Raport z ewaluacji projektu - Projekty badawcze WSPA

Transkrypt

Instytucja: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie
Tytuł projektu: Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim
Numer projektu: POKL.07.02.1. – 06 – 022/09
Informacje o osobie sporządzającej: Krystyna Małocha
Stanowisko w ramach projektu: Specjalista ds. ewaluacji
Zadanie 1 - Zarządzanie, promocja i informacja oraz ewaluacja projektu
Etap 21. Sporządzenie raportu z ewaluacji
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ PROJEKTU
„SPOŁECZNE I INSTYTUCJONALNE ASPEKTY BEZDOMNOŚCI”,
REALIZOWANEGO PRZEZ WYŻSZĄ SZKOŁĘ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
I ADMINISTRACJI W LUBLINIE
1
Spis treści
Wstęp ______________________________________________________________________________3
1. Streszczenie raportu_________________________________________________________________5
2. Metodologia badań _________________________________________________________________9
2.1. Cel i przedmiot badań ___________________________________________________________________9
2.2.Pytania badawcze_______________________________________________________________________9
2.3. Kryteria ewaluacji _____________________________________________________________________11
2.4. Wskaźniki ____________________________________________________________________________13
2.5. Narzędzia badawcze ___________________________________________________________________14
2.6.
Organizacja, przebieg badań i charakterystyka respondentów_______________________________15
3.Analiza wyników ewaluacji __________________________________________________________20
3.1. Ogólna charakterystyka projektu _________________________________________________________20
3.2.Analiza i ocena trafności projektu _________________________________________________________21
3.3. Analiza i ocena skuteczności _____________________________________________________________29
3.4. Analiza i ocena użyteczności projektu _____________________________________________________48
3.5. Analiza i ocena trwałości rezultatów ______________________________________________________58
4. Wnioski __________________________________________________________________________62
Spis tabel i wykresów_________________________________________________________________67
Aneks _____________________________________________________________________________68
Załącznik nr 1. Wytyczne do analizy dokumentów _______________________________________________68
Załącznik nr 2–Dyspozycje do wywiadu nieustrukturalizowanego __________________________________68
Załącznik nr 3. Arkusz obserwacji – grupowy wywiad zogniskowany ________________________________69
Załącznik nr 4. –Kwestionariusz ankiety _______________________________________________________70
2
Wstęp
Ewaluacja ex-post ma odpowiedzieć na pytania o stopień osiągnięcia celów projektu, jego
sukcesy i ograniczenia, wpływ czynników zewnętrznych, odpowiedniość użytych narzędzi, skuteczność
(post factum) systemu wdrażania, rzeczywistą użyteczność – efekty oddziaływania projektu (zarówno te
zakładane, jak i te nieprzewidziane), a także trwałość tychże efektów. Uzyskanie tego rodzaju wiedzy
może pozwolić na podniesienie jakości projektów realizowanych w przyszłości. Tym samym wnioski
wypracowane w wyniku realizacji tego konkretnego projektu mają szansę przyczynić się do rzetelnego
rozpoznania problemu bezdomności jako podstawy podejmowania działań instytucjonalnych,
ukierunkowanych na ograniczenie procesu wykluczenia społecznego osób bezdomnych oraz ich
demarginalizację a także identyfikacji niekorzystnych zjawisk społecznych w województwie lubelskim,
powodujących dezintegrację społeczną i zawodową.
Raport zawiera analizę i ocenę rezultatów projektu badawczego „Społeczne i instytucjonalne
aspekty bezdomności w województwie lubelskim” (numer projektu POKL 07.02.1-06-022/09, numer
umowy POKL POKL 07.02.1-06-022/09-00 z dnia 15 października 2009 roku), realizowany jest w ramach
Priorytetu VII POKL: Promocja integracji społecznej, Działania 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu
i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałania 7.2.1. Aktywizacja zawodowa i społeczna osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym, w ramach którego przewidziano prowadzenie, publikowanie
i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie (w tym działań mających na
celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania problemów
społecznych).
Projekt zrealizowała Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, posiadająca
status prawny uczelni wyższej. Termin realizacji projektu, planowany początkowo na 1.09. 2009 –
31.03.2011, w wyniku zmiany daty podpisania umowy został przesunięty na okres 1.11.2009 –
31.05.2011 (zatwierdzony pismem WUP w Lublinie z dnia 20.11.2009 r., EFS.VI. 42031-13-23/13/AZ-09).
Ogólny cel projektu przewidywał zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie
lubelskim i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca
maja 2011 roku. W oparciu o doświadczenia krajów posiadających zintegrowane strategie wobec
bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego sformułowano listę wytycznych dla tworzenia krajowych
strategii przeciwdziałania bezdomności. Pierwszym na liście jest zalecenie zakorzenienia strategii
w wiedzy potwierdzonej badaniami. Stanowi to istotne uzasadnienie dla prowadzenia badań
diagnostycznych w tym zakresie.
Raport ewaluacyjny obejmuje część metodologiczną, zawierającą określenie przedmiotu i celu
badania, sformułowanie pytań (problemów badawczych), wybór kryteriów i wskaźników,
charakterystykę metod, technik badawczych, a także narzędzi badawczych. Ponadto znalazły się w nim
istotne z punktu widzenia charakterystyki realizowanych badań informacje dotyczące organizacji badań
oraz charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów.
3
Na część empiryczną składa się krótki opis projektu oraz oszacowanie jakości projektu pod
względem jego trafności, skuteczności, użyteczności i trwałości rezultatów. Ponadto, na zakończenie
przedstawiono wyniki analizy SWOT oraz wnioski sformułowane w oparciu o wyniki badań. Podstawowe
wyniki i wnioski przedstawiono w streszczeniu raportu ewaluacyjnego.
4
1. Streszczenie raportu
Raport przedstawia wyniki badania ewaluacyjnego ex-post projektu badawczego „Społeczne
i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim (numer projektu POKL 07.02.1-06022/09) przygotowanego w ramach Priorytetu VII POKL: Promocja integracji społecznej, Działania 7.2.
Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałania 7.2.1.
Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, , realizowanego od
1.11.2009 – 31.05.2011 przez WSPA w Lublinie w ramach którego przewidziano prowadzenie,
publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie (w tym działań
mających na celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania
problemów społecznych).
maja 2011 roku.
Główne pytanie ewaluacyjne zostało sformułowane następująco: w jakim stopniu realizacja
celów projektu faktycznie przyczyniła się do identyfikacji i rozwiązania problemów, dla których powstał
projekt? W celu uzyskania na nie odpowiedzi, sformułowano pytania szczegółowe, przedstawione
w części metodologicznej raportu.
W oszacowaniu jakości projektu zastosowano cztery kryteria ewaluacyjne: trafność
(adekwatność), skuteczność, użyteczność (przydatność) oraz trwałość. Przedmiotem badania były
rezultaty miękkie projektu, do których zaliczono:
1) diagnozę zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim,
2) diagnozę w zakresie cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie,
3) diagnozę procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji,
4) wieloaspektową diagnoza potrzeb osób bezdomnych,
5) wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi, w tym modelu wyjścia z bezdomności,
6) uzyskanie przez minimum 80% odbiorców publikacji wiedzy na temat zasięgu bezdomności i jego
dynamiki, cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych i ich potrzeb, funkcjonowania systemu
wsparcia i pomocy osobom bezdomnym, procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji w skali
województwa lubelskiego.,
7) wzrost zainteresowania budowaniem profesjonalnego zaplecza informacyjnego dotyczącego
problemu bezdomności i systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym u minimum 70% uczestników
konferencji,
8) wzrost zainteresowania operacyjnym podejściem do planowania działań w obszarze pomocy
społecznej u minimum 70% uczestników konferencji.
Raport składa się z części metodologicznej, analizy wyników i ich interpretacji ze względu na
przyjęte kryteria, wniosków oraz rekomendacji. W pierwszej kolejności omówiono zastosowaną
metodologię badań, w tym: określono przedmiot badania i sformułowano pytania badawcze,
5
przedstawiono kryteria ewaluacji, wskaźniki oraz metody i techniki badawcze oraz scharakteryzowano
przebieg badań i strukturę grup badanych.
Wykorzystane zostały następujące techniki badań jakościowych i ilościowych:
1) analiza dokumentów,
2) obserwacja,
3) indywidualny wywiad kwestionariuszowy nieustrukturalizowany,
4) technika ankiety (ankieta audytoryjna)
5) analiza SWOT.
Zrealizowano 55 ankiet oraz 3 indywidualne wywiady nieustrukturalizowane z osobami
kluczowymi w projekcie, obserwację wywiadu grupowego zogniskowanego.
Część empiryczna raportu obejmuje oszacowanie osiągnięć projektu pod względem trafności,
skuteczności, użyteczności oraz trwałości. Dane przedstawiono w formie opisu jakościowego oraz tabel
i wykresów
Ze względu na kryterium trafności przedmiotem oceny były:
1) stopień adekwatności celów projektu do celów dokumentów programowych POKL oraz krajowych
programów wychodzenia z bezdomności,
2) stopień zgodności celów poszczególnych etapów badań z celami projektu.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że cel ogólny wpisuje się w realizację celów wyznaczonych
w tym zakresie przez dokumenty programowe POKL, krajową i regionalną strategię polityki społecznej,
które ujmują diagnozę bezdomności jako jeden z ważnych elementów działań na rzecz przeciwdziałania
wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty podkreślają także konieczność podejmowania
działań zmierzających do rozwoju nowych form wsparcia osób bezdomnych na poziomie regionalnym.
Ponadto cel ogólny i cele szczegółowe projektu znalazły swoje dalsze rozwinięcie w poszczególnych
etapach procesu badawczego, stając się celami operacyjnymi dla jego poszczególnych elementów.
Cele projektu miały charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Obejmowały dwa główne
obszary badawcze: bezdomnych oraz instytucje wspierające tę kategorię osób wykluczonych. W ramach
zaplanowanych badań uwzględniono zarówno oba obszary badawcze, jak i ilościową oraz jakościową
charakterystykę przedmiotu badań, co wiązało się z doborem odpowiednich metod badawczych. Z tego
względu uzasadnione wydaje się przyjęcie tezy, że cele projektowe w wysokim stopniu zostały
skoordynowane ze sposobem ich realizacji. Reasumując, projekt należy uznać za trafny w odniesieniu do
zdefiniowanych potrzeb i problemów związanych ze zjawiskiem bezdomności.
Problemem badawczym ze względu na kryterium skuteczności było ustalenie do jakiego stopnia
cele ogólne i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, zostały osiągnięte. Ocena
skuteczności obejmowała ocenę zarządzania projektem, ocenę stopnia realizacji przewidzianych celów
i działań oraz identyfikację barier i trudności oraz sposobów ich rozwiązywania. Źródłem wiedzy była
w tym przypadku analiza sprawozdawczości projektu, analiza danych ze strony internetowej, wyniki
przeprowadzonych obserwacji oraz ankiety z uczestnikami konferencji. Ponadto, dla wyjaśnienia
6
niektórych zagadnień przeprowadzono wywiady nieustrukturalizowane ze specjalistami ds. badań oraz
koordynatorem projektu.
Oszacowując stopień realizacji zakładanych celów oraz skuteczności użytych metod, można
przyjąć, że zakładane cele zostały osiągnięte, zaś zastosowane metody okazały się skuteczne
w odniesieniu do tych celów. Zrealizowano zaplanowane etapy badań, zaś ich wyniki, opublikowane
w raportach cząstkowych i raporcie końcowym pozwalają na ocenę zasięgu bezdomności, jej przyczyn
oraz analizę dotychczasowych metod pracy z bezdomnymi, ich aktywizacji, a także prowadzonych
strategii przeciwdziałania bezdomności w województwie lubelskim.
Do wysokiej skuteczności przyczyniały się: zarządzanie projektem, w tym stały kontakt
koordynatora i specjalistów ds. badań, promocja projektu w Internecie i za pomocą poczty e-mail,
zrealizowanie w trakcie badań wszystkich zakładanych celów badawczych do czego w znacznej mierze
przyczyniło się zróżnicowanie metod i technik badawczych. Czynniki te niewątpliwie można uznać za
dobre praktyki, godne upowszechnienia przy realizacji innych projektów badawczych.
Barierą skuteczności projektu okazały się problemy z udostępnianiem danych przez instytucje,
zróżnicowane techniki gromadzenia informacji przez instytucje, problem z dotarciem do niektórych
kategorii bezdomnych. Problemy te starano się pokonać lub zminimalizować poprzez wielokrotne
nawiązywanie kontaktów z instytucjami, poszukiwanie kontaktów nieformalnych, ustalanie sposobu
gromadzenia danych i ich weryfikację.
Kolejnym kryterium ewaluacji była użyteczność badająca stopień, w jakim projekt zaspokaja
istotne potrzeby grup docelowych lub przyczynia się do rozwiązania problemów, niezależnie od tego, czy
były one zasygnalizowane przez cele projektu. Ocenę użyteczności projektu przeprowadzono w oparciu
o wyniki badań ankietowych wśród uczestników konferencji oraz na podstawie wywiadów
nieustrukturalizowanych, przeprowadzonych z osobami kluczowymi w projekcie.
Na podstawie badań ankietowych stwierdzono, że respondenci pozytywnie oceniali użyteczność
diagnozy zarówno z punktu widzenia wykonywanych przez nich zadań, jak i wzrostu wiedzy na temat
sytuacji osób bezdomnych w kraju. Ponad 90% respondentów potwierdziło wzrost wiedzy na temat
zasięgu bezdomności, dynamiki zjawiska, cech osób bezdomnych i ich potrzeb oraz funkcjonowania
systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym. Ponad 70% przedstawicieli instytucji uznało wyniki
badań za przydatne w ich pracy z osobami bezdomnymi, prawie 90% uznało możliwość poznania
różnych poglądów na temat sytuacji bezdomnych, ponad 80% uznało za ważne uświadomienie sobie
barier i trudności związanych z pomocą osobom bezdomnym.
Zgodnie z oceną specjalistów ds. badań, realizacja projektu pozwoliła na identyfikację nowych
obszarów badawczych, do których należą: specyficzne problemy bezdomnych matek, pojawienie się
młodych bezdomnych, brak wspólnych dla wszystkich instytucji strategii działania na rzecz bezdomnych,
problem stereotypizacji osób bezdomnych przez część osób udzielających im pomocy, poszerzenie
terytorialne badań poza obręb województwa, działalność mediów.
Ostatnim kryterium oceny była trwałość określająca szanse trwania pozytywnych zmian
wywołanych oddziaływaniem projektu po jego zakończeniu. Starano się oszacować, w jakim stopniu
7
zrealizowany projekt ma szansę przyczynić się do trwałego ukształtowania nowych standardów
w instytucjach i organizacjach zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym.
Uzyskane dane wskazują, ze ponad 90% respondentów deklarowało zamiar korzystania
w przyszłości z wiedzy, uzyskanej w wyniku realizacji projektu.
Wśród proponowanych działań mogących wpłynąć na podniesienie trwałości rezultatów projektu
wymienić można upowszechnianie wyników diagnozy wśród różnych instytucji, zainteresowanie mediów
publicznych problemami osób bezdomnych utrzymywanie relacji (komunikacji) z instytucjami
udzielającymi pomocy osobom bezdomnym, działania na rzecz integracji różnych form pomocy dla tej
grupy.
Wyniki procesu ewaluacji zostały podsumowane w zamieszczonych w raporcie wnioskach, zaś
w oparciu o konkluzje wynikające z ewaluacji projektu, na zakończenie raportu sformułowano
rekomendacje.
8
2. Metodologia badań
2.1. Cel i przedmiot badań
Podstawowym elementem badania ewaluacyjnego jest określenie przedmiotu badań, czyli
sprecyzowanie co będzie podlegało ewaluacji. Wybór przedmiotu ewaluacji jest w znacznej mierze
uzależniony od rodzaju ewaluacji ze względu na termin jej realizacji. W przypadku ewaluacji ex-post
badanie ma charakter całościowy, analizie poddano wszystkie rezultaty miękkie i oddziaływanie projektu.
Uwzględniono także ocenę szans trwania pozytywnych skutków projektu w czasie.
Celem głównym jest oszacowanie w jakim stopniu zostały osiągnięte rezultaty miękkie zakładane
w projekcie.
Cele szczegółowe obejmują:
I. Poznanie rezultatów projektu w zakresie:
1. określenia diagnozy zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim,
2. określenia cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie,
3. rozpoznania procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji,
4. diagnozy potrzeb osób bezdomnych,
5. diagnozy systemu wsparcia i pomocy bezdomnym,
6. wypracowania nowych metod pracy z bezdomnymi,
7. wzrostu zainteresowania budową profesjonalnego zaplecza informacyjnego i wykorzystania
operacyjnego podejścia do planowania działań na rzecz pomocy osobom bezdomnym
8. upowszechniania wyników diagnozy.
II. Poznanie oddziaływania projektu w zakresie:
1. wymiany doświadczeń pracowników instytucji państwowych i organizacji pozarządowych
dotyczących problemu bezdomności planowanych w przyszłości
2. wykorzystania w przyszłych działaniach wniosków diagnozy i propozycji nowych metod pracy.
III. Identyfikacja przyczyn sukcesów i trudności realizowanych w projekcie zadań badawczych, w tym
w szczególności wskazanie dobrych praktyk, jakie należałoby upowszechniać.
IV. Sformułowanie rekomendacji dotyczących przyszłych projektów badawczych w zakresie diagnozy
problemów społecznych.
2.2.Pytania badawcze
Sformułowanie pytań badawczych (określanych także jako pytania kluczowe) jest niezbędnym
etapem każdych badań społecznych, w tym badań o charakterze ewaluacyjnym. Pozwala to sprecyzować
potrzeby informacyjne, określić możliwe źródła informacji, a następnie dokonać wyboru najbardziej
odpowiednich metod badania, technik badawczych oraz w dalszej kolejności – skonstruować narzędzia
badawcze.
9
Pytanie główne ewaluacji ex-post sformułowano następująco:
W jakim stopniu realizacja celów projektu faktycznie przyczyniła się do identyfikacji i rozwiązania
problemów, dla których powstał projekt?
Pytanie kluczowe uszczegółowiono następnie, przekładając je na kilka podstawowych pytań badawczych,
które zostały w dalszej części przedstawione w formie pytań szczegółowych związanych z analizą według
wskazanych kryteriów.
Podstawowe pytania badawcze określono następująco:
1) w jakim stopniu ten projekt miał sens z punktu widzenia istniejących potrzeb w zakresie
diagnozy zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych metod pracy z bezdomnymi?
2) :w jakim stopniu cele ogólne i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, zostały
osiągnięte?
3) na ile projekt spełnił oczekiwania potencjalnych adresatów?
4) w jakim stopniu zrealizowany projekt ma szansę przyczynić się do trwałego ukształtowania
nowych standardów w instytucjach i organizacjach zaangażowanych w proces pomocy
bezdomnym?
Głównie pytania badawcze zostały przeformułowane w postaci pytań szczegółowych, odpowiedź
na te pytania pozwoli określić stopień realizacji celów i wskaźników ewaluowanego projektu. Pytania
szczegółowe przedstawiają się następująco:
1) W jaki sposób w badanym projekcie określono cele projektowe?
2) Czy cele te zostały sformułowane w jasny i precyzyjny sposób?
3) W jakim stopniu przyjęte w projekcie cele odpowiadają istotnym problemom związanym
z diagnozowaniem zjawiska bezdomności w województwie lubelskim?
4) W jakim stopniu przyjęte w projekcie cele odpowiadają ważnym potrzebom i problemom
funkcjonowania podmiotów zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym?
5) Jak można ocenić stopień, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem ich realizacji?
6) Na ile cele projektu okazały się zgodne z faktycznymi potrzebami potencjalnych adresatów projektu?
7) Jakie czynniki i działania sprzyjają wysokiej skuteczności realizowanych zadań projektowych?
8) Czy działania te mogą zostać uznane za dobre praktyki warte upowszechnienia?
9) Jakie czynniki stanowią barierę skuteczności w realizowanym projekcie?
10) Czy zaplanowane dalsze działania są odpowiednie do osiągnięcia celów projektu?
11) Czy powinny zostać wprowadzone zmiany w sposobach realizacji celów projektu, jeśli tak, to jakie?
12) Jakie są rezultaty ewaluowanego projektu, oceniane z punktu widzenia diagnozy potrzeb osób
bezdomnych?
13) W jaki sposób realizacja projektu przyczynia się do poszerzenia wiedzy i wypracowania nowych
metod pracy instytucji oraz organizacji pozarządowych wspierających osoby bezdomne?
10
14) Czy zrealizowanie projektu przyczyni się do rozszerzenia istniejącego już lub wprowadzenia nowego
obszaru badań?
15) Czy dotychczasowe efekty realizacji projektu spotkały się z zainteresowaniem instytucji realizujących
różne formy pomocy bezdomnym?
16) W jakim zakresie realizacja projektu przyczyniła się do rozwoju potencjału instytucji realizującej oraz
zespołu projektowego?
17) Jak oceniana jest przydatność zrealizowanych zadań projektowych przez realizatorów projektu?
18) Jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrze decydują lub będą decydować o trwałości rezultatów
projektu?
19) Jakie działania powinny zostać podjęte, aby zachowana została trwałość efektów?
20) Czy warunki, w jakich funkcjonują organizacje i osoby będące adresatami projektu sprzyjają
wykorzystywaniu osiągniętych w wyniku realizacji projektu efektów?
2.3. Kryteria ewaluacji
Pytania główne i szczegółowe związane zostały z kryteriami zastosowanymi dla ewaluacji ex-post.
Są to następujące cztery kryteria
1. trafność pozwalająca ocenić adekwatność celów i zastosowanych metod projektu do problemów
i kwestii społecznych, które projekt miał poruszyć lub rozwiązać.
2. skuteczność badająca stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność użytych metod oraz
wpływ czynników zewnętrznych na ostateczne efekty.
3. użyteczność badająca stopień, w jakim projekt zaspokaja istotne potrzeby grup docelowych lub
przyczynia się do rozwiązania problemów, niezależnie od tego, czy były one zasygnalizowane
przez cele projektu (czy rzeczywiste efekty projektu są zgodne z potrzebami?)
4. trwałość określająca szanse trwania pozytywnych zmian wywołanych oddziaływaniem projektu
po jego zakończeniu.
Opisanym wyżej kryteriom przyporządkowane zostały pytania ogólne i szczegółowe, zestawione w tabeli 1.
Tabela 1. Pytania szczegółowe ewaluacji ex post
kryterium
Trafność
pytania badawcze (ewaluacyjne)
1. Pytanie ogólne: w jakim stopniu ten projekt miał sens z punktu widzenia istniejących
potrzeb w zakresie diagnozy zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych metod
pracy z bezdomnymi?
2. Pytania szczegółowe:
5) Jak można ocenić stopień, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem
ich realizacji?
11
Skuteczność
Użyteczność
Trwałość
1. Pytanie ogólne: do jakiego stopnia cele ogólne i szczegółowe, zdefiniowane na etapie
projektowania, zostały osiągnięte?
1) Jakie czynniki i działania sprzyjały wysokiej skuteczności realizowanych zadań
projektowych?
3) Jakie czynniki stanowiły barierę skuteczności w zrealizowanym projekcie?
4) Czy zaplanowane działania zostały w projekcie osiągnięte?
1.Pytanie ogólne: na ile projekt spełnił oczekiwania potencjalnych adresatów?
1) W jakim stopniu i w jaki sposób realizacja projektu przyczyniła się do poszerzenia wiedzy
i wypracowania nowych metod pracy instytucji oraz
organizacji pozarządowych
wspierających osoby bezdomne?
2) Czy zrealizowanie projektu przyczyniło się do rozszerzenia istniejącego już lub
wprowadzenia nowego obszaru badań?
3) Czy efekty projektu spotkały się z zainteresowaniem instytucji realizujących różne formy
pomocy bezdomnym?
4) Na ile cele projektu okazały się zgodne z faktycznymi potrzebami potencjalnych
adresatów projektu?
5) W jakim zakresie realizacja projektu przyczyniła się do rozwoju potencjału instytucji
realizującej oraz zespołu projektowego?
6) Jak oceniana jest przydatność zrealizowanych zadań projektowych przez realizatorów
projektu?
1. Pytanie ogólne: w jakim stopniu zrealizowany projekt ma szansę przyczynić się do
trwałego ukształtowania nowych standardów w instytucjach i organizacjach
zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym?
1) W jakim stopniu adresaci projektu zamierzają korzystać w przyszłości z rezultatów badań
uzyskanych w projekcie?
2) Jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrze decydowały o trwałości rezultatów projektu?
4) Czy warunki, w jakich funkcjonują organizacje i osoby będące adresatami projektu
sprzyjają wykorzystywaniu osiągniętych w wyniku realizacji projektu efektów?
Ponadto w przypadku konferencji, strony internetowej, publikacji i innych działań upowszechniających
ocenie podlegały:
1) skierowanie działań promocyjnych do właściwych odbiorców,
2) indywidualny, osobisty kontakt (bardziej zobowiązuje) z potencjalnymi odbiorcami,
3) współpraca z instytucjami, organizacjami, mediami,
4) atrakcyjność i czytelność strony internetowej, broszur i publikacji,
5) odpowiednie informacje umieszczane na stronie internetowej.
12
2.4. Wskaźniki
Przeprowadzenie ewaluacji wymaga określenia wskaźników, czyli znaków obecności lub
nieobecności danego zjawiska lub jego poziomu czy wymiarów. Wskaźniki pozwalają orzekać o tym, czy i
w jakim stopniu zakładane cele zostały osiągnięte. Wskaźniki to zmienne poddające się pomiarowi
i pozostające w związku z interesującymi nas cechami analizowanych obiektów czy stanów rzeczy, przez
co wykorzystuje się je do stwierdzenia, czy dany stan rzeczy zachodzi lub, gdy mamy do czynienia
z charakterystykami dającymi się ująć ilościowo, jaki jest jego rozmiar.
Wskaźniki powinny umożliwić porównanie założeń Wnioskodawcy, dotyczących skutków oraz efektów
realizacji projektu z rzeczywistymi wynikami realizacji. W tabeli 2. zestawiono łącznie kryteria, pytania
kluczowe i wskaźniki, co umożliwia pełniejszy wgląd w logikę proponowanej analizy projektu.
Tabela 2. Kryteria ewaluacji, pytania kluczowe i wskaźniki
kryterium
pytania kluczowe
trafność
w jakim stopniu projekt miał sens z punktu
widzenia istniejących potrzeb w zakresie diagnozy
zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych
metod pracy z bezdomnymi?
skuteczność
do jakiego stopnia cele ogólne i szczegółowe,
zdefiniowane na etapie projektowania, zostały
osiągnięte?
użyteczność
na ile projekt spełnił oczekiwania potencjalnych
adresatów?
13
wskaźniki
-stopień adekwatności celów projektu do celów
dokumentów programowych POKL oraz krajowych
programów
wychodzenia z bezdomności,
-stopień zgodności celów poszczególnych etapów
badań z celami projektu,
-terminowość realizacji etapów badań,
- liczba instytucji objętych analizą danych
urzędowych,
- liczba osób bezdomnych, objętych
indywidualnymi wywiadami kwestionariuszowymi,
- liczba ekspertów uczestniczących w panelach
dyskusyjnych,
- przygotowanie raportów cząstkowych oraz
raportu końcowego z badań,
- lista zdiagnozowanych przyczyn, cech społecznodemograficznych, potrzeb osób bezdomnych w
województwie lubelskim,
- lista zdiagnozowanych problemów i metod pracy
instytucji wspierających osoby bezdomne w
-liczba instytucji, do których wysyłano raporty
końcowe
- liczba i % badanych uczestników konferencji,
którzy potwierdzili znajomość przesłanych
raportów,
- liczba uczestników konferencji
- liczba i % osób deklarujących poszerzenie wiedzy
na temat zasięgu bezdomności, przyczyn
trwałość
w jakim stopniu zrealizowany projekt ma szansę
przyczynić się do trwałego ukształtowania nowych
standardów w instytucjach i organizacjach
zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym?
bezdomności, cech społeczno-demograficznych,
potrzeb osób bezdomnych oraz funkcjonowania
systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym,
- liczba i % uczestników konferencji deklarujących
wzrost zainteresowania budowaniem
profesjonalnego zaplecza pomocy osobom
bezdomnym,
wzrost zainteresowania operacyjnym podejściem
do planowania działań w zakresie pomocy
społecznej,
- liczba i % uczestników konferencji oceniających
uzyskane rezultaty projektu jako użyteczne z
punktu widzenia pomocy osobom bezdomnym,
- liczba i % uczestników konferencji, którzy uznali
przydatność poznanych w trakcie konferencji
rekomendacji dotyczących wdrażania nowych lub
modyfikacji istniejących działań wspierających
osoby bezdomne
praktyczne zastosowanie uzyskanej wiedzy oraz
poznanych rekomendacji w przyszłych działaniach,
2.5. Narzędzia badawcze
Badanie ewaluacyjne ex-post miało charakter ilościowo-jakościowy. Wykorzystano następujące
techniki badań jakościowych:
1) obserwacja, zrealizowana w czasie jednego spośród czterech grupowych wywiadów zogniskowanych
(załącznik 3 zawiera arkusz obserwacji)
2) wywiad kwestionariuszowy nieustrukturalizowany, zrealizowany z personelem projektu (załącznik 2 –
dyspozycje do wywiadu)
Dodatkowo celem wywiadu było zidentyfikowanie podstawowych uwarunkowań, które
spowodowały określony stan faktyczny w odniesieniu do poszczególnych zagadnień ewaluacyjnych.
Uwarunkowania są grupowane według trzech aspektów:
a) Podmiot, czyli charakterystyka instytucji realizującej projekt (typ organizacji, okres działalności, zasoby
ludzkie, zasoby materialne, doświadczenie związane z przedmiotem projektu, doświadczenie związane
z realizacją projektów w itp.).
b) Przedmiot, czyli charakterystyka konkretnego problemu, którego rozwiązaniu służy projekt (rodzaj
projektu, charakterystyka adresata, forma działania itp.).
14
c) Otoczenie, czyli charakterystyka miejsca, w którym jest realizowany projekt (położenie geograficzne,
zasięg, rodzaj obszaru, relacje z potencjalnymi partnerami – inne organizacje, samorząd, społeczność
lokalna itp.
3) analiza dokumentów.(załącznik 1 – wytyczne do analizy dokumentów)
Analizę dokumentów zastosowano do publikacji końcowej, wykorzystano także wyniki analizy
dokumentów opracowane na etapie ewaluacji mid-term
Techniką badań ilościowych była ankieta adresowana do uczestników konferencji
upowszechniającej wyniki badań oraz proponowane nowe metody pracy z bezdomnymi (załącznik 4 kwestionariusz ankiety). Badanie ankietowe zrealizowano ze wszystkimi uczestnikami w trakcie trwania
konferencji.
Do oceny rezultatów projektu zastosowano także metodę heurystyczną - analizę SWOT. Analiza
SWOT to analiza mocnych (strenghts) i słabych (weaknesses) stron danego przedsięwzięcia oraz szans
(opportunities)i zagrożeń (threats), jakie wynikają z czynników zewnętrznych. Mocne i słabe strony
zostają skonfrontowane z czynnikami, które są poza kontrolą osób odpowiedzialnych za realizację
przedsięwzięcia, a które w pozytywny (szanse) lub negatywny (zagrożenia) sposób mogły wpływać na
wdrażanie projektu. Ważną sprawą jest wydzielenie czynników, które mogły wpływać na rozwijanie
mocnych stron projektu, na eliminowanie lub ograniczanie stron słabych, wykorzystywanie istniejących
możliwości i pojawiających się szans oraz uniknięcie przewidywanych zagrożeń i niebezpieczeństw.
W procesie analizy SWOT wykorzystano wszystkie dane zgromadzone w ewaluacji mid-term i expost. Przygotowanie analizy SWOT obejmowało następujące czynności:
-zdefiniowanie mocnych i słabych stron projektu oraz szans i zagrożeń w odniesieniu do zakładanych
rezultatów,
-przypisanie poszczególnym silnym i słabym stronom oraz szansom i zagrożeniom wag określających ich
istotność z obranego punktu widzenia: możliwość kontynuacji badań w przyszłości, możliwość
implementacji rezultatów,
-identyfikacja siły związku poszczególnych cech macierzy SWOT z bliższym i dalszym otoczeniem
projektu.
2.6. Organizacja, przebieg badań i charakterystyka respondentów
Realizacja badań ewaluacyjnych obejmowała kilka etapów: przygotowanie narzędzi ewaluacji
oraz
opracowanie
metodologii
badań,
analizę
dokumentów,
obserwację,
wywiady
nieustrukturalizowane z pracownikami projektu, ankiety audytoryjne z uczestnikami konferencji
podsumowującej i upowszechniającej rezultaty projektu oraz analizę SWOT.
Analizę dokumentów przeprowadzono trzykrotnie: kwiecień-maj 2010, sierpień-wrzesień 2010
oraz marzec – kwiecień 2011. Obejmowała ona dokumentację projektu (w tym dane z monitoringu),
narzędzia badawcze zastosowane na poszczególnych etapach badań oraz raporty cząstkowe oraz raport
15
końcowy. Wytyczne do analizy dokumentów zawiera załącznik nr 1. Celem ogólnym analizy
dokumentów było zgromadzenie danych do raportu z ewaluacji mid – term projektu.
Ponadto analizie poddano zapisy dokumentów programowych POKL: „Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki”, „Szczegółowego Opisu Priorytetów POKL”, Krajowego Programu Wychodzenia
z Bezdomności i Budownictwa Socjalnego na lata 2009 – 2013 (opr. Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury), opracowanego w wyniku konsultacji
międzyresortowych w 2009 roku zakresu tematycznego proponowanych obszarów działań, jakie będą
ujęte w projekcie dokumentu pt: Krajowa Strategia Wychodzenia z Bezdomności oraz Strategii polityki
społecznej województwa lubelskiego na lata 2005 – 2013. W analizie tej uwzględniono jedynie aspekty
istotne z punktu widzenia problematyki bezdomności.
W trakcie badań ewaluacyjnych przeprowadzono obserwację grupowego wywiadu
zogniskowanego zrealizowanego przez 2 moderatorów z pracownikami instytucji wsparcia
i przeciwdziałania bezdomności. Celem głównym tego etapu badań ewaluacyjnych była identyfikacja
ewentualnych trudności w realizacji tej części projektu badawczego.
Zebrane informacje posłużyły do przygotowania raportu w ramach ewaluacji śródokresowej
łącznie z danymi pochodzącymi z analizy dokumentów oraz wywiadów nieformalnych zrealizowanych
z osobami kluczowymi w projekcie.
Obserwacja jest metodą zbierania danych poprzez uczestniczenie w czasie realizacji projektu.
Pozwala to na lepsze zrozumienie kontekstu, w jakim realizowane są zadania. Ewaluator poprzez
bezpośrednie zetknięcie się z realizacją projektu mógł osobiście przekonać się jak projekt funkcjonuje,
mógł ewentualnie dostrzec zjawiska, które nie są zauważane przez uczestników projektu, lub kwestie
drażliwe i konfliktowe. Zakres obserwacji nie pozwala oczywiście na formułowanie uogólnień
dotyczących przebiegu procesu badawczego, może jednak dostarczyć wskazówek przyczyniających się
do identyfikacji przyczyn sukcesów i trudności realizowanych w projekcie zadań badawczych.
Przedmiotem obserwacji był grupowy wywiad zogniskowany zrealizowany w dniu 29.06.2010 roku
w siedzibie Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie przy ul. Bursaki 12. Wywiadowi
nadano charakter eksperckiego panelu dyskusyjnego. Grupa fokusowa liczyła 9 osób, w tym jedna osoba
bezdomna. W trakcie moderowanej dyskusji oprócz grupy fokusowej oraz dwóch moderatorów na sali
obecny był koordynator projektu oraz ewaluator.
Obserwacja miała charakter obserwacji kontrolowanej: jasno określono co, gdzie i kiedy ma być
obserwowane. Narzędziem organizującym przebieg badania był arkusz obserwacji.
Wywiady nieustrukuralizowane z pracownikami projektu przeprowadzono w styczniu 2011 roku
w oparciu o przygotowany uprzednio scenariusz. W badaniu uczestniczyło 2 specjalistów ds. badań oraz
koordynator projektu. Celem badań była identyfikacja problemów wynikających z realizacji projektu,
zapoznanie się z oceną doświadczeń zdobytych w trakcie działań projektowych oraz identyfikacja
rekomendacji respondentów dla przyszłych badań w zakresie problemów objętych celami projektu.
Badania ankietowe przeprowadzono ze wszystkimi uczestnikami konferencji (łącznie 55 osób),
zorganizowanej w dniu 28 kwietnia 2011 roku w siedzibie Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości
16
i Administracji w Lublinie. Celem badań było zapoznanie się z oceną rezultatów projektu przez
uczestników konferencji, identyfikacja przydatności tego typu projektów dla podniesienia jakości
wsparcia udzielanego bezdomnym oraz ocena szans trwałości rezultatów projektu w postaci
zastosowania wyników badań w przyszłych działaniach uczestników konferencji oraz instytucji, które
reprezentowali.
Analizę SWOT przeprowadzono w maju 2011 roku, po zapoznaniu się z wynikami wszystkich
dotychczasowych badań. Celem analizy była identyfikacja mocnych i słabych stron projektu oraz ocena
szans i zagrożeń związanych z użytecznością i trwałością wyników badań.
Wyniki badań i analiz służyły ocenie projektu pod względem jego trafności, skuteczności,
użyteczności oraz trwałości. W tabeli 3 zestawiono źródła danych w powiązaniu z wymienionymi
kryteriami ewaluacyjnymi.
Tabela 3. Źródła danych dla oceny według poszczególnych kryteriów
Kryterium
źródło danych
trafność
analiza dokumentacji projektowej
analiza narzędzi badawczych
analiza raportu końcowego
skuteczność
analiza danych monitoringu
analiza materiałów i sposobów promocji(w tym strony
internetowej)
analiza wyników obserwacji
analiza wywiadów nieustrukturalizowanych
analiza raportu końcowego
analiza wyników badań ankietowych
użyteczność
analiza wywiadów nieustrukturalizowanych
trwałość
analiza wywiadów nieustrukturalizowanych,
analiza SWOT
W trakcie konferencji zrealizowano ankietę z 55 osobami – wszystkimi jej uczestnikami. Poniżej
przedstawiono charakterystykę społeczno-demograficzna respondentów.
Wśród 55 uczestników większość – 42 osoby (76,4%) stanowiły kobiety. W konferencji wzięło
udział 13 mężczyzn (23,6%). Wydaje się, że na taki skład badanych ze względu na płeć wpłynęła znaczna
feminizacja zawodów związanych z pomocą społeczną oraz instytucjami rynku pracy.
Najmłodszy uczestnik konferencji liczył 21 lat, zaś najstarszy 60 lat. Średnia wieku wyniosła 32,9, zaś
mediana kształtowała się na poziomie 32 lat, co oznacza że połowa uczestników konferencji liczyła 32
i mniej lat, była więc to grupa respondentów stosunkowo młoda. W tabeli 4 przedstawiono strukturę
respondentów ze względu na wiek, uwzględniając kilka przedziałów wiekowych.
17
Tabela 4. Struktura wieku respondentów
przedział wieku
do 29
30 - 39
40 - 49
50 i więcej
razem
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
N
21
25
6
3
55
%
38,18
45,45
10,91
5,45
100,00
Jak wynika z przedstawionych danych, najliczniejszą grupą były osoby w przedziale wieku od 30
do 39 r.ż. (45,45%), najmniej zaś liczną respondenci w wieku powyżej 50 lat (3 osoby – 5,45%). Osoby
z wykształceniem wyższym stanowiły 70,9% ankietowanych (39 osób) zaś osoby z wykształceniem
średnim - 29,1% (16 osób). Na wykresie 1 przedstawiono % osób reprezentujących poszczególne rodzaje
instytucji i organizacji. Część uczestników konferencji stanowili studenci lubelskich uczelni.
Wykres 1. Struktura grupy ze względu na rodzaj instytucji
przedstaw iciele innych
instytucji
16,36%
10,91%
przedstaw w iciele NGO
przedstaw iciele instytucji
pomocy społecznej
29,09%
przedstaw iciele administracji
państw ow ej
12,73%
studenci
16,36%
14,55%
brak w skazań
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
Wśród uczestników konferencji najliczniejszą grupę stanowiły osoby reprezentujące instytucje
pomocy społecznej (PCPR, OPS, GOPS) – 16 osób (29,09%), drugą co do liczebności grupą byli studenci
lubelskich uczelni – 9 respondentów (16,36%), następnie zaś przedstawiciele administracji państwowej
(w tym Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie) – 7 osób (12,73%) i przedstawiciele organizacji
pozarządowych – 6 osób (10,91%). Przedstawiciele innych instytucji, takich, jak urzędy pracy, samorząd
terytorialny, placówki resocjalizacyjne) stanowili łącznie 9 osób (16,36%). Ponadto 8 osób nie wymieniło
instytucji, którą reprezentuje (14,55%).
Ostatnim kryterium, charakteryzującym uczestników badań ankietowych była forma pomocy
udzielanej bezdomnym.
18
Wykres 2. Formy udzielanej pomocy
inne
8
pomoc materialna
5
praca socjalna,
psychologiczna
4
darowizny, okazjonalne
datki
6
kontakt i informacja
8
dotychczas nie udzielał
pomocy
7
17
bnrak odpowiedzi
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
Jak wynika z przedstawionych na wykresie danych, stosunkowo dużo osób nie udzieliło na to
pytanie odpowiedzi (31%), zaś 7 respondentów dotychczas nie udzielało bezdomnym pomocy.
Najczęściej realizowanym wsparciem jest utrzymywanie z bezdomnymi stałego kontaktu, udzielanie
informacji – w tym o możliwościach uzyskania pomocy. 6 osób (10,9%) wspierało bezdomnych udzielając
im darowizn, okazjonalnych datków - pomoc ta miała sporadyczny charakter. Zorganizowanej pomocy
materialnej udzielało 5 respondentów, pracą socjalną wśród bezdomnych i pomocą psychologiczną
zajmowało się 4 osoby, zaś 8 osób w innej formie wspierało tę grupę – m.in. poprzez szkolenie
pracowników socjalnych, pomoc bezdomnym w znalezieniu pracy, wspieranie instytucjonalne zadań na
rzecz tej grupy.
19
3.Analiza wyników ewaluacji
3.1. Ogólna charakterystyka projektu
Projekt „Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim” (numer
projektu POKL 07.02.1-06-022/09, numer umowy POKL POKL 07.02.1-06-022/09-00 z dnia 15
października 2009 roku), zrealizowano w ramach Priorytetu VII POKL: Promocja integracji społecznej,
Działania 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałania
7.2.1. Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w ramach
którego przewidziano prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki
społecznej w regionie (w tym działań mających na celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub
powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych). Realizatorem projektu była Wyższa
Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, posiadająca status prawny uczelni wyższe
w terminie 1.11.2009 – 31.05.2011.
maja 2011 roku.
Cele szczegółowe projektu obejmowały:
1) Określenie zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim,
2) Określenie cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie,
3) Rozpoznanie procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji,
4) Zdiagnozowanie potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych i instytucji wsparcia,
5) Zdiagnozowanie i ocena funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na
terenie województwa lubelskiego,
6) Upowszechnienie wyników diagnozy.
Realizacji tak sformułowanych celów projektu służyły następujące działania:
1) Zarządzanie promocja i informacja oraz ewaluacja projektu,
2) Przeprowadzenie badań, na które składały się: analiza danych urzędowych, indywidualne
wywiady pogłębione z osobami bezdomnymi, indywidualne wywiady kwestionariuszowe
z bezdomnymi, grupowe wywiady zogniskowane z pracownikami instytucji udzielających
wsparcia i pomocy osobom bezdomnym oraz opracowanie raportów cząstkowych
z poszczególnych badań,
3) Opracowanie raportu końcowego z badań,
4) Publikacja i upowszechnianie wyników badań, w tym zorganizowanie konferencji z udziałem
przedstawicieli lubelskich samorządów lokalnych, instytucji państwowych i organizacji
pozarządowych, działających w sferze pomocy społecznej, jednostek naukowych i mediów.
Projekt został zrealizowany przez zespół projektowy w następującym składzie: koordynator
projektu, pracownik ds. rozliczeń finansowych, radca prawny, księgowa, kadrowa, pracownik
20
ds. promocji i informacji, informatyk, grafik, 3 specjalistów ds. badań, asystent ds. badań (obsługi
logistycznej i transkrypcji), 15 ankieterów, specjalista ds. ewaluacji.
W ramach projektu przewidziano osiągnięcie następujących rezultatów miękkich:
- diagnoza zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim,
- diagnoza w zakresie cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie,
-diagnoza procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji,
- wieloaspektowa diagnoza potrzeb osób bezdomnych,
-wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi, w tym modelu wyjścia z bezdomności,
-uzyskanie przez minimum 80% odbiorców publikacji wiedzy na temat zasięgu bezdomności i jego
województwa lubelskiego,
- wzrost zainteresowania budowaniem profesjonalnego zaplecza informacyjnego dotyczącego problemu
bezdomności i systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym u minimum 70% uczestników
konferencji,
- wzrost zainteresowania operacyjnym podejściem do planowania działań w obszarze pomocy
3.2.Analiza i ocena trafności projektu
Trafność każdego projektu oceniana jest na etapie konkursu, czyli przed przyjęciem projektu do realizacji.
Jednak wydaje się, że z punktu widzenia realizatorów projektu wewnętrzna ocena trafności projektu
oparta o doświadczenia zespołu projektowego może okazać się przydatna w konstruowaniu następnych
projektów badawczych. Ocena trafności projektu dotyczy oszacowania adekwatność celów
i zastosowanych metod projektu do problemów, które projekt miał poruszyć lub rozwiązać. W celu
oceny trafności projektu zastosowano analizę dokumentów, obejmującą zarówno dokumentację
projektu, przygotowane przez zespół badawczy narzędzia badawcze jak też zapisy dokumentów
programowych POKL: „Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki”, „Szczegółowego Opisu Priorytetów
POKL”, Krajowego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Budownictwa Socjalnego na lata 2009 –
2013 (opr. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury),
opracowanego w wyniku konsultacji międzyresortowych w 2009 roku zakresu tematycznego
proponowanych obszarów działań, jakie będą ujęte w projekcie dokumentu pt: Krajowa Strategia
Wychodzenia z Bezdomności.
Celem głównym PO KL jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. Spójność
społeczna uwarunkowana jest zmniejszaniem marginalizacji i wykluczenia społecznego różnych grup
społecznych. Z analizy wspomnianych uprzednio dokumentów programowych POKL wynika, iż proces
diagnozy, polegający na rozpoznaniu problemów osób bezdomnych jako podstawy podejmowania
21
działań instytucjonalnych zmierzających do ograniczenia procesu wykluczenia społecznego, zgodny jest
z drugim celem strategicznym POKL (Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego).
Krajowy Program Wychodzenia z Bezdomności i Budownictwa Socjalnego na lata 2009 – 2013
opracowany Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury,
w ramach problematyki zabezpieczenia społecznego wyodrębnia obszar Diagnoza stanu bezdomności,
dla którego priorytetem jest rzeczywista statystyka osób bezdomnych a przewidywanym kierunkiem na
przyszłość stały monitoring bezdomności. W dokumencie tym stwierdzono, że istnieją znaczne
rozbieżności w różnego typu danych statystycznych, dotyczących bezdomności. Różnica statystyczna
pomiędzy podawanymi liczbami jest podstawą do wyznaczenia zadania polegającego na wypracowaniu
i wyborze w kraju jednolitego systemu mierzalności ilościowej osób bezdomnych. Efektem końcowym
ma być sytuacja, w której instytucje działające na rzecz przeciwdziałania bezdomności dysponować będą
rzeczywistą liczbą osób potrzebujących pomocy. Ponadto, chodzi o wprowadzenie standardu
zawierającego etapy wychodzenia z bezdomności.
W wyniku przeprowadzonych przez Departament Pomocy i Integracji Społecznej w dniu 2 lipca
2008r. konsultacji wewnątrzresortowych uszczegółowiono zakres tematyczny proponowanych obszarów
działań, jakie będą ujęte w projekcie dokumentu pt: Krajowa Strategia Wychodzenia z Bezdomności.
Obszar I obejmuje diagnozę oraz analizę skali zjawiska bezdomności. Proponowane zadania: 1)
bezdomność w Polsce – skala zjawiska, liczba noclegowni i schronisk dla bezdomnych oraz instytucje
pomocowe; 2) rozwiązania prawne dla osób bezdomnych – prawa oraz obowiązki przy korzystaniu
z pomocy, 3) metody pomocy i „ścieżki” wychodzenia z bezdomności.
Należy przy tym dodać, że w oparciu o doświadczenia krajów posiadających zintegrowane
strategie wobec bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego (np. Szkocja, Irlandia, Norwegia)
Europejska Federacja Narodowych Organizacji Pozarządowych Pracujących na rzecz Bezdomnych
(FEANTSA) sformułowała listę wytycznych dla tworzenia krajowych strategii. Pierwszym na liście jest
zalecenie zakorzenienia strategii w wiedzy potwierdzonej badaniami. Potrzebne są zróżnicowane
badania, których kształt jest wyznaczany przez cel, dla którego się je prowadzi. Ewentualna definicja
bezdomności powinna odzwierciedlać kontekst polityki społecznej, dla potrzeb której badanie jest
realizowane. Przyjęcie dynamicznego podejścia jest istotne, ponieważ pozwala na refleksję
i zidentyfikowanie problematycznych wydarzeń życiowych przyczyniających się do utraty dachu nad
głową, a co za tym idzie, umożliwia adekwatne zaplanowanie działań prewencyjnych. W świetle takiego
rozumienia zakłada się, że policzenie wszystkich zajętych łóżek w instytucjach dla bezdomnych
w wyznaczonym punkcie czasowym jest niewystarczające. Badaniem trzeba również objąć ukryte
przyczyny bezdomności wpisane w kariery życiowe i procesy stopniowego tracenia dachu nad głową,
które mogą dotykać osób zupełnie nie pasujących do powszechnego wizerunku bezdomności. Dopiero
wtedy możliwe jest otrzymanie pełnego obrazu fenomenu bezdomności, obejmującego nie tylko
mieszkanie na dworcach i schroniskach, ale również sytuacje pośredniego lub bezpośredniego
zagrożenia utraty – wydawałoby się – stabilnej sytuacji mieszkaniowej. Osoby bezdomne lub
mieszkające w nietypowych i tymczasowych pomieszczeniach zazwyczaj nie są ujmowane w badaniach
22
gospodarstw domowych, spisach powszechnych i innych masowych statystykach. Dane usługodawców
zależą od jakości systemu usług i nie obejmują informacji o osobach najbardziej wykluczonych,
niechętnych do korzystania z pomocy, przez co dają obraz częściowy lub nawet wprowadzający w błąd.
Strategia polityki społecznej województwa lubelskiego na lata 2005 – 2013 zawiera „Program
przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu poprzez efektywną pomoc społeczną”, w którym jako jedno
z narzędzi realizacji wskazuje określenie natężenia niekorzystnych zjawisk społecznych w województwie
powodujących dezintegrację społeczną i zawodową. W powyższym dokumencie planuje się również
rozwój środowiskowych form wsparcia w miejscu zamieszkania, w tym rozwój aktywnych form wsparcia
dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.
Przegląd wybranych dokumentów, zarówno krajowych, jak i unijnych wskazuje, że diagnoza
bezdomności ujmowana jest jako istotna podstawa wszelkich podejmowanych działań na rzecz
bezdomnych. Nie chodzi w tym przypadku wyłącznie o statystyki dotyczące liczebności tej kategorii osób,
lecz – co istotne – o zidentyfikowanie problematycznych wydarzeń życiowych przyczyniających się do
utraty dachu nad głową.
Głównym celem ocenianego projektu „Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności
w województwie lubelskim” była kompleksowe zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie
maja 2011 roku Wpisuje się on w realizację celów wyznaczonych w tym zakresie przez dokumenty
programowe POKL, krajową i regionalną strategię polityki społecznej, które ujmują diagnozę
bezdomności jako jeden z ważnych elementów działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu
społecznemu. Wspomniane dokumenty podkreślają także konieczność podejmowania działań
zmierzających do rozwoju nowych form wsparcia osób bezdomnych na poziomie regionalnym.
Ponadto cel ogólny i cele szczegółowe projektu znalazły swoje dalsze rozwinięcie
w poszczególnych etapach procesu badawczego, stając się celami operacyjnymi dla jego poszczególnych
elementów. Cele te precyzowały w sposób jasny i szczegółowy zamierzenia badawcze dla każdej
z zastosowanych metod i technik. I tak, celem analizy danych urzędowych było określenie zasięgu
bezdomności (ilość notowanych bezdomnych korzystających z pomocy instytucjonalnej) i jego dynamiki
(sezonowej, rocznej), porównanie z danymi w skali kraju, badanie struktury i zasad funkcjonowania
instytucji zajmujących się bezdomnością oraz analiza wydatkowanych przez te instytucje środków ze
względu na cele. Cele te zostały z kolei przełożone na pytania badawcze, na które odpowiedź pozwoliła
na ich realizację.
Indywidualne wywiady kwestionariuszowe zrealizowane przez ankieterów z osobami
bezdomnymi miały na celu diagnozę przyczyn bezdomności, opis funkcjonowania osób bezdomnych
w środowisku społecznym, ocenę stopnia wykluczenia i marginalizacji, określenie związku bezdomności
z patologiami społecznymi, identyfikację przyczyn niepowodzeń w procesie wychodzenia
z bezdomności i konstrukcję optymalnego modelu wychodzenia z bezdomności oraz ocenę pomocy
instytucjonalnej z perspektywy bezdomnych.
23
Indywidualne wywiady pogłębione pozwalały na uzyskanie pogłębionej diagnozy procesu
wchodzenia w rolę bezdomnego, ocenę stopnia marginalizacji i wykluczenia (z perspektywy badanego),
ocenę skutków dyskryminacji, konstrukcję typologii przyczyn bezdomności oraz ocenę funkcjonowania
pomocy instytucjonalnej z punktu widzenia bezdomnego.
Grupowe wywiady zogniskowane miały umożliwić określenie problemów, jakie napotykają
pracownicy instytucji wsparcia i przeciwdziałania bezdomności w codziennej pracy, przyczynić się do
wymiany doświadczeń zawodowych, przedyskutowania możliwych rozwiązań problemów oraz
umożliwić analizę postaw pracowników instytucji w stosunku do bezdomnych.
Podsumowując, można stwierdzić, że realizacja tak określonych celów ogólnych i szczegółowych,
przyjętych dla poszczególnych etapów procesu badawczego oraz zastosowanych metod i technik
badawczych przyczyniła się do uzyskania istotnych informacji i poszerzenia zakresu wiedzy na temat skali,
przyczyn, skutków oraz dotychczasowych form instytucjonalnego wsparcia osób bezdomnych. Ponadto
grupowe wywiady zogniskowane z pracownikami instytucji udzielających pomocy i wsparcia osobom
bezdomnym poza poszerzeniem wiedzy o problemach związanych z funkcjonowaniem tych instytucji
oraz osób w nich pracujących, stanowiły ważne forum dyskusji i wymiany informacji, pozwalające na
wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi. Tym samym możliwe było uzyskanie szeroko
rozumianej wiedzy na temat bezdomności oraz możliwych rozwiązań problemów osób bezdomnych.
Potrzebę taką formułują w zasadzie wszystkie omawiane uprzednio dokumenty unijne i krajowe.
Oceniając stopień, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem ich realizacji,
dokonano analizy wyboru metod i narzędzi badawczych.
Pierwszym etapem badań była analiza dokumentów obejmująca dane pochodzące
z dokumentacji placówek zapewniających wsparcie osobom bezdomnym na terenie województwa
lubelskiego. W celu uzyskania wspomnianych danych badacze bezpośrednio kontaktowali się ze
wszystkimi instytucjami w celu uzyskania niezbędnych informacji i danych. Dobór próby badawczej miał
charakter celowy w oparciu o następujące kryteria: typ instytucji, formy pomocy oraz ilość środków,
jakimi dysponują instytucje. Posłużono się w tym celu wykazem placówek zapewniających wsparcie
osobom bezdomnym na terenie Województwa Lubelskiego, prowadzonym przez Wydział Polityki
społecznej Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Analiza obejmowała prawne regulacje dotyczące zasad
i form udzielanego wsparcia osobom bezdomnym oraz prawne podstawy funkcjonowania określonego
typu instytucji, następnie zaś przedstawiono dane dotyczące sytuacji osób bezdomnych w województwie
lubelskim na podstawie danych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, Głównego Urzędu
Statystycznego oraz Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Ostatnim etapem badawczym była analiza
funkcjonowania instytucji świadczącym pomoc osobom bezdomnym w powiatach grodzkich: Lublinie,
Białej Podlaskiej, Zamościu oraz Chełmie. Analiza dokumentów urzędowych miała dostarczyć
odpowiedzi na następujące pytania: ilu bezdomnych korzysta z pomocy instytucjonalnej na terenie woj.
lubelskiego? jakie instytucje zajmują się pomocą bezdomnym? jakie formy pomocy przeważają? jakimi
środkami dysponują instytucje i jak je wykorzystują?
24
Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania pozwoliło zrealizować cel szczegółowy projektu, jakim jest
określenie zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie oraz zdiagnozowanie i ocena
funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskiego.
Co prawda, dane tego rodzaju występują w krajowych i regionalnych opracowaniach statystycznych, lecz
są rozproszone i, jak wynika z ustaleń nie tylko tego projektu badawczego, niepełne.
Kolejny etap badawczy obejmował wywiady kwestionariuszowe z bezdomnymi realizowane przez
odpowiednio przeszkolonych ankieterów. Techniką badawczą był indywidualny wywiad bezpośredni,
przebiegający z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza wywiadu jako narzędzia
badawczego. Kwestionariusz wywiadu składał się z 63 pytań (130 zmiennych). Do kwestionariusza
dołączona została (jako materiał pomocniczy) ankieta dla ankietera, składająca się z 7 pytań. Innym
materiałem pomocniczym do wywiadu były karty odpowiedzi. W badaniach zastosowano celowy dobór
próby, ze względu na brak możliwości realizacji doboru losowego.
Odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu pozwalały uzyskać informacje na
temat cech społeczno-demograficznych bezdomnych (płeć, wiek, wykształcenie, staż bezdomności, stan
cywilny, liczba dzieci), ponadto określono stosunek do religii wśród badanych. Pytania
kwestionariuszowe pozwalały także uzyskać informacje na temat przyczyn bezdomności, identyfikując
czynniki stania się osoba bezdomną według subiektywnej opinii osób badanych.
Kwestionariusz zawierał również pytania, na które odpowiedzi stanowiły wskaźniki marginalizacji
bezdomnych w sferze technologicznej, ekonomicznej, kulturowej oraz społeczno-politycznej.
Odpowiedzi na pytania dostarczały także wiedzy na temat tworzenia i funkcjonowania statusów
społecznych (życie samotne lub w grupie, wielkość i stabilność grupy, pozycja w grupie uczestnictwa oraz
czynniki ją warunkujące). Poszukiwano także odpowiedzi na pytania dotyczące posiadania rodziny oraz
relacji bezdomnego z rodziną pochodzenia, problemów zdrowotnych, uzależnień oraz konfliktów
z prawem. Ważnym aspektem badań kwestionariuszowych było ustalenie aktualnych źródeł dochodów
bezdomnego, prób wyjścia z bezdomności oraz przyczyn niepowodzeń tego rodzaju starań. Ostatnia
grupa tematyczna dotyczyła oceny i sposobu korzystania przez bezdomnych z pomocy instytucjonalnej.
Realizacja wywiadów kwestionariuszowych przyczyniała się do osiągnięcia zapisanych w projekcie
celów szczegółowych, takich, jak: określenie cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych,
zdiagnozowanie potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych, zdiagnozowanie i ocena
funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskim
w opinii respondentów, rozpoznanie procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji. Uzyskanie tego
typu wiedzy odpowiada sformułowanej uprzednio potrzebie posiadania zróżnicowanych informacji
dotyczących nie tylko liczby osób bezdomnych korzystających z pomocy odpowiednich instytucji, lecz
także uwarunkowań i przyczyn powodujących, że osoby te znalazły się w określonej sytuacji, że stały się
bezdomnymi. Wiedza tego rodzaju pozwala na formułowanie strategii polityki społecznej, w ramach
której uwzględnia się możliwe działania prewencyjne. Ponadto skuteczna pomoc i wsparcie osób
bezdomnych możliwe jest właściwie wówczas, gdy szczegółowo zdiagnozowano przyczyny bezdomności
25
oraz sytuację danej osoby. W innym przypadku oferowane wsparcie może okazać się nieadekwatne do
potrzeb.
Indywidualne wywiady pogłębione zrealizowano w oparciu o przygotowany uprzednio scenariusz
wywiadu. Umożliwiał on uchwycenie sposobów rozumienia świata badanych osób, co (zgodnie
z metodologicznymi założeniami badań jakościowych) jest podstawą do podejmowania zgodnych
z wyobrażeniami działań. Zgodnie z przyjętymi założeniami badawczymi, technika indywidualnego
wywiadu pogłębionego ma umożliwić analizę sposobów definiowania siebie, swojego miejsca w świecie
dawniej i obecnie, obrazu przyszłości, a także ocenę funkcjonowania instytucji wsparcia, pozwalając
ujawnić główne problemy, z jakimi zmagają się osoby bezdomne.
Realizacja tego etapu badań pozostaje w związku z celami szczegółowymi projektu:
- zdiagnozowanie potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych,
- rozpoznanie procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji,
- ocena funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym.
Tak, jak wspomniano uprzednio w wielu dokumentach i opracowaniach dotyczących problemu
bezdomności podkreśla się, iż badaniem trzeba również objąć ukryte przyczyny bezdomności wpisane
w kariery życiowe i procesy stopniowego tracenia dachu nad głową, które mogą dotykać osób zupełnie
nie pasujących do powszechnego wizerunku bezdomności. Dopiero wtedy możliwe jest otrzymanie
pełnego obrazu fenomenu bezdomności oraz budowanie odpowiedniej strategii polityki społecznej.
Indywidualne wywiady pogłębione należy uznać w tym przypadku za odpowiednią technikę badawczą,
zaś scenariusz wywiadu zawierał dyspozycje uwzględniające dotarcie do sposobów definiowania siebie,
swojego miejsca w świecie dawniej i obecnie, obrazu przyszłości, a także oceny funkcjonowania
instytucji wsparcia, które pozwalają ujawnić główne problemy, z jakimi zmagają się osoby bezdomne.
Ostatnią zastosowaną techniką badawczą był grupowy wywiad zogniskowany, zrealizowany
z pracownikami instytucji wsparcia i przeciwdziałania bezdomności. Podstawą zastosowanej techniki był
scenariusz grupowego wywiadu zogniskowanego, formułujący główne tematy, jakie moderatorzy
poruszyli w ramach dyskusji. Scenariusz jest narzędziem elastycznym, umożliwiającym ujawnienie takich
aspektów tematu, których badacz by nie przewidział, a które zapewne nie pojawiłyby się
w indywidualnych wywiadach pogłębionych, gdyż są wynikiem procesu komunikacji w grupie.
Podstawowe tematy zawarte w scenariuszu dotyczyły oceny problemu bezdomności w województwie
lubelskim z punktu widzenia uczestników moderowanej dyskusji, problemów w relacjach z bezdomnymi,
wprowadzania nowych rozwiązań w zakresie udzielanego bezdomnym wsparcia i pomocy, trudności
związanych z tymi rozwiązaniami. Wśród tematów znalazły się także problemy w relacjach z innymi
instytucjami (w tym z urzędami pracy, instytucjami pomocy społecznej, organizacjami pozarządowymi),
ocena możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu noclegowni i schronisk, formy wsparcia
i pomocy udzielane bezdomnym przez uczestników grupy fokusowej. Ponadto poznano opinię grupy
fokusowej na temat przyczyn niepowodzeń wychodzenia z bezdomności zdiagnozowano wiedzę
pracowników instytucji na temat problemów i sposobu życia osoby bezdomnej.
26
Technika ta umożliwiła zdiagnozowanie i ocenę funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy
osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskiego, co jest jednym z celów szczegółowych
projektu Ponadto w pewnej mierze stanowiła także formę upowszechnienia wyników badań wśród
pracowników instytucji pomocy i wsparcia bezdomnych (uczestnikom grupy fokusowej moderatorzy
przedstawiali cytaty z wywiadu z bezdomnymi oraz wykonane w czasie ich realizacji zdjęcia.
Przedstawiono wyniki analizy, mające stanowić podstawę do uzyskania odpowiedzi na pierwsze
ogólne pytanie badawcze: w jakim stopniu ten projekt miał sens z punktu widzenia istniejących potrzeb
w zakresie diagnozy zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych metod pracy z bezdomnymi?
Celem tej części raportu ewaluacyjnego było przedstawienie analizy danych umożliwiających ocenę
trafności projektu z punktu widzenia adekwatności celów i logicznej spójności wewnętrznej celów
projektu z celami poszczególnych etapów badań.
Pytanie ogólne zostało doprecyzowane przez pytania szczegółowe:
Na podstawie przedstawionej dotychczas analizy dokumentów można stwierdzić, że cel główny i cele
szczegółowe projektu zostały powiązane z zakładanymi potrzebami w zakresie diagnozy zjawiska
bezdomności oraz oceny istniejących form wsparcia i pomocy. Wiedza jest podstawą rozwoju, wdrażania
i monitorowania programów wobec bezdomności. Dlatego posiadanie odpowiedniej informacji
o bezdomności jest konieczne na wszystkich poziomach decyzyjnych: planowania działań strategicznych,
zarządzania organizacjami oraz ewaluacji skuteczności projektów.
Cele zdefiniowane w projekcie stanowią pewną hierarchię, począwszy od poziomu najniższego:
celów sformułowanych dla poszczególnych metod technik badawczych, poprzez cele szczegółowe
projektu, realizacji których miały służyć zastosowane metody, aż do celu ogólnego. Cel ten miał
charakter złożony, obejmując: zdiagnozowanie zjawiska bezdomności, w województwie lubelskim
i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca maja
2011 roku. Ponieważ żaden z wymienionych celów nie został szczególnie wyróżniony, należy przyjąć, że
są one równorzędne i ich realizacja jest równie ważna.
Analiza celów projektu pozwala na stwierdzenie, że określają one wystarczająco precyzyjnie planowane
w projekcie działania, ponadto cele te znalazły odzwierciedlenie w celach poszczególnych etapów badań.
Ze wstępnej oceny problemów leżących u podstaw powstania projektu wynika, że zasięg i przyczyny
bezdomności nie są na terenie województwa lubelskiego w wystarczającym stopniu rozpoznane. Wynika
to między innymi ze specyfiki zjawiska bezdomności oraz jego progresywnego charakteru w ostatnich
dziesięcioleciach. W projekcie założono kompleksową diagnozę zjawiska bezdomności zarówno
27
w aspekcie indywidualnym, jak i instytucjonalnym. Cele projektu zgodne są więc z ustalonymi na wstępie
problemami związanymi z diagnozowaniem bezdomności.
Skuteczne udzielanie wsparcia osobom bezdomnym przez określone instytucje wymaga znajomości
przyczyn i zakresu tego zjawiska. Pracownicy instytucji nie zawsze dysponują czasem i środkami
materialnymi i technicznymi, pozwalającymi na uzyskanie bądź pogłębienie wiedzy w tym zakresie.
Takim potrzebom instytucji służył zrealizowany projekt, co znalazło odzwierciedlenie w przyjętych w nim
celach.
5) Jak można ocenić stopień, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem ich
realizacji?
Cele projektu miały charakter zarówno ilościowy, ja i jakościowy. Obejmowały dwa główne obszary
badawcze: bezdomnych oraz instytucje wspierające tę kategorię osób wykluczonych. W ramach
skoordynowane ze sposobem ich realizacji.
Reasumując, projekt należy uznać za trafny w odniesieniu do zdefiniowanych potrzeb i problemów
związanych ze zjawiskiem bezdomności.
28
3.3. Analiza i ocena skuteczności
Ocena skuteczności polegała na oszacowaniu stopnia, w jakim wdrażane w projekcie działania
przyczyniły się do realizacji celów projektu. Ocena skuteczności pozwoliła uzyskać wiedzę
w następujących kwestiach: co tak naprawdę udało się osiągnąć, czego zaś konkretnie nie osiągnięto.
Starano się poznać przesłanki skutecznej realizacji działań, zarówno związanych ze specyfiką
proponowanego wsparcia, jak i zasobami instytucji realizującej projekt (materialnymi, organizacyjnymi
i kadrowymi). Główne pytanie ewaluacyjne sformułowano następująco: do jakiego stopnia cele ogólne
i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, ostały osiągnięte?
Ocena skuteczności obejmowała ocenę zarządzania projektem, ocenę stopnia realizacji przewidzianych
celów i działań oraz identyfikację barier i trudności oraz sposobów ich rozwiązywania. Źródłem wiedzy
była w tym przypadku analiza sprawozdawczości projektu, analiza danych ze strony internetowej, wyniki
przeprowadzonych obserwacji oraz ankiety z uczestnikami konferencji. Ponadto, dla wyjaśnienia
niektórych zagadnień przeprowadzono wywiady nieustrukturalizowane ze specjalistami ds. badań oraz
koordynatorem projektu.
Ocena procesu zarządzania obejmuje: zarządzanie informacją, finansami, relacjami pomiędzy
członkami zespołu badawczego oraz terminowość realizowanych działań.
Proces zarządzania informacją dotyczył: sprawozdawczości, gromadzenia dokumentów,
monitoringu oraz promocji projektu. Sprawozdania finansowe i merytoryczne przygotowywane były
zgodnie z wytycznymi oraz umową raz na trzy miesiące. Sprawozdanie merytoryczne (zgodnie
z wytycznymi) zawiera opis zadań zrealizowanych, będących w trakcie oraz opis dalszych planów
realizacji. Dokumentacja zawiera ponadto przygotowane narzędzia badawcze, raporty cząstkowe,
umowy oraz rachunki wraz z wymaganym opisem.
Dokumentacja jest przechowywana przy stanowiskach pracy w zamkniętych szafach a po ostatecznym
rozliczeniu zostanie zarchiwizowana w siedzibie WSPA. Segregatory zawierają opisy – nr umowy, tytuł
projektu, nr działania i logo UE i POKL i opis czego dotyczy segregator
Monitoring projektu prowadzony był systematycznie w oparciu o różne zestawienia danych,
wnioski o płatność oraz w ramach sprawozdawczości.
Kanałami promocji i informacji o projekcie były:
-strona internetowa projektu, na której zamieszczano systematycznie informacje o postępach projektu,
aktualności oraz treść raportów cząstkowych,
- banner na stronie NGO,
-ogłoszenia w prasie regionalnej, ogólnopolskiej i branżowej (zamieszczono informację o projekcie
w „Polityce Społecznej”, „Wspólnota”)
-informacje wysyłane drogą elektroniczną do instytucji zajmujących się problem bezdomności.
Z analizy dokumentacji finansowej projektu wynika, że od początku realizacji projektu (1.11.2009
r.) do dnia 31.05. 2011 r. łącznie złożono wnioski o płatność na kwotę 386 615,40 PLN.
29
Zarządzanie relacjami pomiędzy badaczami realizował koordynator projektu, wyposażony
w odpowiednie kompetencje. Część bieżących kwestii rozstrzygano w formie bezpośrednich kontaktów
członków zespołu badawczego, niektóre sprawy związane z realizacją zadań projektu omawiano
w trakcie organizowanych przez koordynatora spotkań zespołu badawczego. Nie stwierdzono istotnych
problemów w tym zakresie.
Na kolejnych etapach realizacji projektu osiągano założone w projekcie cele, harmonogram jest
skonstruowany elastycznie, zaś przesunięcia terminów były niewielkie i wynikały ze specyfiki obszaru
badawczego.
W projekcie zrealizowano wszystkie etapy procesu badawczego, tzn. analizę danych urzędowych,
indywidualne wywiady pogłębione (IDI), grupowe wywiady zogniskowane (FGI) oraz wywiady
standaryzowane. Przygotowano i zamieszczono na stronie internetowej raporty cząstkowe z analizy
danych urzędowych, indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) oraz wywiadów standaryzowanych,
grupowych wywiadów zogniskowanych oraz raport końcowy. Przygotowano ponadto wersję książkową
wraz z płytą CD raportu końcowego, (500 egzemplarzy), z czego 350 egzemplarzy wysłano do
samorządów lokalnych, instytucji pomocy społecznej, organizacji pozarządowych i uczelni. Raport
końcowy w tej wersji otrzymali także wszyscy uczestnicy konferencji.
Raport cząstkowy z analizy dokumentów urzędowych liczy 118 stron. Opiera się na danych
uzyskanych bezpośrednio z 24 instytucji zajmujących się pomocą bezdomnym z terenu województwa
lubelskiego oraz na informacjach GUS, Wydziału Polityki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego oraz
Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Lublinie. W treści raportu zawarto omówienie regulacji
prawnych, dotyczących zasad świadczenia pomocy i udzielania wsparcia bezdomnym, dane dotyczące
liczby i struktury bezdomnych, charakterystykę funkcjonowania instytucji świadczących pomoc
bezdomnym.
Analiza dokumentów wykazała, że dane na poziomie województwa, dotyczące liczby i struktury
bezdomnych nie zawsze pokrywają się ze statystykami gromadzonymi przez instytucje bezpośrednio
świadczące pomoc i wsparcie. Wśród tych instytucji przeważają organizacje pozarządowe, często
realizujące zadania zlecone przez ośrodki pomocy społecznej. Najczęstszą forma pomocy jest pomoc
doraźna (posiłki, odzież, miejsce w schronisku). Stosunkowo niewielka liczba osób objęta jest
Indywidualnym Planem Wychodzenia z Bezdomności, zaś jeszcze niższy odsetek znajduje legalne
zatrudnienie. Uzyskane dane wskazują na wzrost liczby bezdomnych w ostatnich latach, przy
jednoczesnym spadku poziomu środków przeznaczonych na pomoc dla tej grupy.
W treści raportu zamieszczono dane, pozwalające udzielić odpowiedzi na sformułowane
uprzednio pytania badawcze:
1 Ilu bezdomnych korzysta z pomocy instytucjonalnej na terenie woj. lubelskiego?
2 Jakie instytucje zajmują się pomocą bezdomnym?
3 Jakie formy pomocy przeważają?
4 Jakimi środkami dysponują instytucje i jak je wykorzystują?
30
Przyczyniło się to do skutecznej realizacji następujących celów szczegółowych: określenia zasięgu
bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim, cech społeczno-demograficznych osób
bezdomnych w regionie, zdiagnozowania potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia instytucji
udzielających im wsparcia, zdiagnozowania funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom
bezdomnym na terenie województwa lubelskiego.
W trakcie realizacji tego etapu badań napotkano na problem związany z posiadaniem
i udostępnianiem danych przez Charytatywne Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym
od Alkoholu „Nadzieja” w Lublinie. Zespół badawczy nie otrzymał w tym przypadku żadnych informacji
dotyczących cech społeczno-demograficznych podopiecznych, stąd w raporcie cząstkowym posłużono
się danymi, jakie posiadał w tym zakresie MOPR.
Raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych liczy 139 stron (bez
aneksów). Uzyskane dane zostały przedstawione w formie tabel i wykresów, co pozwala na pełny
przegląd wyników badań. W realizacji techniki wzięło udział 15 ankieterów. Próba badawcza składała się
z 500 osób bezdomnych (430 mężczyzn i 67 kobiet), z którymi przeprowadzono wywiady na terenie
Lublina (339 osób), Chełma (67 osób), Zamościa (66 osób) i Białej Podlaskiej (28 osób). Wywiady
najczęściej przeprowadzano w schroniskach dla bezdomnych, ponadto na dworcach autobusowych lub
kolejowych, ulicach, parkach lub działkach, noclegowniach, domach opieki społecznej i innych miejscach
(jadłodajnie, bary, ośrodki pobytu dziennego, klatki schodowe, itp.). Badania przeprowadzono
w miastach zlokalizowanych w różnych częściach Lubelszczyzny.
Jak wynika z przygotowanego raportu rozumienie pytań kwestionariuszowych było najczęściej
dobre lub dostateczne.. Najczęściej pytaniem trudnym było pytanie (nr 21) o cechy charakteryzujące
przywódców grup bezdomnych, co mogło wynikać z faktu, iż nie wszyscy bezdomni mieli za sobą
doświadczenie życia grupowego.
Do analizy statystycznej zastosowano statystyki opisowe, tabele dwuzmiennowe, analizy
średnich, skalowanie wielowymiarowe, analizę korespondencji i indeksy.
Na podstawie opinii respondentów określono główne przyczyny bezdomności, do których należą:
alkoholizm, bezrobocie, rozpad związku małżeńskiego, wymeldowanie lub eksmisja, ucieczka przed
przemocą w rodzinie. W oparciu o uzyskane opinie bezdomnych stworzono typologię przyczyn
bezdomności, wyodrębniając 5 typów przyczyn bezdomności: mieszkaniowy, finansowy, uzależnieniowy,
rodzinny i zdrowotny.
Jak wynika z ustaleń zawartych w raporcie cząstkowym bezdomni często pochodzą z rodzin
patologicznych, w których nadużywa się alkoholu, istnieją konflikty z prawem, akty przemocy. Większość
bezdomnych posiada aktualnie rodzinę (biorąc pod uwagę zarówno rodzinę pochodzenia, jak też rodzinę
prokreacji), jednak w związku małżeńskim pozostaje zaledwie co szósty badany ale kontakty
z małżonkiem nie są utrzymywane. bezdomni często cierpią na różnego rodzaju dolegliwości zdrowotne,
czemu zapewne sprzyja styl życia. Z raportu wynika, że wysoki jest wśród respondentów odsetek osób
uzależnionych od alkoholu i nikotyny.
31
W oparciu o raport cząstkowy można stwierdzić, że najczęstszymi źródłami dochodu bezdomnych
są prace dorywcze lub sezonowe oraz zasiłki z pomocy społecznej, bardzo rzadko jest to natomiast praca
stała
Wysoką pozycję w grupie bezdomnych zajmują osoby o stosunkowo najlepiej zachowanych
więziach ze światem zewnętrznym. Mimo deklarowanej przez zdecydowaną większość respondentów
chęci wyjścia z bezdomności, tylko nieco ponad połowa spośród nich poczyniła wysiłki w tym kierunku.
Ponadto stosunkowo duża liczba bezdomnych nie pragnie wyjścia z bezdomności w najbliższym czasie,
bądź chce pozostać bezdomnymi. Bezdomni korzystają najczęściej z noclegowni, posiłków oraz wsparcia
finansowego.
Większość bezdomnych uznaje, że otrzymywana w Ośrodkach Pomocy Społecznej pomoc spełnia
ich oczekiwania. Bezdomni, którzy twierdzą, że OPS spełnia tylko nieliczne oczekiwania lub nie spełnia
ich żadnych oczekiwań, sądzą, że spowodowane jest to zbyt skomplikowanym procesem załatwiania
spraw, nieudolnością lub brakiem dobrej woli pracowników OPS, brakiem odpowiednich środków,
którymi mógłby dysponować OPS lub efektem podziału posiadanych przez OSP środków.
Przedstawione – w znacznym skrócie – wyniki badań opinii bezdomnych wskazują, że uzyskano
wiedzę na temat cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych, procesu wchodzenia
w bezdomność i marginalizacji oraz – w pewnym zakresie -potrzeb osób bezdomnych. Pozwala to na
sformułowanie wniosku, że użyta metoda okazała się skuteczna z punktu widzenia założonych
w projekcie celów.
Raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów pogłębionych z osobami bezdomnymi (bez aneksu)
liczy 67 stron, obejmuje opis metody badawczej oraz uzasadnienie jej zastosowania. Zawiera także
w części metodologicznej opis doboru próby badawczej. Ze względu na specyfikę badanej populacji
próba badawcza została dobrana w sposób celowy, składała się z 20 osób bezdomnych (14 mężczyzn i 6
kobiet), z którymi przeprowadzono wywiady na terenie Lublina (6 osób), Zamościa (5 osób) i Białej
Podlaskiej (2 osoby) i Chełma (7 osób). Najmłodszy respondent miał 20 lat, najstarszy – 65. Ze względu
na ograniczony czas badań i z góry narzuconą liczbę respondentów uzyskano pewien stopień nasycenia
jedynie w jednej ogólnej kategorii osób bezdomnych.
Z treści omawianego raportu wynika, że wywiady z bezdomnymi pozwoliły na określenie, w jaki
sposób badani postrzegają swoje miejsce w świecie dawniej i obecnie, identyfikację czynników, które
wpłynęły na drogę życiową bezdomnych, poznanie oceny instytucji pomocy społecznej. Indywidualne
wywiady pogłębione pozwoliły poznać plany (marzenia) bezdomnych, dotyczące ich przyszłości oraz
sposób w jaki te plany chcieliby zrealizować.
Analiza treści raportu wskazuje, że zastosowana technika badawcza umożliwiła zdiagnozowanie
potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych, rozpoznanie procesu wchodzenia
w bezdomność i marginalizacji, ocenę funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym.
Ostatnim raportem przygotowanym w trakcie realizacji projektu był raport cząstkowy
z grupowych wywiadów zogniskowanych z pracownikami instytucji zajmujących się wspieraniem osób
bezdomnych. Podstawową techniką wykorzystaną w badaniach był grupowy wywiad zogniskowany,
32
polegający na przeprowadzeniu przez moderatorów wspólnej rozmowy z zaproszonymi osobami.
Technika ta pozwala na zebranie w stosunkowo krótkim czasie dużej partii informacji na określony temat.
Materiał ten może być analizowany pod kątem badania znaczeń, postaw i odczuć jakie przypisywane są
przez rozmówców określonym zjawiskom czy zdarzeniom. W trakcie dyskusji mogą pojawić się nowe
problemy, które nie uwzględniono w pierwotnym scenariuszu wywiadu lub problemy wymagające
pogłębienia, ponieważ badani uznali je za szczególnie ważne. Wywiady były nagrywane, a następnie
poddane dokładnej transkrypcji.
Analiza wywiadów polegała na identyfikacji kluczowych pojęć, które się w dyskusji pojawiły,
a następnie pogrupowanie ich wokół kategorii centralnych. Identyfikowano także rozbieżności
interpretacyjne wyodrębnionych w dyskusji problemów. Wywiady miały służyć uzyskaniu odpowiedzi na
następujące pytania badawcze:
1) Jakie problemy napotykają pracownicy instytucji wsparcia w relacjach z: osobami
bezdomnymi, instytucjami samorządowymi i pozarządowymi, środowiskiem lokalnym?
2) Jak rozwiązują te problemy?
3) Jakie są inne możliwe rozwiązania tych problemów?
4) Jak pracownicy instytucji definiują swoją rolę zawodową? Czy występuje u nich syndrom
wypalenia zawodowego?
Zgodnie z założeniami metodologicznymi badaniami objęto przedstawicieli instytucji
samorządowych i pozarządowych mających siedzibę w czterech miastach (lub jego najbliższej okolicy)
województwa lubelskiego. Przeprowadzono ogólnie cztery dwugodzinne wywiady, w sumie próba
badawcza składała się z 30 osób. Ze względu na specyfikę problemu próba została dobrana celowo,
uwzględniając zróżnicowany profil działania instytucji oraz jej typ. Ze względu na zasadę anonimowości
badań w całym raporcie nie wymienia się ani nazw instytucji, ich typu, a także nazwy miejscowości.
Raport z badań liczy 62 strony (bez narzędzia badawczego). Zawiera sześć rozdziałów, z których
pierwszy formułuje cel badań, w drugim przedstawiono zastosowaną metodologię oraz zasady doboru
próby badawczej. Rozdział trzeci charakteryzuje problemy w pracy z bezdomnymi, w czwartym zawarto
problemy we współpracy z instytucjami publicznymi zidentyfikowane na podstawie wypowiedzi
członków grup fokusowych. Rozdział piąty opisuje problemy we współpracy ze środowiskiem lokalnym,
natomiast w szóstym podjęto tematykę wypalenia zawodowego osób zajmujących się udzielaniem
pomocy bezdomnym.
Na podstawie raportu można ustalić, że przedstawiciele instytucji wspierających osoby
bezdomne napotykają na szereg problemów, związanych z udzielanym wsparciem. Problemy te dotycz
zarówno nawiązania kontaktu z osoba bezdomną, w szczególności taką, która nie chce korzystać
z instytucji pomocy. Pracownicy instytucji wspominali, że niekiedy zdarza się, że bezdomni unikają
kontaktu. Kolejne kwestie związane były z udzielaniem pomocy osobom uzależnionym. Osoby takie
przywożone są do schronisk, ze względu na brak izby wytrzeźwień. Pracownicy schroniska są wtedy
w trudnej sytuacji, bo nie chcą odmawiać udzielenia schronienia, ale z drugiej strony przebywanie osoby
33
nietrzeźwej na terenie placówki jest zakazane regulaminowo. z instytucjami wsparcia, a wręcz uciekają
przed próbami udzielenia im pomocy.
Badani zauważali także, że często bezdomni źle wykorzystują udzielone im środki pomocy lub
faktycznie z niej nie korzystają. Wiąże się to w rezultacie z marnotrawstwem środków i czasu. Problemy
z osobami bezdomnymi dotyczą również ich izolacji. W społeczeństwie tworzą oni zbiorowość
marginalną. W opinii respondentów niektóre spośród osób bezdomnych izolują się w stosunku do
instytucji społecznych, traktując je jako jeden z przystanków. Schroniska, noclegownie i inne placówki
pomocowe traktują najczęściej instrumentalnie i wyraźnie unikają podporządkowania społecznego.
Osoby uczestniczące w grupowych wywiadach zogniskowanych krytycznie oceniły indywidualne
programy wychodzenia z bezdomności. W opinii respondentów programy takie nie są dobrym
narzędziem. Stanowią tylko zbędny balast w pracy pracownika socjalnego. Najczęściej pisane są pod
gotowy wzór i stanowią powielenie standardowych działań pracownika socjalnego.
Szczególnie dotkliwym problemem jest bezdomność rodzin. Według respondentów brak tanich
mieszkań, niskie zarobki lub bezrobocie matki i ojca, nędza oraz niewydolność opieki społecznej
odgrywają istotną rolę w bezdomności rodzin. Nie widzieli jednak zasadności tworzenia schronisk dla
bezdomnych rodzin raczej postulowali pomoc w innej formie.
W raporcie znalazły także odzwierciedlenie problemy związane z aktywizacją zawodową kobiet,
matek bezdomnych oraz ogólnie osób bezdomnych. Badani stwierdzali, że rejestracja bezdomnych
w urzędzie pracy nie rozwiązuje problemu aktywizacji zawodowej bezdomnych. Często osoby te
rejestrują się wyłącznie dlatego, że mają w ten sposób zapewnione ubezpieczenie zdrowotne. Kolejny
problem związany z aktywizacją zawodową bezdomnych to niestałość zatrudnienia
i nieodpowiedzialność osób bezdomnych.
Ponadto stwierdzono, że badani mają różne wizje funkcjonowania bezdomnego w schronisku,
problemem w relacjach pracownik instytucji wsparcia-bezdomny może tez być wzajemna nieufność
i brak wzajemnego szacunku, wynikający często z negatywnych postaw pracowników w stosunku do
osób bezdomnych. Bezdomni nie chcą także podejmować pracy, ponieważ boją się utracić świadczenia
socjalne. Problemy, z jakimi spotykają się respondenci dotyczą także braku motywacji u osób
bezdomnych do pracy na rzecz schroniska. Warto zauważyć, że ogromną rolę w aktywizacji ma samo
środowisko bezdomnych. Autorki raportu wskazują, że może ono działać demobilizująco, lub wręcz
przeciwnie: zachęcać, a nawet wywierać presją na bezdomnego, aby podjął pracę na rzecz ośrodka.
Dlatego tez konieczna jest tu umiejętność pracy z grupą, odpowiednich socjotechnik, które wymagają
specjalistycznej wiedzy socjologicznej. W niektórych ośrodkach nakłanianie do pracy ma formę
patologiczną. Chodzi o nielegalnie, łamiące prawa człowieka, zmuszanie bezdomnych do pracy na rzecz
zarządzających ośrodkiem lub powiązanych z nim firmami.
W opinii respondentów, pracowników instytucji pomocowych, osoby bezdomne cechuje często
brak motywacji do walki o polepszenie swojej sytuacji bytowej. Niezaradność, nieumiejętność radzenia
sobie w życiu i bierna wyczekująca postawa oraz niski etos pracy przyczyniają się do popadania
i pozostawania w bezdomności. Badani zauważali, że konieczne jest zapewnienie wsparcia
34
długofalowego, a nie jedynie doraźnego. Jedynie wtedy efekty prace mogą być trwałe i prowadzić
do wyjścia z bezdomności.
Innym zjawiskiem zidentyfikowanym w trakcie wywiadów grupowych są osoby, które stają się
mieszkańcami schronisk dla bezdomnych w okresie zimowym. Według badanych ich liczba
systematycznie rośnie. Jest to specyficzna grupa bezdomnych, którzy nie integrują się z pozostałymi
mieszkańcami schroniska a ich głównym celem jest przetrwać najtrudniejszy okres i możliwie szybko
wrócić do własnego środowiska. Niepokojącym zjawiskiem, na które zwrócili uwagę rozmówcy, jest
wzrastająca liczba bezdomnych na stale wiążących się ze schroniskiem.
Oceniając współpracę międzyinstytucjonalną, uczestnicy wywiadów zwrócili uwagę na znaczenie
czynnika finansowego we wdrażaniu dobrych praktyk, zróżnicowanie regionalnych i lokalnych strategii
rozwiązywania problemów bezdomności. Respondenci zaznaczali, iż niejednokrotnie ich działania są
upowszechniane w innych miastach. Drogą nieformalnych kontaktów następuje wymiana doświadczeń
i powielanie istniejącego modelu współpracy w dziedzinie rozwiązań pomocowych.
Uczestnicy wywiadu reprezentujący organizacje pozarządowe niekiedy wyrażały opinię, że
władze lokalne nie chcą im pomagać i stosują strategię zniechęcania, aby usunąć daną placówkę ze
swojego terenu. Najczęściej stosowana argumentacją jest brak potrzeb, mała liczba osób bezdomnych.
Władze wolą wysyłać bezdomnych do placówek znajdujących się poza terenem gminy, opłacać tam za
nich pobyt, niż organizować czy wspomagać powstawanie schronisk na swoim terenie. Natomiast
pracownicy instytucji samorządowych byli na ogół zadowoleni ze współpracy.
Badani wyrażali żal, że problem bezdomności jest tak słabo zrelacjonowany w mediach
i najczęściej ogranicza się do krytycznych głosów pod adresem służb w czasie dużych mrozów,
ewentualnie podtrzymuje stereotypowy wizerunek bezdomnego. Brak natomiast rzetelnego
przedstawiania w mediach zarówno działań instytucji wsparcia, dobrych praktyk, jak i pozytywnych
przykładów działań bezdomnych uczestniczących w wielu charytatywnych akcjach, pracujących
społecznie np. dla powodzian. Problem bezdomności bywa także wykorzystany w grach politycznych,
w których politycy próbują zyskać kapitał zaufania wyborców i poprawić swój wizerunek medialny.
Problem ze współpracą z organizacjami pozarządowymi polega, zdaniem badanych, na ty, że
faktycznie działających organizacji nie jest dużo, a wiele z tych, które są zarejestrowane działają jedynie
okazjonalnie lub nie działają w ogóle. Respondenci byli także sceptyczni w odniesieniu do współpracy
z wolontariuszami. W ich opinii organizacja pracy schroniska czy domu samotnej matki nie sprzyja
działaniom wolontariuszy. Taka opinia może wynikać z braku pozytywnych doświadczeń związanych ze
służbą wolontariuszy.
W opinii badanych działania poszczególnych instytucji wsparcia nie są ze sobą skoordynowane,
powiązane z ogólną strategią rozwiązywania problemów społecznych. Być może potrzebna jest taka
instytucja, która podjęłaby się koordynacji działań w wielu etapach i wymiarach wsparcia dla osób
bezdomnych.
Bardzo ważne, z punktu wiedzenia przedstawicieli organizacji pozarządowych odpowiedzialnych
za prowadzenie schronisk i noclegowni, jest odpowiednia współpraca przedsiębiorcami. Można bowiem
35
starać się o uzyskanie darowizny, która może znacznie wesprzeć budżet instytucji. Niestety badani
stwierdzili, że współpraca ta układa się niezbyt dobrze, firmy bowiem albo nie chcą przekazywać
darowizn, albo przekazują je na inne cele. Problemy mogą także pojawić się w relacjach między
środowiskiem lokalnym (przede wszystkim sąsiedzkim) a bezdomnymi, którzy otrzymali mieszkania
socjalne w danej społeczności. Wynika to przede wszystkim z negatywnych stereotypów społecznych,
jakie wiąże się z bezdomnością. W opinii rozmówców wspólnoty lokalne nie stanowią wsparcia dla
działań schroniska. Problemy, jakie napotykają pracownicy schronisk dla osób bezdomnych związane są
z następującymi obszarami: schroniska są najczęściej zlokalizowane w dzielnicach biedy, w związku z tym
istnieje duże zagrożenie dla mieszkańców schronisk powrotu do zachowań patologicznych (picie
alkoholu, kradzieże, rozboje), brak pozytywnych bodźców ze strony środowiska lokalnego, uzależnienie
mieszkańców sąsiednich bloków od pomocy, którą oferuje schronisko (dostarczanie żywności).
Problem wypalenia zawodowego, jak wynika z ustaleń badawczych autorek raportu, dotyczył
przede wszystkich pracowników instytucji samorządowych. Wynikało to często z tego, że z jednej strony
nie wiedzieli oni bezpośrednich efektów swojej pracy, z drugiej zaś uważali, że ich praca nie jest
doceniania przez środowisko lokalne. Czuli się także nazbyt często obiektem krytycznych uwag,
szczególnie w sytuacji, gdy ich działania nie były spektakularne. Dlatego ich praca zawodowa nie była
źródłem satysfakcji, ale stresu i zniechęcenia.
Przedstawione, w skróconej formie wyniki i wnioski sformułowane w oparciu o grupowy wywiad
zogniskowany pozwalają na stwierdzenie, że cele badawcze zostały osiągnięte. Uzyskany obraz sytuacji
pracowników instytucji wspierających osoby bezdomne, problemów, jakie napotykają w czasie
wykonywania swych zadań pozwala na diagnozę i ocenę systemu wsparcia i pomocy osobom
bezdomnym na terenie województwa lubelskiego.
W oparciu o wyniki badań, przedstawione w raportach cząstkowych zredagowano raport
końcowy, zatytułowany Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności na Lubelszczyźnie. Raport
z aneksami liczy 266 stron. Oprócz przedstawienia wyników badań zawiera on wprowadzający
w problematykę bezdomności rozdział teoretyczny, obejmujący sposoby definiowania i typologię
bezdomności, kształtowanie tożsamości społecznej bezdomnego, interpretację bezdomności w teoriach
socjologicznych, charakterystykę przyczyn bezdomności oraz cech społeczno-demograficznych
bezdomnego. Przedstawiono w nim także prawne i statystyczne aspekty systemu pomocy osobom
bezdomnym. Poza wysyłaniem do instytucji oraz przekazaniem uczestnikom konferencji wersji
książkowej raportu wraz z płytą CD, został on umieszczony na stronie internetowej projektu. Można
dodać, że raport otworzyło łącznie 322 osoby, co należy uznać za duże zainteresowanie jego treścią.
Ponadto, zgodnie z zapisami projektu przygotowano wersję raportu końcowego w języku
angielskim. Jest on również dostępny na stronie internetowej.
Podsumowując dotychczasową ocenę stopnia realizacji zakładanych celów oraz skuteczności
użytych metod, można przyjąć, że zakładane cele zostały osiągnięte, zaś zastosowane metody okazały
się skuteczne w odniesieniu do tych celów. Zrealizowano zaplanowane etapy badań, zaś ich wyniki,
opublikowane w raportach cząstkowych i raporcie końcowym pozwalają na ocenę zasięgu bezdomności,
36
jej przyczyn oraz analizę dotychczasowych metod pracy z bezdomnymi, ich aktywizacji, a także
prowadzonych strategii przeciwdziałania bezdomności w województwie lubelskim.
Barierą, na jaką napotkano w trakcie realizacji wymienionych etapów badań, był brak
bezpośrednich danych dotyczących cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych, którym
udzielało wsparcia i pomocy Charytatywne Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od
Alkoholu „Nadzieja” w Lublinie.
W celu identyfikacji ewentualnych czynników, wpływających na skuteczność procesu
badawczego, zastosowano obserwację wybranych technik badawczych: indywidualnych wywiadów
kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz grupowych wywiadów zogniskowanych
z pracownikami instytucji zajmujących się wspieraniem osób bezdomnych.
W trakcie badań ewaluacyjnych przeprowadzono obserwację badań kwestionariuszowych
realizowanych przez przeszkolonych ankieterów. Celem głównym tego etapu badań ewaluacyjnych była
identyfikacja ewentualnych trudności w realizacji tej części projektu badawczego. Informacje
pochodzące z obserwacji badań kwestionariuszowych powiązano z ogólnym kryterium ewaluacji, jakim
jest skuteczność badająca stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność użytych metod oraz wpływ
czynników zewnętrznych na uzyskane na tym etapie efekty. Badania zrealizowano w lutym i marcu 2010
r. na grupie 5 ankieterów oraz realizacji trzech wywiadów przez każdego spośród nich.
Planując obserwację jako technikę badań ewaluacyjnych przyjęto założenie, że jakość uzyskanych
danych ilościowych zależeć będzie m.in. od przebiegu procesu komunikacji pomiędzy ankieterem
a respondentem. Czynnikami mogącymi zakłócać ten proces po stronie respondentów są zarówno
negatywne postawy wobec samego badania (sens udziału), brak kompetencji komunikacyjnych
bezdomnych, pozwalających na zgodną z intencją badacza interpretację czytanych przez ankietera pytań,
brak wiedzy badanych na dany temat, posługiwanie się specyficznym kodem językowym (język
środowiskowy), niezgodne z prawdą odpowiedzi na pytania drażliwe, stan nietrzeźwości, stan po użyciu
narkotyków, obawa przed udzielaniem informacji na swój temat.
Przedmiotem badania ewaluacyjnego był stopień zainteresowania bezdomnego udziałem
w badaniu, identyfikacja pytań drażliwych i sprawiających trudności w odpowiedzi, sposób
formułowania odpowiedzi i zwroty specyficzne, zachowania parajęzykowe i niewerbalne.
Również po stronie ankietera znajduje się szereg czynników mogących zakłócić przebieg badania
i wiarygodność uzyskanych informacji. Istnieją w tym względzie liczne i obszerne opracowania dotyczące
wpływu ankietera na przebieg i wyniki procesu badawczego. Dla potrzeb badania ewaluacyjnego
obserwacji poddano sposób nawiązania komunikacji z respondentem, formy zachowań niewerbalnych
i parajęzykowych, sposób przekazywania treści pytań i wyjaśniania wątpliwości, formy radzenia sobie
z sytuacjami trudnymi (np. przerywanie wypowiedzi bezdomnego nie związanej z tematem badań).
Ankieterzy zostali przeszkoleni oraz wyposażeni w stosowną instrukcję, ułatwiającą realizację wywiadu
kwestionariuszowego. Ponadto, jak wynika z wywiadu nieformalnego przeprowadzonego ze specjalistą
ds. badań ilościowych, ankieterzy mieli możliwość elastycznego stosowania kart respondenta.
37
Ze względu na specyfikę grupy badanej istotnym czynnikiem jest niewątpliwie kontekst
sytuacyjny realizacji wywiadu. Część badań przeprowadzono w różnego typu instytucjach wspierających
bezdomnych (ośrodki dzienne, noclegownie). W tym przypadku znaczącym elementem sytuacji mogła
okazać się obecność pracowników instytucji oraz innych bezdomnych w trakcie wywiadu. Z kolei
wywiady realizowane na dworcach lub w innych miejscach przebywania bezdomnych, mogły być
zakłócane przez specyficzny charakter tych miejsc: hałas, przemieszczających się stale podróżnych czy
inne osoby, brak miejsca, w którym ankieter i respondent mogliby usiąść.
Cechy miejsc, w których przeprowadzano indywidualne wywiady kwestionariuszowe były
zróżnicowane. Idealną sytuacją byłoby oczywiście zapewnienie odrębnego pomieszczenia, w którym
obecny byłby tylko bezdomny oraz ankieter, Taka sytuacja wystąpiła tylko w czterech przypadkach
(wywiady przeprowadzono w Dziennym Ośrodku Wsparcia dla Bezdomnych w Lublinie (MOPR), ul.
Młyńska 18). Mimo dobrych warunków realizacji wywiadu, w tym przypadku u jednego z respondentów
dało się zauważyć pewne skrępowanie faktem przebywania w pomieszczeniu biurowym (nie zmieniał
pozycji na krześle, był wyraźnie usztywniony).
Dwa wywiady z bezdomnymi zrealizowano w biurze Ośrodka, w obecności pracowników. Nie
zaobserwowano, by respondenci byli szczególnie skrępowani tą sytuacją, co zapewne wynika z faktu, iż
korzystając z różnych form wsparcia, często udzielają informacji na swój temat w obecności innych osób.
Tylko w jednym przypadku wystąpiła próba ingerencji pracownika Ośrodka – wyraził on zdziwienie, gdy
respondent odpowiedział, iż nie chce w chwili obecnej wyjść ze stanu bezdomności (pytanie 10
kwestionariusza). Respondent jednak nie zmienił swojej odpowiedzi.
Trzy spośród obserwowanych wywiadów przeprowadzono w świetlicy, w obecności innych
bezdomnych. W trakcie badania pozostawiono włączony telewizor (odbywał się konkurs skoków).
Respondenci co prawda nie śledzili wydarzeń na ekranie, tym niemniej występowały trudności ze
zrozumieniem poszczególnych pytań, wynikające z faktu, iż badany ze względu na hałas lub uwagi innych
osób zgromadzonych w świetlicy nie usłyszał lub nie zrozumiał właściwie pytania. Według oceny
ewaluatora nie wpływało to na sposób odpowiedzi respondenta, ale przedłużało czas trwania wywiadu.
Pozostałe sześć spośród obserwowanych wywiadów przeprowadzono na dworcach PKP i PKS
w Lublinie. Należy uznać, że szczególnie istotnym czynnikiem był w tym przypadku hałas (zapowiedzi
przez megafon, hałas pojazdów, gwar rozmów przechodniów). Zdarzenia te nie tylko powodowały
konieczność powtarzania poszczególnych pytań, ale także rozpraszały uwagę bezdomnych i były
męczące dla zapisującego odpowiedzi ankietera. Sytuację wywiadu utrudniał także fakt, iż badania
realizowano na ławkach bądź parapetach okiennych, co powodowało techniczne trudności, np.
z przedstawianiem bezdomnemu do wglądu kart respondenta. W jednym przypadku wywiadowi
przysłuchiwało się jeszcze dwóch innych bezdomnych, którzy komentowali odpowiedzi respondenta,
dodawali własne komentarze oraz wymieniali uwagi między sobą. Choć sytuacja ta nie wpływała na ogół
na odpowiedzi na pytania, powodowała jednak wydłużenie czasu trwania wywiadu oraz konieczność
interwencji ankietera (zwracanie uwagi, iż to inna osoba ma odpowiadać na pytania).
38
Przedstawione dotychczas sytuacje należy uznać za niezależne od ankietera oraz niemożliwe do
wyeliminowania w procesie planowania i realizacji badań. Specyfika grupy badanej – bezdomnych powoduje, ze wszystkie tego typu badania obciążone są ryzykiem błędu wynikającego z prowadzenia
badań w trudnych warunkach terenowych, w których respondent może niedokładnie zrozumieć sens
pytania lub udzielić nieprzemyślanej czy nieprawdziwej odpowiedzi, by jak najszybciej przejść do
następnego pytania. Podkreślić przy tym należy, iż badani okazali się odporni na sugestie innych osób,
obecnych w trakcie wywiadu i odpowiadali na pytania kwestionariusza według własnego uznania.
Ankieterzy w chwili nawiązywania kontaktu z respondentami stosowali jednolitą
i sformalizowaną strategię. We wszystkich przypadkach, zwracając się do bezdomnych o wyrażenie
zgody na udział w badaniach, informowali, jaką instytucję reprezentują oraz jaki jest cel badań.
Bezdomni byli informowani również o anonimowym charakterze badań oraz wykorzystaniu wyników do
publikacji naukowej. Ankieterzy zrealizowali do czasu ewaluacji już istotną część ankiet, zachowywali się
pewnie i spokojnie dobrze znali kolejność pytań.
Bezdomni na ogół chętnie zgadzali się udzielić odpowiedzi na pytania kwestionariusza. Można
wyodrębnić tu trzy kategorie zachowań:
1) Zgoda i podkreślenie swojej pozycji: „Mam bardzo dużo do powiedzenia”, „dużo przeżyłem
i doświadczyłem” (4 przypadki),
2) Bierna akceptacja, okazanie zrozumienia (9 przypadków),
3) Niechętna zgoda, okazywanie napięcia w trakcie wywiadu (2 przypadki).
Większość respondentów zachowywała się spokojnie i w sposób wyważony udzielała odpowiedzi.
Można sądzić iż swoją sytuację życiową traktowali jako normalną, byli z nią raczej pogodzeni, choć
werbalnie jej nie akceptowali. Zakres i charakter obserwacji nie pozwala jednak ocenić czynnika
indywidualnych różnic między respondentami.
Trzech spośród badanych wypowiadało się niegramatycznie, choć pełnymi zdaniami, w tym jeden
z wyraźnym wschodnim akcentem. Jeden z respondentów wyraźnie nie rozumiał znaczenia słowa
„przemoc”. Ankieter w tym przypadku ograniczył się do dwukrotnego przeczytania pytania, które
dotyczyło przemocy, lecz nie objaśniał znaczenia w inny sposób
Zdecydowana większość formułowała wypowiedzi poprawnie, w sposób gramatyczny. Badani ci
nie mieli problemów ze zrozumieniem większości pytań. Jeśli chodzi o cechy specyficzne języka, to tylko
w jednym przypadku respondent systematycznie używał zwrotu „co próbuję, to jest odłam”
Ankieterzy dokładnie odczytywali treść każdego pytania, często kilkakrotnie, informowali również
o zmianie tematyki kolejnych pytań (zgodnie z instrukcją kwestionariusza wywiadu). W uzasadnionych
przypadkach pytanie było odczytywane kilkakrotnie, ponadto (poza kilkoma przypadkami) badani
otrzymywali do wglądu kartę respondenta.
Wśród pytań, które budziły najwięcej wątpliwości oraz stwarzały badanym problem z
udzieleniem właściwej odpowiedzi, wskazać należy przede wszystkim pytanie nr 21, dotyczące cech osób
będących przywódcami grup. Także pytanie dotyczące utrzymywania kontaktów z członkami rodziny (25),
stanowiło dla respondentów pewien problem. Z reguły trudność polegała na podjęciu decyzji dotyczącej
39
częstości kontaktów. Zapewne w poszczególnych latach te kontakty były raz częstsze a raz rzadsze. Być
może ustanowienie ram czasowych ułatwiłoby badanym odpowiedź.
Wbrew obawom respondenci nie postrzegali kwestionariusza wywiadu jako szczególnie długiego
i odpowiadali na kolejne pytania. Tylko w kilku przypadkach bezdomni chcieli, by szybko odczytywać
pytania i jak najszybciej zakończyć rozmowę. Po części wynikało to z faktu, iż zamierzali pójść, by spożyć
wydawany o określonej porze posiłek.
W dwóch przypadkach badani byli lekko nietrzeźwi (badania realizowane na dworcu PKP i PKS), zaś
w jednym przypadku respondent za udzielenie odpowiedzi zażądał pieniędzy na papierosy (6 zł), które
po wywiadzie od ankietera otrzymał. Jeden z respondentów zabiegał, by ankieter zasięgnął informacji
w jego sprawie w administracji Ośrodka.
Jednym z pytań, jakie stawiają przed ewaluatorem badania kwestionariuszowe realizowane przez
ankietera, jest pytanie o szczerość i prawdziwość odpowiedzi udzielanych przez bezdomnych. Na
podstawie obserwacji można sadzić, iż respondenci na ogół w dość otwarty sposób traktowali swój
udział w badaniach. Odpowiedzi na pytania sprawiały wrażenie zgodnych ze stanem faktycznym
i poglądami badanego. Jeden z respondentów, zapytany o pochodzenie środków do życia nie zawahał się
podać, iż uzyskuje je „z kradzieży”.
Najwięcej wątpliwości mogą rodzić odpowiedzi na pytania dotyczące częstości kontaktów z rodziną.
Wydaje się, że ci spośród badanych, którzy pozostawali w otwartym konflikcie z rodziną, zaniżali
częstość tych kontaktów (komentowali relacje z rodziną, nie potrafili zdecydować się, jak określić
częstość kontaktów). Natomiast respondenci nie postrzegający negatywnie członków rodziny, zawyżali
częstość kontaktów (przy czytaniu kategorii odpowiedzi zastanawiali się i z reguły wybierali tę
odpowiedź, która świadczyła o częstszych relacjach i silniejszej więzi). Pytaniem weryfikującym może
być w tym przypadku kolejne pytanie kwestionariusza (26), wymagające od respondenta wskazania osób,
na które mógłby liczyć w nagłej potrzebie.
Również odpowiedzi na pytanie o częstość spożywania alkoholu mogą nie odzwierciedlać stanu
faktycznego. Bezdomni korzystający z ośrodków mają z reguły zakaz przebywania w nich w stanie
nietrzeźwości. W tej sytuacji mogli oni zaniżać częstość picia alkoholu. Z kolei ci, którzy przebywali
głównie na dworcach mogli ukrywać ewentualne problemy po spożyciu alkoholu (takie wnioski wynikają
z obserwacji zachowań badanych, gdy ankieter czytał te pytania). Istotną kwestią w tych pytaniach
okazały się ramy czasowe. Respondenci stwierdzali np., że kilka miesięcy wcześniej pili często, obecnie
zaś nie piją, stąd umieszczenie w pytaniu wyraźnie określonych ram czasowych (np. w ciągu ostatniego
roku) mogłoby wpłynąć na wybór odpowiedzi przez bezdomnego.
Należy podkreślić (jak wynika z obserwacji), iż ankieterzy spotykali się z bardzo dobrym
przyjęciem ze strony bezdomnych, nie zaobserwowano żadnych przejawów agresji wobec nich,
traktowani byli uprzejmie i życzliwie, bezdomni starali się udzielać pełnych i wyczerpujących odpowiedzi.
Nawet w przypadku pytań drażliwych nie zaobserwowano negatywnych reakcji badanych.
Najważniejszy problemem mogącym zakłócić proces komunikacji ankietera i respondenta okazał
się kontekst badania, czyli miejsce realizacji wywiadu kwestionariuszowego. Najpoważniejszymi
40
problemami w tym przypadku były hałas oraz brak dogodnego miejsca dla prowadzenia zapisu
i przedstawiania kart respondenta.
Nie stwierdzono posługiwania się przez bezdomnych slangiem czy specyficznymi zwrotami
środowiskowymi. Używali oni na ogół poprawnej polszczyzny, udzielali pełnych odpowiedzi. Jedynie w
pojedynczych przypadkach wystąpiły problemy ze zrozumieniem niektórych pytań lub użytych
w kwestionariuszu wywiadu terminów.
W przypadku wystąpienia problemów ze zrozumieniem pytania, ankieterzy rozwiązywali je tylko
w jeden standardowy sposób – poprzez kilkakrotne czytanie treści pytania i zawartych w nim kategorii
odpowiedzi. Niektóre z pytań sprawiały pewne problemy z udzieleniem odpowiedzi (dotyczyło to
większości respondentów). Zostały one wskazane w sprawozdaniu. Można w tym przypadku
proponować konfrontację odpowiedzi na nie z odpowiedziami na inne pytania oraz ze spostrzeżeniami
ankieterów, zawartymi w Ankiecie dla ankietera.
Postawy respondentów wobec udziału w badaniu były na ogół pozytywne lub neutralne, co
przyczyniało się do udzielania odpowiedzi na ogół na wszystkie zadane pytania. Obserwacja niewielkiej
liczby wywiadów nie uprawnia co prawda do uogólnień, niemniej jednak w przypadku tych 15
respondentów można sądzić, iż w większości udzielone odpowiedzi były prawdziwe i szczere.
Za barierę skuteczności w osiągnięciu celów szczegółowych na tym etapie projektu można uznać
przede wszystkim oddziaływanie czynników zewnętrznych, niezależnych od realizatorów projektu.
W trakcie badań ewaluacyjnych przeprowadzono obserwację grupowego wywiadu
zogniskowanego zrealizowanego przez 2 moderatorów z pracownikami instytucji wsparcia
i przeciwdziałania bezdomności. Celem głównym tego etapu badań ewaluacyjnych była identyfikacja
ewentualnych trudności w realizacji tej części projektu badawczego.
Informacje pochodzące z obserwacji grupowego wywiadu zogniskowanego powiązane zostały z ogólnym
kryterium ewaluacji, jakim jest skuteczność badająca stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność
użytej metody oraz wpływ dynamiki grupy na uzyskane na tym etapie efekty. Główne pytanie badawcze
dla obserwacji, powiązane z tym kryterium sformułowano następująco: do jakiego stopnia cele ogólne
i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania tej techniki badawczej, zostały osiągnięte oraz
jakie czynniki stanowią barierę skuteczności w realizowanym projekcie?
Dla ewaluatora szczególnie interesujące było zebranie danych, pozwalających odpowiedzieć na
następujące pytania szczegółowe:
1) Jaki był kontekst realizacji grupowego wywiadu zogniskowanego? Czy dyskusja była
prowadzona w sprzyjającym otoczeniu?
2) Czy uczestnicy grupy fokusowej zostali dobrani na podstawie związku z przedmiotem badania?
3) Jak moderatorzy kontrolowali przebieg i zakres dyskusji?
4) Czy wyczerpano zagadnienia sformułowane w scenariuszu badań?
5) Jakie rozwiązania zastosowano, by pokonać napotkane trudności i problemy?
Obserwacja miała charakter obserwacji nieuczestniczącej, kontrolowanej, ograniczonej czasowo
do moderowanej dyskusji. Przedmiotem obserwacji był grupowy wywiad zogniskowany zrealizowany
41
w dniu 29.06. 2010 roku w siedzibie Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie przy ul.
Bursaki 12.
Wywiadowi nadano charakter eksperckiego panelu dyskusyjnego. Grupa fokusowa liczyła 9 osób,
w tym jedna osoba bezdomna W trakcie moderowanej dyskusji oprócz grupy fokusowej oraz dwóch
moderatorów na sali obecny był koordynator projektu oraz ewaluator.
Obserwacja miała charakter obserwacji kontrolowanej: jasno określono co, gdzie i kiedy ma być
obserwowane. Narzędziem organizującym przebieg badania był arkusz obserwacji (zał. 3). Zawiera on
listę kategorii i zmiennych uwzględnionych w trakcie badania: kontekst wywiadu (skład grupy, cechy
miejsca), sposób nawiązania komunikacji, charakter komunikacji w grupie, zachowania niewerbalne,
kształtowanie się struktury grupy (liderzy opinii, osoby dominujące), zachowania parajęzykowe,
zachowania językowe oraz kategorię „inne”, pozwalającą rejestrować zdarzenia nie uwzględnione
uprzednio w arkuszu obserwacji.
Badanie było wyraźnie ograniczonej czasowo (tylko czas realizacji grupowego wywiadu zogniskowanego.
Nie obserwowano zachowań uczestników grupy fokusowej przed i po dyskusji.
Grupowy wywiad zogniskowany zaplanowany został na godzinę 15, jednak ze względu na fakt, iż
był to zwykły dzień roboczy a także ze względu na położenie siedziby projektodawcy w rejonie miasta,
do którego w tych godzinach dojazd jest utrudniony, część uczestników dotarła z pewnym, niewielkim
opóźnieniem. Z tego względu spotkanie rozpoczęło się po godz. 15, zaś początek miał charakter
informacyjny. Niewielkie spóźnienie trojga uczestników nie miało wpływu na przebieg właściwej dyskusji
moderowanej. Wywiad przeprowadzono w niezbyt dużej sali, ale wystarczająco obszernej, by uczestnicy
nie byli stłoczeni i w ten sposób pozbawieni możliwości zachowania pewnego dystansu przestrzennego,
dającego poczucie swobody. Organizatorzy zapewnili niewielki poczęstunek (ciastka kruche) oraz napoje.
W skład grupy fokusowej wchodzili przedstawiciele jednostek organizacyjnych samorządu
odpowiedzialnych za realizację regionalnej i lokalnej polityki społecznej, organizacji pozarządowych oraz
jeden przedstawiciel bezdomnych. Poszczególne osoby dowolnie wybierały miejsce wokół ustawionych
w prostokąt stołów, przy czy centralną pozycję zajmowali moderatorzy, koordynator projektu oraz
ewaluator.
Przez cały okres trwania moderowanej dyskusji do sali nie wchodził nikt postronny, do pomieszczenia
nie docierały żadne hałasy z zewnątrz oraz nie występowały żadne inne czynniki, które mogłyby zakłócić
przebieg dyskusji.
W początkowej fazie wywiadu koordynator przedstawił cele projektu oraz działania, jakie w jego ramach
są podejmowane, następnie przedstawiono osoby moderatorów grupowego wywiadu zogniskowango
oraz wyjaśniono rolę ewaluatora projektu. Moderator grupy fokusowej zapytał uczestników dyskusji, czy
wyrażają zgodę na nagrywanie wywiadu a następnie wykorzystanie zebranych materiałów dla celów
naukowych. Po uzyskaniu zgody włączono dyktafony i rozpoczęto właściwy wywiad. Przebiegał on
zgodnie z uprzednio przygotowanym scenariuszem (zał. nr 2), zaś pierwsze pytanie dotyczyło problemu
bezdomności w województwie lubelskim.
42
Początkowo sieć komunikacji w grupie fokusowej przybrała typ koła, w którym centralne miejsce
zajmowani moderatorzy dyskusji. Uczestnicy ograniczali się do odpowiedzi na formułowane pytania
i kierowali swą wypowiedź do moderatora. Taka sytuacja nie trwała jednak zbyt długo, gdyż znaczące
ożywienie wprowadziło poruszenie problemu rejonizacji w aspekcie pomocy społecznej. Członkowie
grupy fokusowej zaczęli odnosić się do swoich wypowiedzi i w znaczącej części dyskusji komunikacja
miała charakter wymiany poglądów „każdy z każdym” Z analizy przebiegu procesu komunikacji można
stwierdzić, iż w przypadku członków grupy fokusowej spełniała ona dwie funkcje: przekazywaniu
informacji oraz wyrażaniu emocji. W przypadku moderatorów komunikacja pełniła nieco inne funkcje:
służyła kontrolowaniu przebiegu dyskusji oraz przekazywaniu informacji. Nie stwierdzono osób
dominujących w grupie bądź liderów opinii. Jeśli dany problem był głównie przedstawiany przez jednego
z uczestników, to wynikało to z faktu, iż dana osoba była specjalistą w danej dziedzinie, bądź kwestia
w szczególności dotyczyła instytucji, która reprezentowała. Udział w procesie komunikacji rozkładał się
na ogół równomiernie wśród uczestników moderowanej dyskusji. Zaznaczyć należy jedynie, że
stosunkowo rzadko wypowiadał się zaproszony do udziału w dyskusji bezdomny. Właściwie jego dłuższa
wypowiedź dotyczyła charakterystyki instytucji w której przebywa oraz zasad, do których stosują się jej
podopieczni.
Obserwacja zachowań niewerbalnych miała na celu ustalenie między innymi reakcji emocjonalnych
członków grupy fokusowej na tematy poruszane w trakcie dyskusji. W przypadku zachowań
parajęzykowych przedmiotem obserwacji były takie elementy komunikacji, jak szybkość mówienia,
głośność, tendencja do opowiadania nie na temat, tendencja do przerywania.
Zaobserwowano gestykulację wśród części uczestników oraz głośne i wyraźne formułowanie
sądów przy szczególnie drażliwych tematach. Niektóre z omawianych problemów wywoływały reakcje
emocjonalne, wyrażane także mimiką twarzy czy np. śmiechem. Nie stwierdzono wypowiedzi nie
związanych bezpośrednio lub pośrednio z tematem bezdomności. Na ogół zachowania uczestników
grupy były spokojne i wyważone, ponadto na ogół nie przerywano sobie wzajemnie wypowiedzi i nie
wystąpiły sytuacje konfliktowe pomiędzy członkami grupy fokusowej.
Zachowania językowe były jedną z istotniejszych kategorii w trakcie obserwacji. Chodziło w tym
przypadku przede wszystkim o rozumienie pytań (ustalanie znaczeń) i formułowanie odpowiedzi,
używanie przez badanych specyficznych zwrotów, werbalną reakcję na pytania drażliwe.
Z przebiegu dyskusji wynika, że uczestnicy dyskusji nie mieli żadnych problemów z rozumienie
omawianych tematów. Byli dobrze poinformowani, wyrażali się poprawnie i nie stwierdzono
nadużywania specjalistycznego żargonu.
Pojawiło się kilka problemów, które wywołały znaczne ożywienie dyskusji. Duża aktywność
dotyczyła tematu stereotypu bezdomnego, podkreślano w tym przypadku zróżnicowanie tej społecznej
kategorii
Żywą wymianę poglądów wywołała sprawa współpracy reprezentowanych przez badanych
instytucji z urzędem pracy. Podkreślano, iż nie istnieją instytucjonalne formy współpracy pomiędzy
instytucjami udzielającymi pomocy i wsparcia bezdomnym a urzędem pracy, co utrudnia efektywne
43
działanie na rzecz zatrudnienia bezdomnych. Pomocne są w takiej sytuacji wyłącznie kontakty
nieformalne.
Dużą zgodność opinii odnotowano w przypadku oceny strategii wychodzenia z bezdomności.
W tym przypadku członkowie grupy fokusowej uznali, że okres udzielanego wsparcia winien być
indywidualnie zróżnicowany oraz, że z reguły jest zbyt krótki. Tu użyto określenia „skażenie myśleniem
projektowym” dla opisania stosowanych metod – czas pomocy jest wyznaczany przez czas trwania
projektu i nie ma związku z rzeczywistymi potrzebami.
Wśród innych specyficznych zachowań językowych można odnotować zgodę uczestników grupy
fokusowej co do tego, ze określenie „stancja” ma w przypadku bezdomnych odmienne od powszechnie
przyjętego znaczenie.
W trakcie dyskusji moderatorzy posłużyli się wypowiedziami bezdomnych uzyskanymi w trakcie
indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych, co zintensyfikowało proces komunikacji w grupie
i ożywiło dyskusję.
Jedno z pytań dotyczyło opinii uczestników grupy fokusowej, jaką rzecz wybrali bezdomni jako
szczególnie dla nich cenną. Odpowiedzi uczestników dyskusji mogą być w tym przypadku ważnym
wskaźnikiem tego, na ile rozpoznali system wartości i emocje osób, którym udzielają wsparcia i pomocy.
Na zakończenie spotkania przedstawiono grupie fokusowej zdjęcia przedmiotów, które wskazali
bezdomni. Następnie moderatorzy podziękowali za poświęcenie czasu i udział w dyskusji. Można było
zaobserwować, iż członkowie grupy fokusowej czuli się usatysfakcjonowani przebiegiem wywiadu.
Na podstawie informacji zebranych w trakcie obserwacji należy stwierdzić, że dyskusja
prowadzona była w sprzyjającym otoczeniu. Moderatorzy dysponowali odpowiednimi umiejętnościami
i byli przygotowani do swojej roli.
Uczestnicy dyskusji nie byli dobierani za pomocą statystycznych metod doboru losowego i nie są
statystyczną reprezentacją określonej populacji. Celem badań jest w większym stopniu raczej eksploracja
niż opis czy wyjaśnianie. Badani zostali dobrani na podstawie związku z przedmiotem badań i w pewnym
sensie są ekspertami w dziedzinie polityki społecznej i udzielania pomocy osobom bezdomnym.
Zebrano łącznie cztery grupy fokusowe (Biała Podlaska, Chełm, Zamość, Lublin), co jest
uzasadnione faktem, że pojedyncza grupa może być zbyt nietypowa, by na jej podstawie zrozumieć
badane zjawisko. Obserwacji poddano tylko jedną z grup fokusowych.
Moderatorzy pozwalali na wymianę poglądów pomiędzy uczestnikami dyskusji, włączając się, gdy
dany temat był wyczerpany, gdy dyskusja w określonej sprawie trwała zbyt długo lub znacznie
wykraczała poza zakres przewidziany tematyka badania. Nie ograniczało to w istotny sposób swobody
wypowiedzi uczestników grupy fokusowej.
Wszystkie zagadnienia, jakie zawierał przygotowany scenariusz grupowego wywiadu zogniskowanego
zostały wyczerpane.
Gdy uczestnicy dyskusji mieli wątpliwości, czy wypowiedzieć się w danej sprawie i zapadało
milczenie, wówczas jeden z moderatorów zadawał dodatkowe pytanie lub nawiązywał do
44
wcześniejszych wypowiedzi. Udział dwóch moderatorów sprzyjał płynnemu przebiegowi wywiadu, i nie
stwierdzono problemów czy trudności w jego realizacji.
Raczej problematyczny był udział osoby bezdomnej, która właściwie nie miała większych
możliwości, by wziąć udział w dyskusji (poza sytuacją, gdy pytanie moderatora skierowane było do niej
bezpośrednio). Wydaje się, że wynikało to z zakłócenia względnej jednorodności grupy fokusowej oraz
obecności przedstawiciela instytucji, której bezdomny był podopiecznym, natomiast można wyobrazić
sobie sytuację, w której taka osoba może być ważnym członkiem grupy fokusowej. Opierając się o wyniki
obserwacji można uznać, że zrealizowano wszystkie cele przewidziane w projekcie dla tej techniki
badawczej.
Oceniając czynniki mogące mieć wpływ na skuteczność realizowanych w projekcie działań
posłużono się także opiniami osób kluczowych w projekcie. Przeprowadzono trzy wywiady
nieustrukturalizowane , w tym dwa ze specjalistami ds. badań oraz jeden z koordynatorem projektu
W opinii koordynatora projektu podstawowe trudności polegały na pozyskiwaniu dokumentów
do analizy dokumentów urzędowych oraz pozyskiwaniu gości do grupowych wywiadów zogniskowanych.
Wynikające stąd problemy rozwiązywano poprzez wystosowywanie ponownych próśb o udostępnienie
dokumentów, nawiązywaniem kontaktów osobistych z wybranymi osobami. Działania te pozwoliły na
zrealizowanie zarówno analizy dokumentów, jak i pozyskanie odpowiedniej liczby ekspertów do
grupowych wywiadów zogniskowanych.
Specjaliści ds. badań zidentyfikowali takie problemy, jak reprezentatywność indywidualnych
wywiadów pogłębionych ze względu na zbyt niską, w ich opinii liczebność próby a także brak udziału w
wywiadach kobiet oraz bezdomnych nie korzystających z instytucjonalnego wsparcia (tzw. bezdomnych
ulicznych). Ponadto potwierdzili oni trudności z dotarciem do danych niezbędnych do analizy
dokumentów, a także, nawet w przypadku uzyskania takich dokumentów, pojawienie się problemu
stosowania odmiennych zasad gromadzenia danych, innych zasad kategoryzacji bezdomnych. Według
specjalistów ds. badań, na przebieg procesu badawczego wpływ mógł wywierać także fakt obecności
osób trzecich w trakcie wywiadów.
W ocenie skuteczności projektu posłużono się również wynikami badań ankietowych,
przeprowadzonych w trakcie konferencji upowszechniającej efekty projektu.
W pierwszym rzędzie starano się uzyskać od respondentów informację, kiedy dowiedzieli się
o realizowanym projekcie. Przyjęto przy tym zasadę, że im dłuższy okres czasu badany wiedział
o realizacji projektu, tym większa była szansa, by zetknął się z wynikami badań. Pytanie miało w tym
przypadku charakter otwarty (ankietowani podawali przybliżoną datę uzyskania informacji). Odpowiedzi
zostały skategoryzowane w sposób następujący: styczeń – czerwiec 2010, lipiec – grudzień 2010, styczeń
– marzec 2011, kwiecień 2011, nie pamiętam oraz brak odpowiedzi. Rozkład odpowiedzi przedstawia
wykres 3.
45
Wykres 3. Czas uzyskania informacji o projekcie
4. 2011
23,64%
1-3. 2011
9,09%
7 - 12. 2010
18,18%
1- 6. 2010
nie pamięta
34,55%
1,82%
brak odpowiedzi
0,00%
12,73%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Uczestnicy konferencji najczęściej dowiedzieli się o realizacji projektu w drugim półroczu 2010
roku (34,55%), następnie zaś w kwietniu 2011, czyli w miesiącu organizacji konferencji (23,64%).
Stosunkowo duża grupa badanych (562,73%) taką wiedzę posiadała już w ubiegłym roku. Można więc
uznać, że większość respondentów miała możliwość wcześniejszego zapoznania się z wynikami badań.
Tabela 5. Źródło informacji o projekcie
źródło informacji
e-mail
strona internetowa,
informacja od przełożonego
informacja pod innych pracowników instytucji
komunikat prasowy
inne
N
12
15
12
6
4
9
%
21,82
27,27
21,82
10,91
7,27
16,36
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Jak wynika z przedstawionych w tabeli danych, najczęstszym źródłem informacji o projekcie była strona
internetowa (27,27% respondentów), e-mail oraz informacja od przełożonego (po 21,82%). Dane nie
sumują się do 100,0%, ponieważ troje respondentów podało więcej niż jedno źródło informacji.
Najmniej skuteczne okazały się informacje prasowe, które jako źródło podało 7,27% badanych.
O skuteczności projektu decydował także fakt zapoznania się z treścią raportów. Dane na ten
temat przedstawia wykres 4.
46
Wykres 4. Liczba raportów cząstkowych, z którymi zapoznał się respondent
60,00%
50,91%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
16,36%
14,55%
9,09%
9,09%
z dwoma
z trzema
10,00%
0,00%
z żadnym
przynajmniej z
jednym
z czterema
Jak wynika z przedstawionych na wykresie danych, jedynie 14,55% uczestników konferencji nie
znało uprzednio treści żadnego z raportów, co oznacza, że 85,45% badanych zapoznało się z treścią
przynajmniej jednego spośród nich. Prawie co piąty badany znał treść wszystkich czterech raportów.
Tabela 6. Raport, z którym zapoznali się respondenci
rodzaj raportu
raport cząstkowy z analizy dokumentów urzędowych,
raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych z osobami
bezdomnymi,
raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów pogłębionych z osobami bezdomnymi,
raport cząstkowy z grupowych wywiadów zogniskowanych z pracownikami instytucji
zajmujących się wspieraniem osób bezdomnych.
częstość
23
28
%
48,94
59,57
21
17
44,68
36,17
Jak wynika z odpowiedzi ankietowanych, najczęściej zapoznawali się oni z raportem
cząstkowym z indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi (59,57%),
następnie zaś z raportem cząstkowym z analizy dokumentów urzędowych (48,94%).
Pytanie ogólne związane z kryterium skuteczności dotyczyło tego, w jakim stopniu cele ogólne
i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, zostały osiągnięte? Uzyskaniu odpowiedzi na to
pytanie służyło uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania szczegółowe:
1) Czy zaplanowane działania zostały w projekcie osiągnięte?
2) Jakie czynniki i działania sprzyjały wysokiej skuteczności realizowanych zadań projektowych?
4) Jakie czynniki stanowiły barierę skuteczności w zrealizowanym projekcie?
47
Z przeprowadzonej analizy wynika, że wszystkie zaplanowane w projekcie działania zostały zrealizowane.
Do wysokiej skuteczności przyczyniały się: zarządzanie projektem, w tym stały kontakt koordynatora i specjalistów
ds. badań, promocja projektu w Internecie i za pomocą poczty e-mail, zrealizowanie w trakcie badań wszystkich
zakładanych celów badawczych do czego w znacznej mierze przyczyniło się zróżnicowanie metod i technik
badawczych. Czynniki te niewątpliwie można uznać za dobre praktyki, godne upowszechnienia przy realizacji
innych projektów badawczych.
Barierą skuteczności projektu okazały się problemy z udostępnianiem danych przez instytucje, zróżnicowane
techniki gromadzenia informacji przez instytucje, problem z dotarciem do niektórych kategorii bezdomnych.
Problemy te starano się pokonać lub zminimalizować poprzez wielokrotne nawiązywanie kontaktów z instytucjami,
poszukiwanie kontaktów nieformalnych, ustalanie sposobu gromadzenia danych i ich weryfikację.
3.4. Analiza i ocena użyteczności projektu
Kolejnym etapem ewaluacji projektu jest oszacowanie użyteczności projektu z punktu wiedzenia
adresatów raportów cząstkowych i uczestników konferencji. Kryterium użyteczności jest bardzo ważnym
aspektem oceny zrealizowanego projektu, gdyż jak wskazuje wiele badań ewaluacyjnych, projekt
skuteczny nie zawsze jest projektem użytecznym.
Użyteczność bada stopień, w jakim projekt zaspokaja istotne potrzeby adresatów projektu lub
przyczynia się do rozwiązania problemów, niezależnie od tego, czy były one zasygnalizowane przez cele
projektu (czy rzeczywiste efekty projektu są zgodne z potrzebami).
Ocenę użyteczności projektu przeprowadzono w oparciu o wyniki badań ankietowych wśród
uczestników konferencji oraz na podstawie wywiadów nieustrukturalizowanych, przeprowadzonych
z osobami kluczowymi w projekcie.
Tabela 7. Opinia respondentów o znaczeniu wyników diagnozy
opinia o wynikach diagnozy
poszerzenie wiedzy na temat liczby i struktury społeczno-demograficznej osób bezdomnych w
województwie lubelskim
rozpoznanie przyczyn bezdomności
identyfikacja potrzeb osób bezdomnych
poznanie problemów osób i instytucji wspierających bezdomnych
wzrost społecznego zainteresowania problemami osób bezdomnych
powstanie nowych form pomocy osobom bezdomnym
zmiana stereotypu osoby bezdomnej
poszerzenie współpracy pomiędzy instytucjami wspierającymi osoby bezdomne
N
54
%
98,18
52
51
50
36
41
32
42
94,55
92,73
90,91
65,45
74,55
58,18
76,36
W tabeli 7 przedstawiono opinie ankietowanych, dotyczące tego, w jakim stopniu wyniki
diagnozy sytuacji osób bezdomnych mogą przyczynić się do rozwiązania czy zmiany określonych
48
problemów. Tabela przedstawia liczbę i procent osób, które udzieliły odpowiedzi „zdecydowanie tak”
i „raczej tak”, zaś na wykresie 5 zestawiono pełny rozkład odpowiedzi na to pytanie.
Jak wynika z przedstawionych danych, prawie wszyscy ankietowani uznali, że diagnoza zawarta w
raportach cząstkowych wpłynie na poszerzenie wiedzy na temat liczby i struktury społecznodemograficznej osób bezdomnych w województwie lubelskim, 94,55% respondentów uznało, że
pozwoli na rozpoznanie przyczyn bezdomności, 92,73% badanych uznało, iż przyczyni się do identyfikacji
potrzeb osób bezdomnych, 90,91% - do poznania problemów osób i instytucji wspierających
bezdomnych, zaś 74,55% stwierdziło, że wpłynie na poszerzenie współpracy pomiędzy instytucjami
wspierającymi osoby bezdomne.
Najrzadziej ankietowani skłonni byli uznać, że wyniki diagnozy sytuacji osób bezdomnych wpłyną na
zmianę stereotypu osoby bezdomnej (58,18%) oraz na wzrost społecznego zainteresowania problemami
osób bezdomnych (65,45%).
Wykres 5. Opinia respondentów o znaczeniu wyników diagnozy
poszerzeniu współpracy pomiędzy instytucjami
wspierającymi osoby bezdomne
zmiany stereotypu osoby bezdomnej
powstania nowych form pomocy osobom bezdomnym
0,00%
12,73%
9,09%
47,27%
29,09%
5,45%
1,82%
34,55%
32,73%
25,45%
10,91%
12,73%
0,00%
45,45%
29,09%
wzrostu społecznego zainteresowania problemami osób
bezdomnych
poznania problemów osób i instytucji wspierających
bezdomnych
identyfikacji potrzeb osób bezdomnych
rozpoznania przyczyn bezdomności
poszerzenia wiedzy na temat liczby i struktury
społeczno-demograficznej osób bezdomnych w
województwie lubelskim
0,00%
9,09%
23,64%
30,91%
34,55%
1,82%
0,00%
7,27%
52,73%
38,18%
1,82%
0,00%
5,45%
1,82%
0,00%
3,64%
1,82%
0,00%
0,00%
49,09%
43,64%
47,27%
47,27%
45,45%
52,73%
0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00%
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
49
zdecydowanie nie
trudno powiedzieć
Pełne dane, przedstawione na wykresie informują ponadto, że najwięcej odpowiedzi przeczących
(raczej nie i zdecydowanie nie) dotyczyło możliwości zmiany stereotypu osoby bezdomnej (20 wskazań –
36,36%). Z kolei najwięcej osób udzieliło odpowiedzi „trudno powiedzieć” w przypadku oceny
możliwości poszerzenia współpracy między instytucjami (7 osób – 12,72%).
Oceniając czy wiedza uzyskana w wyniku realizacji projektu jest przydatna w pracy z bezdomnymi
respondenci odpowiadali następująco (tabela 8):
Tabela 8. Ocena przydatności wiedzy uzyskanej w ramach projektu w pracy z osobami bezdomnymi
kategoria odpowiedzi
N
zdecydowanie tak
13
raczej tak
28
raczej nie
7
zdecydowanie nie
0
trudno powiedzieć
4
brak odpowiedzi
3
razem
55
%
23,64
50,91
12,73
0,00
7,27
5,45
100,00
Jak wynika z przedstawionych danych, tylko 12,73 badanych uznało, że uzyskana w wyniku
realizacji projektu wiedza nie jest raczej dla nich przydatna w pracy z osobami bezdomnymi.
Jednocześnie nikt spośród badanych nie stwierdził, że zdecydowanie nie jest ona przydatna. Odpowiedzi
„tak” i „raczej tak” udzieliło 74,55% ankietowanych.
Respondentów zapytano także, które spośród zrealizowanych badań jest w ich opinii szczególnie ważne
zpunktu widzenia zadań ich instytucji, pomocy bezdomnym w województwie lubelskim, rozwoju form
pomocy bezdomnym w kraju oraz upowszechniania wiedzy na temat bezdomności w Polsce.
50
Tabela 9. Ocena raportu jako szczególnie ważnego z określonego punktu widzenia (% wskazań)
rodzaj raportu
zadania
instytucji
raport cząstkowy z analizy
15,25
dokumentów urzędowych,
raport cząstkowy z indywidualnych
wywiadów kwestionariuszowych z
22,03
osobami bezdomnymi,
raport cząstkowy z indywidualnych
wywiadów pogłębionych z osobami
11,86
bezdomnymi,
raport cząstkowy z grupowych
wywiadów zogniskowanych z
5,08
pracownikami instytucji zajmujących
się wspieraniem osób bezdomnych.
wszystkie raporty
45,76
pomoc
bezdomnym w
województwie
lubelskim
rozwój form
pomocy w kraju
upowszechnieni
e wiedzy na
temat
bezdomności w
Polsce
8,77
7,02
10,53
19,30
14,04
21,05
19,30
14,04
14,04
7,02
8,77
7,02
45,61
50,88
47,37
Respondenci uznawali najczęściej, że wszystkie wymienione raporty należy uznać za ważne,
jednocześnie wskazywano także niektóre wybrane raporty, jako szczególnie ważne. W przypadku zadań
własnej instytucji oraz upowszechnienia wiedzy na temat bezdomności w Polsce najczęściej wybierano
raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi,
w pozostałych przypadkach równie często wybierano raport cząstkowy z grupowych wywiadów
zogniskowanych jak i raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów pogłębionych z osobami
bezdomnymi.
51
Tabela 10. Ocena przydatności konferencji w opinii respondentów
Użyteczność konferencji
zdecydowanie
tak, raczej tak
N
%
zapoznanie się z wynikami diagnozy sytuacji osób
51
92,73
bezdomnych na terenie województwa lubelskiego
możliwość udziału w dyskusji
37
67,27
możliwość poznania różnych poglądów na temat sytuacji
49
89,09
bezdomnych
uświadomienie sobie barier i trudności związanych z
46
83,64
pomocą osobom bezdomnym
możliwość wymiany poglądów z innymi uczestnikami
41
74,55
konferencji
nawiązanie kontaktów z przedstawicielami innych
37
67,27
instytucji działających na rzecz osób bezdomnych
inspiracje do wprowadzenia nowych form pomocy
33
60,00
osobom bezdomnym w uzyskaniu zatrudnienia
motywacja do poszukiwania nowych form pomocy
41
74,55
osobom bezdomnym w integracji społecznej
zdecydowanie
nie, raczej nie
N
%
0
0,00
trudno
powiedzieć
N
%
2
3,64
9
2
16,36
3,64
5
2
9,09
3,64
4
7,27
3
5,45
7
12,73
4
7,27
11
20,00
4
7,27
7
12,73
12
21,82
5
9,09
6
10,91
Najwyżej oceniali ankietowani użyteczność konferencji ze względu możliwość zapoznania się
z wynikami diagnozy sytuacji osób bezdomnych na terenie województwa lubelskiego (92,73%),
możliwość poznania różnych poglądów na temat sytuacji bezdomnych (89,09%), uświadomienia sobie
barier i trudności związanych z pomocą osobom bezdomnym (83,64%).
Najmniej respondentów (60,0%) uznało przydatność konferencji jako inspiracje do wprowadzenia
nowych form pomocy osobom bezdomnym w uzyskaniu zatrudnienia oraz nawiązania kontaktów
z przedstawicielami innych instytucji działających na rzecz osób bezdomnych (67,27%).
Jak wynika z przedstawionej dotychczas analizy wyników badań ankietowych, respondenci pozytywnie
oceniali użyteczność diagnozy zarówno z punktu widzenia wykonywanych przez nich zadań, jak i wzrostu
wiedzy na temat sytuacji osób bezdomnych w kraju. Ponad 90% respondentów potwierdziło wzrost
wiedzy na temat zasięgu bezdomności, dynamiki zjawiska, cech osób bezdomnych i ich potrzeb oraz
funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym.
Na ocenę użyteczności diagnozy zjawiska bezdomności, będącej efektem realizacji projektu
wpływa szereg czynników. Jednym z nich jest opinia ankietowanych na temat ogólnego poziomu wiedzy
o sytuacji osób bezdomnych.
52
Tabela 11. Ocena poziomu i zakresu dostępnej wiedzy na temat sytuacji osób bezdomnych
ocena dostępnej wiedzy
jest bardzo obszerna, dokładnie informuje o liczbie i sytuacji osób bezdomnych
jest raczej wystarczająca
jest raczej niewystarczająca
jest zdecydowanie niewystarczająca, brak jest podstawowych informacji
dotyczących osób bezdomnych
brak odpowiedzi
razem
N
2
12
22
17
%
3,64
21,82
40,00
30,91
2
55
3,64
100,00
Według ogólnej oceny ankietowanych, dostępna wiedza na temat sytuacji osób bezdomnych jest
raczej niewystarczająca (40,00%) lub zdecydowanie niewystarczająca, brak jest podstawowych
informacji dotyczących osób bezdomnych (30,91%). Zaledwie dwie spośród 55 osób uznały, że wiedza na
ten temat jest obszerna a co piąty respondent ocenił, że jest raczej wystarczająca.
Poproszeni o oszacowanie liczby bezdomnych w województwie oraz w kraju, respondenci
podawali bardzo różne liczby. Od 500 do 20 tys. w województwie lubelskim i od 1000 do 450 tys. w kraju.
Rozbieżność danych podawanych przez poszczególnych respondentów, a także fakt, iż często odbiegają
one od oficjalnych danych statystycznych, wskazują, iż wiedza ankietowanych na temat zasięgu
bezdomności jest faktycznie niewielka. Zrozumiałe jest, że respondenci wysoko oceniają wartość
diagnozy powstałej w wyniku realizacji projektu.
Badani deklarują najczęściej (38 osób – 69,09%), że nie są im znane formy pomocy osobom
bezdomnym w innych krajach Unii Europejskiej. Wśród tych, którzy twierdzili, ze znają takie formy
pomocy, najczęściej wymieniano: organizacje pozarządowe i schroniska.
Na pytanie, kto przede wszystkim powinien zajmować się pomocą bezdomnym, uzyskano następujące
odpowiedzi (tabela ):
Tabela 12. Podmioty zobowiązane do pomocy osobom bezdomnym w opinii respondentów
podmioty zobligowane do pomocy osobom bezdomnym
instytucje państwowe,
samorząd lokalny,
Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej,
organizacje pozarządowe,
kościelne instytucje charytatywne,
inne podmioty
N
14
27
24
29
28
1
%
25,45
49,09
43,64
52,73
50,91
1,82
Jako podmioty odpowiedzialne za udzielanie pomocy osobom bezdomnym ankietowani
wskazywali najczęściej organizacje pozarządowe (52,73%), kościelne instytucje charytatywne (50,91%)
53
oraz samorząd lokalny (49,09%). Znacznie rzadziej widziano w tej roli instytucje państwowe (25,45%)
oraz OPS-y (43,64%). Należy dodać, że respondenci mieli możliwość wielokrotnego wyboru oraz
wskazania innej instytucji.
Odpowiedź na to pytanie służyła nie tylko poznaniu opinii ankietowanych uczestników konferencji na
temat tego, kto powinien udzielać wsparcia osobom bezdomnym, ale pozwoliła także zidentyfikować
funkcjonowanie wśród badanych stereotypu bezdomnego, jako osoby, którą powinny zajmować się
raczej organizacje pozarządowe i instytucje charytatywne a nie instytucje samorządowe czy rządowe.
Osoba bezdomna w takiej perspektywie jest wykluczana z zakresu części instytucji powszechnie
dostępnych dla pozostałych członków społeczeństwa. Taki sposób widzenia statusu bezdomnego
ujawnia dodatkową barierę użyteczności efektów projektu, jaką jest przypisanie dla tej kategorii
członków społeczeństwa dostępności tylko do wybranych instytucjonalnych form wsparcia.
Według opinii 50,9% badanych (28 osób) w swoich działaniach na rzecz bezdomnych
doświadczają oni różnych barier i trudności, które trudno przezwyciężyć, tylko 10.9% osób twierdziło, że
nie doświadcza przeszkód, zaś pozostali respondenci (38,18% podało odpowiedź „trudno powiedzieć”
Wśród tych, którzy doświadczają przeszkód, 27 osób podało, że są to przeszkody związane ze
specyfiką grupy.
Tabela 13. Trudności związane ze specyfiką grupy w opinii ankietowanych
trudności po stronie osób bezdomnych
niechęć do współdziałania w oferowanych możliwościach aktywizacji,
problemy z dotarciem do konkretnych osób,
niechęć, jaką wzbudzają takie osoby w środowisku społecznym,
trudności z porozumieniem się z osobami z tej grupy,
problemy natury administracyjnej (brak dokumentów, brak zameldowania
częstość
19
13
17
8
14
%
70,37
48,15
62,96
29,63
51,85
Respondenci wymieniali najczęściej niechęć do współdziałania po stronie osób bezdomnych
(70,37%) oraz niechęć, jaką wzbudzają takie osoby w środowisku społecznym (62,96%). Najrzadziej jako
przyczynę trudności w tej kategorii wymieniano trudności z porozumieniem się z osobami z tej grupy
(29,63%). Na trudności wynikające z systemu pomocy osobom bezdomnym wskazało 28 osób, czyli
wszystkie, które doświadczały problemów.
54
Tabela 14. Trudności wynikające z systemu pomocy bezdomnym w opinii respondentów
trudności wynikające z systemu
zbyt mała ilość środków finansowych,
roczny system rozliczeń pomocy materialnej,
brak odpowiednich lokali i pomieszczeń,
brak odpowiedniej liczby osób do pracy z ta grupą,
nieodpowiednie regulacje prawne,
zmiany w obowiązujących przepisach,
nieodpowiednia (niewystarczająca) koordynacja działań różnych instytucji,
kryteria udzielania pomocy
częstość
22
3
20
11
10
3
15
2
%
78,57
10,71
71,43
39,29
35,71
10,71
53,57
7,14
Barierą związaną z systemem pomocy osobom bezdomnym, na którą najczęściej natykają się
respondenci jest zbyt mała ilość środków finansowych (78,57%) oraz brak odpowiednich lokali
i pomieszczeń (71,43%). Najrzadziej wskazywano natomiast na kryteria udzielania pomocy (7,34%) oraz
zmiany w obowiązujących przepisach i roczny system rozliczeń (po 10,71% wskazań).
Tabela 15. Osobiste problemy w udzielaniu wsparcia osobom bezdomnym
problemy osobiste
niewystarczające wsparcie ze strony instytucji,
trudności we współpracy z tą grupą,
zmęczenie
brak wiary w powodzenie podejmowanych działań,
inne
częstość
16
6
3
12
1
%
59,26
22,22
11,11
44,44
3,70
Doświadczanie osobistych problemów, które trudno przezwyciężyć deklarowało 27 osób.
Polegały one przede wszystkim na niewystarczającym wsparciu ze strony instytucji (59,26% wskazań)
oraz braku wiary w powodzenie podejmowanych działań (44,44% wskazań). Najrzadziej jako powód
trudności wymieniano zmęczenie (11,11% wskazań).
Należy dodać, że we wszystkich odpowiedziach dotyczących doświadczanych trudności ankietowani
mieli możliwość dokonania wielokrotnego wyboru, stąd wyniki nie sumują się do 100%.
Uwzględniając fakt, że ponad połowa respondentów doświadczała trudnych do przezwyciężenia
barier w udzielaniu pomocy osobom bezdomny, istotne wydaje się ustalenie, jakich form pomocy
oczekiwaliby w zakresie realizowanych przez siebie działań.
55
Tabela 16. Rodzaj pomocy oczekiwanej przez ankietowanych
rodzaj pomocy
współpraca instytucji
zwiększenie środków finansowych
pomoc rzeczowa, mieszkania
leczenie uzależnień
inne
trudno powiedzieć
brak odpowiedzi
razem
N
6
8
4
2
5
2
28
55
%
10,91
14,55
7,27
3,64
9,09
3,64
50,91
100,00
Wśród respondentów 28 osób nie wymieniło żadnej formy pomocy, jakiej oczekiwaliby w ramach
realizowanych przez siebie działań na rzecz osób bezdomnych. Wśród pozostałych najczęściej
wymieniano zwiększenie środków finansowych (14,55%) oraz lepszą współpracę między instytucjami
(10,91%).
Na zakończenie tej części analizy zostaną zaprezentowane opinie kluczowych osób w projekcie,
związane z użytecznością projektu z punktu widzenia realizatorów projektu. Podstawą analizy są dane
uzyskane w trakcie indywidualnych wywiadów nieustrukturlizowanych.
W ocenie koordynatora projektu udział w realizacji projektu wpłynął na powiększenie wiedzy.
wzakresie funkcjonowania pomocy społecznej osobom bezdomnym, sposobu pracy z osobami
bezdomnym oraz przyczynił się do wzrostu wiedzy o przyczynach bezdomności.
Dla osoby koordynatora istotna okazała się możliwość kontaktu z osobami bezdomnymi w trakcie
spotkań w ramach grupowych wywiadów zogniskowanych, możliwość wysłuchania nagrań wywiadów
z osobami bezdomnymi
Oceniając przydatność rezultatów diagnozy, uznała ona, ze raport końcowy z badań można
wskazać jako jeden najważniejszych rezultatów – można w nim znaleźć dość dużo ciekawych informacji,
wypowiedzi osób bezdomnych na różne tematy.
Wśród nowych metod, jakie należałoby wprowadzić bądź je poszerzyć wymienia przede
wszystkim działania na rzecz zmiany świadomości społecznej na temat osób bezdomnych i bezdomności
(współpraca z mediami, programy PR instytucji) – bo to jest bardzo ważny element w procesie
wychodzenia osób bezdomnych z bezdomności.
Według opinii specjalistów ds. badań, udział w realizacji projektu przyczynił się do wzbogacenia
doświadczeń badawczych oraz związanych z relacjami z ludźmi. W oparciu o doświadczenia wyniesione z
badań powstały nowe pomysły, zidentyfikowano nowe obszary badawcze, jak choćby o problemy
bezdomnych kobiet z dziećmi, młodych bezdomnych czy rozszerzenie badań poza obszar jednego
województwa. Osobistym doświadczeniem badaczy było także zetknięcie się ze sposobem traktowania
osób bezdomnych przez pracowników socjalnych, którzy w relacjach z podopiecznymi posługiwali się
56
najczęściej stereotypem bezdomnego. Do takich doświadczeń należy także odkrycie funkcjonowania
wśród instytucji bezdomnego jako swoistego „towaru”, za którym idą środki pieniężne.
Podsumowując, można stwierdzić, ze członkowie zespołu projektowego wzbogacili zarówno
swoją wiedzę zawodową, jak i zasób osobistych informacji, które w przyszłości mogą przyczynić się do
podjęcia innych badań związanych nie tylko diagnozą sytuacji osób bezdomnych.
Celem oceny użyteczności projektu było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie ogólne: o ile
projekt spełnił oczekiwania potencjalnych adresatów?
Pytania szczegółowe dotyczyły tego:
1) W jakim stopniu i w jaki sposób realizacja projektu przyczyniła się do poszerzenia wiedzy i wypracowania
nowych metod pracy instytucji oraz organizacji pozarządowych wspierających osoby bezdomne?
Z przedstawionej analizy użyteczności projektu wynika, że ponad 90% respondentów deklarowało wzrost wiedzy
na temat liczby i struktury społeczno-demograficznej osób bezdomnych w województwie lubelskim,
w zakresie rozpoznania przyczyn bezdomności, identyfikacji potrzeb osób bezdomnych oraz problemów
osób i instytucji wspierających bezdomnych.
2) Czy zrealizowanie projektu przyczyniło się do rozszerzenia istniejącego już lub wprowadzenia nowego
obszaru badań?
Zgodnie z oceną specjalistów ds. badań, realizacja projektu pozwoliła na identyfikację nowych obszarów
badawczych, do których należą: specyficzne problemy bezdomnych matek, pojawienie się młodych bezdomnych,
brak wspólnych dla wszystkich instytucji strategio działania na rzecz bezdomnych, problem stereotypizacji osób
bezdomnych przez część osób udzielających im pomocy, poszerzenie terytorialne badań poza obręb województwa,
działalność mediów.
3) Czy efekty projektu spotkały się z zainteresowaniem instytucji realizujących różne formy pomocy
bezdomnym?
Za interesujące przez ponad 90% przedstawicieli instytucji uznano zapoznanie się z wynikami diagnozy sytuacji
osób bezdomnych na terenie województwa lubelskiego.
4) Na ile cele projektu okazały się zgodne z faktycznymi potrzebami potencjalnych adresatów projektu?
Jak wynika z wypowiedzi respondentów, ponad 70% przedstawicieli instytucji uznało wyniki badań za przydatne
w ich pracy z osobami bezdomnymi, prawie 90% uznało możliwość poznania różnych poglądów na temat sytuacji
bezdomnych, ponad 80% uznało za ważne uświadomienie sobie barier i trudności związanych z pomocą osobom
bezdomnym.
57
5) W jakim zakresie realizacja projektu przyczyniła się do rozwoju potencjału instytucji realizującej oraz zespołu
projektowego?
Przedstawiciele zespołu projektowego deklarowali wzrost wiedzy oraz kompetencji zawodowych i osobistych.
Ponadto, dzięki udziałowi w projekcie studenci mieli możliwość podniesienia swych kwalifikacji, związanych
z przyszłym zawodem socjologa.
6) Jak oceniana jest przydatność zrealizowanych zadań projektowych przez realizatorów projektu?
W ocenie realizatorów projektu użyteczność badań polega przede wszystkim na uzyskaniu wiedzy
w słabo rozpoznanej dziedzinie, jaką jest sytuacja osób bezdomnych na terenie województwa
lubelskiego. Gromadzone przez różne instytucje dane nie są weryfikowane, a sposób kategoryzacji
bezdomnych jest zróżnicowany. Nie pozwala to na właściwą ocenę skali zjawiska. Ponadto instytucje
z reguły nie prowadzą badań i nie gromadzą danych dotyczących przyczyn bezdomności, samooceny
i tożsamości bezdomnych, stereotypizacji i naznaczania społecznego tej kategorii osób.
3.5. Analiza i ocena trwałości rezultatów
Ocena szans trwałości rezultatów projektu w chwili, gdy został on zakończony jest niezmiernie
trudna. Z reguły w tej sytuacji korzysta się z opinii adresatów projektu, którzy deklarują z jakich efektów
projektu zamierzają korzystać w przyszłości. Pozwala to na oszacowanie możliwości trwania w czasie
wybranych rezultatów. Podobna techniką posłużono się przy opracowaniu tego raportu ewaluacyjnego.
Tabela 17. Ocena zamiarów wykorzystania w przyszłości wiedzy dotyczącej bezdomności i osób bezdomnych przez
respondentów
zamiar korzystania z wiedzy
N
%
zdecydowanie tak
17
30,91
raczej tak
34
61,82
raczej nie
0
0,00
zdecydowanie nie
1
1,82
trudno powiedzieć
3
5,45
razem
55
100,00
Uzyskane w ankiecie odpowiedzi wskazują, ze ponad 90% respondentów deklarowało zamiar
korzystania z wiedzy, uzyskanej w wyniku realizacji projektu (30,91% odpowiedzi „zdecydowanie tak”
oraz 61,82% odpowiedzi „raczej tak”. Tylko jedna osoba twierdziła, iż nie zamierza w przyszłości
korzystać z wiedzy dotyczącej bezdomności i bezdomnych.
58
Tabela 18. Deklarowanie zamiaru wprowadzenia w swoich działaniach nowych metod zaproponowanych w projekcie przez
ankietowanych
zamiar wprowadzenia nowych metod
N
%
zdecydowanie tak
8
14,55
raczej tak
22
40,00
raczej nie
5
9,09
zdecydowanie nie
0
0,00
trudno powiedzieć
18
32,73
brak odpowiedzi
2
3,64
razem
55
100,00
Jak wynika z przedstawionych danych, tylko 9,09% ankietowanych nie zamierzało wprowadzić
w swoich działaniach nowych metod pracy z bezdomnymi, zaproponowanych w projekcie. Jednocześnie
w tym przypadku stosunkowo duża grupa badanych nie potrafiła ocenić, czy będzie wprowadzać nowe
metody (32,73%), zaś zamiar taki deklarowało 54,55% ankietowanych.
Tabela 19. Pogląd ankietowanych dotyczący kontynuowania podobnych badań w przyszłości
propozycja kontynuowania badań
N
zdecydowanie tak
38
raczej tak
15
raczej nie
0
zdecydowanie nie
0
trudno powiedzieć
2
razem
55
%
69,09
27,27
0,00
0,00
3,64
100,00
Zdecydowana większość respondentów uznała, że podobne badania należałoby kontynuować
w przyszłości (96,36%), przy czym aż 69,09% ankietowanych udzieliło odpowiedzi „zdecydowanie tak”.
Oznacza to, że respondenci sądzą, że wyniki badań stanowią dla nich ważny materiał, niezbędny do
realizacji działań na rzecz osób bezdomnych. Można więc szacować, że rezultaty projektu mają duże
szanse trwania w przyszłości.
Ostatnim etapem związanym z oceną trwałości projektu jest zastosowanie analizy SWOT.
Głównym celem analizy SWOT jest określenie aktualnej i perspektywicznej pozycji przedmiotu analizy
SWOT oraz prognoza strategii postępowania. Zakres rodzajowy czynników, które mają wpływ na
przedmiot analizy SWOT jest bardzo szeroki. Z jednej strony są to czynniki zewnętrzne i wewnętrzne,
a z drugiej pozytywne i negatywne. Skuteczna ich identyfikacja jest podstawą analizy SWOT. Pomocnym
w celu identyfikacji tych czynników jest schemat dzielący czynniki analizy SWOT na cztery kategorie:
1) zewnętrzne pozytywne (szanse lub okazje),
2) zewnętrzne negatywne (zagrożenia),
59
3) wewnętrzne pozytywne (mocne strony),
4) wewnętrzne negatywne (słabe strony).
Opierając się na uzyskanych dotychczas wynikach analizy projektu oraz dostępnych informacjach
dotyczących otoczenia zewnętrznego można przedstawić następująca matrycę, przedstawiającą
zidentyfikowane czynniki dla projektu.
Tabela 20. Analiza SWOT
mocne strony
- szeroki zakres zastosowanych metod
- doświadczenie zespołu badawczego
- duża próba badawcza osób bezdomnych
- objęcie badaniami przedstawicieli instytucji
wsparcia
- publikacje dostępne w wersji elektronicznej
-wersja raportu końcowego w języku angielskim
- skuteczne zarządzanie
- realizacja wszystkich działań w projekcie
- włączenie studentów w proces badania i
upowszechniania (udział w konferencji) rezultatów
projektu,
szanse
- potrzeba posiadania kompleksowej diagnozy
bezdomności ze strony różnych instytucji,
- możliwość upowszechniania wyników badań przez
inne instytucje,
- rozwój programów związanych ze spójnością
społeczną,
-dostępność środków UE na projekty
przeciwdziałające marginalizacji społeczne,
- popularność idei praw człowieka,
-zapisy konstytucyjne dotyczące przestrzegania praw
człowieka
słabe strony
- mała próba badawcza w metodzie indywidualnych
wywiadów pogłębionych
- nielosowy dobór respondentów,
- problemy z dotarciem do niektórych kategorii
bezdomnych
zagrożenia
- kryzys ekonomiczny zmniejszający szanse
programów pomocy społecznej,
- brak zainteresowania mediów i decydentów
politycznych problematyką bezdomności
(sezonowość zainteresowania),
- brak systemowego wsparcia, brak współpracy
między instytucjami wspierającymi osoby bezdomne
Jak wynika z listy czynników przedstawiających mocne i słabe strony projektu, w aktualnej
sytuacji przeważają mocne strony nad słabymi stronami projektu oraz szanse trwania jego rezultatów
w czasie nad zagrożeniami. Należy sądzić, ze największe zagrożenia dla szans trwałości znajdują się
w otoczeniu ekonomicznym (brak środków) oraz organizacyjnym (rozproszenie i brak efektywnej
komunikacji pomiędzy instytucjami, które udzielając pomocy osobom bezdomnym mogłyby korzystać
z efektów projektu. Strategią przeciwdziałania tym zagrożeniom jest zaangażowani mediów i innych
instytucji w proces upowszechniania wyników badań oraz uświadamiania znaczenia problemu
60
bezdomności, jako zjawiska sprzecznego z normami i zasadami Konstytucji oraz katalogiem praw
człowieka.
Celem oceny szans trwałości projektu było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie w jakim stopniu
zrealizowany projekt ma szansę przyczynić się do trwałego ukształtowania nowych standardów
w instytucjach i organizacjach zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym
Pytania szczegółowe obejmowały następujące zagadnienia:
1) W jakim stopniu adresaci projektu zamierzają korzystać w przyszłości z rezultatów badań
uzyskanych w projekcie?
Wskazane już uprzednio wyniki badań ankietowych informują, że ponad 90% respondentów deklaruje
zamiar korzystania w przyszłości z wyników badań zrealizowanych w ramach projektu.
2) Jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrze będą decydować o trwałości rezultatów projektu?
O trwałości rezultatów projektu decydować będą: sytuacja ekonomiczna w tym w szczególności sytuacja
finansów publicznych, przełamanie stereotypu osoby bezdomnej, rozwijanie sieci współpracy między
instytucjami wspierającymi osoby bezdomne, realizacja polityki spójności i przestrzeganie
podstawowych praw człowieka, włączonych do katalogu unijnego Traktatem Lizbońskim.
Wśród proponowanych działań wymienić można zabieganie o upowszechnianie wyników diagnozy
wśród różnych instytucji, zainteresowanie mediów publicznych problemami osób bezdomnych także
poza sezonem zimowym, utrzymywanie relacji (komunikacji) z instytucjami udzielającymi pomocy
osobom bezdomnym.
4) Czy warunki, w jakich funkcjonują organizacje i osoby będące adresatami projektu sprzyjają
wykorzystywaniu osiągniętych w wyniku realizacji projektu efektów?
Na podstawie uzyskanych danych można sądzić, ze warunki funkcjonowania działających instytucji nie są
aktualnie sprzyjające wykorzystaniu efektów diagnozy. Związane to jest przede wszystkim z brakiem
mieszkań socjalnych, niewystarczającym współdziałaniem instytucji, zbyt krótkim okresem wspierania
procesu wyjścia z bezdomności. Niekorzystne jest także ograniczanie środków publicznych, związane
z kryzysem, zainteresowanie społeczeństwa innymi problemami, np. zbliżającymi się mistrzostwami
Europy czy wyborami sejmowymi.
61
4. Wnioski
Celem ewaluacji projektu badawczego „Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności
w województwie lubelskim, realizowanego od 1.11.2009 – 31.05.2011 przez WSPA w Lublinie była jego
ocena pod względem trafności, skuteczności, użyteczności i trwałości. Przedmiotem badania były
rezultaty miękkie projektu.
Pierwsze z kryteriów - trafność pozwala ocenić adekwatność celów i zastosowanych metod
projektu do problemów i kwestii społecznych, które projekt miał poruszyć lub rozwiązać. Poszukiwano
odpowiedzi na pytanie w jakim stopniu ten projekt miał sens z punktu widzenia istniejących potrzeb w
zakresie diagnozy zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych metod pracy z bezdomnymi.
Przedmiotem oceny były:
-stopień adekwatności celów projektu do celów dokumentów programowych POKL oraz krajowych
programów wychodzenia z bezdomności,
-stopień zgodności celów poszczególnych etapów badań z celami projektu,
Głównym celem ocenianego projektu „Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności
w województwie lubelskim” było kompleksowe zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie
maja 2011 roku. Wpisuje się on w realizację celów wyznaczonych w tym zakresie przez dokumenty
programowe POKL, krajową i regionalną strategię polityki społecznej, które ujmują diagnozę
bezdomności jako jeden z ważnych elementów działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu
społecznemu. Wspomniane dokumenty podkreślają także konieczność podejmowania działań
zmierzających do rozwoju nowych form wsparcia osób bezdomnych na poziomie regionalnym.
Ponadto cel ogólny i cele szczegółowe projektu znalazły swoje dalsze rozwinięcie
w poszczególnych etapach procesu badawczego, stając się celami operacyjnymi dla jego poszczególnych
elementów. Cele te precyzowały w sposób jasny i szczegółowy zamierzenia badawcze dla każdej
z zastosowanych metod i technik. I tak, celem analizy danych urzędowych było określenie zasięgu
bezdomności (ilość notowanych bezdomnych korzystających z pomocy instytucjonalnej) i jego dynamiki
(sezonowej, rocznej), porównanie z danymi w skali kraju, badanie struktury i zasad funkcjonowania
instytucji zajmujących się bezdomnością oraz analiza wydatkowanych przez te instytucje środków ze
względu na cele. Cele te zostały z kolei przełożone na pytania badawcze, na które odpowiedź pozwoliła
na ich realizację.
Cele projektu miały charakter zarówno ilościowy, ja i jakościowy. Obejmowały dwa główne
obszary badawcze: bezdomnych oraz instytucje wspierające tę kategorię osób wykluczonych. W ramach
62
skoordynowane ze sposobem ich realizacji. Reasumując, projekt należy uznać za trafny w odniesieniu do
zdefiniowanych potrzeb i problemów związanych ze zjawiskiem bezdomności.
Drugim kryterium była skuteczność badająca stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność
użytych metod oraz wpływ czynników zewnętrznych na ostateczne efekty. Problemem badawczym było
ustalenie do jakiego stopnia cele ogólne i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, zostały
osiągnięte. Ocena skuteczności obejmowała ocenę zarządzania projektem, ocenę stopnia realizacji
przewidzianych celów i działań oraz identyfikację barier i trudności oraz sposobów ich rozwiązywania.
Źródłem wiedzy była w tym przypadku analiza sprawozdawczości projektu, analiza danych ze strony
internetowej, wyniki przeprowadzonych obserwacji oraz ankiety z uczestnikami konferencji. Ponadto,
dla wyjaśnienia niektórych zagadnień przeprowadzono wywiady nieustrukturalizowane ze specjalistami
ds. badań oraz koordynatorem projektu.
Wskaźnikami skuteczności realizacji projekty były w szczególności
- terminowość realizacji etapów badań,
- liczba instytucji objętych analizą danych urzędowych,
- liczba osób bezdomnych, objętych indywidualnymi wywiadami kwestionariuszowymi,
- liczba ekspertów uczestniczących w panelach dyskusyjnych,
- przygotowanie raportów cząstkowych oraz raportu końcowego z badań,
- lista zdiagnozowanych przyczyn, cech społeczno-demograficznych, potrzeb osób bezdomnych
w województwie lubelskim,
- lista zdiagnozowanych problemów i metod pracy instytucji wspierających osoby bezdomne w
-liczba instytucji, do których wysyłano raporty końcowe
- liczba i % badanych uczestników konferencji, którzy potwierdzili znajomość przesłanych raportów,
- liczba uczestników konferencji
Analiza danych wskazuje, że terminowo zrealizowano zaplanowane etapy badań, zaś ich wyniki,
opublikowane w raportach cząstkowych i raporcie końcowym pozwalają na ocenę zasięgu bezdomności,
jej przyczyn oraz analizę dotychczasowych metod pracy z bezdomnymi, ich aktywizacji, a także
prowadzonych strategii przeciwdziałania bezdomności w województwie lubelskim. Z uzyskanych
w badaniach ankietowych danych wynika, że jedynie 14,55% uczestników konferencji nie znało treści
żadnego z raportów, co oznacza, że 85,45% badanych zapoznało się z treścią przynajmniej jednego
spośród nich.
Do wysokiej skuteczności przyczyniały się: zarządzanie projektem, w tym stały kontakt
koordynatora i specjalistów ds. badań, promocja projektu w Internecie i za pomocą poczty e-mail,
zrealizowanie w trakcie badań wszystkich zakładanych celów badawczych do czego w znacznej mierze
przyczyniło się zróżnicowanie metod i technik badawczych. Czynniki te niewątpliwie można uznać za
dobre praktyki, godne upowszechnienia przy realizacji innych projektów badawczych.
Barierą skuteczności projektu okazały się problemy z udostępnianiem danych przez instytucje,
zróżnicowane techniki gromadzenia informacji przez instytucje, problem z dotarciem do niektórych
63
kategorii bezdomnych. Problemy te starano się pokonać lub zminimalizować poprzez wielokrotne
nawiązywanie kontaktów z instytucjami, poszukiwanie kontaktów nieformalnych, ustalanie sposobu
gromadzenia danych i ich weryfikację.
Kolejnym kryterium, jednym z najważniejszych, była użyteczność badająca stopień, w jakim
projekt zaspokaja istotne potrzeby adresatów działań, lub przyczynia się do rozwiązania problemów,
niezależnie od tego, czy były one zasygnalizowane przez cele projektu (czy rzeczywiste efekty projektu są
zgodne z potrzebami?).
Ocenę użyteczności projektu przeprowadzono w oparciu o wyniki badań ankietowych wśród
uczestników konferencji oraz na podstawie wywiadów nieustrukturalizowanych, przeprowadzonych
z osobami kluczowymi w projekcie. W ramach projektu przewidziano osiągnięcie następujących
rezultatów miękkich, powiązanych z kryterium użyteczności:
-uzyskanie przez minimum 80% odbiorców publikacji wiedzy na temat zasięgu bezdomności i jego
województwa lubelskiego;
- wzrost zainteresowania budowaniem profesjonalnego zaplecza informacyjnego dotyczącego problemu
bezdomności i systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym u minimum 70% uczestników
konferencji,
- wzrost zainteresowania operacyjnym podejściem do planowania działań w obszarze pomocy
Wskaźnikami uzyskania zakładanych rezultatów miękkich były:
- liczba i % osób deklarujących poszerzenie wiedzy na temat zasięgu bezdomności, przyczyn
bezdomności, cech społeczno-demograficznych, potrzeb osób bezdomnych oraz funkcjonowania
systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym,
- liczba i % uczestników konferencji deklarujących wzrost zainteresowania budowaniem profesjonalnego
zaplecza pomocy osobom bezdomnym,
- liczba i % uczestników konferencji deklarujących wzrost zainteresowania operacyjnym podejściem do
planowania działań w zakresie pomocy społecznej,
- liczba i % uczestników konferencji oceniających uzyskane rezultaty projektu jako użyteczne z punktu
widzenia pomocy osobom bezdomnym,
- liczba i % uczestników konferencji, którzy uznali przydatność poznanych w trakcie konferencji
rekomendacji dotyczących wdrażania nowych lub modyfikacji istniejących działań wspierających osoby
bezdomne
Jak wynika z przedstawionej uprzednio analizy badań ankietowych, respondenci pozytywnie
oceniali użyteczność diagnozy zarówno z punktu widzenia wykonywanych przez nich zadań, jak i wzrostu
wiedzy na temat sytuacji osób bezdomnych w kraju. Ponad 90% respondentów potwierdziło wzrost
wiedzy na temat zasięgu bezdomności, dynamiki zjawiska, cech osób bezdomnych i ich potrzeb oraz
funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym. Najwyżej oceniali ankietowani
64
użyteczność konferencji ze względu możliwość zapoznania się z wynikami diagnozy sytuacji osób
bezdomnych na terenie województwa lubelskiego (92,73%), możliwość poznania różnych poglądów na
temat sytuacji bezdomnych (89,09%), uświadomienia sobie barier i trudności związanych z pomocą
osobom bezdomnym (83,64%).
Jak wynika z omawianych uprzednio wypowiedzi respondentów, ponad 70% przedstawicieli
instytucji uznało wyniki badań za przydatne w ich pracy z osobami bezdomnymi, prawie 90% podkreśliło
możliwość poznania różnych poglądów na temat sytuacji bezdomnych, ponad 80% uznało za ważne
uświadomienie sobie barier i trudności związanych z pomocą osobom bezdomnym
Także członkowie zespołu projektowego wzbogacili zarówno swoją wiedzę zawodową, jak i zasób
osobistych informacji, które w przyszłości mogą przyczynić się do podjęcia innych badań związanych nie
tylko diagnozą sytuacji osób bezdomnych.
Zgodnie z oceną specjalistów ds. badań, realizacja projektu pozwoliła na identyfikację nowych
obszarów badawczych, do których należą: specyficzne problemy bezdomnych matek, pojawienie się
młodych bezdomnych, brak wspólnych dla wszystkich instytucji strategii działania na rzecz bezdomnych,
problem stereotypizacji osób bezdomnych przez część osób udzielających im pomocy, poszerzenie
terytorialne badań poza obręb województwa, działalność mediów.
Ostatnim kryterium oceny była trwałość określająca szanse trwania pozytywnych zmian
wywołanych oddziaływaniem projektu po jego zakończeniu. Pytanie ogólne związane z tym kryterium
było następujące: w jakim stopniu zrealizowany projekt ma szansę przyczynić się do trwałego
ukształtowania nowych standardów w instytucjach i organizacjach zaangażowanych w proces pomocy
bezdomnym?
Wskaźnikiem uzyskania zakładanych rezultatów była liczba i % uczestników konferencji deklarujących
praktyczne zastosowanie uzyskanej wiedzy oraz poznanych rekomendacji w przyszłych działaniach.
Uzyskane w badaniach ankietowych dane wskazują, ze ponad 90% respondentów deklarowało
zamiar korzystania w przyszłości z wiedzy, uzyskanej w wyniku realizacji projektu, tylko 9,09%
ankietowanych nie zamierzało wprowadzić e swoich działaniach nowych metod pracy z bezdomnymi,
zaproponowanych w projekcie. Zdecydowana większość respondentów uznała, że podobne badania
należałoby kontynuować w przyszłości (96,36%).
Wydaje się zasadne stwierdzenie, że warunki funkcjonowania działających instytucji nie sprzyjają
aktualnie wykorzystaniu efektów diagnozy. Związane to jest przede wszystkim z brakiem mieszkań
socjalnych, niezbędnych w procesie wychodzenia z bezdomności, niewystarczającym współdziałaniem
instytucji, zbyt krótkim okresem wspierania procesu wyjścia z bezdomności. Niekorzystne jest także
ograniczanie środków publicznych, związane z kryzysem, zainteresowanie społeczeństwa innymi
problemami, np. zbliżającymi się mistrzostwami Europy czy wyborami sejmowymi.
O trwałości rezultatów projektu decydować będą: sytuacja ekonomiczna w tym w szczególności
sytuacja finansów publicznych, bariery psychologiczne i społeczne (stereotyp osoby bezdomnej),
rozwijanie sieci współpracy między instytucjami wspierającymi osoby bezdomne, realizacja polityki
65
spójności i przestrzeganie podstawowych praw człowieka, włączonych do katalogu unijnego Traktatem
Lizbońskim.
Wśród działań podnoszących szanse trwałości rezultatów omawianego projektu wymienić można
zabieganie o upowszechnianie wyników diagnozy wśród różnych instytucji, zainteresowanie mediów
publicznych problemami osób bezdomnych także poza sezonem zimowym, utrzymywanie relacji
(komunikacji) z instytucjami udzielającymi pomocy osobom bezdomnym oraz instytucjami realizującymi
politykę społeczną na poziomie regionalnym i krajowym. Ważnym działaniem może być (co wykazały
doświadczenia studentów realizujących badania ankietowe) zachęcanie młodych ludzi do zapoznania się
z faktyczną sytuacją osób bezdomnych i przyczynami bezdomności w ramach choćby krótko trwającego
wolontariatu.
Opinie i wnioski uzyskane w trakcie procesu ewaluacji upoważniają do sformułowania
następujących rekomendacji:
I. Istnieje potrzeba realizacji pogłębionych badań diagnostycznych dotyczących sytuacji osób
niepełnosprawnych oraz funkcjonowania systemu wsparcia. Badania wykazały, ze istnieje duże
zapotrzebowanie na informacje dotyczące problemów i potrzeb osób bezdomnych oraz wiedzę
obejmującą wielkość i strukturę tej kategorii społecznej.
II. Należałoby w możliwie szerokim zakresie upowszechniać wyniki badań dotyczących tej problematyki.
Istotna byłaby w tym przypadku także większa aktywność mediów publicznych. To one, zdaniem wielu
przedstawicieli instytucji wspierających osoby bezdomne, mogłyby przyczynić się do zmiany sytuacji
społecznej i zawodowej tej grupy osób poprzez upowszechnianie wiedzy i przełamywanie stereotypów.
III. Istnieje potrzeba stworzenia sieci instytucji wspierających osoby bezdomne oraz inne kategorie osób
zmarginalizowanych. W tym celu należy poprawić komunikację zarówno formalną, jak i nieformalną
pomiędzy przedstawicielami poszczególnych instytucji. Niezbędne są także całościowe i możliwe do
realizacji długofalowe strategie rozwiązywania problemów tych osób, przygotowane w porozumieniu
pomiędzy istotnymi organizacjami i instytucjami, gdyż działania krótkotrwałe i sporadyczne nie są
skuteczne. Nie oznacza to oczywiście rezygnacji z działań interwencyjnych, ratujących często zdrowie lub
życie.
IV. Należy podjąć działania w celu podniesienia świadomości społecznej i uzmysłowienia bliższemu
i dalszemu otoczeniu osoby bezdomnej, że jej status jest nie tylko wstydliwy dla niej samej, ale także dla
całego środowiska społecznego czy politycznego, gdyż przeczy głoszonym sądom o postępie, demokracji,
równości i prawach człowieka. Istotną rolę do spełnienia mają w tym przypadku media publiczne, które
jak dotychczas działają raczej w kierunku utrwalenia stereotypu osoby bezdomnej niż jego zmiany.
66
Spis tabel i wykresów
Tabela 1. Pytania szczegółowe ewaluacji ex post........................................................................................11
Tabela 2. Kryteria ewaluacji, pytania kluczowe i wskaźniki ........................................................................13
Tabela 3. Źródła danych dla oceny według poszczególnych kryteriów.......................................................17
Tabela 4. Struktura wieku respondentów ...................................................................................................18
Tabela 5. Źródło informacji o projekcie.......................................................................................................46
Tabela 6. Raport, z którym zapoznali się respondenci ................................................................................47
Tabela 7. Opinia respondentów o znaczeniu wyników diagnozy................................................................48
Tabela 8. Ocena przydatności wiedzy uzyskanej w ramach projektu w pracy z osobami bezdomnymi ....50
Tabela 9. Ocena raportu jako szczególnie ważnego z określonego punktu widzenia (% wskazań)............51
Tabela 10. Ocena przydatności konferencji w opinii respondentów ..........................................................52
Tabela 11. Ocena poziomu i zakresu dostępnej wiedzy na temat sytuacji osób bezdomnych...................53
Tabela 12. Podmioty zobowiązane do pomocy osobom bezdomnym w opinii respondentów .................53
Tabela 13. Trudności związane ze specyfiką grupy w opinii ankietowanych ..............................................54
Tabela 14. Trudności wynikające z systemu pomocy bezdomnym w opinii respondentów ......................55
Tabela 15. Osobiste problemy w udzielaniu wsparcia osobom bezdomnym .............................................55
Tabela 16. Rodzaj pomocy oczekiwanej przez ankietowanych ...................................................................56
Tabela 17. Ocena zamiarów wykorzystania w przyszłości wiedzy dotyczącej bezdomności i osób
bezdomnych przez respondentów ..............................................................................................................58
Tabela 18. Deklarowanie zamiaru wprowadzenia w swoich działaniach nowych metod zaproponowanych
w projekcie przez ankietowanych ...............................................................................................................59
Tabela 19. Pogląd ankietowanych dotyczący kontynuowania podobnych badań w przyszłości................59
Tabela 20. Analiza SWOT .............................................................................................................................60
Wykres 1. Struktura grupy ze względu na rodzaj instytucji.........................................................................18
Wykres 2. Formy udzielanej pomocy...........................................................................................................19
Wykres 3. Czas uzyskania informacji o projekcie ........................................................................................46
Wykres 4. Liczba raportów cząstkowych, z którymi zapoznał się respondent............................................47
Wykres 5. Opinia respondentów o znaczeniu wyników diagnozy ..............................................................49
67
Aneks
Załącznik nr 1. Wytyczne do analizy dokumentów
I. Dokumentacja projektu:
1)Identyfikacja celów zawartych w projekcie
2)Identyfikacja rezultatów
3)Identyfikacja sposobów osiągnięcia zamierzonych rezultatów,
4)Terminowość realizacji zadań, ewentualne trudności (dane monitoringu, sprawozdawczość)
II. Narzędzia badawcze
1)Rodzaj narzędzia i metoda w ramach której zostanie zastosowane,
2)Pytania badawcze, na które za pomocą określonego narzędzia badacz będzie poszukiwał odpowiedzi,
3)Oszacowanie, czy zastosowane narzędzie pozwoli zebrać wystarczające dane
4)Identyfikacja problemów, jakie mogą wystąpić w trakcie badania.
III. Raporty cząstkowe i raport końcowy
1) Analiza struktury raportu
2) Ocena, czy raport odpowiada na pytania badawcze sformułowane dla danej metody lub metod.
3)Oszacowanie przydatności raportu dla jego przyszłych adresatów.
Załącznik nr 2. Dyspozycje do wywiadu nieustrukturalizowanego
1) Proszę podać stanowisko zajmowane w projekcie
2) Czy Pan/i realizował w przeszłości podobne zadania, jak w tym projekcie, jeśli tak, to jakie?
3) Czy stykał się Pan/i z problemem bezdomności przed udziałem w projekcie?
4) Jak ocenia Pan/i swoją wiedzę na temat tego zjawiska przed realizacją projektu?
5) Czy w wyniku udziału w projekcie wiedza ta pogłębiła się, jeśli tak, to w jakim zakresie?
6) Jakie doświadczenie związane z realizacją projektu uznaje Pan/i za szczególnie cenne dla swoich
dalszych działań?
7) Jakie trudności napotkał/a Pan/i w czasie realizacji projektu?
8) W jaki sposób trudności te były przełamywane?
9) Jakie rezultaty projektu będą Pana/i zdaniem najbardziej przydatne dla osób pracujących
z bezdomnymi?
10) Jakie rezultaty projekty mogą być Pana/i zdaniem przydatne dla instytucji wspierających
bezdomnych?
68
11) Jakie rezultaty projektu mogą okazać się przydatne dla usprawnienia systemu pomocy bezdomnym i
podniesienia jakości podejmowanych działań?
12) Jakie metody pracy z bezdomnymi, wypracowane w projekcie chciałby Pan/i szczególnie promować?
Dlaczego?
13) Czy sądzi Pan/i, ze przynajmniej niektóre z zadań zrealizowanych w projekcie mają szansę
kontynuacji w przyszłości?
14) Czy w przyszłości wziąłby/wzięłaby Pan/i udział w podobnym projekcie?
Załącznik nr 3. Arkusz obserwacji – grupowy wywiad zogniskowany
data i miejsce obserwacji
kontekst wywiadu (skład grupy,
cechy miejsca)
sposób nawiązania komunikacji ,
charakter komunikacji w grupie,
zachowania niewerbalne
(mimika twarzy, gestykulacja)
kształtowanie się struktury grupy
(liderzy opinii, osoby dominujące)
charakterystyka
zachowania parajęzykowe
-szybkość mówienia,
-głośność
-tendencja do przerywania itp.
zachowania językowe
zwroty specyficzne
-sposób formułowania odpowiedzi
-ustalanie znaczeń
-reakcja na pytania drażliwe
-zagadnienia szczególnie ważne dla
uczestników i sposób ich
artykulacji
inne
69
Załącznik nr 4. –Kwestionariusz ankiety
KWESTIONARIUSZ ANKIETY EWALUACJI PROJEKTU
„SPOŁECZNE I INSTYTUCJONALNE ASPEKTY BEZDOMNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM”
Od listopada 2009 roku Wyższa Szkoła Administracji i Przedsiębiorczości w Lublinie realizuje
projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, zatytułowany „Społeczne i instytucjonalne
aspekty bezdomności w województwie lubelskim”. Obecnie chcielibyśmy ustalić, w jakim stopniu cele
założone w projekcie udało nam się zrealizować. Opinie zebrane wśród Państwa będą służyć
opracowaniu oceny projektu oraz wskazaniu szans realizacji wniosków, jakie zostały lub zostaną
sformułowane w następstwie przeprowadzonych badań. Ponadto opracowane na tej podstawie wnioski
mogą przyczynić się do podniesienia jakości przyszłych badań, jakie w zakresie tej problematyki mogą
zostać podjęte.
W związku z tym zwracamy się z prośbą, by zechcieli Państwo podzielić się z nami swoimi refleksjami
i opiniami dotyczącymi zrealizowanych w projekcie działań. Badania mają charakter poufny, zaś
informacje uzyskane od Państwa będą służyć wyłącznie celom naukowym.
Prosimy o szczere i rzetelne odpowiedzi na postawione w ankiecie pytania, co pozwoli nam
prawidłowo ocenić wynikające z ewaluacji wnioski.
W przedstawionym kwestionariuszu ankiety prosimy o podkreślenie właściwej odpowiedzi lub pisemne
jej sformułowanie (pytania otwarte).
1. Jak ogólnie ocenia Pan/i poziom i zakres dostępnej wiedzy o sytuacji osób bezdomnych
w województwie lubelskim
a) jest bardzo obszerna, dokładnie informuje o liczbie i sytuacji osób bezdomnych
b) jest raczej wystarczająca
c) jest raczej niewystarczająca
d) jest zdecydowanie niewystarczająca, brak jest podstawowych informacji dotyczących osób
bezdomnych
2. Na czym polega udział Pana/i w pomocy osobom bezdomnym
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
.......................................................................................................................................................................
…………………………………....................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
70
3. Kiedy Pan/i dowiedziała się o realizowanym projekcie „Społeczne i instytucjonalne aspekty
bezdomności w województwie lubelskim” (proszę w przybliżeniu określić datę – miesiąc, rok)
………………………………………………………………………………………..............................................................................
.........................................................................................................................................................................
4. Jakie było źródło informacji o projekcie
a) e-mail
b) strona internetowa,
c) informacja od przełożonego
d) informacja pod innych pracowników instytucji
e) komunikat prasowy,
f) inne źródło (jakie)…………….
5. Proszę określić, z treścią którego z publikowanych raportów cząstkowych zapoznał/a się Pan/Pani,
przynajmniej pobieżnie (proszę podkreślić te raporty, które są Panu/i znane)
a) raport cząstkowy z analizy dokumentów urzędowych,
b) raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi,
c) raport cząstkowy z indywidualnych wywiadów pogłębionych z osobami bezdomnymi,
d) raport cząstkowy z grupowych wywiadów zogniskowanych z pracownikami instytucji zajmujących się
wspieraniem osób bezdomnych.
6. Który, spośród przygotowanych raportów może być dla Pana/i szczególnie przydatny z racji
wykonywanych przez Pana/Panią zadań
wspieraniem osób bezdomnych,
e) wszystkie wymienione raporty.
71
7. Proszę określić, czy diagnoza sytuacji osób bezdomnych oraz instytucji wspierających osoby
bezdomne, przedstawiona w raportach z badań może, według Pana/i opinii, przyczynić się do (proszę
wstawić znak x w odpowiednią rubrykę w tabeli)
zdecydowanie
tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie
nie
trudno
powiedzieć
poszerzenia wiedzy na temat
liczby i struktury społecznodemograficznej osób
bezdomnych w województwie
lubelskim
rozpoznania przyczyn
bezdomności
identyfikacji potrzeb osób
bezdomnych
poznania problemów osób i
instytucji wspierających
bezdomnych
wzrostu społecznego
zainteresowania problemami
osób bezdomnych
powstania nowych form pomocy
osobom bezdomnym
zmiany stereotypu osoby
bezdomnej
poszerzeniu współpracy
pomiędzy instytucjami
wspierającymi osoby bezdomne
8. Czy znane są Panu/i formy pomocy bezdomnym stosowane w krajach Unii Europejskiej?
a) tak, (jakie)
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
b) nie
9. Czy w swoich działaniach na rzecz bezdomnych napotyka Pan/i na bariery i trudności, które trudno
przezwyciężyć?
a) tak
b) nie
c) trudno powiedzieć
72
10. Jeśli twierdząco odpowiedział/a Pan/i na poprzednie pytanie, proszę wskazać, jakiego rodzaju
trudności Pan/i napotyka (można wskazać kilka odpowiedzi w każdej z kategorii problemów)?
10 a) trudności związane ze specyfiką grupy:
1) niechęć do współdziałania w oferowanych możliwościach aktywizacji,
2) problemy z dotarciem do konkretnych osób,
3) niechęć, jaką wzbudzają takie osoby w środowisku społecznym,
4) trudności z porozumieniem się z osobami z tej grupy,
5) problemy natury administracyjnej (brak dokumentów, brak zameldowania),
6)inne (jakie)
10 b) trudności wynikające z systemu pomocy bezdomnym:
1) zbyt mała ilość środków finansowych,
2) roczny system rozliczeń pomocy materialnej,
3) brak odpowiednich lokali i pomieszczeń,
4) brak odpowiedniej liczby osób do pracy z ta grupą,
5) nieodpowiednie regulacje prawne,
6) zmiany w obowiązujących przepisach,
7) nieodpowiednia (niewystarczająca) koordynacja działań różnych instytucji,
8) kryteria udzielania pomocy (jakie)……………..,
9) inne (jakie) …………………………..
10 c) osobiste problemy w tym zakresie:
1) niewystarczające wsparcie ze strony instytucji,
2) trudności we współpracy z tą grupą,
3) zmęczenie
4) brak wiary w powodzenie podejmowanych działań,
5) inne (jakie)
11. Kto Pana/i zdaniem powinien przede wszystkim zajmować się pomocą bezdomnym?
a) instytucje państwowe,
b) samorząd lokalny,
c) Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej,
d) organizacje pozarządowe,
e) kościelne instytucje charytatywne,
73
f) inne podmioty (jakie) ………………..
12. Jakich form pomocy oczekiwałby Pan/i w zakresie realizowanych przez siebie działań na rzecz
bezdomnych?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………....................................................................................................................................
…………………………………....................................................................................................................................
13. Jaka jest według szacunków Pana/i liczba bezdomnych:
a) w województwie lubelskim ………………
b) w Polsce ……………………………….
14. Czy wiedza, którą uzyskał Pan/i w wyniku realizacji tego projektu jest dla Pana/i przydatna w pracy
z bezdomnymi?
a) zdecydowanie tak
b) raczej tak
c) raczej nie
d) zdecydowanie nie
e) trudno powiedzieć
15. Które spośród badań, zrealizowanych w ramach projektu są Pana/i zdaniem szczególnie ważne z
punktu widzenia:
1) zadań Pana/i instytucji:
2) pomocy bezdomnym w województwie lubelskim:
74
3) rozwoju form pomocy bezdomnym w kraju:
4) upowszechnianiu wiedzy na temat bezdomności w Polsce:
16. Czy zamierza Pan/i korzystać z wiedzy dotyczącej bezdomności i bezdomnych, uzyskanej w wyniku
realizacji projektu?
a) zdecydowanie tak
b) raczej tak
c) raczej nie
d) zdecydowanie nie
17 Czy zamierza Pan/i wprowadzić w swoich działaniach nowe metody pracy z bezdomnymi,
zaproponowane w projekcie?
a) zdecydowanie tak
b) raczej tak
c) raczej nie
d) zdecydowanie nie
18. Czy Pana/i zdaniem należałoby w przyszłości kontynuować podobne badania dotyczące bezdomności?
a) zdecydowanie tak
b) raczej tak
c) raczej nie
d) zdecydowanie nie
75
19. Czy udział w konferencji kończącej projekt przyczynił się w Pana/i przypadku do:
zdecydowanie
tak
raczej tak
zapoznania się z wynikami diagnozy
sytuacji osób bezdomnych na terenie
województwa lubelskiego
możliwości udziału w dyskusji
możliwości poznania różnych poglądów
na temat sytuacji bezdomnych
uświadomienia sobie barier i trudności
związanych z pomocą osobom
bezdomnym
możliwości wymiany poglądów z innymi
uczestnikami konferencji
nawiązania kontaktów z
przedstawicielami innych instytucji
działających na rzecz osób bezdomnych
inspiracji do wprowadzenia nowych form
pomocy osobom bezdomnym w
uzyskaniu zatrudnienia
motywacji do poszukiwania nowych
form pomocy osobom bezdomnym w
integracji społecznej
inne (jakie
……………………………
METRYCZKA
20. Płeć
a) K
b) M
21. Wiek (w latach) …………………….
22. Miejsce zamieszkania
a) wieś
b) miasto do 20 tys. mieszkańców
c) miasto od 20 do 50 tys. mieszkańców
76
raczej nie
zdecydowanie
nie
trudno
powiedzieć
d) miasto od 50 do 100 tys. mieszkańców
e) miasto powyżej 100 tys. mieszkańców
23. Wykształcenie
…………………………………………………
24. Rodzaj instytucji, którą Pan/i reprezentuje
………………………………….
DZIĘKUJEMY ZA WYPEŁNIENIE ANKIETY
Lublin, dnia 23 maja 2011 roku
Spec. ds. ewaluacji: Krystyna Małocha
77

Raport z ewaluacji projektu - Projekty badawcze WSPA

Transkrypt

Podobne dokumenty

Generuj PDF - KPP Nowy Tomyśl

Projekt: „Białystok na rzecz wychodzenia z

Generuj PDF - KRP V – Bielany, Żoliborz

zatrudnienie i edukacja

Taki sam, tylko bezdomny

Plakatem /lani stereotypy

uzasadnienie - Miasto Marki

protokół Komisji Społecznej nr 19.2016

Uchwała Nr VIII/55/11 w sprawie przyjęcia ,,Programu zapobiegania

Informacja dot. bezdomnych psów Gmina Kobierzyce ma podpisaną