D - Sąd Okręgowy w Krakowie

Sygn. akt II Ca 2270/15
POSTANOWIENIE
Dnia 21 marca 2016 r.
Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy
w składzie:
Przewodniczący:
SSO Anna Nowak (sprawozdawca)
Sędziowie:
SO Ewa Krakowiak
SO Weronika Oklejak
Protokolant: protokolant sądowy Piotr Maczuga
po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2016 r. w Krakowie
na rozprawie sprawy z wniosku Gminy (...)K.
przy uczestnictwie J. M. (1) i M. T.
o ustanowienie kuratora spadku
na skutek apelacji uczestnika J. M. (1)
od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Śródmieścia w Krakowie
z dnia 23 czerwca 2015 r., sygnatura akt I Ns 656/09/S
postanawia:
oddalić apelację.
SSO Weronika Oklejak SSO Anna Nowak SSO Ewa Krakowiak
Sygn. akt II Ca 2270/15
UZASADNIENIE
wyroku z dnia 21 marca 2016 r.
Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie w punkcie I. oddalił
wniosek kuratora spadku J. M. (1) o zezwolenie na zawarcie umowy najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w
budynku przy ul (...) w K., na warunkach wskazanych we wniosku; w punkcie II. odmówił zatwierdzenia sprawozdania
kuratora J. M. (1) za 2013 r. i 2014 r. w zakresie zarządu majątkiem spadkowym, a w pozostałym zakresie zatwierdził
sprawozdanie kuratora; a w punkcie III. zwolnił J. M. (1) z funkcji kuratora spadku i ustanowił kuratorem M. T..
Postanowienie to zapadło w następującym stanie faktycznym.
W skład spadku po R. R. wchodzi ½ części prawa własności nieruchomości gruntowej położonej przy ul. (...) w
K., nr księgi wieczystej (...), wraz z posadowionym na niej budynkiem nr (...), w którym znajdują się cztery lokale
mieszkalne. Pozostała część prawa własności przedmiotowej nieruchomości należy do wnioskodawcy postępowania o
ustanowienie kuratora spadku - Gminy (...) K.. Nieruchomość pozostaje w zarządzie Gminy (...)K., która nie konsultuje
z kuratorem spadku podejmowanych czynności i nie udostępnia informacji o sprawowanym zarządzie. W budynku
znajdują się cztery lokale – trzy zajęte są przez lokatorów z dawnego przydziału. Postanowieniem z dnia 9 sierpnia
2010 r. tut. Sąd zezwolił J. M. (1), jako kuratorowi spadku po R. R., na dokonanie czynności przekraczającej zakres
zwykłego zarządu, polegającej na zawarciu umowy najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy
ul. (...) w K. na okres trzech lat, przy ustaleniu czynszu najmu w wysokości 3 % wartości odtworzeniowej lokalu
(11,67 zł za m2). Na podstawie umowy najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w
K. z dnia 20 listopada 2010 r., najemca J. M. (2) dokonał remontu mieszkania, a wartość nakładów wynosi 21 450
zł. Czynsz możliwy do uzyskania z tytułu wynajmu lok 3 na wolnym rynku od 2010 r. wynosi 830 zł miesięcznie.
Od 2013 r. kurator celem poszukiwania spadkobierców zwróciła się m.in. do Archiwum Państwowego w K., Urzędu
Stanu Cywilnego w K. i W., Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Państwowego w W., przeglądała dokumenty w
Archiwum Państwowym w K.. Za pośrednictwem znajomego, który wyjeżdżał do Izraela ustaliła, że P. R., R. E. i Z. R.
zmarli w Izraelu ale nie podjęła czynności celem uzyskania ich aktu zgonu ze względu na konieczność uiszczenia opłaty.
Sąd Rejonowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dowód, zeznań kuratora i opinii biegłego.
Sąd w pełni oparł się na opinii biegłego P. P., która była jasna, logiczna, sporządzona na podstawie obowiązujących
przepisów i wnioski końcowe logicznie z niej wynikają. Zarzuty do opinii zostały przez biegłego przekonująco
wyjaśnione.
W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy zważył, że wniosek kuratora o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej
zwykły zarząd w postaci zawarcia umowy najmu lokalu nr (...) z czynszem w wysokości 3 % wartości lokalu był
niezasadny. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że za wynajem tego lokalu możliwy jest do uzyskania czynsz
wolnorynkowy w kwocie ok 830 zł podczas gdy czynsz w wysokości 3 % wartości odtworzeniowej wynosi ok 300
zł. Przez trzy lata trwania umowy najmu najemca uiścił czynsz w kwocie 9 800 zł, a czynsz wolnorynkowy za ten
okres wynosiłby 29 880 zł. Czynsz został zatem obniżony łącznie o ok 20 079 zł. Wartość nakładów wykonanych
przez najemcę wynosi zaś 21 450 zł . Nakłady zostały zatem już prawie w całości skonsumowane w trakcie trwania
stosunku najmu. Pozostała część (niecałe trzy miesiące) powinna zostać uwzględniona przy obliczeniu odszkodowania
za pierwsze miesiące zajmowania lokalu bez tytułu prawnego. Brak jest zatem podstaw aby nadal ustalać czynsz
w wysokości 3 % wartości odtworzeniowej lokalu. Lokal został wynajęty na zasadach wolnorynkowych, a zatem
czynsz najmu powinien być zbliżony do czynszu możliwego do uzyskania na wolnym rynku i wynosić ok 800 zł. W
związku z powyższym Sąd oddalił wniosek o zezwolenie na zawarcie umowy najmu lokalu za czynsz w wysokości
3 % wartości odtworzeniowej lokalu. Zgodnie z art. 667 k.p.c. kurator spadku powinien starać się o wyjaśnienie,
kto jest spadkobiercą oraz zarządzać majątkiem spadkowym. Do zarządu stosuje się odpowiednio przepisy o
zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości. Kurator obowiązany jest zatem wykonywać czynności potrzebne do
prowadzenia prawidłowej gospodarki (art. 935 § 1 k.p.c.). Kurator co najmniej raz do roku składa sądowi sprawozdanie
ze swych czynności oraz udokumentowane sprawozdanie rachunkowe, które Sąd zatwierdza albo odmawia ich
zatwierdzenia w całości lub w części (art. 937 k.p.c.). W niniejszej sprawie sprawozdania złożone przez kuratora
odpowiadają pod względem formalnym wymogom art. 937 k.p.c. Zawierają część opisową zawierającą przedstawienie
podjętych czynności wraz ze wskazaniem przyczyn uzasadniających ich podjęcie i część rachunkową zawierającą
wyszczególnienie wydatków. W niniejszej sprawie zarząd nieruchomością sprawuje współwłaściciel Gmina (...) K. –
dysponuje trzema lokalami (czwarty został wynajęty przez kuratora), pobiera czynsze ze wszystkich lokali i ustala
ich wysokość. Jak wynika z wyjaśnień kuratora od pewnego czasu Gmina (...) K. uważa się za wyłącznego właściciela
nieruchomości, nie konsultuje z kuratorem podejmowanych czynności i niechętnie udziela informacji dotyczących
zarządu. Kurator nie podjęła w związku z tym żadnych czynności. Pomimo uzyskania informacji, że możliwe jest że
został złożony wniosek o nabycie udziału w nieruchomości przez Gminę (...) K. w drodze zasiedzenia nie próbowała
ustalić czy taka sprawa toczy się, nie zwróciła się do gminy o wyjaśnienia w tej sprawie. Nie podejmuje też żadnych
czynności celem uzyskania wpływu na zarząd nieruchomością, uzyskania posiadania części lokali czy skutecznego
podwyższenia czynszu najmu, akceptując wszystkie decyzje podejmowane przez Gminę (...)K.. Uwzględniając, że w
skład spadku wchodzi udział ½ w przedmiotowej nieruchomości oraz że nieruchomość nie przynosi dochodów nawet
w wysokości umożliwiającej pokrycie koniecznych kosztów jej utrzymania kurator powinna podjąć zdecydowane
czynności celem podwyższenia czynszów, a w przypadku konfliktu w tym zakresie z drugim współwłaścicielem
wystąpić z odpowiednim wnioskiem do Sądu ( na podstawie art. 199 k.c – 203 k.c.). Bierność kuratora w tym zakresie
nie zapewnia należytej ochrony majątku spadkowego. Również odnośnie lokalu wynajętego na podstawie zezwolenia
sądu udzielonego w niniejszej sprawie kurator nie zmierza do osiągnięcia odpowiednich dochodów z tytułu najmu tego
lokalu. Z opinii sporządzonej przez biegłego jednoznacznie wynika, że remonty dokonane przez najemcę zostały już
dawno skompensowane w ramach obniżenia czynszu, a czynsz wolnorynkowy możliwy do uzyskania za najem lokalu
wynosi ok 830 zł. Pomimo to kurator podtrzymuje wniosek o zezwolenie na utrzymanie czynszu najmu na poziomie
3 % wartości odtworzeniowej lokalu. Biorąc pod uwagę, że najemcą lokalu jest osoba bliska kuratora – jej syn, to
oczywistym jest że zachodzi tu konflikt interesów uniemożliwiający J. M. (1) należyte wykonywanie funkcji kuratora
spadku. Kurator powinna bowiem zmierzać do uzyskania czynszu wolnorynkowego za wynajem przedmiotowego
lokalu oraz odpowiadającego wartościom rynkowym odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego.
Natomiast J. M. (1) akceptuje odszkodowanie za zajmowanie lokalu odpowiadające dotychczasowej stawce czynszu i
zmierza do utrzymania czynszu na poziomie 3 % wartości odtworzeniowej lokalu. Takie działania kuratora świadczą,
że nie daje on gwarancji należytego sprawowania zarządu. Również w zakresie poszukiwania spadkobierców czynności
podejmowane przez kuratora nie są wystarczające. Pomimo uzyskania informacji o zgonie w Izraelu potencjalnych
spadkobierców kurator nie podjęła żadnych czynności celem potwierdzenia tych informacji i uzyskania aktów zgonu.
W związku z powyższym Sąd zwolnił J. M. (1) z obowiązków kuratora i ustanowił kuratorem M. T.. M. T. jest radcą
prawnym i wielokrotnie pełnił już funkcję kuratora spadku. Posiada zatem zarówno doświadczenie w pełnieniu funkcji
kuratora spadku jak również kwalifikację odpowiednie do pełnienia tej funkcji. Uwzględniając opisane uchybienia w
zarządzie majątkiem spadkowym są odmówił zatwierdzenia sprawozdania kuratora w tej części, w pozostałym zakresie
zatwierdzając sprawozdanie.
Apelację od powyższego postanowienia wniosła uczestniczka J. M. (1), zaskarżając to orzeczenie w części, tj. w
zakresie punktu II., zarzucając dowolne przyjęcie, że istnieją podstawy do podejmowania przez kuratora innych
niż dotychczasowe działań w zakresie zarządu majątkiem spadkowym, a w konsekwencji brak takich działań
nakazuje odmówić zatwierdzenia sprawozdania kuratora. W tym stanie rzeczy wniosła o zmianę zaskarżonego
punktu postanowienia i zatwierdzenie sprawozdań kuratora spadku w całości. W uzasadnieniu podniosła m.in., że
postanowienie jako uzasadnienie tej oceny wskazuje dwa zbiory zagadnień - że możliwe że został złożony wniosek o
zasiedzenie udziału w spadkowej nieruchomości, a uczestniczka nie zwróciła się do Gminy o wyjaśnienia w tej sprawie
oraz że akceptuje administrowanie przez Gminę nieruchomością. Tymczasem Sąd nadzorujący kuratelę spadku jest
tym samym, do którego taki wniosek o zasiedzenie zostałby skierowany. Elektroniczny system informacji pozwala
to sprawdzić w ciągu kilku minut. Sąd w ramach nadzoru nad kuratelą nie miał oczywiście obowiązku dokonywać
takiego sprawdzenia, jednak istotniejsze jest, że dopóki taki wniosek (cały czas rozpatrywany jako hipotetycznie
istniejący) nie został doręczony kuratorowi - sprawa nie jest zawisła. Uczestniczka podniosła także, że orzecznictwo
(...) sądów akceptuje sytuację, kiedy kuratorem spadku pozostaje kurator, a (...) jako wyspecjalizowany w tym
zakresie podmiot administruje nieruchomością. W tej sprawie jest to szczególnie wyraźne. Przez dotychczasowy okres
sprawowania kurateli Sąd akceptował ten stan: sposób administrowania przez Gminę, w tym wysokość czynszów.
Sytuacja nieruchomości się nie zmieniła. Nie uległ zmianie stan lokali, treść istniejących umów najmu, paleta
mieszkańców. Dotychczas sąd akceptował moje postępowanie względem tej nieruchomości. Stan nieruchomości
się nie zmieniał. Taka ocena Sądu jest również wadliwa proceduralnie, bo dowolna. Nie ma żadnego materiału
dowodowego, który pozwalałby na twierdzenie, że należy wszcząć postępowania nakierowane na podwyżki czynszów.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje.
Apelacja okazała się bezzasadna.
Skarżąca pełniła funkcję kuratora spadku, ustanawianego na podstawie art. 666 § 1 k.p.c., do czasu objęcia spadku
przez spadkobiercę. Z kuratelą tą jest ściśle powiązana kwestia czuwania przez Sąd nad całością spadku. Oznacza to,
że to Sąd, jako organ Skarbu Państwa, jest ustawowo zobowiązany do czuwania nad spadkiem nieobjętym, zaś kurator
spadku jest podmiotem działającym niejako na usługach Sądu, za pomocą którego, Sąd to swoje ustawowe zadanie
realizuje.
Jak stanowi przepis art. 178 § 1 k.r.o. w zakresie nieuregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie
kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych. W związku z
daleko idącym zróżnicowaniem rodzaju i funkcji kurateli ustawodawca, w myśl art. 178 § 2 k.r.o., daje pierwszeństwo
przepisom szczególnym, regulującym ustanowienie kuratora, a dopiero w braku tych przepisów nakazuje stosować
przepisy działu III k.r.o. Oznacza to, że dla ustanowienia i funkcjonowania kuratora stosuje się przepisy szczególne,
typowe dla poszczególnych rodzajów kurateli, które ilekroć pewną sferę działania kuratora kodyfikują, to wypierają
unormowania ogólne. Tak też jest w przypadku kuratora spadku, do zasadniczych zadań którego należy zarządzanie
majątkiem spadkowym pod nadzorem sądu spadku. Jak stanowi przepis art. 667 § 2 zd. 2 k.p.c. do sprawowania
zarządu stosuje się odpowiednio przepisy o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości.
Na podstawie przytoczonych przepisów stwierdzić należy, że przewidują one aktywną rolę kuratora, zmierzającą
przede wszystkim do zachowania substancji spadku. Jednym z przejawów takiej działalności powinno być
podejmowanie czynności zmierzających do przeszkodzenia w objęciu nieruchomości wchodzącej w skład spadku
w posiadanie samoistne przez osoby trzecie, w tym przez współwłaściciela ponad jego udział, bowiem mogłoby to
prowadzić do zasiedzenia własności przedmiotu wchodzącego w skład spadku. Nie zasługuje przy tym na aprobatę
argumentacja, zgodnie z którą do czasu ewentualnego doręczenia kuratorowi wniosku o stwierdzenie zasiedzenia
sprawa taka nie może zawisnąć. Ze swej istoty zasiedzenie następuje z mocy ustawy, a następczo toczące się
postępowania i zapadłe w jego ramach orzeczenia ma charakter deklaratoryjny. Zatem bierność kuratora w tym
zakresie w oczywisty sposób naraża majątek spadkowy na uszczerbek. Słusznie również Sąd Rejonowy uznał, że do
obowiązków kuratora należy dążenie do maksymalizacji pożytków przynoszonych przez majątek spadkowy, co w
przedmiotowej sprawie sprowadzałoby się do dążenia o maksymalizację stawek czynszu. Brak działań w tym zakresie
nie może być usprawiedliwiony tym, że nieruchomością przy ul. (...) w K. zarządza współwłaściciel Gmina (...)K..
Kurator bowiem w razie braku porozumienia powinien wykorzystać możliwości, jakie dają przepisy o współwłasności
w razie braku porozumienia ze współwłaścicielem.
W niniejszej sprawie takiej aktywności kuratora zabrakło, co rzeczywiście naraża Sąd spadku na zarzut np.
dopuszczenia do objęcia nieruchomości w samoistne posiadanie przez współwłaściciela i może powodować w
przyszłości niejasności co do tego czy władanie nieruchomością przez Gminę mieściło się w ramach sprawowanego
zarządu własnym udziałem czy też objęcia nieruchomości w posiadanie samoistne również w zakresie udziału
wchodzącego w skład spadku.
Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.
SSO Weronika Oklejak
SSO Anna Nowak
SSO Ewa Krakowiak