SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE opr. mgr Maria Jolanta

SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE
opr. mgr Maria Jolanta Kierzkowska
Rodzina a czas wolny dzieci
Podstawowym terenem kształtowania się osobowości dziecka jest rodzina, chociaż rozwój jednostki odbywa się w całym
środowisku społecznym. Rodzina jako pierwsze i jedyne społeczne środowisko, w którym kształtują się początkowe
doświadczenia odgrywa dominującą rolę głównie w pierwszych latach życia dziecka. Wywiera ona według W. D.
Walla(1),decydujący wpływ na rozwój społeczny osobowości dziecka. Styl, atmosfera życia w rodzinie decydują też o
tym, jak dziecko, a później młody człowiek wykorzystuje zasób zdobytych doświadczeń, jak kształtują się jego ideały i
uczucia(2). Dzieje się tak, ponieważ dziecko przyjmuje w swoim postępowaniu głównie wzory obserwowane w rodzinie.
Pożądany społecznie rozwój dziecka wymaga więc przede wszystkim pożądanych społecznie wzorów postępowania w
jego najbliższym środowisku(3).
Rodzina pełni funkcję podstawowej, najmniejszej komórki życia społecznego i wychowania dzieci. Rola rodziny jest
szczególnie ważna, a zarazem trudna i odpowiedzialna we współczesnym życiu, gdzie stosunki społeczne są coraz
bardziej złożone. Polega ona nie tylko na wprowadzeniu młodej generacji w różne kręgi życia społecznego, lecz zarazem
na takim oddziaływaniu, które pomagałoby dostrzegać, trafnie rozumieć i oceniać różnorodne skomplikowane zjawiska,
hasła i poglądy obecnej, szczególnie zmiennej cywilizacji.
Zadaniem rodziny w spełnianiu funkcji niwelatora wstrząsów, jest ochrona dziecka przed zbyt brutalnym zetknięciem się z
rzeczywistością, powinna być ona nosicielem kultury w środowisku, w którym dziecko żyje, powinna w końcu stanowić
bazę, w której mogłoby ono wchodzić w wir świata rozciągającego się poza domem. Rodzina stanowi czynnik
pośredniczący między jednostką, a społeczeństwem jako całością i wywiera duży wpływ na czas wolny, na zakres i
charakter uczestnictwa kulturalnego swych członków, a także na kształtowanie się opinii i postaw(4). Rodzina reguluje
także oddziaływaniem środków masowego przekazu, szkoły, kręgów rówieśniczych, środowisk lokalnych, jednakże
regulacja ta zależy od organizacji i przebiegu życia w rodzinie. Można więc stwierdzić, że rodzice są regulatorami
wpływów zewnętrznych.
Inną funkcją rodziny jest przekazywanie dziedzictwa kulturowego i wprowadzenie młodego pokolenia w całość procesów
życiowych, zapobieganie dezorganizacji osobowości, przez zapewnienie warunków rozwoju wszystkim swoim członkom
oraz wprowadzenia swych członków w pełnienie podstawowych ról społecznych.
Rodzaj i charakter funkcji spełnianych przez rodzinę zależy przede wszystkim od panującej w rodzinie kultury życia
codziennego i klimatu wychowawczego. Pożądana społecznie jest taka rodzina, w której stosunki oparte są na wzajemnej
przyjaźni i zaufaniu.
Oddziaływanie środowiska domowego nie jest w każdej rodzinie jednakowe. Zależy bowiem od dominujących w niej
wzorów i modeli społecznych. Przez wzory społeczne rozumie się przyjęte w określonej grupie społecznej prawidłowości
zachowań przyswojone w procesie socjalizacji, natomiast przez modele społeczne-zalecenia odnoszące się do pełnienia
określonych ról społecznych i do zachowania w różnych społecznych sytuacjach, sformułowane w postaci zdań
normatywnych lub zdań opisowych zawierających wyraźne oceny(5).
Psychologowie stwierdzają , że wzorce panujące w rodzinie , istniejący w niej typ więzi emocjonalnej oraz doświadczenia
z niej wynoszone w ogromnym stopniu wpływają na osobowość dziecka . Wpływ ten jest tym większy , im młodsze jest
dziecko . Niezależnie jednak od tej prawidłowości , wpływ rodziny nawet na ucznia szkoły średniej może być decydujący ,
a napięcia powstające między domem a szkołą mogą powodować skutki negatywne . Rodzina powinna więc być ważnym
obiektem zainteresowań nauczyciela(6) .
Struktura , siła i jakość oddziaływania determinuje warunki i sytuację wychowawczą dziecka . Można wyróżnić
następujące składniki środowiska rodzinnego :
1 - warunki materialne ,
2 - sytuacja mieszkaniowa ,
3 - wyżywienie dziecka ,
4- sen dziecka ,
5 - praca domowa dziecka ,
6 - czas wolny ,
7 - środowisko kulturalne(7) .
Składniki te tworzą swoistą podkulturę rodziny i sposoby jej funkcjonowania . Uważa się , że najbardziej znaczące
składniki środowiska rodzinnego to :
1 - warunki kulturowe domu ,
2 - warunki bytowania ,
3 - wykształcenie i aktywność zawodowa ,
4 - stosunek rodziców do siebie i do dzieci ,
5 - czas wolny rodziców ,
6 - struktura rodziny(8) .
Mogą wprawdzie występować tu różnice indywidualne , ale mimo wszystko nie przekreślają one pewnej właściwości
rodziny , tj. przyjętego sposobu zachowań , który wpływa na kształtowanie się zainteresowań dzieci , potrzeb
intelektualnych i kulturalnych , na rozwijanie wrażliwości moralnej oraz możliwości twórczych .
Sprzężone oddziaływanie poszczególnych składników środowiska rodzinnego może kształtować różne kryteria wartości i
postawy dotyczące czasu wolnego .
Do najbardziej negatywnych przejawów w tym zakresie należy zaliczyć formowanie się osobowości , którą cechuje żądza
posiadania . Powoduje to , że wysiłki koncentrują się głównie na podnoszeniu standardu życia w pogoni za dodatkowymi
zarobkami . Prowadzi to nie tylko do zubożenia treści i form czasu wolnego jak i nadmiernego jego ograniczenia(9) .
Kształtowanie się w rodzinie kultury czasu wolnego pozostaje zatem w ścisłym związku z jej podkulturą , określoną przez
charakter i funkcjonowanie poszczególnych składników środowiska rodzinnego .
W każdej rodzinie ważną rolę spełnia czynnik ładu , stałości i systematyczności , co jest szczególnie ważne ze względu na
intensywność przemian we wszystkich dziedzinach życia , a także w życiu społecznym .
Przygotowanie dzieci do racjonalnego wykorzystywania czasu wolnego zależy od uwarunkowań kultury czasu wolnego
rodziny , w której dziecko się wychowuje , a także od różnorodnych przejawów funkcjonowania środowiska szkolnego ,
lokalnego , od wpływów grupy rówieśniczej(10).
Wielką potrzebą społeczną czasu obecnego jest wychowawcze wdrażanie dziecka do zrytmizowanego trybu życia tj. do
przemyślanego wyboru zajęć w zaplanowanych ramach czasowych. Słuszny wydaje się pogląd, że rodzina, której
wewnętrzną organizację cechuje planowy, regularny tryb życia, harmonijniej i pełniej kształtuje takie ważne cechy
osobowości jak :
- systematyczność,
- obowiązkowość,
- wytrwałość,
- świadoma dyscyplina wewnętrzna,
- wyzwolenie inicjatyw,
- pomysłowość(11).
Można przypuszczać, że uregulowany tryb życia stwarza możliwości zaplanowania różnych zajęć w sposób bardziej
przemyślany, zgodny z własnymi zainteresowaniami. Odwrotnie, w rodzinie, która prowadzi nieunormowany tryb życia,
łatwo może dochodzić do kształtowania się cech ujemnych, przeciwstawnych wyżej wymienionym, a głównie braku
systematyczności i wytrwałości.
Uogólniając należy podkreślić, że w zależności od trybu życia rodziny - utrzymywania czy nieprzestrzegania ładu i
porządku w domu - mogą powstawać sytuacje sprzyjające oddziaływaniu na dzieci w kierunku pożądanym lub
niepożądanym. W pierwszym wypadku istnieje szansa wdrożenia dzieci do planowego i przemyślanego wybierania i
ustalania różnego rodzaju zajęć obowiązkowych i wykorzystywania czasu wolnego stosownie do racjonalnych potrzeb i
posiadanych warunków. W wypadku oddziaływania w drugim kierunku grozi powstanie przyzwyczajenia do spędzania
dnia w sposób przypadkowy, zależny jedynie od chwilowych bodźców.
(1) W. D. Wall, Wychowanie i zdrowie psychiczne. P W N Warszawa, s. 38.
(2) E. B.Hurlock, Rozwój dziecka. P W N Warszawa, s.605.
(3) M. Grochociński, Organizacja pracy i metody nauczania w edukacji wczesnoszkolnej. W U G, Gdańsk.,
s. 117 .
(4) A. Kłoskowska, Kultura masowa. P W N Warszawa, s. 135 .
(5) A. Kłoskowska, Kultura..., op. cit., s. 29.
(6) A .Janowski , Poznawanie uczniów . WSiP , Warszawa , s.126.
(7) R . Wroczyński , Pedagogika społeczna . PWN , Warszawa, s.97.
(8) M .Grochociński , Organizacja..., op. cit., s. 119.
(9) Tamże, s. 119.
(10) Tamże , s. 119.
(11) M . Grochociński , Organizacja ..., op. cit., s. 120.