O współczesnych kazaniach pastora Herberta Nowaka napisanych

Jadwiga Zieniukowa
O współczesnych kazaniach pastora Herberta Nowaka napisanych w
wymierającym języku dolnołużyckim (widzianych z perspektywy
językoznawczej)
Na Dolnych Łużycach od 1940 r. obowiązywał wydany przez nazistów
zakaz
używania
języka
łużyckiego
w
Kościele.
W
komunistycznych
Niemczech wskutek polityki kościelnej język ten był w liturgii wypierany
przez niemiecki. Dopiero w latach 1980. pojawiły się msze w języku
dolnołużyckim, a radio w Chociebużu (Cottbus) zaczęło nadawać kazania w
tym języku. Kaznodzieją był Herbert Nowak (urodzony w 1916 r.), teolog,
językoznawca, pisarz, i działacz łużycki.
Przedmiotem opisu są kazania H. Nowaka opublikowane w dwu
książkach: Dolnoserbske prjatkowanja wot lěta 1985 do lěta 1991 (Budyšin
1991) i Prjatkowanja (Potsdam 2007). Autorka rozpatruje te kazania jako
teksty perswazyjne, akty komunikacji językowej w podwójnej wspólnocie:
liturgicznej i zarazem etnicznej. Uwaga jest skupiona na sposobach
przedstawiania, oceniania i propagowania łużyckich wartości etnicznokulturowych. H. Nowak z pomocą opisanych przez autorkę środków
językowej perswazji eksponuje wartość języka ojczystego (serbska rěc,
mamina rěc), podnosi jego prestiż, nawet go sakralizuje, apeluje o miłość do
niego, martwi się zanikiem międzypokoleniowego przekazu języka i kultury
Dolnych Serbów. Jako dużą wartość wskazuje wspólnotę, chrześcijańską i
etniczną łużycką we wzajemnym związku. Poświadczają to liczne cytaty z
jego kazań.
Konkluzja: Kazania pastora Nowaka stanowią świadectwo szerzenia
słowa Bożego wśród autochtonicznej mniejszości słowiańskiej na Dolnych
Łużycach w jej rodzimym języku. Są zapisem języka dolnołużyckiego stylu
wysokiego w jego religijnej odmianie. Jednocześnie ukazują tragiczne dzieje
tego języka – w przeszłości głównego wyznacznika etnicznej tożsamości – i
jego destrukcję w ostatnich dekadach.
1
On contemporary sermons written by Rev. Herbert Nowak in the
moribund Lower Sorbian language (a linguistic insight)
In 1940 the Nazis banned using the Sorbian language in the Church
in Lower Lusatia, while in communist Germany the church policy favoured
the German language. As late as in the 1980s Lower Sorbian-language
services entered the church, and the radio in Cottbus/Chośebuz started
broadcasting sermons in that language, the preacher being Rev. Herbert
Nowak (born in 1916), a theologian, linguist, writer and Sorbian activist.
This paper discusses H. Nowak’s sermons published in two books:
Dolnoserbske prjatkowanja wot lěta 1985 do lěta 1991 (Budyšin 1991) and
Prjatkowanja (Potsdam 2007). The present author examines the sermons as
persuasive texts and communicative acts in a double community: liturgical
and ethnic at the same time. Attention is focused on how the Lusatian
ethnic-cultural values are presented, estimated and popularised. By means
of language persuasion, as described by the present author,
H. Nowak
displays the value of the mother tongue (serbska rěc, mamina rěc), upgrades
its prestige, even consecrates, appeals for its due love, worries about the
disappearing transmission of the Lower Sorbian language and culture from
one generation to the next. The community, both Christian and ethnic
Sorbian in a mutual interconnection, is indicated as value of high esteem, as
evidenced by quotations from his sermons.
Concluding: Rev. Nowak’s sermons spread the Word of the Lord among
the autochthonous Slavic minority in Lower Lusatia in their mother tongue.
They constitute a record of the Lower Sorbian language in its high-register
religious variety. At the same time, they display the dramatic history of the
language – which was the main indicator of the ethnic identity in the past –
and its destruction in the recent decades.
Tłumaczył Tomasz Wicherkiewicz
2