abstrakty

POLITEJA 10/2 (2008)
STRESZCZENIA
Mateusz FILARY
THE ‘POWER OF MORALITY’ IN HANS MORGENTHAU’S THEORY OF
INTERNATIONAL POLITICS – A CHECK ON INTERSTATE ANARCHY OR A THREAT TO
STABILITY?
Niniejszy artykuł stawia sobie za cel przedstawienie roli moralności w teorii polityki
międzynarodowej Hansa J. Morgenthaua. Moralność przy tym jest rozumiana jako pogląd o naturze
dobra podzielany przez określoną społeczność. Autor problematyzuje powyższe zagadnienie
analizując kolejno myślenie Morgenthaua pod kątem: 1) moralnego ograniczenia polityki siły
między państwami; 2) zagrożenia dla międzynarodowego ładu powodowanego przez
nacjonalistyczny uniwersalizm moralny; 3) roli jaką wspólne przekonanie o naturze dobra odgrywa
w ideologiach używanych przez państwa na arenie międzynarodowej. Powyższa analiza ukazuje w
jaki sposób teoria Morgenthaua nadal zachowuje swą aktualność i wartość poznawczą oraz zadaje
kłam obiegowej opinii głoszącej, że realizm polityczny ma zwykle niewiele do powiedzenia w
kwestii norm, wartości i idei.
Anna MOTTY-KUŹMA
AMERICAN LOCAL GOVERNMENT
W artykule autorka przedstawia jednostki władzy lokalnej występujące na terenie Stanów
Zjednoczonych Ameryki. Omówieniu zostaną poddane jednostki władzy lokalnej o kompetencjach
ogólnych takie jak hrabstwa, jednostki miejskie zwane municipalities oraz jednostki zwane
townships. Następnie opisane zostaną jednostki władzy lokalnej powołane specjalnie do jednej lub
kilku ściśle określonych funkcji, posiadające kompetencje szczegółowe, czyli okręgi specjalne oraz
okręgi szkolne. Wymienione jednostki zostaną poddane ogólnej analizie jak również zostaną
scharakteryzowane pod względem struktury władzy legislacyjnej i wykonawczej. Autorka spojrzy
również na amerykańskie jednostki władzy lokalnej pod kątem pełnionych przez nie funkcji jak i
przyjrzy się formom rządów, jakie występują w ich strukturach. Omówione również zostanie
zagadnienie łączenia się ze sobą amerykańskich jednostek lokalnych. Na zakończenie autorka
scharakteryzuje wzajemne powiązania pomiędzy władzą stanową a jednostkami władzy lokalnej.
Grzegorz NYCZ
IN THE SHADOW OF THE ‘WAR ON TERROR’: DEMOCRACY PROMOTION AND US
POLICY TOWARDS LATIN AMERICA DURING THE PRESIDENCY OF G.W. BUSH
Przedmiotem artykułu są założenia i instrumenty polityki promowania demokracji na obszarze
Zachodniej Półkuli, która po 11 września 2001 r. została podporządkowana nowej strategii
bezpieczeństwa USA oraz towarzyszącej jej kampanii ideologicznej. Autor zwraca uwagę, w jaki
sposób logika unilateralistycznej „wojny z terrorem” (m.in. naciski wywierane w sprawie tzw.
Article 98 Agreements, wyłączających obywateli USA spod procedury oskarżenia przed
Międzynarodowym Trybunałem Karnym) prowadziła do zaburzenia relacji Stanów Zjednoczonych
z krajami Ameryki Łacińskiej, umacniając pozycję lewicowych przywódców podważających
regionalne przywództwo Waszyngtonu. Zastrzeżenia dotyczące ingerencji USA w sprawy
wewnętrzne poszczególnych państw - m.in. Wenezueli - uwidoczniły kontrast pomiędzy
interwencjonistyczną doktryną administracji G.W. Busha a prawno-międzynarodowymi
fundamentami systemu kolektywnej obrony demokracji w ramach Organizacji Państw
Amerykańskich, kształtowanymi przez administracje G.H.W. Busha i W.J. Clintona.
Analiza instytucjonalnego wymiaru promowania demokracji - z uwzględnieniem programów
realizowanych przez Amerykańską Agencję ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID) oraz
Narodowy Fundusz na rzecz Demokracji (NED) m.in. w Wenezueli i Boliwii -wskazuje raczej na
elementy kontynuacji i rozwijanie założeń wypracowanych w latach 90. XX w. niż zapowiadane
przez Waszyngton radykalne postępy na polu „demokratycznej krucjaty”. Wśród nowych inicjatyw
administracji G.W. Busha w dziedzinie promowania demokracji na uwagę zasługuje uruchomiony w
2002 r. fundusz Millennium Challenge Account, który przyczynił się do wzrostu ogólnego budżetu
pomocy rozwojowej USA dla krajów Ameryki Łacińskiej, stanowiąc przykład powiązania celów
dotyczących umacniania demokracji i wspierania reform społeczno-gospodarczych w krajach słabo
rozwiniętych. Pomimo przekształceń organizacyjnych dokonanych przez administrację G.W. Busha,
miejsce spraw wspierania demokracji w amerykańskim systemie pomocy zagranicznej nadal
świadczy o rozbieżnościach pomiędzy retoryką prezydencką a faktyczną rangą problemów
demokratyzacji w hierarchii priorytetów USA.
Tomasz LITWIN
THE DISCONTINUANCE PRINCIPLE IN POLISH CONSTITUTIONAL THEORY AND
PRACTICE
Niniejszy artykuł opisuje najważniejsze problemy prawne związane ze stosowaniem zasady
dyskontynuacji prac parlamentarnych w polskiej teorii i praktyce konstytucyjnej: status zasady,
przyjęty model kontynuowania prac legislacyjnych związany z istniejącymi w polskim systemie
prawnym wyjątkami od tej zasady oraz kontrowersje dotyczące jej stosowania w stosunku do
niektórych rodzajów ustaw. Autor omawia cztery koncepcje odnoszące się do statusu zasady
dyskontynuacji. Następnie zwięźle przedstawia wyjątki od stosowania tej zasady, dokładnie
analizując model kontynuowania prac parlamentarnych przyjęty w ustawie o wykonywaniu
inicjatywy ustawodawczej przez obywateli oraz inne możliwe modele zgodne z przepisami
konstytucji. Ostatnia część artykułu poświęcona jest kontrowersjom związanym ze stosowaniem
zasady dyskontynuacji w stosunku do ustaw wobec których Prezydent zastosował „weto
polityczne” albo „weto konstytucyjne” oraz do projektu ustawy budżetowej. Autor postuluje także
dokonanie odpowiednich zmian w systemie prawnym, które rozwiałyby przedstawione
kontrowersje.
Krzysztof HAŁGAS
MINORITIES IN UKRAINE:THE CASE OF THE POLISH MINORITY IN THE ZHYTOMYR
REGION
The Poles have a long history of presence in Ukraine, from medieval times until today. As a result
of many territorial changes, changed frontiers, wars, migration, displacements and after all
communism, which turned out to be the reality in Ukraine for most of the 20th century, the Polish
minority in Ukraine was repeatedly diminished. Going further, the Soviet national and language
politics, strenuous industrialization and in the end pauperization have caused permanent breakage of
all national minorities in Ukraine, their defragmentation and partial assimilation. In spite of all these
facts, today’s Ukraine is void of serious national conflicts and tries to provide each minority with
the best possible conditions allowing them to develop their own cultures. Thanks to the last census
of 2001, we can identify in Ukraine about 144,000 persons of Polish origin. Zhytomyr (Ukr.
Житомир) region is one of the biggest centres of Polish settlement in today’s Ukraine with circa
49,000 Poles or people of Polish descent who, apart from the Russians, constitute the largest
minority in the Zhytomyr oblast (region). In spite of this fact, unfortunately we can see as well the
disadvantageous structure of age and education and the negative impact of migration. Even so, in
today’s Zhytomyr we can find several associations as well as many social and educational
organizations which actively promote the Polish culture, science and education in the region.
Ewa MATUSZEK-ZAGATA
NEGATIVE NATIONAL STEREOTYPES AND NEW SOCIAL ATTITUDES IN THE RUSSIAN
FEDERATION
Rozpad Związku Radzieckiego miał ogromne znaczenie w wielu dziedzinach życia społecznego.
Upadek reżimu nie tylko zwrócił społeczeństwu swobodę otwartego wyrażania myśli, ale uwolnił
również liczne procesy społeczne, do tej pory tłumione praz system represji. Izolowane
społeczeństwa przestrzeni sowieckiej otwarły się na przemiany globalne, tak w sferze gospodarczej
jak i kulturowej. Na ruinach starego sytemu powstało nowe państwo – Federacja Rosyjska. Zanim
jednak nowe struktury na dobre uformowały się i okrzepły, polityczny i gospodarczy zamęt
negatywnie odbił się w świadomości społecznej. „Smuta lat 90.”- to częste sformułowanie, które
najlepiej wyraża ówczesne nastroje społeczne. Zwrócona wolność słowa pozwoliła ludności
otwarcie wyrażać negatywne emocje. Pojawiły się również nowe postawy społeczne, wśród których
można wymienić kaukazofobię, sinofobię i migrantofobię. Owe zjawiska stały się wyrazem lęków
społecznych ujawniających się w nowej sytuacji geopolitycznej, gospodarczej i kulturowej. W
Federacji Rosyjskiej umacniające się fobie o podłożu narodowym stały się zagrożeniem ładu
społecznego. W Rosji postawy ksenofobiczne mają wyjątkowo zapalny charakter. Błędna polityka
narodowościowa ZSRR doprowadziła do powstania wielu konfliktów narodowościowych. Dziś
trudne relacje etniczne dodatkowo komplikują się za sprawą wprowadzania nowych reform
administracyjnych i gospodarczych, a także z powodu niejednorodnych zjawisk demograficznych i
nie do końca uregulowanej sytuacji na Północnym Kaukazie. A jeśli ksenofobie posiłkują się
dodatkowo uprzedzeniami religijnymi, stwarza to realne zagrożenie eskalacji konfliktu. Sytuacja
jest o tyle wyjątkowa, iż w niektórych przypadkach owe konflikty mogą przekroczyć ramy
administracyjne Federacji Rosyjskiej.
Anna SAMSON
A HISTORY OF THE SOVIET-CUBAN ALLIANCE (1960-1991)
Kiedy po zwycięstwie rewolucji Fidela Castro Stany Zjednoczone zaczęły realizować scenariusz
gwatemalski wobec Kuby, Związek Radziecki szybko przyszedł wyspie z pomocą. Tym sposobem
Kuba padła ofiarą zimnej wojny. Swój pierwszy poważniejszy test sojusz radziecko-kubański
przeszedł w 1962 r., podczas kubańskiego kryzysu rakietowego, który zniszczył podstawy
radziecko-kubańskiego przymierza, zakładającego wojskową obronę reżimu Castro przez Moskwę.
W efekcie, w kolejnych latach doszło do ochłodzenia stosunków między Kubą a ZSRR,
konsekwencją czego było zdystansowanie się rządu w Hawanie wobec polityki pokojowego
współistnienia, promowanej wówczas przez ZSRR, oraz prowadzenie niezależnej i samodzielnej
polityki zagranicznej przez Kubę. Okres kubańskiej niezależności nie trwał jednak długo. Groźba
kryzysu gospodarczego zmusiła w końcu władze wyspy do szukania pomocy w ZSRR.
Doprowadziło to do instytucjonalizacji rewolucji kubańskiej na wzór radziecki oraz do głębokiego
uzależnienia gospodarczego wyspy od ZSRR. Rozpad sojuszu radziecko-kubańskiego nastąpił wraz
z końcem zimnej wojny. Stało się tak za sprawą reform gospodarczych i politycznych,
przeprowadzonych w ZSRR w latach osiemdziesiątych XX w., kiedy to Kuba przestała zajmować
pozycję priorytetową we wzajemnej współpracy gospodarczej z ZSRR. Duże znaczenie miał
również fakt, iż Stany Zjednoczone przestały być wówczas postrzegane jako główny wróg Moskwy,
przez co wyspa Fidela Castro straciła dużo ze swej wcześniejszej wartości dla ZSRR.
Joanna M. WOŹNIAKIEWICZ
KASHUBIAN AND OTHER THREATENED LANGUAGES – HOW TO SAVE THEM AND
FOR WHAT PURPOSE?
Obecnie wiele społeczności posługujących się językami mniejszościowymi, jak w przypadku
Kaszubów, porzuca swój ojczysty język na rzecz języka większości. Ten proces określany jest jako
language shift. Jedną z głównych funkcji języka jest komunikacja, zatem im więcej jest
użytkowników danego języka, tym bardziej jest on użyteczny. Jest to jeden z powodów dlaczego
języki, którymi posługuje się niewiele osób, giną. Jednak język nie jest jedynie środkiem
komunikacji, pełni on również wiele innych istotnych funkcji: jest ważnym elementem tożsamości
dla wielu grup etnicznych, jest nierozerwalnie związany z kulturą, którą wyraża, a niektóre ludy
postrzegają nawet język swoich ojców jako świętość. Rosnące tempo zanikania języków jest
widziane jako zagrożenie różnorodności świata. Zaproponowana przez Joshuę Fishmana skala
pozwala określić stopień zaawansowania procesu lanuguage shift. Każdemu stopniowi na skali
przypisane są odpowiednie działania w celu odwrócenia procesu wymierania języka. Kaszubi
prowadzą obecnie wiele działań by zapewnić swemu językowi przetrwanie, jednak wydaje się, iż
nie zawsze odpowiadają one poziomowi zaawansowania zmian, a zatem mogą nie być efektywne w
przywróceniu jego międzypokoleniowego przekazu języka.
Marta WÓJTOWICZ-WCISŁO
KRYZYS UNII TRONU I OŁTARZA. BURBOŃSKIE REFORMY KOŚCIOŁA W NOWEJ
HISZPANII W XVIII W.
Wykorzystując przekazane im przez papiestwo szerokie prerogatywy w zakresie organizacji misji i
zarządu indiańskiego Kościoła, monarchowie kastylijscy wsparli swe kolonialne imperium na
filarze religii - unii tronu i ołtarza, współpracy i równowadze między władzą świecką i duchową.
Odseparowując papiestwo od wpływu na sprawy Indii, Korona swą władzę w ramach patronatu
postrzegała jako całkowitą, traktując jednocześnie Kościół jako głównego sojusznika. Z początkiem
XVIII w. i objęciem tronu przez dynastię Burbonów religia w państwie została podporządkowana
celom świeckim, zaś rola Kościoła i kleru przedefiniowana według ich przydatności dla postępu
ekonomicznego i przetrwania imperium. Wzrost regalizmu i dojście do głosu elity propagującej
oświeceniowy model religijności wiązało się z przeprowadzeniem serii reform w obrębie
indiańskiego Kościoła. Korona pozbywała się ciężaru jego finansowania i ograniczała rolę kleru w
życiu publicznym. Sekularyzacja parafii od połowy XVIII w. i wygnanie jezuitów (1767 r.),
autorów rozpoczynającej się właśnie odnowy intelektualnej, zakończyło złoty wiek zakonów w
Nowej Hiszpanii. Stopniowa likwidacja przywileju ekonomicznego i sądowego oraz ograniczanie
kompetencji kleru na rzecz władzy świeckiej dotknęły najbardziej jego dolne warstwy. Reformy
burbońskie osłabiające pozycję Kościoła miały stać się jednym z powodów zakwestionowania
legitymacji Korony przez przedstawicieli drobnego kleru, autorów powstania przeciw
hiszpańskiemu panowaniu.
Grażyna MARCINKOWSKA
MILITARY COUPS D’ÉTAT IN PAKISTAN – REASONS, EXECUTION AND METHODS OF
LEGITIMIZATION
Artykuł analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy czterema zamachami stanu, które miały miejsce
w ciągu sześćdziesięciu lat historii Pakistanu. Zamach stanu zdefiniowany jest jako przejęcie
władzy politycznej przy pomocy nielegalnych środków, z użyciem siły lub poprzez groźbę jej
użycia. W przypadku przewrotów wojskowych armia działa już nie jako wsparcie zamachowców,
lecz jako pierwszoplanowy aktor polityczny. Zjawisko wzmożonej aktywności wojska w sferze
polityki, określane mianem pretorianizmu, charakteryzuje głównie te kraje rozwijające się, które
utrzymały kolonialną konfigurację polityczną opartą na silnej armii i relatywnie słabych instytucji
cywilnych.
Armia pakistańska odrzuciła brytyjską zasadę prymatu władz cywilnych nad wojskowymi
już w 1958 r. Od tego momentu generalicja odgrywa kluczową rolę w polityce tego kraju. Zwykle
interweniuje, gdy sytuacja społeczno-polityczna ulega pogorszeniu, a naród wycofuje swoje
zaufanie wobec cywilnych rządów. Bezład polityczny pozwala wojskowym na stosunkowo płynne
przejęcie władzy, a udział dowództwa sił zbrojnych gwarantuje, iż przygotowanie przewrotu i jego
realizacja nie napotykają oporów w samym wojsku. Zamachy stanu są przeprowadzane poza
godzinami pracy urzędów w celu zdezorganizowania przeciwnika. Pierwszymi celami są trakty
komunikacyjne, a dopiero po ich zajęciu następuje neutralizacja dotychczasowych władz i
potencjalnej opozycji.
Tym niemniej pakistańscy przywódcy wojskowi nie przeprowadzają masowych czystek
politycznych. Przeciwnie, próbują zwykle zdobyć legitymację dla przejęcia władzy na drodze
sądowej oraz poprzez retorykę stanu zagrożenia. Propaganda państwowa przedstawia zamachy jako
konieczne dla ocalenia narodu przed destrukcją spowodowaną nieodpowiedzialnym działaniem
skorumpowanych polityków. Legitymacja prawna zapewniona jest z kolei przez orzeczenia Sądu
Najwyższego, oparte głównie na doktrynie konieczności.
Rafał WILLA
THE SUBSIDIARITY PRINCIPLE AS A GUARANTEE OF THE RULE OF LAW IN THE
EUROPEAN UNION
Pojawiają się głosy, iż Unia Europejska stoi w obliczu dylematu między efektywnością a
demokratycznością procesów decyzyjnych. Konieczne jest zatem stworzenie kompromisowego
systemu prawa europejskiego, umożliwiającego precyzyjne zagwarantowanie podstawowych
wolności i praw, ale jednocześnie na tyle elastycznego, by umożliwić dalszy rozwój procesów
integracyjnych przy zachowaniu efektywnego procesu decyzyjnego. Tego typu warunki wypełnia
oparcie współpracy w ramach Unii Europejskiej na zasadzie subsydiarności. Jej niezwykle ważnym
założeniem jest przeniesienie sytuacji decyzyjnej na poziom znajdujący się jak najbliżej obywateli,
ale również, w przypadku trudności z przyporządkowaniem kompetencji, na szczebel państwa
narodowego. Pozostawia ona także strukturom europejskim wystarczająco dużo swobody, a także
kompetencji, by były one w stanie zagwarantować realizację celów i zadań ciała integracyjnego.