen. Tadeusza
Kościuszki we Wrocławiu), która przedmiotem swojego wystąpienia uczyniła pozytywne
wymiary antagonizowania się kultur – casus tzw. kryzysu uchodźczego. Owo antagonizowanie
się kultur było również przedmiotem wystąpienia dr hab. prof. UWr Alicji Szerląg
(Uniwersytet Wrocławski), która, skupiając się na obywatelskości Innego w jej
uwarunkowaniach, zaprezentowała specyfikę deficytu obywatelskości wśród członków
mniejszościowych grup narodowych i etnicznych. Zwróciła uwagę na edukacyjne i
socjalizacyjne możliwości przezwyciężania owego deficytu, prezentując międzykulturowe i
ponadnarodowe przesłanki kształtowania się obywatelskości. Natomiast niektóre aspekty
antagonizowania się kultur w relacjach społeczności turystów i mieszkańców recepcji
turystycznej zaprezentowała dr Monika Tomaszewska (Uniwersytet Opolski). Na interesujący
wymiar antagonizowania się kultur wskazał dr Arkadiusz Urbanek (Uniwersytet Wrocławski)
– dominacja większości w systemie opresji – trudności pracy penitencjarnej ze skazanymi
muzułmanami w Polsce. Posiłkując się wynikami badań własnych, przeprowadzonych w
Polsce, na Litwie i w Czechach, wskazał na postawy funkcjonariuszy oraz podejmowane
przez nich działania w sytuacji potrzeby kultywowania przez skazanych muzułmanów
własnych praktyk kulturowych w warunkach zakładu karnego. W tym kontekście
wyeksponowana została konieczność nabycia przez funkcjonariuszy służby więziennej
stosownych kompetencji (między)kulturowych.
Debata naukowa w sekcji III, w swej istocie dotyczyła polifonii inności w jej
edukacyjnym kontekście. Jeden z aspektów inności zaprezentowała dr hab. Dorota Misiejuk
(Uniwersytet w Białymstoku), przedstawiając wyniki badań własnych dotyczących inności w
kontekście imigracji w oglądzie światopoglądowym studentów. Ich istotnym ustaleniem jest
fakt postrzegania inności przez studentów bardziej jako wartości niż wiedzy o Innym. Z kolei
dr Joanna Lendzion (Uniwersytet im. Jana Kochanowskiego w Kielcach), również opierając
się na wieloletnich badaniach własnych, poddała analizie stosunek przyszłych nauczycieli do
islamu. Wskazała przy tym na rozszerzającą się wiedzę studentów o islamie, której
jednocześnie towarzyszą negatywne postawy wobec jego wyznawców. Kolejny wątek debaty
dotyczył atmosfery (nie)tolerancji w czeskich szkołach, który zaprezentowały dr doc. Martina
Cichá, dr Andrea Preissová Krejčí, mgr Jana Máčalová (Palacký University Olomouc, Czech
Republic). Prelegentki, analizując stosunek uczniów w czeskich szkołach do inności, zwróciły
uwagę, że niechęć dotyczy głównie społeczności romskiej, natomiast inne nacje traktowane są
neutralnie. Nauczycieli w zdecydowanej większości przypadków charakteryzuje neutralny
stosunek do inności. O litewskich doświadczeniach w zakresie kształcenia nauczycieli
przedszkoli mówiły dr Jurgita Smilgiene, dr Erika Masiliauskiene (Siauliai University,
Lithuania). Zdaniem prelegentek, dobra edukacja, w tym edukacja międzykulturowa, zaczyna
się od najmłodszych obywateli – członków organizacji, jaką jest społeczeństwo.
Wprowadzenie nowej kultury edukacyjnej społeczeństwa musi się wiązać ze zmianami
strategii kształcenia nauczycieli. Te zmiany już są widoczne na uczelniach litewskich,
przygotowujących nauczycieli do pracy w formach aktywności uwzględniających
zróżnicowanie etniczne, otwierania się na innych, poznawaniu nowych zjawisk. Problem
kształcenia nauczycieli w zakresie edukacji specjalnej podjęły, w swym wystąpieniu, prof. dr
Irena Kaffemaniene, dr lector Laima Tomeniene (Siauliai University, Lithuania). Zauważyły,
iż nauczyciele specjalni na Litwie pozytywnie oceniają swoje kompetencje i umiejętności
(szczególnie komunikacyjne), ale bardziej są wykonawcami zadań narzuconych przez władze,
niż przywódcami w zawiadywaniu grupą zróżnicowanych dzieci. Skoro jednak bardzo dobrze
potrafią wykonywać powierzone zadania, to warto ich ukierunkować na ustawiczne nauczanie
w zakresie edukacji inkluzywnej. Natomiast o programach wsparcia dla społeczności
romskiej mówiła z kolei mgr Elżbieta Mirga-Wójtowicz (Uniwersytet Pedagogiczny im KEN
w Krakowie), która skupiła się na historii Romów, ich społeczno-kulturowym
funkcjonowaniu oraz na programach wspierających tę wspólnotę kulturową. Wątek wsparcia
socjalnego był również przedmiotem wystąpienia dr Kamili Gandeckiej (Uniwersytet
Wrocławski), która owo wsparcie zaprezentowała w odniesieniu do działań pomocowych na
szlaku migracyjnym w Europie (ośrodki wsparcia dla rodzin na szlaku migracyjnym,
tworzenie dzieciom bezpiecznej przestrzeni do życia, opieka socjalna nad sierotami lub
dziećmi pozostającymi czasowo bez opieki).
Mająca miejsce w trakcie konferencji debata naukowa sprzyjała interdyscyplinarnemu
namysłowi nad problemami wynikającymi z antagonizowania się kultur we współczesnej
Europie, a także spojrzeniu na procesy akulturacji, socjalizacji i edukacji na stykach kultur
wygenerowanych zwłaszcza przez imigracje i uchodźctwo. Pozwoliła również na dokonanie
oglądu kierunków badań dotyczących wielokulturowości i międzykulturowości w polskich
oraz zagranicznych ośrodkach akademickich. Tym samym cele naukowe konferencji zostały
zrealizowane, zaś jej międzynarodowy charakter służył popularyzowaniu Wrocławia jako
miejsca spotkań kultur i miejsca corocznych wielokulturowych debat naukowych.
dr Małgorzata Prokosz