Społecze slwo świolowego ryzyko

BBćt
Społecze slwo
świolowego ryzyko
W poszukiwoniu
utroconego bezpieczenstwo
przetożyłBogdon Boron
Dlą E.
Wydownictwo Noukowe SCH0tAR
Worszowo 2012
L
Wprowadzenie
banki
Siła bezsilnych albo ryzyko utraty zaufaniaprzez
Westfalii zagraŻa proPres;a ze strony małej grupy ekologÓ1 z
wartego wiele miliardÓw reaktora atomowego
jektowi budowy
międzynarodowej
w Bułgarii, gdyŻ po prłestach tej naleŻącej do
Deutsche Bank
sieci ekologicznej antyatomowej grupy obywatelskiej
jądro-
Wprowadzęnie:
inscenizacj a światowego ryzyka
I.
i uypoVeieinsbank wycofują się z finansowania elektrowni
Zakoirczy|a się akademicka debata o zmianie klimatu,
ale reakcje
po|ityczne. i mora|ne zna|azĘ pewien nowy punkt
zaczepienia.
GłÓwną winę za globalne ocieplenie, stwierdzili badacze
z rzadkq w tak z|ożonychkwestiach jednomyślnością,ponosi
człowiek.
Prawdziwa nowość_ może nawet history
- tego raportu
polega na zdecydowaniu, z jakim odrzuca się
".iikazae
i rozprasza wszelkie wątp|iwości co do wywołania przez'ile''
cz'łowieka
zmiany klimatu.
Raport międzynarodowej rady ds. klimatu IPCC (|utv
2007)
I
Antycypowanie katastroĄl zmienia świat
Zamach samobÓjczy, podczas ktÓrego terroryści zamierza|l
zdetonować pĘnne ładunki wybuchowe w samolotach pasazerskich
lecących na trasie z Heathrow do USA, nie zna|azłsię
iatem w centrum zainteresowania mass mediÓw, ponieważ dzięki
międzynarodowej wspÓłpracy bryĘjska poticja zdołaław porę interweniować
i aresztować domniemanych niedoszłych sprawc Ów. Za|edwie
trzy
miesiące po p|anowanych atakach, 6 listopada 2006 r.wprowadzono
obowiązujące już w całej Unii Europejskiej przepisy
ograniczające
drasĘcznie możliwośćprzewozupĘnÓw w kabinie .u''olotu.
Nówę
rygory bezpiecze stwa są na caĘm świeciereakcją na antycypową-
ne ataki terrorystyczne, do ktÓrych, jak już powiedziano
,
nii
doszło
w pewnym określonymmiejscu, mianowicie w Londynie. Będą
stosowane wobec mi|ionÓw pasażerÓw przez nieokreślony
czas. Ci
spośrÓci nich, ktÓrzy szczerze obawiają się terroryzm
u, przyjęli bez
skarg to ograniczenie swoich swobÓd.
utraĘ reputacji'', ktÓwej Belene. Tłumaczą to,,wysokim ryzykiem
że w ich ocenie projektu, także
re nakazuje im ostroŻność. Twierdzą'
Ich krok dyktują wy.
od strony ekologicznej, nic się nie zmieniło.
oraz ich europejskich
łącznieprotesty grup Urgewald i Ausgestrahlt
jakie może kiedyś
partnerÓw. AnĘcypow aie zagroŻenie atomowe'
piętnuje
planowana bułgarska elektrownia atomowa,
spowodować
zachodnioniepuuti.zni" działająca na terenie Europy niewielka
na przykład przed
miecka grupa podczas akcji przeprowadz.anych
tym skutkiem, że cichy potentat glo|tu.o*t.'urni Deutsche Bank -.z
tuln.go kapitalizmu, banki, kładą uszy po sobie.
Segregacja ryzykownych embrionÓw
r1zr1a1131 roDzięki sukcesom genetyki człowieka i medyrcyny
geneĘczny
profil
.wiąŻe
dzice mogą wybrać .Jui. .'u'ion, ktÓrego
z możliwości,'WYsię z mniejs rym ryzykiem choroby. Korzystają
co prawda. nie musi,
kluczenia,, w ten sposÓb embrionÓw' u ktÓrych
się w pÓŹrozwinąć
może
ale z pewnym prawdopodobie/-rstwem
narodzin
do
niejszym wieku na przykład rak, co ma. doprowadzić
dziecka. Wszystkie pary, chcąc nie' chcąc,
poi.n.jutni" zdrowego
do podjęcia d'ecyz1ą:
staną wcześnie1 czy"pÓźniej przed tą trudną
c ie rpien iu, ktore go
*us'ą r ozstrzy gnąć, c,y i"n wo l a zapobi eŻenia
świadomy wybÓr embrionadejście nie jest p"*n., usprawiedliwia
tych potencjalnych dzieci, ktÓre są nosicielanu i
',wykluczenie,,
W ten sposÓb może
rni julr.or*iek zdefiniowanego ,,$etru ryzyka,, '
Rosnące zainteresowanie
zarazern obniżać się prÓg zahamowa .
zagroienia nowotworem
wykluczaniem
wczesnym wykrywaniem i
rosnącą tolerancję
na podstawie ,,genetic screening'' sygnalizuje
do tego, Że diagnozę
wobec doboru geneĘczneg o i przyczynia się
I
t2
Społ ecze
s
I. Wprowadzenie
two światowe go ryzyka
preimplantacyjną stosuje się także Z powodu mniej
poważnych chorÓb, a w koricu nawet upodobari i przesądÓw. I
chociaz w uśas4 rysiące ewidentnie zdrowych niemowląt, w odniesieniu
do ktÓrych zastosowano te interwencje, to nie można po prostu zignorować
troski
o nieznanę długookresowe skutki tej ingerencji.
Morzę pochłonie Londyn, Nowy Jork i Tokio
Brytyjska minister spraw zagranicznych, pani Margaret
Becken,
powiedziała w listopadzie 2006 r., że wojny p.o*uJ,on"
o ograniczone zasoby - ziemi, słodkiej wody' ropy S4 Stare jak
sama
ludzkość.Zmiana klimatu natomiast grozi zaopatrzeniu
w te zasoby
nrektÓrych n1jm1iej stabilnych regionÓw świaia' przy
czymAfrykę
i Srodkowy WschÓd dotyka to w najbardziej dramatycziy
sposÓb.
Choć zmiana klimatu stanowi w tym sensie problem polityki
zagran czn ej, to zacho dziteŹ sytuacj a odwrotna
: p o|ityka zag.un i.,n u n, u. i
być części4 rozwiązania problemÓw wywoływan y,i p,,",
zmiany
k|imatyczne. Jeśliocieplenie klimatu wyniesie 4-5'ć,
to Londyn,
Nowy Jork i Tokio mogą się zna|eźć pod wodą. Aby więc
zapobiec
,,Iokalnym'' kłopotom - zatopieniu Londynu
potrzeba
inicjatyw
globalnych, w sumie ,,globalnego czynu,,, . W tym
celu nie wystar_
czy nakłonic do działania klimatycznego grzesznika numer.jeoen:
USA. Trzeba doprowadzić tez d'o zna\ezienla (wynalezieniaikompromisowej formuty w duchu globalnej sprawiedliwości
w świecie,
w ktÓrym bogactwa i zagroŻenia są rozdzielone skrajnie
nierÓwno.
W każdym razie staje się to określonym zad,anLem i Lonkretną
utopią,przy ktÓrej urzeczywistnieniu każdy kraj powinien
wspÓłpracowac już choćby ze względu na własny interes narodowy.
i
Zmiana frontu
W polityce klimaĘcznej moina obserwować zmianę paradygmatu. Coraz wyraźniej widać, że w obliczu
ryzykakatastroĄl klimaĘ cznej ni eza|eino śćrynku stanowi śmierte ne zagr oŻenie.blut" go
znaczna częśćponadnarodowej gospodarki zmieniłafront
i prÓbuje
zająć dobrą pozycię wyjściowąw
rywa|izacji o rynki ekologiczl
l3
oznacza, Że tvtorzy
nych technologii i energii odnawialnej..To.'uś
wielkimi koncernai
.ię no*u więŹ między ruchami obywatelskimi
koncerny wezwaĘ prezydenta
mi. W styczniu fOOl r.amerykairskie
Szefowie firm opoC.o.g.'u W. Busha do konwersji ekologicznej'
wiedzielisięzaprowadzeniemlepszejpolitykiklimatycznejZapoparistwowych regulacji, i to'na ca]v| świecie.
mocą
i ruchÓw.e.koŃ'nu,opie i kalifoirii powstaje zwi4zekparistwa
motoryzacyJnemu.
logicznych skierowany przeciw przemysłowi
komisarz UE
owocÓw,
Poniewai deklaracje ii,m nie przyniosły
StavrosDimasigubernatorKaliforniiArnoldSchwarzeneggerpo-
trzeba wydatnie obnistawili na przymus: emisję dwutlenku węgla
przemysłu samochodowego, zvtłasz. l.,. to bardzo bolesne dla
się, że neoliberalna więŹ
'|e
cza w Niemczech. l tu' i tam uwidacznia
pailstwa z kapitałem stoi pod znakiem zapytania.
Walka z okropieristwami świata
na caĘm świecięprzez g|obal.ne za,,Troska o byt,,' rozbudzona
o uwolnienie świa.
g,oź"niu,doprowadziła już dawno do rywalizacji
taodwiszącychnadnimokropiefistw.Nieob|icza|neskutkizmiany
związane
klimatu mają być ,,zwa|Czane,; p,,",nieobliczalne ryzyko
dotydecyzjach
wielu
Przy
z nowymi elektrowniami atomowymi'
wybÓr między bezpiecznymi
czącychwysokiego ryzykanie chodzi o
o.wybÓ.' n.ri:|1
a ryzykownyml mozilwościami, lecz
ry:'.:". ::l:doĘczy wymlarow
mi.ryzykownymi, w ktÓrych zagroŻenie często
Dzisiej sze formy
oJ,n1"nny.n i ukościo*o iirudno porÓwnyr'valnych.
potrafią sprostać takim
dyskursu naukowego i publicznego rzadko
decyzję przedstawia się
kwestiom. Manipulacja polega nu ty*, Że
jako wybÓr między p.*ną a ryzykowną możliwością^:.1:"}':oopropozycji przy- jedno.iu ni"p,,.*idywalnych następstw własnej
rozwiąza .
zwrÓćeniu uwagi na ryzykownośćinnych
czesnym
wyrusza na wojnę
Utrata bezp\eczeilstwa świataalbo Schulz
było zauwa40 lat w codziennym życiu Niemiec trudno
Przez
jednego wystrzatu przeczekała
Żyć, ŻeBundeswehra istnieje. ,,Bez
I4
Sp
o łe
c z eris
two świa t ow e g o
ryzy ka
w lasach do korica zimngj.wojny.Teraz jednak
Schulz, rocznik 19g6,
stoi obciążony ryns1tunkierni Ldpowiedzialnością.
s"r,"r",
cki zwykły człowiek' Schulz jul. vrtiu"a
Mayer, Schmidt,,."i..i".
Jeden
z 200 Ęsięcy młodych NiemcÓw, ktorzy
nag|e zna.eżli się w wirze
spraw dekady mobilizującej się przeci*to
ltouutn.*u
terroryzmem. W dniu, w ktÓrym
"Jg.o',niu
Schulz wsiadu do .u-olo-tu-,.dziewięć Ęsięcy niemieckich żotnierzy przebywaw
AĘanistanie, Bośni, Kosowie i Kongo, na wybrzeżru
Libanu i w Rogu Afryki, jako
obserwatorzy w Gruzji, Eryhei,
Sudanie. Ich zadania mają zaw.łe
nazw: IsAĘ KFOR, EUFOR, LINIFILL,
[INMEE ita., ,tffiitowane jak sam światz jego brudnymi
konfliktami, ktÓrym niemieccy
Żołnierze mająpołoĘćkres. TakżeNiemcy
uczą się zwrotÓw w rodzaju ,,syfuacja zagroŻenia'' i.,,asym
eĘczna wojna,,, prowadzona
przez tenorystÓw przeciw-paristwom
i przez paristwa przeciw terrorystom. W ten .p?::b w Niemczech
powoli wraca _ySf o lmierci
na polu walki i o zabijaniu w raziekonieczności.
, ,,<<Życie to była balangu - mÓwi ś.iur'z nieśmiatym uśmiechem, ktory zdradza, że dziśjest
mu cokolwiek niemiło. ou*ni.j
poliĘka była Ęlko materiałem w szkole,
przeszłościąlubodlegtym, absurdalnym teatrem gdzieś
daleko w świecie <<na przykład na Bliskim Wschodzie:- n zamach_awiec,
tam zamachowiec>>.
Schulz przypomina sobie wojny, ktÓre
w telewizji nie wyglądaĘ
g:"::'
<<Najpierw
katapultują lotni.ko.,"ca amerykariski
' wydarzeniawłaĄ bombowlec' a potem on wracau.. Światowe
.ię * j"go
świadomośćdopiero wt:dy, gay p,,"i
pięciu laty wrÓcił ze szkoĘ i chciał obejrzeć seria| Star i,)k, u|",,obaczyłna *.L pierwszą
upadającą wieżę, a gdy'upadła druga,
wydało mu się,
p."'"*ni"
widzi na zwolnionym filmie pierws:zą.leaenastego
'"
września
2OOI r,
po raz pierwszy ogarnęło go poczucie,
<ze światje"
PÓł wieku spokoju i dobrobytu
""p."*oę 'ty,
skoriczyło się,,. Plutonowy
Schulz
wychował się w kraju,
dfugo
udawało się ,,ni.io ..nie
1ktÓrym
:]:T:'i:; i .trzymać je zdala oi sieuielteraz kraj wychod zi ze swo1ego sześćdziesięcioletniego okresu pokoju * ,o,iui,ony
blask tych
wszystkich nowych wojen i przecićta
oćry ," zdumienia. Ile krwi
i zagroŻenia ma uznać za
.cośnormalnego z ite ztuazen*y.il;;;'stynię - i ilu swoich synÓw?''
(Sul3ebalh zooo: t z nn.).
I.
15
Wprowadzenie
dziefr w gazępodobne historie wszyscy czytamy co
stawiane przeze mnie w tej
cie lub oglądamy w telewizji' Planie
epizody i czyni z nich jeden
książce brzmi: cotą",y tetak odmienne
ło jednego pojęcia br,zmi:.
scenariusz? .t odpowiedz sprowadzona
znaczeniowego społeczenstwa
są to sceny z nieznanego ko.rno..,
zaw irowani a, spr ze.cznou:
1ł, i o, o, u o ry zy ka, ktÓre go
Te
i inne
I
]'' :'-*1"'
r znoslmy'
ięki, ironie i skryte nadzieje'przeĘwamy
ta chce pobudzić wolę
"-ui*aJn.:e,
ni" poi*.,ią" ich ani ni",o".,*i"3ąc. Książka
zrozumienia go. Na wstępie
pojęcia tego świata i pĘczynieliu 9"
pojęcia: ryzyp""a.:-i"iv to zadanie w trzech krokach, omawiając
stwo światowego ryzyka.
ko, społeczens two ryzyka, społecze
1.
Ryzyko
do warunkÓw ludzkiej
ZagroŻeniei niepewnoś ć zawszena|eŻaĘ
dawniej nawet w większym stopniu
egzystencji, * p"*ny*
'ensie
jej rodziny chorobą i przedwczesną
niŻ dziś.ZagroŻenie jednostki i
w średczy zagroŻ;;J,poł"."nościgłodem i zaraząbyĘ
śmiercią
niowieczuwiększeniżobecnie.CzyminnymwszakŁejestsemannowożytnościwiąŻesię z rosnącym
Ęka ryzyka,kiÓra od wczesnej
prawdopodobiefi stwa w procesie
znaczeniemdecyzi i, niep"*noś"i i
wspÓłcześnie przyszĘ :|.,umodernizacj i. Dotyc| dost."egunych
sukcesÓw cywilizacj i. Umożliwia
groŻeil,ktÓre częSto_'wvn1uasą-z
społecze stw, na przytJad wspoteż nowe, posrutop1 ne mobilizacj e
w sprawie. p rzeciw dziamniane wyŻej kosmopolityczne inicj atywy
łania zmianie klimatlri
Jy ,^i"nn".op'""
ruchÓw obywatelskich,
pa stw i koncernÓw gospodarczych.
iv p'"" i" .,p.".,ty.towi eni a, p o czy naj ą.c " 1 P1: 1?::1Yff ::
"'
;l;vch, tematem namvstu t:"Ju:]:-1y::^:::::l
,.d"il; ;
ffi#-#;l;;;;,;""1"*J?ko,T1L:1'::"T',::'-:".:1i",;^1*
.;il';-;'';l*dvnamr.ki.mobilizującej:.o.:|:',.^'::"^:;przezlie
vr7yłoi blokad tworzonej
;?;il;ffi;;t;;;*ści
l- : gdy
i --r-,
przyrody
siĘ
ani
juzreligia, tradycja
ści,gdy nie warunkuj
ąio
-
utopii.
dziaŁanie
zarazernuffaciło ono *iuię w zbavlcze
otwiera się przepaść,
a
Podczas gdy między sogi..n ryzykiem
zvtiązki z ryzykiem. Po jego
europejska p-owieśćwchodzi w pewne
]
Spo łe cz
e ri s
l|()'llwIclliu się BÓg musiał ustąpić Ze stanowiska kierownika świata
ze wszystkimi tego wywrotowymi konsekwencj
ami. Sztukapowieści
(Kundera 2004) odkryła dzięki własnej Iogiccwie|e
wariy ,yzyka
orazprzedstawiła i opisała jego egzystencjalny wymiar:
zyćie.ziemskie, ktÓrego przyszłośćnie podlega j uiwładzy bogÓw
ani mądrości
Boga, przybrało donkiszotowską postać przygody
bez ko ca. Albowiem pod nieobecność Boga
ryzyko prezentuje swoją pełną obietnic
i lękÓw, na wskrośniepojętą ambiwalencję. Świat nie.;est
iaki,1aki
jest, lecz jego byt i je.go przyszłośćwymag
ają decyzji,ie
zaśwywa.oiaz
żają za|eĘ i wady, wiążą ze sobą posĘp i upadek
jakwszysr
k9'
:o
ludzkie
-
t<rvją
t'7
I. Wprowadzenie
two świa towe go ryzy ka
-
w sobie błąd, niewiedzę, hybris, obietnicę
władzy, a wreszcie nawet zarodek możliwej autodestrukcji.
D o n K is z o t, jedna z p ierwszych powieści
europej skiej nowoiytności, narodzita się w pełni wraz z ukazaniem się
w- l 6l6
roku czę-
ścidrugiej. Nie trzeba byto długo czekać, by na nieprzewidziane
zareagowaĘ rÓwnież nauki: historia nauki datuje na rok
l65l narodziny zainicjowanego w korespondencji pierre'a Fermata
i Blaise,a
Pasca|a rachunku prawdopodobier1stwa, pierwszej prÓby
opanowania tego, co nieobliczalne.
Lęk przed ambiwalencją cechujący od początku przygodowość,
donkiszoterię ryzyka daje się wyczuć rÓwniez jzisia1,
u i nujno*szych technologiach nierozdzieInie splatających najwięks,"
obi"tnice z najbardziej fatalnym zagroŻeniemjest nawet
bardziej dostrzega|ny niż kiedykolwiek. Nie tylko Kartezj
usz,|ecztakże Cervantes,
n i e. tylko fl|ozofi a i pr zy r odoznawstwo,
ecz także pi sarz wydobywa
ambiwalencje nowoczesności spod znaku
ryzyka. Gdy Kartezjusz
poj mował,,myśląceJa'' j ako podtoże wszystkiego
i kazdego, to w raz
z ryzykiem działające Ja występowało przeciw bogom i -otreslone.j
przezlos przyszłości- postawa, ktÓrą słusznie można
nazwać
I
hero-
icznąw sensie Hegla. Ten heroizm
ryzykapierwsze nowożytne po-
wieści opisują jako wyprawę w nieznany światkryjąc y
rzeczy nieprzewidywa|nych. Na początku Kubusio jbtatxty
"o,ł,więcej
i iego
panaDenisaDiderota napoĘkamy obu bohaterÓw
w J.oa'e; nie *iudomo, skąd przychodzą ani dokąd idą. Żyją w czasie
bez początku i korica, w przestrzeni bez granic, w kra.jobrazach społeć,ny"n,
ktÓrych przyszłoścwydaje się tyleż obecna, ile bezkresna.
Panuie
ma alternatywy dla
ci
poczucie, że wobec.nieokreślonoś ryzykanie
eszystencjalnego-etspeo"'"I1"!11:;;t."ll;llti'X'rX,":,t#il::
przewroyw
Jrntu, odkrywanie. cierpienie'
ski anty cy p acj i śmie rc i przemy
;;;;;
-i'
;;;;,,
J"'i
to znalazło pod","^",przetły
cające ryzykod" żY:; i"*!'"di:9"--lvszYstko
w zdaniu: "Risiko"' ergo sum sumowanie, oczywtscie ironiczne'
jestem? Po co jewięc jestem. Kim
ważę się, więc jestem. cl.,pię'
stem? Dlacz.go
i..t"* |., ki'
jestem, a nie tym, kim mÓgłbym
jestem?
być, a więc kim także
wewn ątrz i na zev,tnątrz Jasnego
Kategoria ryZykao,*i".u świat
zła.
prawdy od fałszu, dobra od
odrÓżnienia wiedzy oJ.i"*i.a'y,
ujawniająna setki prawd względnych
Jedyna prawda.o,puatu się
wptywu. Nie oznaczato,
cvch się za|eŻnie"o tii'r."*i ryzykaijego
roztapiawie*::j'";io,,nę *,."a'y..n'u9'"l
itwa. Kategoria ryzyka
wiedzę w horyzonct;;.;;;"wdopodobie
ktÓrej przyrost wiedzy
i
obejmuje więc ouco"nJ"'*
j4 właśniePo.
"i"p"wnością,
dziś-przezuty."ię,|",,lecz
często nie tylko nie potrafi
s|ę,.Czaskrywa
zdobycia wiedzy
woduje. Czasem ta liemozność
scenanuszy
przybiera postać
sem staje w centrum zainteresowania,
o władzę. Wskutek ryzyka
gry
grozy korzystnych dla interesow i
ale takź'e znaczeil;;: ;;;;ś'łłi,a,u^ożliwościkontrolowania,
nie mądrości, jaką niesie niepewnosc. ^ ^-:^^,1 hictnrie now
można opisać'historię.porvtescl
RÓwnolegle, cr,oć odmiennie,
jako' historyczną zmianę postact ryzyi historię nuut.,poł..znych
e domi nu.i e ui bytowa ryzykowność
ka. W powieściach, ił|ł^u"ni
stosunkÓw międzyludzkich.
g"a'"*i
opuszczonej o,,",, 6J Jł.p.'v
społeczne rnstytucje
nowożytne
r:?':;
Tu w centrum zna.1dują się
lub światprzestępcow'
finansjery
ś*lut
wymiar sprawiedtiw,Ń.i,
jak
nyzyko jest prześwietlane wojskowości, *tuiffiYo.1"j
teorii racj onalizac1 i-Tvlak::.Y, "o".u
pÓŹniej w niemal kafkowskiej
w jego insĘtucjonalnych,
i w teorii wtadzy ruri.t'"ru Foucaulta -PowieściBalzaka nle znaformach.
rozszerzającn"t' p"""*"nie
opiera się w nich
ją juŻ.'częsti*efo początku. Społeczelistwo
podłozu się kształtuje.. obietnica
na ambiwal.""j i ;;;;ffil.'
klęski. Taka
nadprzeczuciem możliwej
szczęściap,,"*uiu 1lszcze
*,u" z Kafką. Wolnośćobiecywana
perspektywa d"b;;J;"k';.u
;:"łłilffi.il;"
.1
It{
Spo
łe cz eris
two świa tow e go ryzyka
I. ll/prowadzenie
przez ryzJko zmienia się
w ob|iczu wszechwładnego sądu
i zamku
w swoje przeciwie stwo, w
samoblokad
n
ą,p
o s ta
wę.
N i eprzen i kn i on
nośćsystemowego
ć, -''""'-il:}:::1'
oś
lffix.|T::i
ryZrykaskrupia się na jednostce|.
DziśsemanĘka
ryzy'ka jest szczegÓinie akfualna i ważna w językach techniki, ekonomii l pi'y.ooo,n"u*.t'
a, atakżew języku po|iĘki. Pub l icz na dr amaĘ zacja ry zyka obej muj e pr
zedewszystki m te
nauki przyrodnicze. (ak genetyku
.rto*i"ku, medycyna rozrodcza,
nanotechno|ogia i im podobni),
ktÓrych tempo rozwoju przerasta
wyobrażnię
kultury. Związane , ,i^i ouu*y,
aotyc'ące ii"':,.n,"jącej (eszcze) przyszłos.i
i alut"go ;;n" do rozwiani a przez
nauki. grożq ograniczen.iem s*obojy
uuau*.,.;. Politycy czują się
w pewnych warunkach zmuszeni
dt wprowad ź",,u tłuićgoĘ.uniczenia, gdyż publiczny dyskurs
ryzyta iieruje się własną dynamiką
(doĘchczas w znacznej mierze
iić.auauną)' odpowiednio ao
t"go
ryzyko jest,'tematem pośrednic,ą"y^,;,_,ugruncie
ktÓrego w Społecze stwach wysoce inno*u.y1.,y.r,
poaaut pracy międzY nauką,
poliĘką i gospodarką wymaga
renegocjacji.
2. Społecze stwo
ryzyka
Z|'{b.k::"iq i radyka|nością
,,"IJTf:x.#T:* y:yy^ \raz.
jenowao',|"*""l7';";ł?i;;;:.jł[fl
}.ff;"JJiJjJ:;
jego kalkulacji i insĘtucjonuInĘo
w takich okolicznościach
rodzi się nowy klimat mora|ny
"Li.l".
polli.l.i,
w ktÓrym głÓwną ro|ę grają kulturowe, a więc za|ezne
od t.,u1o'o""ny, a także rozważi
się
pub|icznie ,,za,, i
,,przeciw,,.ozIi*y.r' Iub faktycznych skutkÓw
technicznych i ekonom iczny
ch poa"ffi*u nych decyzji. zmieniają się przy Ęm także funkcje
ii".t'"iki. w ciągu minionych
dwÓch stuleci w zachodnich """ti
.pot".'",i,iluch
naukowcÓw'
Paradoksa|nie je.dnak im
tradycję zastąpił osąd
nauka i technologia
tu.J'i";
przenikają i modyfikują w
skali gIoualnej życie, tym mniej
oczy-
'-J*m.JT:.#.::1ryl9"
Ukrainiet"".o"ł,p".*;;i.;ffi#.f
a.|izacjęl.v. sqołeczeristwie. światowego
ryzyka
::::-",F::1::'J:#i:iH:ixiii:;ł"ll
l9
wisĘ jest ten ekspercki autorytet. W dyskusjach o ryzyku'ł:9^.-',".
(samo)ogranlczenla'
t.to.y.t' stawia się też kwestię normatywnego
parlamenĘ, ruchy
media'
mass
|,u*o wypowiedżenia się uzyskują
i tak dalej. Konliteraci
ipot..,n., rządy, filozofowie, prawnicy,
nawet umożliwiĘ
fiik,y p.o*udządo nowych insĘtucjonalrizacji, a
ktÓre reguluje
po*.tuni. no*L1 dziedziny prawnej' prawa ryzyka,
proobco*anie z ry zykiemprzede wszystkim naukowo-technicznej
w
cotakże
a
weniencji i zwyile doĘczy płaszczyzny zarządzania,
śtopniu samej płaszczyzny badawczej.
ra,
toczący
'ięks,ym
Zaiem spÓr o przypisanie winy i odpowiedzialności
jest nie
się między ,pot"c'ny*i probami zdeftniowania ryzyka
ko*L,.* opinii Mary bougtu. (l986' zoa.7) - antropologiczną
adczenia prowokowały
niecznością . Takżę przedno*oczesne doświ
jednak wina
Zasadniczo
wskazania winnych.
dyskusję doĘczącą
-,,zr
p
i
nątr z,,
ządzeniem losu'', ktÓre dotykało l udzi,,z zew
demonom,
t.,Ó.. można było przypisać ,;ewnętrzu,, - bogom,
społewspÓłczesnego
insryiucj i politycznych
ozostaw ała
przyrodzie. Historię
.ię w XIX i
cze stwa kształtującego
-ks,tałtowanie
w. można rozumiec jako
się systemu reguł rządzący ch
najeżone konfl iktami
a więc spowodopodejściem do niepewności i ryzyka w przemyśle,
*v.n'r|<ujq.
perypetie
na
*anych skutkami pewnych decyzji. Idea,.Że
l StorozwoJu
i opanowania nowych rynkÓw, atakie Z
XX
ce z otwarcia
odpowiedziec ',umową
sowania nowych technologii można i trzeba
wynalazek społeczny,
zabezpleczającą przed ryzykiem'', stanowi
i ktÓry wraz
ktÓry sięga początkÓw zamorskich rejsÓw handlowych
na nie, t..'tutio*uniem się narodowego kapitalizmu rozszerzano
społecznej, ciągle
mal wszystkie problematyczne sfery aktywności
jednostek
stają się ,,ryzykago doskonaląc. Skutki doiyczące zrazu
ujmowalnymi staĘmi,,, to Znaczy uwarunkowanymi systemowo,
ktÓre tym Samym
stycznie i o Ęle,,wyliczalnymi'' typami zdarzęil,
rekompenregułom
dają się podporządkować ponadjednostkowym
satyiunikania.
.Ten
..,,--.
przyrodoznawstwo, nauki techntcz,,rachunek ryzyka'' łączy
do analizy najrÓżniejszych
ne i nauki społeczne. Możnago stosować
zwlązanego z pa|ezjawisk w.zarządzaniu zdrowiem - od ryzyka
a takŻe przy ocenie
niem po ryZyko awarii elektrowni atomowej -
,\i n
1
t
lę
a, 1 7, 1j,,;
1yyo świ a tow e go
ryzy
ka
I. Itprowadzenie
r\ rl,,r 1'.51;lyllilrczego, ryzyka
bezrobocia, wypadku drogowego,
l tak dalej. Jak pokazuje Franęois
E'"ij.
:ilrlstlwaniu podlegających
uogÓlnieniu staĘstyk wypadkÓw
^i dzięki
z;'lsadzie ,,pieni4dze za szkodę,,
'li.jiięl.l
rachunek iuć,pi"ć,"i"
pozwa|a zinsĘtucjon a|izow
"i o','..
ac pa stwową obietnicę u",|i".'",n.t*u
w obIiczu otwartej. niepewnej przyszłości.
Taka sankcjonowana przez pa
stwo umowa dotyczqca
ryzyka,
powstrzymywać skutki uboczne
i ,,sprawied|iwie,, rozIju1" 'T"
kładac koszty decy.zj,i podejmowan
y,i-p,.,, przemysł, lokuje się
gdzieśmiędzy socjalizmem a
|ibeia|izmem. Uznaje bowiem
syStemowe powstawanie groźnych
skutkÓw ubocznych. a|e anpaŻuje zarazemjednostki ao icn u.uruntu
i d" ,";;li,;;"",,n.'.*,n,
w sprawie ryZykapowszechni e, poważ:*',"
:: :-odową.u.9'ę
nle l systemaĘcznie
się narusza, podwazeniu ulega wskutJt.
,"go
pozwa|ając'y
- przynajmniej co do zasady- na moderniza|:"'."".
cJę: oznacza to wyłonienie się
kategorii społeczeri,t.o ,y,1,t,o.
lernatyzuje ona proces, kwestionowanl
a najw ainiejszych dia' umowy
doĘczącej ryzyka idei możliwości
konirolowania i rekompensowania niepewnośct o.raz zagroże jakie
,
rcdzi .,ię
przemysł2. Oznacza
to, że dynamika społeczeristwa
ryzyka opiera
,u'p,,y1$i, iz
dziśi w przyszłościbędziemy ,nu'"li
nie tyle w świecieniełe
znanych wcześniej zagroże
, ile w świecie, ktÓry .u.i
a".yJo*uc
o swojej przyszłości-wwarunkach
wytworzonej' wywoła nej przez
siebie niepewności. W konsekwencji,świat
nie potrafi juz kontrolować zagroŻen stwarzanych p,,",
no*oczesność'a ściślej:gaśnie
wiara, ze wspÓłczesne społecze
stwo zdoł
Ęwanym i p.;;;; j za gr o Żeniami n e : ::ł?::;;#1','
"
wodzeri nowoczesności,
Iecz z racji jej zwycięstw. Zmianaklimatu
na przykład jest przeciez wytwoiem
udun"go uprzemysłowienia,
----.-_-. ,,Społecze stwo
ryzyka,' nie oznacza tu zatem
.
wktÓrym_przynu.''ni"j.odo,u,uay_uaut.l-il;il.",:j"."ff
..|.||(|:i(.I
lill-
i
11|9'".ą
pod
ej m o w a
'#-'il5",ł""Tił:ill
|ogiki ryzyka opanować niepewności
l).-."!."I]
n ym i w pize m yś|e.'
.
l.
r,'
ll.
."";:.j::::".]':::-::
jfi::l "'lłl.,:;i:iT]
;iJ f
T:
czesności z XIX i początku XX
"
siulecia,
li.av ".:;
a"]'i""*ały społeczeristwo przemysłowe l panstwo narodowe' lecz
nowych postaci
ryzyka' ktore PoJawiły się w drugiej po.
a.s*
ek o o g cznych. a ra kzl
uiraty
:"#:#; ;T:Ęx?:i:v.r'
i.J.'J, ;;il
I
i
f1
i człogwałtownie
zbyt
gospodarka'
wieka. Zbyt szybko rośnie globalna
zwiększa się dourobyt, co oznacza, że emisja gazow cieplarnianych
2000 roku urosła
w krajach pizemysłowych nieustannie rośnie- od
pafrstw na
of ,4ć/,.Stało się oczywiste, że odpowiedzipojedynczych
problemy
na
kamienia
to globalne *yi*uni" są jak reakcje epoki
p.t"-ystowel. Takie niekontrolowalne konsekwencj e zglo"pJki
grup pa stw, jabuli,o*anych przeptywÓw finansowych dla caĘch
wyraz zrąkie pojawĘ sĘ podczas kryzysu azjaĘckiego, stanowią
kajdany
zrzucIła
dykallowine7 kapitalisty cznej zasady rynku, ktora
tu reakcji
narodowej i ponadnarojowej kontroli; jak dotąd brakuje
insĘtucj i politycznych'
i w 1986 r.
Żatemtermin społeczenstwo tyzyka,ktÓry wymyśliłem
pewnej epoki noprzyją,temjako tytuł swojej książki, odnosi się do
for*o"".,n.go społecze stwa, ktÓre nie tylko porzuca tradycyjne
ubocznymi
ze
skutkami
zrnagasię
my zycia,ie
"źpr,edewszystkim
Źycia i trudno uchwytnymi zaz
niepewnością
ujun".| modernizacji:
nię potragrożeniarni, ktÓre dotyczą wszystkich l przedktÓrymi nikt
wnioskÓw:
ir się juz należycie zabezpieczyć. Doszedłęm do kilku
J
ny''.
ęzyk zagr oŻe . Zagr oienie wy stępuj e z,,niszczącą s iłą woj
dla przyrody
ktÓre systemaĘcznie lekceważy swoje skutki
jest zaraż|iwy,zmienia formę społecznej nierÓwności: bieda
.poi".,nu jest hierarchiczna, nowe zagroŻenie zaś- demokrajest zatyczne' Dosięga takŻe zamoŻnych i potężnych. Wstrząs
systeuważalny na wszystkich obszarach. Załamują się rynki,
na cenzumy prawne nie ogarniaj ą juirzeczywistości, rządy są
szansę.
nowe
rowanym' a jednocześnie otrzymują
zagrożeri''..Nie
- Stajemy się członkami ,,globalnej wspÓlnoĘ
nie
,ą on" już wewnętrzną Sprawą danego kraju i żaden kraj
może się zmagać z nimi sam jeden. Narasta nowa dynamika
konfliktu wokÓł nierÓwności społecznych.
ekspertow. Za- Postęp nauk polega teraz na podważeniu roli
jej technologii
kwestionowuno pod.tu*ową zasadę nauki i
go nię ma''.
więc
wizua|izacyjnych: ,,Nie dostrzegam ryzyka,
na mniej
Więcej nauki nie przekłada się w sposÓb konieczny
je
w ogÓle doczyni
ryzyka,lecz wyostiza świadomośćryzyka,
strzegalnYm,,zbiorowo"'
nia
.'.l
Społeczeristwo światowego
I. Wprowadzenie
ryzyka
- Lęk determinuje postawę wobec
Ącia. Bezplecze stwo wypiera wolnośći rÓwność z najwyŻszego miejsca
na skali *ujos"i.
Dochodzi do zaostrzenia przepisÓw' do na pozÓr racjonalnego
,,total itaryzmu obrony przed zagrozeniami,,.
-,,Gospodarka strachu" zyskuje na powszechnej
utracie pewności.Nieufny i podejrzany obywatel będzie musiał
bye idzięcz-
ny, gdy zostanie zeskanowany, sfotografo wany,
zrewidowany
i przesfuchany,'dla własnego bezpieczeristwa''.
Bezpiecze stwo
staje się rÓwnie dochodowym działemdÓbr
konsumenckich sektora publicznego i prywatnego jak woda i
elektryczność.
Crylając ponownie
Społeczeristwo ryzyka, czuję wzruszenie:
mimo całego dramatyzmu światjawi się jako idylliczny _
nadal
ny od terroru". Wiele.analiz strukturalnych przedstawionych ',wolw tel
książce wygląda jednak dziśjak opisy świata po
l l września 200l r.,
po atakach terrorystycznych w Nowym Jorku-i
Waszyngtonie.
3. Społecze stwo światowego
ryZyka
W celu przedstawienia nieznanych i nowych aspektÓw
f3
stan
pewien fieszcze) nieistniejący
wydarzeri i procesÓw, uobecniają
czasowo
j esr określona przestrzennie,
świata.Jeślikażda katastrofa
*11-"j.oo"'trzenno.czasowej
i społecznie, to jej antyffi".:':
oznacza Zatem oysionl.'"ty"aci i. ratego na ryzvka
strony trzeba odrÓżnić
kusyjną realność .oiii*oi"i, utt,,ą,iednei
.i;kuiatyilej, z |rusięj'?ś:-l ^T:1'.1-:
od możliwos.i
""y.to W chwili gdy ryzykastają się rzeczywlstosclą
katastroff.
atak terrorYswczatomowawybucha lub następuje
elektrownia
gdy
Ryzyka. są za\Nsze wydarzentamt
ny - zmieniają się * r.ata'trory.
;1:^::** to state zagroŻenie
przyszĘmi, możl iwy'm i,;;;;;,;^
nasze myślii kieruje naszymi
określanasze oczeKtwania, opanowuJe
świat.
.i.t".i i Jr".ego staje się *iti polityczną zmieniającą
."
;i ;;łJ"1
il;;l"'
Jedno z
książce, na ktÓre
r.ru.'o*}.t''pvi"i u.*lanych w tej
antycypo-
tę rÓżnicę między
staram się odpowie zieć,-eksponuje
j ak się,,wytwarza''
wanym ryzykiem u ."urni" zaistniałąkatastrofą:
w 1u5i sposÓb rYlvko zyskuje
uobecnienie p.,v.,tiJr,.utu*t.on
punuJ; jako ,,uznana'' anĘcypacja
miano ,,realnego,,, ,,i ^^", :^k
.lL"r"znie od granic pa stwowych,
w umysłach i in.tytJ"iuJ,
l dlaczep"ni' p"ii,ycznych, ubÓstwa i bogactwa?
i.
odrÓż-
niających kategorię społecze stwa światowego
ryzyka od kategorii
społeczenstwa ryzyka wprowadzono w tej ksiązce
ii",n"poję"il*"
innowacje i rozrożnienia, na przykład rozrÓżn,ono
ry,y^ko i t.utustroĘ czy ryzyko i kulturowo zmienne oceny
*
ryzyka,lt-"
globalizacji coraz bardziej zyskują na znaczeniu,
"po..
a ta&e op*.o-
wano typologię ,'logik'' globalnego
ryryka, pozwa|ającą określić
nowe zjawiska ponadnarodowego terroryzmu z
wykorzystaniem
zamachÓw samobÓjczych (w odrÓżnieniu od wa|cząćego
ległośćlub udział we władzy terroryzmu narodowego " "i.p"onu p.'yiua
IrlandczykÓw czy PalesĘriczykÓw) iporÓwnać je
ze światowymzagrożeniem ekologicznym lub gospodarczym.
Wstępnie chciałbym
tu przedstawić niektÓre z
Ęch pojęciowych innowacii i umozliwianych przez nie ustaleri.
Ryzyko a katastrofa
Ryzyko nie jest rÓwnoznaczne z katastrofą. Oznacza
anĘcypację katastroĘ. Ryzyka }vypływają z wnętrzamożliwości
p,4,,iły,t,
regionÓw, religii,
go to właśni"
t"t".t.ry skłania do rewizji polityki?
"n',",puJi"
jednej formuĘ brzmi: światowe
odpowiedz .p,Jiuj'ona do
jedna
światowegoryzyka. To
ryzyko iest i,,centĘq-,",t,oi,r
ryzykn
Że Społeczeriswo światowego
z perspektyw .p,u*ffiylch,
Jnpoza tezy, Sp ołe czens.tw a, a1lkn.jak w mowie potocznej świadomego zascenizacja,, nie oznaczatu
cj ę'.n i e re a l n e go,,,y
ści pr ze, ekspozy
?-\:.'
fał s zow an i a,'".
w istotny sposÓb
;#;;;;,
"y*,,.o
katastro! od faktyczne1
odrÓżnienie ryTykajako anĘcypowanej
.ię .otą inscenizacji. Ęlko bokatastroff ,,-,,,oiu,,"i ,ł1ę"i"
światowegoryzyka pr,4wiem dzięki uou*ni*iu, ins|enizacji
by odtsrażniejszością- często po to,
szłośćkatastroff il;;;
wptywaniu na podejm^owane aktualnie
wrÓcić bieg wyaarz"iia"ięti
prze.
Sr
zyka b ę dzi e bowi em''.l.ol:gu] ącą ę
de cy zj e. Diagnoza ry
o zmianach
przykładem jest debata
powiednią,,,
","go;;,"owym
ilti*uto mająca zapobiec tym zmianom3.
--Ę;
się też pod hasłem ''spoinscenizacji, w socjologii analizuje
rozdzia|tY.
tym
o
zob'
Jlfini"ju''".y'yl.";
'*"'.iano
łeczna konstruk.i.'' *i'''o"i."'""
,\1ullc<'ze stWo światowego
ryzyka
\\ \ (.|\s|X)ll()wanie'perspekfywy
inscenizacji pozwa|a też uwirzadko do'tąd omawianą stronę
światowego tonRil.tu t".|('lyslycznego. MÓwi4c. z pewn4 przesadą:
zachJdnich in.tytu.Ji
rvtl|ności i demokracji nie niszczy
śamakt;"';'';;,;
je globalna inscenizacja i.następujące
po niej polityczne "',,i,",",u
antycypacje, działania i reakcje. ooczu*atne
na wielu pozio,nu.t,og.Jnl.'"nia wolności _ od zwiększania|iczby
kamer po rygory imigracyjne
.|l11 71111.
-
nie są po prostu konsekwencj fakĘcznycn.tatasl.oi
ą
p.łtua
terrorysĘcznych aktÓw. przemocy.
śąraczej skutkiem ""takich do-
śliadczerii ich zglobalizowanej.anĘcypacji,
pobieżenia podobnym wydarzenio
to znaczy proby zaiuzay^miejscu
na świecie'
.znaczeni,e
osama bin Laden
^
siatka zyskują
światowe
po|i
ij.':gdy spełnion.
tycznę dopiero wtedy,
inn" wurunki|o'ugujące im uzyskać światowy rozgłos 'o.tują
i światowąobecność. Czy będą
to mass media przekyl!łce na cĄ
światobrazy zakrwawionych
oflar, czy prezydent USA Georg"
w. sush wzywający do wojny
z ter'roryzmem, czy.NATo ogłaszające
po Il września,ze ma prawo do obrony przed terrorystami
-"jopilro gdy na jakiśakt terroru
pojawią się takie reakcje, bĘskawiczn
ie rodzą się kariery i kaidy
terrorysta, wcześniej nieznany |okalny
morderca, o,iągu *y.Lony stafus ,,wroga numer jeden'',
,,światoweg o zagrożenia,,, krÓtko
mÓwiąc,,,światowej gw iazdy gr.ozy,,
.
Do sukcesÓw terroryzmu na|eĘ to,
Że ani rząd USA, ani rządy
europejskie, ani pracujący w mass
mediach dziennikarze nie dostrzegli dotąd znaczeniatej inscenizacji,
tego, z".imo*olnie wspieĘą
sprawcÓw, gdy w walce o newsy
inscenizują w ludzkiej s*i"i"'"ścianĘcypację tenoryzmu jako globalnego
zagroŻenia, a przynajmniej wspÓłuczestnicz4 w tym i pomalają
w ten sposob rosnąć
terroryzmowi w siłę. Ten mimowolny
*$orudział uwida"'niu.,ię
w haśle,,wojna Z terroryzmem'':
zasiało ono t"..ory,
Ęczne ziamo
na prawdziwych polach bit.ew,
na ktÓrych terroryzm mÓgł osiągnąć
największe sukcesy niez|iczone
ofiary,moralne i polityczne szkody w USAa.
*
a
W tym punkcie zresztą można powięaćg|oba|ny.charakter
ryzyka związanego
z terToryzmem z teorią refleksyjnej
modemizac.|i ,u io*,.rn wychodzi
od modelu ,,sa.
mozagroŻenia,,. Zgodnie z naszą tezą
samo społeczeristwo podważa własne
podstawy
-
I. Wprowadzenie
f5
ijego kulturowego postrzegania
Zacieranie się rozrożnienia tyzyka
antycypowanym zd,arzeZ tej roŻnicy między ryzykiem (i3|1
wynika następny
ni".) u katastrofą rsakć,iar,eniem fakĘcznym)
bezŻyjemy w świecie,,obiektywnie,,
moment: nie jest i,totn., .'v
i.ns'1niz.owo,o
:,^?,?pi"J"i"l.'ym niż kiedyilolwiek wcześniej - działania prewencyJnedo
i katałrof zobowiqz.uje
;:;;;;,;;';,,en
ponieważ doje-go
?1::go'Dotyczy.o ,,.,",Ólnie paristwa,.klÓre bezpiecze stwa obywatelom
zagwarantowanie
na|eŻy
zadafr
nych
odpowiednie działania nawet
- musi przewidywac i |oa.1'ować
(nauka' wojsko' jurysdykcja)
wtedy, gdy odpowitO"l'" i"ttytucje
(ponieważ ich możliwość
nie dysponują oapoJi.a,,i.i,..Ju.i
ograniczona do horyzontu
odpowiedzi na globalne ryzykapozostaje
paristwa
narodowego)'
.^ przyjmowane zupełnte
zrrnel
często ^-o.,imnrr,^r.e
Tym samym wątpliwe staje się dominuj
ące
sĘczne rozumienie', ry zyka
bezrefl eksyj nie -,,racj onali
formułowane w takich dziedzinach,
w powszedni* zv"iu, u nu*o
i inżynieryjne, psychologia, rraŃi ':u^:*.
;;'iil*i ; ,,y,o"a,,.,"
ogÓlinterpretacji ryzyko stanowi,
miczne, medycyna. W myślĘch
związku
W
zjawisko.
nie biorąc' niekwestiono*un" obiektywne
na jego idendziedzinach
.ię ,y:.|
z tym badac"" o',r.u ,tupiują
i
najściślejze staĘstyki i matematyfikacji t.or'ystającej ,nozti*i"
* o,,,: wyproprzyczynow
?,
,yti, *y.u*ują i .p,u*a zają hip otezy
określonych postaci ryzyka,
wadzane z nich p."g"";il;ne.*oo.t"
rÓżnych grup w obliczu.'p":l'"^n
analizują spostrzeze'ni" i,'""[.i.
w wielu dziedzinach są ,,racJo.
zmian w jego oduiorze. Te badania
pomiaru
zasadą, że naukowe metody
nalisĘczne,,, Ed!Ż"[r.*lą się
sposÓb opisowego, objaśniają.
i modelę obliczeniowe to najlepszy
poli.
ostatecznym rozrachuŃu,
cego i prognostyczn"go, u tłkze,w
tycznego podejścia do ryzyka.
kontroli bezpieczen-
*olnośći demokracjęjako podstawę
"t"p''"'d'l.'y.-kutkamiubocznymiswojejdziałalności.Jeśliprzyznać,żeponadnarodowy 1eno.y,* puj*u,u
inscentzac1t
udziału
ni" *oznu będzie pominąć przy tym
jest - takŹe stwa pafistw n",oao*v"t,'1o
kontrolnych
instyucji
pun,i*o*ych
jako
zagrożenia terroo,,";..i,;il;;uni.
tenoryzmu
i.politycznej inscenizacji
niepożqdanym ,o,,o,"., ,łi),i,#i;T.ł
ponadnarodowe siatki terroglobalnego zagrozenr.,rtto* "'p"""*"it !*:::i*"tl
*yt.o,,y.t"e. To one przecież rozbudzają
to zresztąbaidzo sprawni"
rystyczne potrafią
żądzę sensacji mass mediÓw.
7
26
Spo łe cz
e
is two światowe go
ryzyka
L
Ta
,,techniczna.-nauka. o
opiera się na jasnym oddzieleniu ryzyka od postrzegania ryzyku
go, p"JtlSU"vm i
wspiera nym przez
rÓwnolegĘ podział nu
a.ł'o]*__.j,'JJl"ito*. do;;ffi;3
io ,"*o
,,subiektywny" charakte,
ryryku, ;; jego ,,postrzeganie,, prze_
nosi się w sferę bada nad
"
p".,"*"'i.iostrzeganie
ryzyka rozwaŻa
slę przy Ęm i anal.
iilp";i";;;;::{riii#':ilłil'Ta,-::"i;'ł"J:xu*ł1
indywidualnego sąd'"nia
i
.'.
;;j; l",,.J:g.'' naczne,po ktÓĘ
stronie zakłada sie
i
yv1z3lz;niu utęJy
ich nie dopuszcza (wśrÓd.fachow.o'*j i'środ|aikÓw) o.u,.gLl. .ię
's"uiektywność ryJku., dominuje po stronie
ktÓ.'y
.,i.u
,,z|"poinformowanych,,'
w porÓwnan'u
'"ik9}
";;;j
i ,,nuuko;;rn',
podejściem fachowcÓw.
^':u:]'ry'''
Zatęm inacjona|iztn
postrzegan iu
p,zez
ryzyka
Znacznączęśćludnościwynika głownie
u^1ą.,y,ninformacji. Gdyby
udało
ć w szv s k .z'niewystar
c h. a. t, o *. u'j
]7* n' m,. * ;,;' ;;"1" :",n.
by wygasty - tak głosi,
aomystunu ło l;il", idea
przewodnia. Wszelkie komplikac;e
.Óż".
-1a't
;l;;;i"''ioo
sprzecznośc i między
optnlami poszczeeÓ|nych
fachowco* i
rÓżnymi dziedzinami wiedzy, *,".'ł. niemożli
'ięo'y
s
i
ę
uc
zy
n
i
t
i
wosc
przewidywalnym wyk|ucza
.ię i
Teza o insceniza
l"'y"i*ia
u;;;"
'a
nieprzewidywalnego
przesadne'
.|].,"ni'.nJi;t;:;:;::;;:,'..;ruJ"iff
lffi ł,'":]:,ilffi
w wysokiej mierze opiera
t
'ię,o.toao' nuuto*y.t, ob'icze ' Im zaś
wo zmienne postrzeganie
Y,_,',:,,u,'ty' 'ięl..,ej wagi nabiera kulturoryzyka. Z hkimoto skutkiem'
r o zr Ó żnienie
.ię
ryzy ka
;,,;,", i i:' t rz e g a n i a . To'u"i".u
samo
zyko za|eżnie od perspeuY*,
::,,: : po,,.,".g6lnych
" "
ryzagrożenie trudniej
:
-.'".'y*i3J
lię^]
"Ó''"icowany
"., -*l
en i ane' lm a ar azi
ej' za: d i", k;l;'"
sposÓb
o c
ty
m
l1T'
w y r aźni ej
u
;
krajow i kulrur staje
lTl'l".:ilnJŁili
:' l l1Pl
te ku l turowe przec i wieristwa
J"'":::
p e wn i k i :,, c l
a sh
i l' :Ę TlTf::
H!'ff ';,"ffi l'
postrzeganiao,,.ą,,ł,,i'.!u.ruijffi
"
{
:J:j:!li3
il'',ll;'5l'#;ffi .""Tł
polityki w XXI wieku
lrozaziAiYr".-"""-t'
Na światowym forum medialnym
sposoby postrzegania
zderzaj4 się ze sob4 i
ryZyka
stają
,ł,-"i"|J*,'.oni' doświadczę'ię
Wprowadzenie
z
niemkonfliktu.Wświeciepołączonymsieciątechnologiikomunikacyjnych po raz pierwszy w dziejach wszyscy ludzie' wszystkie
g*py .tni.)ne i religijne, wszystkie populacje mają tę samąteraźr
iniie1szose: kaŻdy narÓd stał się bezpośrednimsąsiadem każdego
n"!o, u wstrząsy w jednym miejscu kuli ziemskiej rozchodzą się
, iad,wyc,ajną prędkościąpo caĘm globie. Ta faktyczna wspÓlprzeszłościani
na terazniejsżośćnie opiera się jednak na wspÓ|nej
nie gwarantuje wspÓlnej przyszłości.Właśniedlatego, że świat
bez głozostłt ,,ziednoczony'' bez Żadnego świadomego zamystu,
połosowania, bez swej zgody, między kulturami, przeszłościami,
zwłaszcza
stwa
żeniami, religiami występują wyraźne przeciwie
energia
terroryzm,
klimatu,
(zmiana
zagroŻe
w ocenie globalnych
coraz
Dlatego
nimi.
z
sobie
w
radzeniu
jądrowa, brofl atomowa) i
stra.
izamierzonąpolitykę
irudniej jasno i wiąiąco odrÓżnić histerię
chu od uzasadnionych obaw i działa prewencyjnych5.
ma nic albo
Wielu uzna inscenizację ryTykaza abstrakcję, ktÓra nie
to jednak
ma niewiele wspÓlnego z doświadczeniem ryZyka.Będzie
egzystenstronę
błąd, bo takie insceni zaĄe zavtsze mająteŻ
poważny
,cjalnq,.t,onę
jego
cierpienia. Globalne ryzyko sprawia, że wskutek
*,,".hob."nejmedialnejekspozycjiśmierćicierpieniepowszednie-
ją, i to nie tyl[o jako jednostkowy, lecz także jako zbiorowy los, na-
wetjeślidlawiększościcierpienieoznaczawidokcierpieniainnych.
nie
ćzy więc ,,inscenizacj a,; ryzyka oznacza, ie ryzyka w ogÓle
terroryprzed
lęk
Źe
istnieją? oczywiście nie. Nikt nie zaprzeczy,
'R"'.Ó^t."t"']zykaikatastrofyanipewnamożliwośćodrożnieniaryzykaodpona ktÓre wskazał na przykład Nistrzegania ryzyka nie pokrywają się i .o,roznieniem,
w
sensie wyniku decyzji i zag.t ożeklas Luhmann, u -,"no*,"l. z-rozrożnieniem U4,ka
przez ryzyko, ktÓre podejmują
grup
dotykanych
lub
osob
liczby
dużej
nia dotyczącego
wrÓcę w kontekście kwe.
rozrÓżnienia
(tÓr;go
mogą unikną ). Do tego ważnego
inni (i
rzędu'' -mianowicie
xl.
l
(.rozdziałx
,'Zagroircniadrugiego
stii giobalne] nierÓwności
_ na ktÓre wskazuje też Wolf.
powrÓt niepewności w tratcie radykalnej modernizacji
kontury, gdy nie ujmu;e
gang BonR (l995) w opozycji do Luhmanna''faktycznie tracą
t..' czyni przedmiotem badania' Skutek w każdym rane
juz
łę ich
tylko historyczni",
1.,ttuti'z.mo;epojęcieryzyka,ktore-wceluodsłonięciainscenizacyjnejdynamiki
od katastroĘ
społeczenstwa światowego ryzyka stawia w centrum odrÓżnienie ryzyka
wydaje się ambiwalentne w kontekśi nieodrÓżnialnosc .yzyt<a ojpo stzeganiaryzyka,
w
nauce o ryzyku. W następnych rozut.*alonego
;uż
odrÓżnienia,
cie wspomnianego
problemaryki.
tej
do
powracał
działach tej ksiąiki będę wielokrotnie