docSprawozdanie analityczne
download 
Reklamacja Transkrypt
Sprawozdanie analityczne
Sprawozdanie analityczne z i spotkania PST ds. wysokiej efektywności przedsiębiorstw Od efektywnego podwykonawcy do innowacyjnego kreatora - czy zmiana ta jest możliwa i w jaki sposób polityka regionalna może ją stymulować? Stanisław Szultka Spis treści Streszczenie ................................................................................................ ................................ ........................................................ 2 Wnioski analityczne ................................................................................................ ................................ ............................................ 4 Notka metodyczna ................................................................................................ ................................ ........................................... 14 Załączniki ................................................................................................ ................................ .......................................................... 16 Gdańsk 2013 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Streszczenie Pomorskie przedsiębiorstwa w ostatnich latach niewątpliwie modernizowały się inwestując w maszyny, urządzenia, szkolenia pracowników czy – w mniejszym zakresie – nowe technologie w postaci „gotowych rozwiązań technologicznych” oraz prac badawczo-rozwojowych. rozwojowych. Realizując tę „strategię modernizacji” korzystały ze z środków pomocowych w postaci funduszy strukturalnych tudzież innego wsparcia publicznego. nego. Pomimo tych działań najnowsze badania (m.in. European Innovation Scoreboard czy raport nt. konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego) pokazują, że polska gospodarka (w tym zapewne i pomorska) traci dystans – w obszarze konkurowania rozwiązaniami mi o wysokiej wartości dodanej, opartych o nowe rozwiązania technologiczne, nowe modele biznesowe czy optymalizację metod zarządzania – już nie tylko do najbardziej rozwiniętych krajów świata (OECD), ale także do szybko rozwijających się krajów np. z Azji. Na poziomie regionalnym potwierdzeniem tego są wyniki prowadzonych cyklicznie badań Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego. Wyniki te pokazują, że wśród pomorskich małych mały i średnich przedsiębiorstw (MSP) w ostatnich latach spadała innowacyjność mierzona wprowadzeniem nowych produktów czy metod produkcji. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niewątpliwie kryzys gospodarczy, który dotknął najpierw kraje rozwinięte (w tym nasze kluczowe rynki eksportowe), a następnie przeniósł się do Polski i Pomorza. Przytoczone wyniki badań wskazują, że pomorskie przedsiębiorstwa na kryzys zareagowały ograniczeniem procesów inwestycyjnych, w szczególności opartych na większym ryzyku tj. inwestycji w innowacje. Z drugiej jednak strony ostatnie badanie (przeprowadzone w roku 2012) pokazuje, że pomorskie MSP (poza przedsiębiorstwami mikro) powoli zwiększają swą innowacyjność, ale zmiany te widać w obszarach miękkich tj. wprowadzanie zmian organizacyjnych, wchodzenie na nowe rynki czy rozwój kwalifikacji pracowników. Wyniki iki te wskazują, że duża część (co nie oznacza, że całość) całość regionalnych przedsiębiorstw swych strategii innowacyjnych poszukuje właśnie w obszarach miękkich (zarządzanie, organizacja, kapitał ludzki), a nie w rozwoju własnych własnych technologii czy inwestycjach w prace badawczo-rozwojowe. Rodzi to oczywiste wyzwania dla systemu wsparcia publicznego, który do tej pory - w dużej mierze nakierowany był na dystrybucję „grantów inwestycyjnych” do firm. Działania te pozwoliły niewątpliwie zmodernizować park maszynowy sporej części regionalnych przedsiębiorstw, przedsiębiorstw często jednak nie pozwoliły zbudować trwałej przewagi konkurencyjnej, a spowodowały sporo ujemnych efektów ubocznych takich jak: obniżenie kultury przedsiębiorczości, spadek efektywności realizowanych przedsięwzięć ięć inwestycyjnych, klientelizm czy wręcz w skrajnych przypadkach korupcja. Zmiany wsparcia publicznego powinny obejmować cztery ogólne kierunki. Pierwszy z nich dotyczy większego ukierunkowania unkowania na elementy miękkie tj. wiedza, kompetencje (pracowników i kadry zarządzającej), kultura innowacyjna przedsiębiorstwa, stymulowanie współpracy zarówno pomiędzy przedsiębiorstwami, jak i przedsiębiorstwami a sferą badawczo-naukową, badawczo naukową, edukacyjną edu czy szeroko rozumianym otoczeniem. Tego typu wsparcie wymaga niewątpliwie innych kompetencji czy innego systemu „dystrybucji wsparcia” – mniej biurokratycznego, bardziej elastycznego, elastycznego dopuszczającego ryzyko, czyli m.in. nieosiągnięcie zakładanych rezultatów, rezultatów a wreszcie szybszej i sprawniejszej oceny oraz rozliczania. 2 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Drugi kierunek unek zmian powinien dotyczyć wsparcia rozwoju innowacji opartych o nowe technologie, w tym nowe prace badawczo-rozwojowe. rozwojowe. Zmiany w tym zakresie powinny dotyczyć następujących obszarów: a) ściślejszego powiązania prac z potrzebami przedsiębiorstw – to przedsiębiorstwa przedsi powinny wyznaczać, a przynajmniej być aktywnie (i realnie) zaangażowane w proces definiowania realizowanych prac badawczych (a także rozbudowy infrastruktury badawczo-laboratoryjnej) badawczo finansowanych ze środków regionalnych; b) ukierunkowania wsparcia publicznego (regionalnego) na ograniczoną liczbę priorytetów p wynikających bądź z istniejących w regionie specjalizacji specjalizacji gospodarczych, bądź z wyraźnie zdefiniowanych potrzeb lub problemów, które przed nami stoją. W tym kontekście warto arto z pewnością wykorzystać doświadczenia (nie tylko te pozytywne) płynące z wdrażanej w regionie w ostatnich latach lata polityki klastrowej. Należy zdawać dawać sobie sprawę, że interwencja w tym obszarze jest obarczona bardzo dużym ryzykiem (ryzykiem nietrafienia w obszar lub ryzykiem ykiem tego, że inni nas wyprzedzą). Aby zminimalizować te ryzyka, kluczowy jest proces definiowania priorytetów. Proces ten musi od samego początku włączać wszystkich zainteresowanych aktorów, w szczególności podmioty gospodarcze, realizując w ten sposób postulat p tzw. entrepreneurial discovery, na który zwraca uwagę Komisja Europejska w odniesieniu do strategii inteligentnych specjalizacji. innowacyjności jest Trzecim zagadnieniem, które wydaje się istotne z punktu widzenia stymulowania innowacyjności, kapitał. Problemem m nie jest kapitał jako taki, ale kapitał, który będzie finansował przedsięwzięcia przedsięwz obarczone wyższym ryzykiem oraz wymagające dłuższego okresu zwrotu. W tym przypadku, niewątpliwie najbardziej efektywnym źródłem finansowania jest kapitał prywatny typu venture vent i seed capital, a także środki aniołów biznesu. Warto podkreślić, że teza o braku u finansowania nie wynika tylko z rzeczywistego braku dostępności tego typu finansowania, ale często z braku wiedzy i świadomości, a także obaw przedsiębiorców przed finansowaniem finansowaniem typu equity. Wreszcie z punktu widzenia rozwoju innowacyjnych przedsięwzięć kluczowe kluczowe jest nie tylko sam pomysł, technologia (produkt), finansowanie jego wdrożenia i komercjalizacji, ale także umiejętność jego sprzedaży, w tym sieć kontaktów biznesowych. wych. Z tego punktu widzenia wartość stanowią właśnie aniołowie biznesu,, którzy oprócz dostarczenia kapitału wnoszą również wiedzę odnośnie zarządzania, zarządzania a także nierzadko sieć kontaktów. rozwoju jest est kwestia otoczenia Czwartym obszarem, ważnym z punktu widzenia innowacyjnego rozwoju, regulacyjno-prawnego. prawnego. Jest ono istotne z kilku powodów – kosztów, które generuje (nadmierne ograniczenia biurokratyczne, ryzyko, ryzyk brak bezpieczeństwa ezpieczeństwa prawnego), a także braku efektywnej ochrony prawnej. W niektórych obszarach działalności działalno brak odpowiednich regulacji (standardów) ( może być barierą przed upowszechnieniem się innowacyjnych rozwiązań vide obecne problemy z energetyką odnawialną. Większość z regulacji prawnych możliwa jest do zmiany jedynie na poziomie centralnym, na który region gion ma ograniczone możliwości wpływu. Z drugiej jednak strony oprócz literalnych zapisów prawa liczy się również kultura jego stosowania, a to w dużej mierze zależy również od lokalnych pracowników administracji. 3 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wnioski analityczne Ostatnie badania pokazują, że krajowa gospodarka, w tym pomorska, na tle innych krajów rozwiniętych, alee także rozwijających się – jest coraz mniej innowacyjna. Polska zajmuje 41. miejsce pod względem konkurencyjności oraz 63. pod względem „rozwoju opartego o innowacje” w najnowszym globalnym raporcie rcie konkurencyjności 2012-2013 2012 opracowanym przez World Economic Econo Forum (WEF). W ubiegłorocznej edycji tego rankingu spadliśmy o dwa miejsca, plasując się również na 41. miejscu. Według raportu Innovation ion Union Scoreboard 2013 Polska znalazła się w najsłabszej grupie państw zwanych innowatorami o skromnych wynikach. Także regionalne badania prowadzone przez Pomorskie Obserwatorium Gospodarcze wskazują, że coraz mniejszy mniejszy odsetek przedsiębiorstw z sektora MSP podejmuje działalność innowacyjną. Działalność innowacyjna pomorskich mikroprzedsiębiorstw 80% 70% 60% 50% 40% 30% 2007 20% 2009 10% 2012 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań Pomorskiego Obserwatorium Obserwatorium Gospodarczego. 4 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Działalność innowacyjna pomorskich małych i średnich przedsiębiorstw 60% 50% 40% 30% 20% 10% 2007 0% 2009 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego. Gospodarczego W ostatnich latach wzmacnianie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw było jednym z priorytetów krajowej i regionalnej polityki gospodarczej. W ślad za tym ukierunkowane zostało dostępne wsparcie publiczne - w szczególności w ramach środków z funduszy strukturalnych. Znaczne środki publiczne zostały zainwestowane, zarówno w bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw (granty inwestycyjne, estycyjne, na B+R, szkolenia), wzmocnienie jednostek naukowych (infrastruktura, badania mające służyć gospodarce), jak również w rozbudowę infrastruktury otoczenia – m.in. budowę parków i inkubatorów technologicznych. Pomimo tych działań, istnieją znaczne dysproporcje między poszczególnymi państwami członkowskimi i regionami UE w dziedzinie innowacji oraz działalności d badawczo-rozwojowej a Pomorze omorze traci dystans do innych krajów. Coraz wyraźniej zaznaczające się regionalne zróżnicowanie w zakresie innowacji innowacji wymaga od regionalnych programów wsparcia lepszego dopasowania do potrzeb poszczególnych regionów. Jaka jest więc innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw i od czego zależy? Pomorskie przedsiębiorstwa są bardzo zróżnicowane zarówno w odniesieniu do potencjału pote innowacyjnego (zasobów, umiejętności i chęci/potrzeby do wdrażania innowacyjnych rozwiązań), rozwiązań) jak również pod względem zapotrzebowania na ewentualne wsparcie publiczne w obszarze innowacji. Główne osie zróżnicowania wyglądają następująco: 5 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Innym podziałem pomorskich przedsiębiorstw są modele przedsiębiorczości innowacyjnej wyróżnione przez prof. Przemysława Kulawczuka1: Model poddostawczy – polega na dostarczaniu półproduktów i usług do produkcji wyrobów końcowych Model outsourcingowy (np. centra usług finansowych, centra B+R) – polega na dostarczeniu usług, które obniżą koszty dużego przedsiębiorstwa Model oparty na zarządzaniu łańcuchem wartości (np. LPP) – polega na rozkooperowaniu tworzenia wartości w skali globalnej, z zachowaniem kontroli kontroli nad procesem biznesowym Model produkcji masowej (np. Lotos) – produkcja produktu, na który istnieje duże zapotrzebowanie i duża konkurencja cenowa Model produkcji wyspecjalizowanej (produkcja jachtów, wyposażenia morskiego) – oparty na produkcji wyrobów specjalistycznych o dużej wartości dodanej Model oparty na eksploatacji marki (np. Gino Rossi, Ziaja, Oceanic) – produkcja produktu masowego wspartego wylansowaną marką Model przedsiębiorczości siębiorczości informatycznej – tworzenie oprogramowania na potrzeby biznesu i instytucji, z bardzo dużą zależnością na Pomorzu od zamówień publicznych Nowa przedsiębiorczość morska – odbudowujący się segment produkcji stoczniowej, nowe usługi portowe, nowe usługi logistyczne, rozbudowujące się sektory morskie w tym eksploatacji morza 1 Jakościowa ocena stanu rozwoju przedsiębiorczości innowacyjnej na Pomorzu. Jak zdynamizować rozwój branż innowacyjnych?, Kulawczuk P., ekspertyza eksperty przygotowana na posiedzenie PST 6 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zaczątkowa przedsiębiorczość w europejskich priorytetach badawczych (biotechnologia, nanotechnologia itp) – działania na małą skalę w dziedzinach uznanych za ważne przez UE Głównymi wnymi obszarami problemowymi zidentyfikowanymi na podstawie podstawie zebranych materiałów są: 1) Finansowanie Pomorskie przedsiębiorstwa są w relatywnie niskim stopniu zależne ne od finansowania bankowego. Swój rozwój finansują ują najczęściej ze środków własnych. Ma to swoje dobre strony m.in. ograniczone ryzyko na wstrząsy i zawirowania na rynkach finansowych, ale i złe – ograniczony potencjał inwestycyjny. Przedsiębiorstwa pomorskie często sygnalizują trudny trud dostęp do finansowania. finansowania Jak wskazują, banki niechętnie finansują innowacyjne projekty obciążone wysokim ryzykiem, ryz a także przedsiębiorstwa, które mają sezonowe zyski. Między innymi z tego powodu w ostatnich latach istotnym źródłem finansowania rozwoju przedsiębiorstw było wsparcie publiczne w tym w szczególności w postaci bezzwrotnych instrumentów tj. dotacji inwestycyjnych. Niestety obok efektów w postaci modernizacji parku maszynowego wego pomorskich przedsiębiorstw, przedsiębiorstw instrumenty te powodują szereg negatywnych efektów ubocznych. Mechanizm dotacji dla przedsiębiorstw prowadzi do osłabienia kultury przedsiębiorczości. Dotacje przeznaczane są na przedsięwzięcia nie do końca przemyślane co obniża o ich rentowność. Obecny system wsparcia jest również demotywacyjny - powoduje zniechęcenie i brak wiary w siebie, ponieważ bardzo wiele projektów jest odrzucanych. odrzucanych. Wśród innych negatywnych efektów można wskazać: korupcjogenność, rozrost biurokracji, biurokracji niszczenie kapitału społecznego (rodzą się podejrzenia o uzyskanie dotacji dzięki koneksjom), niegospodarność czy wzmocnienie postaw klientystycznych2. Wyniki badań przeprowadzone w Dolinie Krzemowej przez Booz & Company pokazują, że nie ma zależności pomiędzy ędzy wielkością nakładów na inwestycje a finansowymi miernikami efektów. efektów 3 W rzeczywistości, o uzyskanych efektach, nie decyduje wielkość nakładów finansowych, lecz to w jaki sposób je wydatkujemy i na jakie działania przeznaczamy. prz 2 Jak wspierać innowacyjność?? Doświadczenia i Przyszłość, Przyszło Paweł J. Dąbrowski, browski, ekspertyza przygotowana na posiedzenie PST 3 Tamże. 7 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rekomendacje • Ukierunkowanie wsparcia na projekty charakteryzujące się wysokim ryzykiem. ryzykiem Potrzebne są narzędzia, które uwzględniają element zmienności i zysk w długoletniej perspektywie. • Zróżnicowanie różnicowanie instrumentów finansowania w zależności od rodzaju projektu (innowacyjny/nieinnowacyjny), ny/nieinnowacyjny), etapu rozwoju firmy i jej wielkości. Zwrotne instrumenty finansowe powinny być stosowane dla prostych projektów inwestycyjnych, zaś granty powinny być zarezerwowane wyłącznie dla projektów o wysokim potencjalne innowacyjnym i obarczonych h wysokim ryzykiem, gdyż tego rodzaju inwestycje mogą mieć trudności z uzyskaniem finansowania zwrotnego. zwrotnego • Polityka regionalna powinna stymulować rozwój i uzupełniać finansowanie komercyjne tj.: fundusze typu seed capital, venture capital czy sieci aniołów biznesu. Instrumenty zwrotne mają taką zaletę, że rozkładają odpowiedzialność na wszystkie strony uczestniczące w przedsięwzięciu i nakładają na przedsiębiorcę obowiązek uważniejszego definiowania ryzyka. Zapewniają także trwałość inwestycji, ponieważ głównym głównym kryterium przy ocenie jest rachunek ekonomiczny. • Ograniczenie stosowania instrumentów bezzwrotnych, ze względu na przytoczone wcześniej negatywne efekty uboczne. uboczne Inspiracje, pomysły: • powołanie regionalnego banku rozwojowego, który dałby przykład innym bankom, stanowiłoby impuls do zmiany relacji z przedsiębiorcami. • rozpowszechnienie idei crowdfundingu • utworzenie funduszu, odpowiednika „Community Development Venture Capital”, który inwestowałby w projekty tworzące miejsca pracy 2) Edukacja W województwie pomorskim mamy do czynienia z niskim n poziomem wiedzy wśród części przedsiębiorców. Dotyczy to w dużej części małych i średnich przedsiębiorstw, które powstały na początkach transformacji czy małych przedsiębiorstw działających w branżach tradycyjnych. Brak wiedzy i świadomości nt. instrumentów finansowych przekłada się na strach przed zaciąganiem kredytów. Badania pokazują, że 70% z nich nie rozumie dźwigni finansowej, fin dlatego też boją się korzystać z kredytów i pożyczek. pożyczek Wynika stąd niska iska zależność od finansowania bankowego polskich, jak i pomorskich przedsiębiorstw, która z jednej strony oznacza, że restrykcje bankowe niewiele im przeszkodzą; z drugiej zaś jest sygnałem, że firmy nie korzystają z dodatkowego kapitału na rozwój. Warto podkreślić, że dostępne dziś szkolenia tego typu często nie spełniają swego zadania nie tylko z uwagi na niską jakość, ale też brak bardziej indywidualnego podejścia do potrzeb i uwarunkowań pomorskich przedsiębiorstw. przedsiębio 8 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dla skutecznego uruchomienia firmy potrzebne są trzy istotnie różne funkcje – związane z tym umiejętności, profile osobowości i sposoby działania. Te trzy funkcje to: • produkt • marketing • finanse FUNKCJA PRODUKTOWA SPRZEDAŻ FUNKCJA PRODUKTOWA FINANSE Przedsiębiorca może być dobry w dwóch obszarach – i produktu i marketingu, lub produktu i finansów. W oparciu o wieloletnią praktykę można stwierdzić, że nie ma osób, które byłyby równie dobrze predestynowane do zajmowania się marketingiem i finansami. (Pierwsza funkcja wymaga bowiem osobowości ekstrawertycznej, komunikatywnej, a druga introwertycznej i refleksyjnej.) Dlatego przedsiębiorca potrzebuje dobrać sobie dwie lub trzy osoby o komplementarnych komplementarnych pasjach i kompetencjach. Źródło: Jak wspierać innowacyjność? Doświadczenia i Przyszłość, Paweł J. Dąbrowski, ekspertyza przygotowana na posiedzenie PST, s. 8 Rekomendacje: • Mentoring i coaching dla innowacyjnych startupów ze strony doświadczonych osób posiadających kontakty w otoczeniu. W przypadku początkujących przedsiębiorców rolę mentorów mogliby pełnić aniołowie biznesu. Łączą oni w sobie zarówno kapitał finansowy, jak i społeczny (kontakty), a także posiadają szeroką wiedzę oraz doświadczenie. • Wzrost wiedzy i umiejętności przedsiębiorców, przedsiębiorców, w szczególności słabiej rozwiniętych przedsiębiorstw, tradycyjnych, mniejszych. Tego typu firmy potrzebują szkoleń z zakresu zarządzania przedsiębiorstwem, przedsiębiorstwem źródeł i instrumentów finansowania sowania zewnętrznego, wymagań rynków zagranicznych. • Wzrost jakości i efektywności szkoleń poprzez bardziej indywidualne i praktyczne podejście do edukacji przedsiębiorców i pracowników. Niezbędne jest zapewnienie z jednej strony wysokiej jakości szkoleń, eń, w tym opartych o najnowsze doświadczenia krajowe i zagraniczne, zagraniczne a z drugiej uwzględniających regionalną specyfikę (poziom rozwoju pomorskich przedsiębiorstw). 9 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • W dłuższym okresie niezbędne są zmiany w całym systemie edukacji. Szkoły, począwszy od szkół podstawowych, dstawowych, powinny pomóc uczniom znajdować i rozwijać zainteresowania oraz pasje, dbając o to, by nie zabijać naturalnego krytycyzmu ani twórczych predyspozycji. predyspozycji Należałoby upodmiotowić dmiotowić uczniów i nauczycieli; dzieciom dzieciom trzeba pozwolić się ubrudzić, młodzieży ży pomóc odkrywać pasję, studentów nauczyć rozwiązywać problemy, a pracowników nauczyć wykorzystywać ich wiedzę. wiedzę Inspiracje, pomysły: organizowanie staży, zagranicznych wizyt studyjnych, studyjnych przedstawianie dobrych praktyk wykorzystanie narzędzi kooperacyjnych (pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami oraz uczelniami i przedsiębiorstwami) i realizowanie wspólnych projektów. Należy wypychać firmy do działań na arenie międzynarodowej i umożliwiać im wspólne realizowanie przedsięwzięć we współpracy z partnerami partnerami zagranicznymi. Zalet jest bardzo wiele – firmy uczą się tego, jak współpracować, jak wygląda kultura pracy, jak wygląda poszanowanie relacji i jakie innowacje wdrażane są na świecie stworzenie regionalnego newslettera (na wzór Harvard Business Review) Revie opisującego problemy pomorskich firm realizacja serii „Warsztatów Poszukiwań” dla spin-off/spin spin out – dla przedsiębiorstw. Warsztaty takie, bazujące na połączeniu technik twórczego myślenia z metodami strategicznego marketingu mogą wyzwolić twórczy potencjał potencjał pracowników, a przez to umożliwiają wygenerowanie nowych, produktów i identyfikację nowych rynków 3) Regulacje prawne Otoczenie prawne, w którym funkcjonują polskie, a także pomorskie przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa nie jest dlaa nich przyjazne. Cechuje je nadmierna n biurokratyzacja, skomplikowane regulacje prawne wprowadzające element niepewności i ryzyka oraz nieskuteczna egzekucja prawa. prawa Przedsiębiorcy wskazują, że obowiązujące uregulowania są niejednoznaczne, niestabilne i opresyjne. Skomplikowane proceduryy pozyskania funduszy europejskich często zniechęcają potencjalnych beneficjentów do aplikowania o środki. Z kolei brak odpowiednich regulacji (standardów) w niektórych obszarach działalności może być barierą przed upowszechnieniem się innowacyjnych rozwiązań zań np. energetyka odnawialna. Trudno jest konkurować polskim firmom na arenie międzynarodowej, na której panują korzystniejsze warunki tj.: niskie koszty uzyskania przychodu, zychodu, jasny system podatkowy oraz elastyczne formy zatrudnienia. Duża część uwarunkowań prawnych zależy od administracji na poziomie centralnym, centralnym na które region nie ma wpływu. Jednak często nie jest to kwestia kwestia samych regulacji, lecz sposobu ich stosowania oraz nastawienia urzędników. W takim przypadku nie wystarczy starczy wprowadzenie przemyślanych, przejrzystych tych i uporządkowanych regulacji prawnych, potrzebna jest także konsekwencja w ich wdrażaniu. 10 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rekomendacje: • Samoograniczenie amoograniczenie się instytucji – ograniczenie biurokracji,, likwidacja zbędnych procedur; procedur uwolnienie wolnienie obszarów dla aktywności aktyw komercyjnej i społecznej – korzystanie z potencjału organizacji pozarządowych i innych organizacji zrzeszających przedsiębiorców, a także firm prywatnych • Przyjaźniejsza rzyjaźniejsza administracja – szkolenia dla urzędników, podniesienie ich świadomości i zmiana nastawienia astawienia na bardziej życzliwe 4) Współpraca W regionie zauważalny jest brak współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, a także przedsiębiorców z naukowcami. W ich relacjach dominuje brak wzajemnego zaufania. Głównym problemem jest to, że przedsiębiorcy nie myślą w kategorii powiązań gospodarczych, lecz raczej o tym, aby być samowystarczalnym i niezależnym. Na Pomorzu mamy tzw. firmy-lokomotywy fi lokomotywy jak Lotos, Energaa czy Intel, które nie potrzebują kooperacji. Na Pomorzu funkcjonuje kilka klastrów (z których najefektywniej fektywniej działa Pomorski Klaster ICT Interizon oraz mniejsze, którym brakuje reprezentatywności), których nie należy traktować jako jednolitej grupy. Na świecie istnieje wiele modeli klastrów, które przez lata ewoluowały. Jedne swój sukces opierają na osiąganiu konkretnych korzyści, inne – na czynnikach związanych głównie z integracją środowiska. Modele te mają odmienny horyzont czasowy i rządzą się innymi prawami. Rekomendacje: • Większe ukierunkowanie uczelni na potrzeby regionalnej gospodarki i wyzwań regionalnych. Szkoły wyższe powinny wdrażać ideę „community engagement” – zaangażowania społecznego w rozwiązywanie lokalnych (czy regionalnych) problemów i wdrożenia mechanizmów, w których ch uczelnie pracują dla firm, dla środowiska i pozyskują środki dzięki rozwiązywaniu problemów rzeczywistej gospodarki i społeczeństwa. • Zmiana roli samorządu w kierunku funkcji animatora, a nie dystrybutora. dystrybutora Samorząd powinien być kreatorem synergii, a nie redystrybutorem dóbr. Powinien owinien skupić się na pokazywaniu konkretnych korzyści rzyści płynących ze współpracy, a także stymulować dialog pomiędzy dużymi i małymi oraz wspierać budowę kooperacji wokół dużych, zapewnić neutralną platformę dialogu i współpracy. ybucja środków finansowych na naukę i badania poprzez przedsiębiorstwa. W ten • Dystrybucja sposób potrzeby badawcze byłyby determinowane przez przedsiębiorstwa (czy też klastry i inteligentne specjalizacje), specjalizacje), a innowacje naukowców odpowiadałby na rzeczywiste potrzeby biznesu. • Wspieranie spieranie istniejących w regionie partnerstw np. klastrów kluczowych; kluczowych nawiązywanie nieformalnych kontaktów, integracja środowiska naukowców i biznesmenów, biznesmenów na wzór czwartkowych spotkań biznesmenów z naukowcami z regionu Cambridge. Cambridge 5) Regionalne priorytety riorytety rozwojowe (inteligentne specjalizacje, klastry kluczowe) 11 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Od 2009 roku w województwie pomorskim wdrażana jest polityka wspierania rozwoju klastrów kluczowych. Klastry kluczowe – zgodnie z założeniami – miały zbudować partnerstwo pomiędzy biznesem, nauką i administracją w obszarach, w których region pomorski dysponuje największym najwięk potencjałem. W przeprowadzonym konkursie na klastry kluczowe zostały wybrane trzy, które de facto były pewnymi priorytetami polityki regionalnej w zakresie wsparcia publicznego. publicznego Istota stota klastrów (rozumianych jako skupiska, a nie sformalizowane inicjatywy inicjaty klastrowe) i inteligentnych specjalizacji jest zbliżona – leży w zaangażowaniu aktorów, nie zaś w wyborze specjalizacji. Najważniejszym elementem w obu przypadkach jest proces mobilizacji i włączania kluczowych aktorów do tego procesu. procesu Istotą nie jest określenie kreślenie branż, tylko proces definiowania potrzeb i wzajemnego rozumienia się oraz odnajdywania partnerów biznesowych czy naukowych. Komisja Europejska jako warunek uzyskania wsparcia na badania i innowacje nie wymaga wskazania ex-ante ante określonych specjalizacji. specjalizacji. Wymaga jedynie wypracowania i przyjęcia strategii inteligentnej specjalizacji, której realizacja ma służyć stymulowaniu rozwoju specyficznych dla danego regionu inteligentnych specjalizacji. Tym samym inteligentne specjalizacje mogą być określone ex post. Zgodnie z aktualnym projektem Regionalnego Programu Strategicznego Rozwój Gospodarczy, inteligentne specjalizacje mają być identyfikowane w ramach dwustopniowego procesu analitycznoanalityczno konsultacyjnego już „na wejściu””.4 Rekomendacje: • Jedną z osi priorytetyzacji regionalnej polityki rozwojowej powinna być zapisana w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego zasada inteligentnej specjalizacji, która przewiduje uruchomienie mechanizmu identyfikacji i weryfikacji specjalizacji o największym potencjale rozwoju, decydujących o przyszłej pozycji konkurencyjnej regionu. • Kluczowy jest proces! Kluczowe dla dobrego zdefiniowania regionalnych priorytetów i następnie efektywnego wykorzystania wsparcia publicznego na ich rozwój jest inkuluzywny i otwarty proces. Niezbędne jest zaangażowanie w proces identyfikacji inteligentnych specjalizacji przedsiębiorstw, przedsiębiorstw nie tylko tych, które funkcjonują w zorganizowanych partnerstwach (np. inicjatywach klastrowych), ale też innych kluczowych dla danej specjalizacji aktorów np. p. Intel dla specjalizacji w obszarze ICT, ICT czy Energa w obszarze energetyki. Z tego punktu widzenia ważne jest aby z jednej strony zapewnić wiarygodność procesu, a z drugiej zapewnić odpowiednie bodźce do przyciągnięcia realnych aktorów ze sfery gospodarki,, nauki i otoczenia oraz zaangażować ich w proces definiowania wyzwań i określania priorytetów rozwojowych tzw. entrepreneurial discovery. Doświadczenia międzynarodowe pokazują, że jedną z opcji na zapewnienie mobilizacji aktorów i uruchomienie oddolnego procesu entrepreneurial discovery może być przyjęcie metody konkursowej w wyborze inteligentnych specjalizacji. • Zapewnienie wiarygodności polityki polityki publicznej w obszarze określenia priorytetów rozwojowych. Wymaga to pewnej kontynuacji dotychczasowej polityki klastrowej lub jej ewolucji i wkomponowania w nowe ramy, zachowując dotychczas podjęte zobowiązania. Analiza naliza regionalnych dokumentów strategicznych strategicznych (będących częściowo c w fazie opracowywania) nie wskazuje, żeby obowiązująca dotychczas polityka klastrowa miała być 4 RPS RG, s. 19 12 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kontynuowana co rodzi ryzyko braku ciągłości w tym obszarze. obszarze Jedną z propozycji na ewolucyjne włączenie instrumentu „klastrów kluczowych” kluczowych” w proces tworzenia strategii inteligentnej specjalizacji jest wykorzystanie klastrów do uruchomienia oddolnego procesu budowy partnerstwa oraz identyfikacji wyzwań i priorytetów rozwojowych w kluczowych dla regionu specjalizacjach. Zgodnie z RIS3 Guide polityka klastrowa może mieć istotne znaczenie dla formułowania i realizacji strategii inteligentnej specjalizacji. Może wspomagać proces definiowania przyszłościowych specjalizacji (klastrów) bazując na konkursach i procesach oddolnych (bottom-up). up). Pozytywne efekty w zakresie mobilizacji obrazują wyniki zagranicznych programów klastrowych. Francuski program Pole de Competitivite obejmuje 7,2 tys. firm zatrudniających ok. 760 tys. pracowników. Przeciętna liczba członków klastra na koniec 2011 r. r wyniosła 187, co oznacza wzrost o 50% od roku 2008. W 13 rundach udostępniania środków na B+R sfinansowano 1.115 wspólnych projektów badawczo-rozwojowych, badawczo rozwojowych, których łączny budżet wyniósł 5,2 mld euro (przy wkładzie publicznym na poziomie 2 mld euro). W projektach pro tych zaangażowanych było 15 tys. naukowców i badaczy. W ramach szwedzkiego programu Vinnvaxt udało zaangażować się łącznie ok. 1700 firm (w tym ponad 600 aktywnych). W wyniku realizacji tego programu powstały nowe produkty (281), usługi (151), prototypy prototypy (302), procesy (150), publikacje naukowe (1250), patenty (152), start-up’y up’y (197) i inwestycje rozwojowe (90). Z kolei niemiecki program Spitzencluster wygenerował na koniec 2012 r. ponad 800 wspólnych projektów badawczo-rozwojowych badawczo angażujących ok.. 260 instytucji badawczych i ponad 220 małych i średnich przedsiębiorstw (SME’s). Źródło: Definiowanie i rozwijanie inteligentnych specjalizacji – wnioski z dobrych praktyk w zakresie polityk klastrowych,, Dzierżanowski M., ekspertyza przygotowana na posiedzenie PST 13 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Notka metodyczna Niniejsze sprawozdaniee analityczne zawiera wnioski i rekomendacje dotyczące dwóch zagadnień: 1. (Nie) Innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw – jakie lekcje płyną z dotychczasowej polityki stymulowania rozwoju? 2. Wybór specjalizacji czy zaangażowanie aktorów – gdzie leży istota inteligentnych specjalizacji? Wnioski zostały wypracowane na podstawie: 1. Dyskusji na spotkaniu PST ds. wysokiej efektywności przedsiębiorstw, które odbyło się 21 maja 2013 3 r. i w którym udział wzięły 34 osoby tj.: Budkiewicz Henryka, Kancelaria Podatkowa, Chodorowski Paweł, Starostwo Powiatowe Bytów, Bytów Ciechowicz Piotr, Agencja Rozwoju Pomorza, Dąbrowski Paweł J., Kreatywne Strategie, Strategie Dzierżanowski Maciej, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Rynkową Kozik-Wilczewska Wilczewska Edyta, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Pomorskie Faleńczyk Marcin, Agencja Rozwoju Pomorza, Pomorza Grabowska Martyna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Granoszewska-Babiańska Granoszewska Babiańska Dorota, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Halbryt Sławomir, Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza, Horbacz Mirosław, Business Bu Mind Sp. z o.o., Kulas Łukasz, Interizon - Pomorski Klaster ICT, Kulawczuk Przemysław, Uniwersytet Gdański, Gdański Kunc Lech, Lech Pomorski Związek Pracodawców "Lewiatan", "Lewiatan" Leśniak Stanisław,, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, Miazga Leszek, Regionalna Izba I Gospodarcza Pomorza, Mykowski Jarosław, Jarosław Oficyna Pomorska Jarosław Mykowski, Mykowski Oberbek Joanna, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Protasiuk Adam, Adam Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza, Rac Beata, Beata Regionalne Towarzystwo Inwestycyjne S.A., Sarnowski Krzysztof, Akademia Morska w Gdyni, Gdyni Siwak Kamila, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Pomorskiego Skrzeszewska Katarzyna, Katarzyna Akademia Morska w Gdyni, Gdyni, Szafran Wojciech, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Szordykowski Włodzimierz, Włodzimierz Urząd Marszałkowski Województwa jewództwa Pomorskiego, Pomorskiego Szultka Stanisław, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Rynkową Śliwińska Jolanta, Jolanta Urząd Miejski w Tczewie, Walicka Danuta, Danuta Urząd Statystyczny, Witkowska Joanna, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Pomorskiego Wojciechowski Henryk, Urząd Miasta Starogard Gdański, Gdański Wysocki Janusz, Urząd Gminy w Mikołajkach Pomorskich, Pomorskich Wyzina Joanna, Joanna Urząd Statystyczny, Zaremba Małgorzata, Pro Ego Training S.C., S.C. Zengerski Piotr, Urząd Gminy w Sierakowicach 2. Ekspertyz przygotowanych przez prof. Przemysława Przemysława Kulawczuka nt. oceny przedsiębiorczości innowacyjnej Pomorza, dr Pawła J. Dąbrowskiego o systemie wspierania innowacyjności oraz Macieja Dzierżanowskiego nt. wniosków z dobrych praktyk w zakresie polityk klastrowych dla definiowania i rozwijania inteligentnych intelig specjalizacji. 3. Komentarze zaproszonych dodatkowych osób: Piotra Ciechowicza, Sławomira Halbryta, dr Łukasza Kulasa i Joanny Oberbek. Źródła danych zewnętrznych: 1. Projekt Regionalnego Programu Strategicznego Rozwój Gospodarczy 2. Strategia Rozwoju Województwa wództwa Pomorskiego 2020 3. Pomorskie Obserwatorium Gospodarcze edycje 2007, 2009, 2012 14 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4. Innovation Union Scoreboard 2013, Directorate-General Directorate General for Enterprise and Industry, European Commission, Brussels 2013 5. The Global Competitiveness Report 2012-2013, 2012 World Economic Forum, Geneva Switzerland 2012 2011 2012, World Economic Forum, Geneva Switzerland 6. The Global Competitiveness Report 2011-2012, 2011 15 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Załączniki Załącznik nr 1 – Protokół z pierwszego posiedzenia PST ds. wysokiej efektywności przedsiębiorstw Załącznik nr 2 – Ekspertyza prof. Przemysława Kulawczuka, Kulawczuka Możliwości rozwoju przedsiębiorczości innowacyjnej na Pomorzu. Rozwijanie innowacyjnych modeli biznesowych Załącznik nr 3 – Ekspertyza dr Pawła J. Dąbrowskiego, Dąbrowskiego Jak wspierać innowacyjność? Doświadczenia i Przyszłość Dzierżanowskiego Definiowanie i rozwijanie inteligentnych Załącznik nr 4 – Ekspertyza Maciej Dzierżanowskiego, specjalizacji – wnioski z dobrych praktyk w zakresie polityk klastrowych 16 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
