Uniwersalna metodyka mapowania

Uniwersalna metodyka mapowania Uniwersalna metodyka mapowania podporządkowuje tradycyjną metodykę mapowania celom związanym z zarządzaniem transformacją technologiczną regionu, i jest:  elementem systemowego podejścia do rozwoju krajowych i/lub regionalnych obszarów inteligentnej specjalizacji, i  instrumentem kształtowania – na dowolnym poziomie terytorialnym – pewnych strategicznych umiejętności związanych ze zdolnością dostrzegania i wykorzystywania okazji technologicznych i zdolnością ich celowego wkomponowania w zbiór terytorialnych aktywów, czyli zasobów i umiejętności powiązanych z funkcjonalnymi i horyzontalnymi obszarami wewnętrznego łańcucha wartości. Metodyka ta opiera się na pięciu warsztatach (Rysunek 1), z których pierwsze cztery prowadzą do stworzenia indywidualnych planów technologii dla każdego z obszarów inteligentnej specjalizacji, ostatni zaś jest poświęcony przygotowaniu zintegrowanego planu technologii dla całej jednostki terytorialnej. Rysunek 1: Metodyka mapowania technologii podporządkowanej celom związanym z zarządzaniem transformacją technologiczną regionu Źródło: Rogut i Piasecki (2014) Przy czym, obszary inteligentnej specjalizacji oznaczają tutaj ważne dla danego obszaru sektory/grupy sektorów, które już obecnie wykazują lub w przyszłości mogą wykazywać specjalizację, i które już uzyskały lub mogą uzyskać w przyszłości przewagi konkurencyjne (endogeniczne potencjały rozwojowe) wraz z niezbędnymi dla ich rozwoju priorytetami badawczo‐rozwojowymi i innowacyjnymi. Celem pierwszego warsztatu (Scenariusze) jest zbudowanie scenariuszy rozwoju danego (regionalnego) obszaru inteligentnej specjalizacji i określenie jego docelowej wizji. Budowa scenariuszy obejmuje trzy kroki: (1) nakreślenie scenariuszy rozwoju otoczenia; (2) zdefiniowanie scenariuszy rozwoju uwarunkowań wewnątrzsektorowych i (3) określenie wizji rozwoju sektora w poszczególnych przedziałach czasu wraz z czynnikami sukcesu i wartościami docelowych wskaźników. Podstawą pierwszych dwóch kroków jest analiza PEST (Tabela 1), opisująca uwarunkowania polityczno‐prawne, ekonomiczne, społeczno‐kulturowe i technologiczne, a oba scenariusze (rozwoju otoczenia i rozwoju uwarunkowań wewnątrzsektorowych) tworzone są w wersji najbardziej prawdopodobnej (scenariusz bazowy), optymistycznej i pesymistycznej. Tabela 1: Analiza PEST Czynnik Opis Trend* Siła i kierunek oddziaływania w skali ‐5 +5** Prawdopodobi
eństwo wystąpienia w skali 0‐1*** Czynniki polityczno‐prawne C1 wysokie średnie niskie … Cn Czynniki ekonomiczne C1 … Cn Czynniki społeczno‐kulturowe C1 … Cn Czynniki technologiczne C1 … Cn *Trend określony w kategoriach wzrost, stabilizacja, spadek ** ‐5 oznacza największe zagrożenie a +5 największe pozytywne oddziaływanie ***0 oznacza niskie prawdopodobieństwo wystąpienia a 1 bardzo wysokie Wizja rozwoju sektora (trzeci krok) wywodzi się z tradycji scenariuszy sukcesu i przedstawia docelowe kierunki rozwoju w obszarze technologicznym, ekonomicznym i społecznym (Tabela 2). Tabela 2: Wizja sektora Wizja 2015 Obszar technologiczny Obszar ekonomiczny Obszar społeczny Docelowe wskaźniki 2020 2025 Celem drugiego warsztatu (Technologie) jest inwentaryzacja wiązek alternatywnych technologii niezbędnych do urzeczywistnienia docelowej wizji sektora (wiązka technologii T1, wiązka technologii T2, wiązka technologii Tn) i zdefiniowanie pożądanych ścieżek ich rozwoju. Technologie oznaczają całokształt działań i wiedzy niezbędnych do wytworzenia określonych dóbr/usług lub uzyskania określonych efektów Podstawą identyfikacji ścieżek rozwoju technologicznego jest wskaźnik integracji technologii ITI, przyjmujący postać: ITI = gdzie: 
TRL oznacza wskaźnik gotowości technologicznej; 


∆ TRL (delta TRL) oznacza różnicę między aktualnym (wyrażonym wartością TRL) poziomem gotowości technologicznej danej technologii, grupy czy rodziny technologii, a poziomem gotowości technologicznej, jaki ta technologia (grupa technologii) powinna osiągnąć w perspektywie kilku następnych lat. Np. jeśli wartość TRL danej grupy technologii wynosi aktualnie 3 a w 2020 roku powinna osiągnąć wartość 6, to ∆ TRL wynosi 3; R&D3 oznacza wskaźnik trudności badań i rozwoju; TNV jest ilościową miarą znaczenia każdej z technologii czy grupy (rodziny) technologii dla rozwoju danego produktu, przyjmującą na przykład wartości od 1 do 3, gdzie 3 oznacza, że dana technologia jest kluczową dla rozwoju produktu; 2 – że jest bardzo 


ważna a 1 – że jest wspomagająca, i że może być zastąpiona innymi technologiami z niewielką szkoda dla produktu finalnego; MRL oznacza wskaźnik gotowości produkcyjnej; ∆ MRL (delta MRL) różnicę między aktualnym (wyrażonym wartością MRL) poziomem gotowości produkcyjnej danej technologii lub grupy, czy rodziny technologii a poziomem gotowości produkcyjnej, jaki technologia ta lub grupa (rodzina) technologii powinna osiągnąć w perspektywie kilku następnych lat. Np. gdy wartość MRL danej grupy technologii wynosi aktualnie 4 a w 2015 roku powinna osiągnąć wartość 7, to ∆ MRL wynosi 3. Wskaźnik ITI jest obliczany dla każdej ze zdefiniowanych wcześniej wiązek alternatywnych technologii (ITIT1, ITIT2, ITITn). Szersza charakterystyka TRL, MRL i R&D3 jest zaprezentowana w rozdziale Poziomy gotowości technologii w ocenie kierunków badań naukowych. Obliczenie ITI jest poprzedzone (procedura dotyczy każdej technologii w ramach każdej z wiązek technologii): 
oszaco
waniem wartości aktualnego i oczekiwanego (w czasie t1, t2, tn) wskaźnika gotowości technologicznej i gotowości produkcyjnej oraz oszacowaniem wartości wskaźnika trudności badań i rozwoju i znaczenia technologii dla realizacji docelowej wizji rozwoju danego obszaru inteligentnej specjalizacji. Wartości aktualnego i oczekiwanego wskaźnika gotowości technologicznej i gotowości produkcyjnej oraz wskaźnika trudności badań i rozwoju i wskaźnika znaczenia technologii dla rozwoju sektora, każdej z ocenianych technologii są średnią ocen dokonanych przez poszczególnych ekspertów; 
oblicze
niem indywidualnych wskaźników technologii (InTI); 
np. dla technologii T1.1 indywidualny wskaźnik technologii w czasie t1 przyjmuje postać: 
InTIT1.1(t1) = ∆ TRL T1.1(t1) x ∆ MRL T1.1(t1) x R&D3 T1.1 x TNV T1.1 dla technologii T2.n indywidualny wskaźnik technologii w czasie t1 przyjmuje postać: InTIT2.n(t1) = ∆ TRL T2.n(t1) x ∆ MRL T2.n(t1) x R&D3 T2.n x TNV T2.n itd. 
Indywid
ualne wskaźniki technologii są miarą poziomu gotowości, jaki te technologie powinny osiągnąć w założonym czasie, i pokazują: 
znaczen
ie danej technologii dla rozwoju danego sektora (wartość TNV), 
stopień trudności (i tym samym szacunkowy poziom ryzyka) dojścia do pożądanego poziomu gotowości (∆ TRL skorygowana wartością R&D3), 
prawdo
podobieństwo zakończenia badań i wdrożenia nowych technologii do praktyki. Indywidualne wskaźniki technologii InTI są podstawą wyliczenia ITI (wskaźnika integracji technologii) dla każdej z wiązek alternatywnych technologii. Dla wiązki technologii T1 wartość ITIT1(t1) przyjmuje postać: ITIT1(t1) = gdzie n oznacza ogólną liczbę ocenianych (w tej wiązce) technologii. Analogicznie, dla wiązki technologii T2 wartość ITIT2(t1) przyjmuje postać: ITIT2(t1) = itd. ITI jest znormalizowaną 1 miarą skumulowanego poziomu gotowości technologicznej, jaki dana technologia lub grupa czy rodzina technologii powinna osiągnąć w określonym czasie. uwzględniając dodatkowo poziom trudności dojścia do pożądanego poziomu gotowości (wskazujący na wielkość ryzyka i prawdopodobieństwo sukcesu) i znaczenie danej technologii dla rozwoju określonego produktu. Syntezą tego etapu prac jest macierz rozwoju technologii (Rysunek 2). Rysunek 2: Przykładowa macierz rozwoju technologii Wiązki
technologii
T1
T2
Tn
2012
ITIT1(t1)
ITIT2(t1)
ITITn(t1)
Wizja rozwoju sektora w poszczególnych okresach
2015
2020
ITIT1(t2)
ITIT2(t2)
ITITn(t2)
ITIT2(t3)
ITITn(t3)
2025
ITITn(t4)
Celem trzeciego warsztatu (Zasoby) jest określenie zasobów niezbędnych do urzeczywistnienia:  zdefiniowanej w trakcie pierwszego warsztatu wizji danego obszaru inteligentnej specjalizacji i  określonych w trakcie drugiego warsztatu ścieżek rozwoju technologicznego Normalizacji polega na podzieleniu sumy wartości indywidualnych indeksów technologii przez
ogólną liczbę ocenianych technologii danej grupy lub obszaru technologii.
1
oraz oszacowanie luk w zasobach niezbędnych do rozwoju obszaru inteligentnej specjalizacji (Tabela 3). Tabela 3: Oszacowanie luk w zasobach niezbędnych do rozwoju obszaru inteligentnej specjalizacji Zasoby Aktualnie dostępne Zasób 1 Zasób 2 Zasób n 2015 Potrzebne 2020 2025 Praca warsztatu opiera się na założeniu koewolucji zmiany technologicznej i instytucjonalnej (Fatas‐Villafranca i in. 2009, por. Tabela 4) i może dać podstawy do priorytetyzacji (regionalnych) obszarów inteligentnej specjalizacji. Tabela 4: Elementy koewolucyjnego modelu transformacji technologicznej Determinanty transformacji technologicznej Opis Potencjał badawczo‐
rozwojowy Kadry  Ilość i jakość wykwalifikowanego i wysoko wykwalifikowanego personelu naukowo‐badawczego i rozwojowego oraz pracowników technicznych umożliwiająca prowadzenie zaawansowanych, interdyscyplinarnych badań naukowych i prac rozwojowych  Międzynarodowe uznanie i reputacja, aktywność we współpracy międzynarodowej i międzynarodowej wymianie pracowników Infrastruktura badawczo‐
rozwojowa Poziom podstawowej i specjalistycznej infrastruktury badawczej i wyposażenia oraz stopień jej konsolidacji umożliwiający realizację dużych programów badawczo‐
rozwojowych Finansowanie Dostępność i różnorodność oraz poziom finansów niezbędnych do prowadzenia działalności badawczo‐
rozwojowej i technologicznej Otwartość na potrzeby gospodarki i współpracę z przemysłem Zakres współpracy jednostek badawczo‐rozwojowych z gospodarką, znajomość potrzeb gospodarki, umiejętność rozwiązywania zgłaszanych przez gospodarkę problemów Potencjał produkcyjny Kadry Ilość i jakość dostępnych zasobów pracy (kwalifikacje, kompetencje technologiczne, organizacyjne i marketingowe, umiejętności) Zasoby rzeczowe Rynki zaopatrzeniowe, pomieszczenia biurowe i produkcyjne, maszyny, urządzenia, linie produkcyjne/usługowe Zasoby technologiczne i badawczo‐rozwojowe Poziom zaawansowania technologicznego firm, intensywność działalności badawczo‐rozwojowej i innowacyjnej Zasoby finansowe Dostępność i różnorodność oraz poziom finansów niezbędnych do prowadzenia działalności badawczo‐
rozwojowej i technologicznej Zasoby informacyjne Intensywność wykorzystania technologii informacyjnych Współpraca Intensywność i efektywność powiązań sieciowych (sieci biznesowe i badawczo‐rozwojowe) Potencjał instytucjonalny/jakość otoczenia (Regionalna) polityka naukowo‐technologiczna i innowacyjna, zwłaszcza system komercjalizacji rezultatów działalności badawczo‐rozwojowej, finanse dla innowacji, system kształcenia, rodzaj i jakość instytucji wsparcia biznesu itp. Celem czwartego warsztatu (Działania) jest:  uporządkowanie wiedzy zebranej w trakcie każdego z poprzednich warsztatów,  uporządkowanie jej względem siebie i względem czasu,  zdefiniowanie charakteru i zakresu niezbędnych działań. Ostatecznym rezultatem warsztatu jest plan technologii, którego architektura oparta jest na czterech warstwach opisujących kolejno: sektor, technologie, zasoby i działania (Rysunek 3). Rysunek 3: Architektura planu technologii dla (regionalnego) obszaru inteligentnej specjalizacji Podstawą porządkowania wiedzy są siatki analityczne (Rysunek 4). Rysunek 4: Siatki analityczne Pierwsza z nich łączy scenariusze rozwoju sektora z macierzą rozwoju technologii, dając w efekcie dwie warstwy (Rysunek 5): 
Sektor, warstwę charakteryzującą wizję rozwoju sektora w poszczególnych przedziałach czasu i 
Technol
ogie, warstwę charakteryzującą ewolucję technologii w kierunku jej pełnej komercjalizacji i wdrożenia w analizowanym sektorze (rodzaj i sekwencja działań badawczo‐rozwojowych i innowacyjnych niezbędnych do rozwoju danego sektora w podziale na badania podstawowe/stosowane i prace rozwojowe/obszary przedkonkurencyjne). Rysunek 5: Przykładowa konstrukcja warstw Sektor i Technologie Druga siatka łączy technologie z zasobami, dając w efekcie warstwę zasobów potrzebnych do transformacji technologii (Rysunek 6). Punktem wyjścia ostatniej siatki są luki w zasobach, którym trzeba przyporządkować różne grupy działań. Celem piątego warsztatu (Strategia badań i innowacji) jest skonstruowanie zintegrowanego planu technologii. Rysunek 6: Schemat połączenia warstwy Technologie z warstwą Zasoby Procedura tworzenia zintegrowanego planu technologii (Rysunek 7) jest analogiczna do procedury przewidzianej w czwartym warsztacie, lecz opiera się na dwóch siatkach: sektory/technologie i sektory/działania. Pozwala to na ostateczne zdefiniowanie ogólnego kształtu (regionalnej) strategii badań i innowacji dla inteligentnego rozwoju z wyodrębnieniem działań o charakterze horyzontalnym i sektorowym. Rysunek 7: Architektura zintegrowanego planu technologii Proponowana metodyka mapowania, pozwalająca wykorzystać mapowanie jako instrument zarządzania zmianą technologiczną regionu/ rozwoju regionalnych obszarów inteligentnych specjalizacji, jest oparta na określonej logice i metodyce, oferuje jednak duży zakres swobody w zakresie kształtowania celów, bo – jak wynika z dotychczasowych doświadczeń w zakresie wykorzystania mapowania do zarządzania transformacją technologiczną regionu – może być wykorzystana także do: 
identyfi
kacji zapotrzebowania na różne produkty i związane z nimi technologie przyszłości, 
identyfi
kacji obszarów naukowych i technologicznych charakteryzujących się najwyższym potencjałem rozwojowym w kontekście danego sektora/regionu, 
określe
nia najważniejszych, niezbędnych w przyszłości, technologii oraz luk (pod względem rozwoju technologicznego) pomiędzy tym, co jest dostępne, a tym, co jest potrzebne, 
wskaza
nia priorytetów inwestycyjnych związanych z rozwojem strategicznych dla danego sektora/regionu technologii, i tym samym – obniżenia poziomu ryzyka inwestowania w mało produktywne technologie, 
zwiększ
enia intensywności współpracy i partnerstwa między (regionalnymi) interesariuszami i usprawnienie przepływu wiedzy, 
stworze
nia konsensusu niezbędnego do postępu w ramach programu ds. rozwoju technologii oraz szerzej, działalności badawczo‐rozwojowej i innowacyjnej, 
stworze
nia ram koordynacji wysiłków badawczo‐rozwojowych i innowacyjnych (regionalnej) gospodarki, 
określe
nia etapów niezbędnych do usprawnienia procesu pełnej komercjalizacji wiedzy; mapowanie technologii jako punkt wyjścia do budowy nowych przewag konkurencyjnych sektora/regionu. Celem mapowania może być także wsparcie (regionalnych) firm w procesie zarządzania zmianą technologiczną, zwłaszcza wtedy, gdy działają one w sektorach o wysokiej dynamice zmian lub długim cyklu życia produktu i wysokich nakładach inwestycyjnych, pomagając im na tyle wcześnie zidentyfikować przyszłe zmiany rynkowe i technologiczne by uniknąć nietrafnych decyzji inwestycyjnych, nie tracąc szansy na strategiczne przygotowanie się na stawienie czoła przyszłym wyzwaniom. Proponowana metodyka mapowania daje także duży margines swobody w zakresie kształtowania ram czasowych, struktury planu(ów) technologii i ich graficznej prezentacji czy sposobów wdrażanie i aktualizacji planów. Zawsze jednak:  włączenia w proces mapowania regionalnych interesariuszy, nawet wtedy gdy inicjatorem procesu są decydenci polityczni, 
koncen
tracji na technologiach najlepiej spełniających potrzeby przyszłych rynków (technologie krytyczne), jednak bez ograniczania możliwości tworzonych przez już istniejące zasoby technologiczne, 
orienta
cji na konkretne cele dotyczące rozwoju technologicznego z zamiarem uzyskania konkretnych rezultatów, np. wspólnych projektów badawczo‐rozwojowych, rozwoju współpracy i sieci badawczo‐rozwojowych itd., stworzenia wspólnej puli wiedzy eksperckiej, 
tworze
nia kompleksowych rozwiązań, uwzględniających potrzeby technologiczne i pozatechnologiczne, i 
niepopr
zestawania na jednorazowym działaniu lecz sukcesywnego powtarzania całego procesu Opracowano na podstawie:  Castellacci F. (2008), Innovation and the competitiveness of industries: Comparing the mainstream and the evolutionary approaches, w: Technological Forecasting & Social Change 75, s. 984–1006.  CIT (2011), Commonwealth Research and Technology (R&T) Strategic Roadmap, www.cit.org/service‐lines/research‐and‐technology‐strategic‐roadmap.  Clar G., Acheson H., Hafner‐Zimmermann S., Sautter B., Buczek M., Allan J. (2008), Strategic policy intelligence tools. Enabling better RTDI policy‐making in Europe’s regions, Stuttgart/Berlin: Steinbeis‐Eurpa‐Zentrum, Fortas.  Guan I.Ch., Yam R.C.M., Mok Ch.K., Ma N. (2006), A study of the relationship between competitiveness and technological innovation capability based on DEA models, w: European Journal of Operational Research 170. s. 971–986.  Heger T., Rohrbeck R. (2012), Strategic foresight for collaborative exploration of new business fields, w: Technological Forecasting & Social Change 79, s. 819‐831.  Huergo E. (2006), The role of technological management as a source of innovation: Evidence from Spanish manufacturing firms, w: Research Policy 35, s. 1377–1388.  Industry Canada (2003), Technology Roadmapping: A Guide for Government Employees, http://www.ic.gc.ca/eic/site/trm‐crt.nsf/vwapj/guide_employees‐
guide_fonctionnaires_eng.pdf/$FILE/guide_employees‐
guide_fonctionnaires_eng.pdf.  Lichtenthaler E. (2007), Managing technology intelligence processes in situations of radical technological change, w:Technological Forecasting & Social Change 74, s. 1109–1136.  Linstone H.A. (2011), Three eras of technology foresight, w: Technovation 31, s. 69–
76.  Rogut A., Piasecki B. (2014), NPF – wdrożenie wyników. Uniwersalna metodyka mapowania, maszynopis  UK Advisory Group (2002), New dimensions for manufacturing. A UK strategy for nanotechnology, Report of the UK Advisory Group on Nanotechnology Applications, http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0CCgQFj
AB&url=http%3A%2F%2Fwww.dtic.mil%2Fcgi‐
bin%2FGetTRDoc%3FAD%3DADA461594&ei=2QPzVMGILsO6UdaugbgP&usg=AFQjCN
Gi_aIJQERFFs7qhvqAAdRJTc4RTw&bvm=bv.87269000,d.d24.  Yasunaga Y., Watanabe M., Korenaga M (2009), Application of technology roadmaps to governmental innovation policy for promoting technology convergence, w: Technological Forecasting & Social Change 76, s. 61–79.