Propozycja zmian w sposobie oceniania wypracowania

Propozycja zmian w sposobie oceniania wypracowania

TAJNIKI WARSZTATU
Propozycja zmian
w sposobie oceniania
wypracowania maturalnego
z języka polskiego
 Anna Matuszek
Zajęłam się opracowaniem nowego modelu oceniania dlatego, że obecny klucz godzi w obiektywizm. Obiektywny znaczy: bezstronny, wolny od
uprzedzeń, rzeczowy, odpowiadający rzeczywistości. Taka miała być nowa
matura – obiektywna.
Subiektywizm oceny stał się jednym z naj­
istotniejszych powodów, dla których stara
matura straciła sens. Istniejący wówczas sys­
tem wewnętrznego sprawdzania sprzyjał ko­
rupcji, a ponadto uniemożliwiał porówny­
walność ocen między szkołami. Pracujący
w tym systemie nauczyciel, przy całej swojej
chęci do bezstronności, nie mógł być w peł­
ni obiektywny – oceny stawiał kierując się
poziomem swojej szkoły i własnym poczu­
ciem sprawiedliwości.
Nowa matura stworzyła wprawdzie sys­
tem, przy pomocy którego pomiar w skali
kraju jest możliwy, jednak narzędzia, którymi
się on posługuje, dalekie są od doskonałości.
Cóż z tego, że jednakowo mierzymy po­
ziom abiturientów w Nowej Soli, Warszawie
czy Kłaju, skoro mierzymy nieobiektywnie
i po prostu – źle? Kłopot w tym, że tworząc
klucz, pytaliśmy: „jak?”, ale chyba niezbyt
wnikliwie pytaliśmy: „po co?”.
Porozmawiajmy o pytaniu kluczowym –
„po co?”.
Oto najczęściej padające odpowiedzi:
• po pierwsze, po to, by umożliwić szkołom
wyższym nabór, według zasady – przyj­
34
mujemy najlepszych, to jest tych, którzy
zdobyli największą liczbę punktów;
• po drugie, by sprawdzić, które szkoły uczą
najefektywniej;
• po trzecie, by umożliwić abiturientom, któ­
rzy nie będą kształcili się na wyższych uczel­
niach, wykazanie się pewnym cenzusem.
Pytanie „po co?” należy jednak zadać kie­
rując się nie tylko potrzebami instytucji i pań­
stwa, ale także potrzebami i niezbywalnymi
prawami obywateli, którzy to państwo two­
rzą. Otóż ci obywatele na pytanie „po co?”
chcieliby uzyskać jasną odpowiedź, w brzmie­
niu:
• po pierwsze, by najlepszy abiturient miał
możność uzyskania miejsca na wybranej
przez siebie uczelni;
• po drugie, by system kształcenia, w skali
kraju ujednolicony (sprawiedliwy), dawał
podobną i w miarę potrzeb coraz lepszą
ofertę kształcenia, czego weryfikacja po­
winna się dokonywać przez wyniki egza­
minu maturalnego.
Niby intencje tożsame, ale niezupełnie.
Obecny klucz wręcz uniemożliwia roze­
znanie, kto jest najlepszy: uśrednia oceny,
polonistyka
TAJNIKI WARSZTATU
a to oznacza, że uczelnie przyjmują tych, któ­
rzy co prawda uzyskali najwięcej punktów
za maturę, ale niekoniecznie są najlepsi. Złe
mierzenie, jak i obowiązująca podstawa prog­
ramowa mogą sprzyjać uczeniu pod wadliwy
system (pod maturę, czyli – pod schemat).
Zasada ograniczonego zaufania prowadzi nas
do tego, że w humanistyce coraz mniej myś­
limy, coraz więcej liczymy i, niestety, może­
my się przeliczyć.
Praca z tekstem wydaje się wspaniałą ideą
nowej matury – wymaga od młodego czło­
wieka wiedzy, umiejętności i samodzielnego
myślenia, daje też możliwość zaprezentowa­
nia dojrzałych, samodzielnych sądów. Jednak
to wszystko jest możliwe pod warunkiem, że
system oceniania sprawiedliwie to zweryfi­
kuje. Czy tak się dzieje?
Dla mnie, wieloletniego nauczyciela-prak­
tyka, obecny klucz jest nie do zaakceptowa­
nia i widzę, do czego prowadzi już w drugim
roku pracy z młodzieżą. Dostrzegam, jak łat­
wo sprzyja szablonowości, schematyzuje spo­
sób myślenia i wartościowania oraz jak pod­
dajemy się temu zjawisku dla doraźnej
koniunkturalnej korzyści (dobrego wyniku
na maturze).
Nie mogąc przejść obok tego faktu obo­
jętnie, chciałabym pokazać jedną z dróg wyj­
ścia, tę najłatwiejszą. Jeśli musimy sprawdzać
pracę według modelu, to przynajmniej
zmieńmy go tak, by zminimalizował niepo­
żądane zjawiska i nie uderzał w obiektywizm,
o który przecież wszystkim nam chodzi. Po­
niżej przedstawiam swoją propozycję zmian.
Nie uważam jej za gotowy projekt, ale moż­
liwą ścieżkę myślenia, którą pragnęłabym
poddać pod dyskusję.
Pracę rozpoczęłam od cofnięcia się do po­
czątków programu „Nowa Matura”, kiedy
to zespoły metodyków i nauczycieli trudziły
się nad stworzeniem obiektywnych, ujedno­
liconych kryteriów oceniania (CKE i OKE
jeszcze nie istniały). Owoce tych wysiłków
– podobne w całym kraju, choć powstające
niezależnie od siebie – posłużyły mi jako
punkt wyjścia.
Przy układaniu modelu kierowałam się
tym, aby:
1. dać możliwość zdania matury uczniom
słabym, ale przy minimalnej liczbie uzys­
kanych punktów;
2. dać możliwość uczniom ambitnym i myś­
lącym, choć niekoniecznie zdającym język
polski na poziomie rozszerzonym, wyka­
zania się umiejętnościami, zainteresowa­
niami i sprawnością intelektualną, które
zostaną odpowiednio nagrodzone;
3. stworzyć taki model oceniania, który za­
znaczy różnicę między uczniem słabym,
średnim i nieprzeciętnym – tak, by dać
uczelniom dobre narzędzie weryfikacji
i by zostało spełnione kryterium spra­
wiedliwości.
Proponowane kryteria oceniania
(poziom podstawowy) – dotyczące
pisania własnego tekstu w związku
z tekstem literackim
Rozwinięcie tematu
(maksymalnie można uzyskać 25 punktów)
I. Oceniamy sposób wyczerpania tematu
w odniesieniu do podanego tekstu lub
fragmentu tekstu (0 – 3 – 5 – 7):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę na inny temat lub nie spełnia
kryteriów wymaganych na 3 punkty.
3 punkty otrzymuje abiturient, który:
• odczytuje podany tekst na poziomie
znaczeń dosłownych, streszcza podany
tekst, ubogi komentarz odnosi tylko
do części utworu lub też częściowo
błędnie komentuje utwór;
• posługuje się stereotypowymi sądami,
jednakże mającymi związek z proble­
matyką podanego tekstu;
• popełnia nieliczne błędy rzeczowe.
5 punktów otrzymuje abiturient, który:
• rozumie przesłanie utworu na pozio­
mie podstawowym, poprawnie ko­
mentuje cały tekst;
• odwołuje się do tekstu przy formuło­
waniu sądów, wykazuje się samodziel­
7/2006
35
TAJNIKI WARSZTATU
nością myślenia, potrafi argumento­
wać;
• popełnił najwyżej jeden błąd rzeczo­
wy.
7 punktów otrzymuje abiturient, który:
• wykazał się pogłębioną interpretacją
podanego tekstu;
• wykazał się samodzielnością myślenia
i wartościowania;
• zachował poprawność merytoryczną.
II.Oceniamy odniesienie do całości lektury,
z której pochodzi fragment, lub do innego
tekstu, do którego omówienia zobowią­
zuje temat (0 – 3 – 5 –7):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę o innym utworze niż żądany
w temacie lub nie spełnia kryteriów wy­
maganych na 3 punkty.
3 punkty otrzymuje abiturient, który:
• umie odnaleźć związek (zależność)
między podanym fragmentem a całoś­
cią tekstu lub innym tekstem żądanym
w temacie;
• rozumie ogólne przesłanie utworu
(utworów);
• odnajduje podobieństwa (różnice),
choć materiał, na który się powołuje,
niekoniecznie jest najbardziej repre­
zentatywny.
5 punktów otrzymuje abiturient, który:
• umie odnaleźć związki (zależności)
między podanym fragmentem a cało­
ścią tekstu lub drugim tekstem żąda­
nym w temacie;
• rozumie problematykę utworu (utwo­
rów) i sens jej prezentacji;
• odnajduje podobieństwa (różnice),
a ma­teriał, na który się powołuje, jest
reprezentatywny.
7 punktów otrzymuje abiturient, który:
• świadomie, stosując przyjęte przez sie­
bie kryterium, odnajduje związki (za­
leżności) między podanym fragmen­
tem a całością tekstu lub drugim
tekstem żądanym w temacie;
36
• rozumie problematykę utworu (utwo­
rów) i sens jej prezentacji;
• odnajduje podobieństwa (różnice);
materiał, na który się powołuje, jest
bogaty i reprezentatywny.
III. Oceniamy konteksty literackie, kultu­
rowe, historyczne etc., do których od­
niósł się abiturient, jak również dodat­
kowe walory pracy, na przykład celowe
odwołanie się do materiału pozalekturo­
wego (0 – 3 – 5):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę na inny temat lub nie spełnia
kryteriów wymaganych na 3 punkty.
3 punkty otrzymuje abiturient, który:
• umie odnieść omawiany tekst (teksty)
do określonej epoki i panującej wów­
czas ideologii;
• w sposób uzasadniony powołuje się na
jakikolwiek kontekst nasuwający się
w związku z tematem.
5 punktów otrzymuje abiturient, który:
• umie odnieść omawiany tekst (teksty)
do określonej epoki i panującej wów­
czas ideologii;
• w sposób uzasadniony powołuje się na
konteksty nasuwające się w związku
z tematem;
• jego erudycja wykracza poza utwory
z podstawy programowej dla poziomu
podstawowego.
IV. Oceniamy wnioski płynące z całego wy­
wodu, dojrzałość wartościowania, kryty­
cyzm myślenia, śmiałość argumentacji
(0 – 2 – 4 – 6):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę na inny temat lub nie spełnia
kryteriów wymaganych na 2 punkty.
2 punkty otrzymuje abiturient, który:
• podał wnioski niepełne lub nie w peł­
ni trafne, choć zgodne z wywodem i po­
danym tematem.
4 punkty otrzymuje abiturient, który:
• podał wnioski trafne, świadczące o peł­
nym zrozumieniu problemu;
polonistyka
TAJNIKI WARSZTATU
• wykazał się (nawet w niewielkim stop­
niu) samodzielnością wartościowania
i argumentowania.
6 punktów otrzymuje abiturient, który:
• podał wnioski pełne, trafne, świadczą­
ce pełnym zrozumieniu problemu;
• wykazał się krytycyzmem, samodziel­
nością wartościowania i śmiałością ar­
gumentowania.
KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę na inny temat lub nie spełnia
kryteriów wymaganych na 1 punkt.
1 punkt – dopuszczalna niewielka niespój­
ność między poszczególnymi fragmentami
pracy lub brak wstępu (zakończenia), dys­
proporcje pomiędzy poszczególnymi częś­
ciami pracy;
3 punkty – kompozycja logiczna, o właś­
ciwych proporcjach, zachowana spójność
między zdaniami i poszczególnymi częś­
ciami pracy;
5 punktów – kompozycja przemyślana,
funkcjonalna, podporządkowana założe­
niom pracy, spójna.
STYL I JĘZYK (maksymalnie 15 punktów):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę na inny temat lub nie spełnia
kryteriów wymaganych na 3 punkty.
3 punkty:
• styl na ogół jasny, wystarczająca leksy­
ka;
• język w całej pracy komunikatywny;
• dopuszczalne błędy składniowe, flek­
syjne, frazeologiczne, leksykalne.
5 punktów:
• styl poprawny, dopuszczalne usterki;
• dopuszczalne błędy składniowe, nie­
liczne błędy fleksyjne, frazeologiczne,
leksykalne.
8 punktów:
• styl poprawny, funkcjonalny, dopusz­
czalne nieliczne powtórzenia wyra­
zów;
• dopuszczalne pojedyncze błędy mają­
ce znamiona usterki: składniowe, flek­
syjne, frazeologiczne, leksykalne.
12 punktów:
• styl jasny, swobodny, funkcjonalny,
barwny; trafne stosowanie terminów,
bogate słownictwo, urozmaicona
skład­nia;
• zachowana poprawność fleksyjna, skład­
niowa, leksykalna i frazeologiczna.
15 punktów:
• styl jasny, funkcjonalny, barwny, indy­
widualny, o walorach literackich bądź
eseistycznych, wysoka sprawność języ­
kowa, bogate słownictwo, urozmai­co­
na składnia, świadome i trafne stoso­
wanie terminów;
• zachowana poprawność fleksyjna, skład­
niowa, leksykalna i frazeologiczna.
ZAPIS (maksymalnie 5 punktów):
0 punktów otrzymuje abiturient, który pi­
sze pracę na inny temat lub nie spełnia
kryteriów wymaganych na 1 punkt.
1 punkt:
• dopuszczalne najwyżej 3 błędy orto­
graficzne różnego stopnia (za jeden
błąd liczona błędnie zapamiętana re­
guła ortograficzna – na przykład zapis
partykuły „by”);
• dopuszczalne błędy interpunkcyjne,
nie zniekształcające jednak intencji au­
tora.
3 punkty:
• dopuszczalne dwa błędy ortograficzne
(w tym jeden pierwszego stopnia);
• dopuszczalne nieliczne błędy inter­
punkcyjne.
5 punktów:
• całkowita bezbłędność ortograficzna
i interpunkcyjna.
Razem za wypracowanie: 50 punktów.
Anna Matuszek – nauczycielka języka polskiego w VIII
Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie; członek Stowarzyszenia Innowatorów Edukacyjnych (Oddział
w Kra­kowie).
7/2006
37