Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów

Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów
tłum. Michał Sacewicz
Rok: 1999
Czasopismo: Alkohol i Nauka
Numer: 3
Źródło: Alcohol Alert, nr: 31, Styczeń 1996, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.
http://www.niaaa.nih.gov
Prowadzenie pojazdu obejmuje wykonywanie jednocześnie wielu zadań, których wymogi mogą
się nieustannie zmieniać. Aby bezpiecznie prowadzić, trzeba zachowywać stałą czujność,
podejmować decyzje oparte na wciąż zmieniających się informacjach napływających z
otoczenia oraz wykonywać na podstawie tych decyzji określone manewry. Picie alkoholu
wpływa ujemnie na szeroki zakres umiejętności niezbędnych do wykonywania tych zadań. W
prezentowanym numerze Alcohol Alert analizuje się niekorzystny wpływ alkoholu na zdolność
prowadzenia pojazdów i opisuje niektóre czynniki zwiększające ryzyko wypadku
samochodowego.
Niektóre czynniki zwiększające ryzyko wypadku
Poziom alkoholu we krwi. Pojęcie poziomu (stężenia) alkoholu we krwi (blood alcohol
concentration - BAC) odnosi się do proporcji ilości alkoholu do ilości krwi w organizmie. W
dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego poziom alkoholu określa masa czystego alkoholu
zawartego w 100 mililitrach krwi - np. 0,1% (tj. 0,1 g na 100 ml)1. U człowieka o wadze 160
funtów (73 kg) w godzinę po wypiciu na pusty żołądek dwóch 12-uncjowych (ok. 0,33 ml)
butelek piwa lub dwóch standardowych drinków innego alkoholu wskaźnik stężenia alkoholu
będzie wynosił około 0,04% [1].
Przepisy prawne wszystkich stanów określają limity stężenia alkoholu we krwi kierowców różne dla różnych stanów. Zgodnie z tymi przepisami prowadzenie pojazdów po przekroczeniu
określonego limitu jest zabronione [2]. Limit stężenia alkoholu dla kierowców w wieku powyżej
21 lat wynosi na ogół 0,10%, aczkolwiek w niektórych stanach został obniżony do 0,08%.
Określone stężenie alkoholu we krwi nie osłabia w tym samym stopniu wszystkich umiejętności
potrzebnych do kierowania pojazdem. Na przykład zdolność kierowcy do dzielenia uwagi na
dwa lub więcej źródła informacji wzrokowych może zostać zakłócona już przy poziomie 0,02%
lub niższym [3-5]. Natomiast dopóki poziom alkoholu we krwi nie przekroczy 0,05% nie
stwierdza się zakłócenia takich funkcji, jak: ruchy gałek ocznych, odporność na oślepienie,
percepcja wzrokowa, czas reakcji, niektóre typy zadań związanych z kierowaniem,
przetwarzanie informacji oraz inne aspekty aktywności psychomotorycznej [3, 4, 6, 7].
1/6
Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów
W badaniach stwierdzono, że ryzyko wypadku samochodowego rośnie wraz ze wzrostem
zawartości alkoholu we krwi [3, 4, 8]. Dodatkowo im większe wymagania wobec umiejętności
kierowcy (trudne warunki drogowe itp.), tym większe jest znaczenie nawet małych dawek
alkoholu [3]. W porównaniu z kierowcami, którzy nie pili alkoholu, ryzyko śmiertelnego wypadku
(w którym bierze udział tylko jeden samochód) u kierowców z poziomem alkoholu 0,02%-0,04%
jest wyższe 1,4 razy; przy poziomie 0,05%-0,09% - 11,1 razy; przy poziomie 0,10%-0,14% - 48
razy; wreszcie przy poziomie alkoholu powyżej 0,15% szacowane ryzyko jest wyższe 380 razy
[8].
Wiek
Młody wiek wymieniany jest jako jedna z najważniejszych zmiennych związanych z ryzykiem
wypadku [9]. Młodzi kierowcy są niedoświadczeni nie tylko w prowadzeniu samochodu, ale
również w piciu oraz w łączeniu tych dwóch aktywności ze sobą [9]. W 1994 roku prawie 7800
kierowców w wieku 16-20 lat uczestniczyło w śmiertelnych wypadkach samochodowych [10].
Spośród tych kierowców - dla których picie jakichkolwiek ilości alkoholu jest nielegalne - 23%
miało poziom alkoholu we krwi równy 0,01% lub wyższy; u kierowców powyżej 20 roku życia
odsetek ten wynosił 26% [10].
Zgodnie z wynikami badań Hingsona i współpracowników każde podwyższenie poziomu
alkoholu we krwi o 0,02% zwiększa ryzyko wypadku u kierowców w wieku 16-20 lat bardziej niż
u starszych kierowców [11]. Badania przeprowadzane na drogach wykazały, że młodzi kierowcy
rzadziej prowadzą pojazdy po spożyciu alkoholu niż dorośli, jednak wskaźniki wypadków w tej
grupie są znacząco wyższe. Różnica ta jest szczególnie istotna w przypadku niskiego i
umiarkowanego stężenia alkoholu we krwi [9].
Brak doświadczenia w prowadzeniu i niedojrzałość uważane są niezależnie od alkoholu za
główne przyczyny wypadków samochodowych u kierowców w wieku 16-20 lat [9]. W badaniu
Hingsona i współpracowników stwierdzono, że kierowcy z tej grupy wiekowej są bardziej
narażeni na uczestnictwo w śmiertelnym wypadku samochodowym, nawet przy poziomie
alkoholu 0,00% [11]. Mniejsze doświadczenie młodszych kierowców powoduje, że mają oni
mniejsze szanse na wyjście obronną ręką z niebezpiecznych sytuacji [9]. W połączeniu ze
skłonnościami do ryzykownych zachowań po spożyciu alkoholu (np. do szybkiej jazdy), do
niedoceniania niebezpieczeństwa łączącego się z takimi zachowaniami oraz do przeceniania
własnych umiejętności prowadzi to do większej częstości wypadków [12, 13].
Płeć
Spośród mężczyzn uczestniczących jako kierowcy w śmiertelnych wypadkach samochodowych
23% miało poziom alkoholu we krwi 0,01% lub wyższy. Odsetek kobiet z taką zawartością
alkoholu we krwi wynosił 15%. Wyniki badań świadczą jednak, że poziom alkoholu
0,05%-0,09% może powodować większe ryzyko wypadku u kobiet niż u mężczyzn [8-14].
Wskazują na to, że metabolizm alkoholu u kobiet jest inny niż u mężczyzn, co jest przyczyną
większego stężenia alkoholu we krwi u kobiet po spożyciu takiej samej ilości alkoholu [4, 15].
Do tej pory jednak przeprowadzono mało badań laboratoryjnych nad wpływem alkoholu na
prowadzenie pojazdów przez kobiety, a ich wyniki nie przynoszą rozstrzygnięć [6].
Interakcja leków i alkoholu a prowadzenie pojazdów
2/6
Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów
Łączenie niektórych leków z alkoholem zwiększa ryzyko wypadku. Same środki uspokajające i
trankwilizatory mogą zmniejszyć zdolność do prowadzenia pojazdu [16] i zmniejszają ją tym
bardziej, gdy łączone są z alkoholem [17-20]. Na przykład niskie dawki flurazepamu - leku
nasenno-uspokajającego stosowanego w leczeniu bezsenności - mogą zmniejszyć zdolność
kierowcy do prowadzenia pojazdu. Efekt ten pogłębić może spożycie choćby małej dawki
alkoholu następnego dnia rano [20]. Zdolność do prowadzenia pojazdów mogą również
zakłócać inne leki, np. kodeina używana jako środek przeciwbólowy [20]. Niekorzystny wpływ
takich leków na prowadzenie pojazdów zaostrza się po spożyciu alkoholu, jak ma to miejsce w
przypadku niektórych leków przeciwdepresyjnych, większości leków antyhistaminowych,
niektórych leków nasercowych, czy przeciwpsychotycznych [20].
Tolerancja na alkohol
Wielokrotne wykonywanie określonych czynności po spożyciu alkoholu może prowadzić do
rozwoju pewnej formy adaptacji nazywanej "wyuczoną" lub "behawioralną" tolerancją [21].
Wyuczona tolerancja może zredukować ujemny wpływ alkoholu na poziom wykonania danej
czynności [21]. Jednak jeżeli warunki wykonywania danego zadania ulegną zmianie lub
wydarzy się coś nieoczekiwanego, tolerancja ta może zaniknąć [22].
Powyższe wnioski z badań mogą mieć zastosowanie do czynności związanych z prowadzeniem
pojazdów [21,23]. Kierowca, u którego rozwinęła się behawioralna tolerancja przy prowadzeniu
dobrze znanego samochodu po określonej drodze w rutynowych warunkach, może prowadzić
bez zwiększonego ryzyka wypadku nawet po wypiciu pewnej ilości alkoholu [21, 23]. Jednak
przy spotkaniu z nową sytuacją - na przykład przy objeździe - lub kiedy zdarzy się coś
nieoczekiwanego, jak choćby rower jadący wprost na samochód - ryzyko wypadku będzie takie
samo jak w przypadku nowicjusza z takim samym stężeniem alkoholu we krwi, a przyczyną
tego będzie brak doświadczeń związanych z tą właśnie sytuacją.
Sankcje prawne wobec prowadzących pod wpływem alkoholu
Sankcje prawne, jak zawieszenie prawa jazdy, czy sądownie nakazane leczenie alkoholizmu
wprowadzone zostały po to, aby zniechęcać do prowadzenia pod wpływem alkoholu [24]. Kary
polegające na zawieszeniu i odebraniu prawa jazdy wydają się być najskuteczniejsze dla
ogólnej populacji osób prowadzących [24]. Jednak wyniki metaanalizy efektów strategii
zapobiegawczych skierowanych do populacji kierowców prowadzących pod wpływem alkoholu
prowadzą do wniosku, że najskuteczniejszym sposobem zapobiegania ponownym przypadkom
prowadzenia po alkoholu i wypadkom jest połączenie zawieszenia prawa jazdy z
oddziaływaniami edukacyjnymi, psychoterapeutycznymi oraz późniejszą kontrolą
funkcjonowania [25].
Badacze twierdzą, że nakazane sądownie leczenie powinno być traktowane jako dodatek, a nie
jako alternatywa wobec kar związanych z odebraniem prawa jazdy [24]. Zgodnie z wynikami
badań Sadlera i współpracowników ewidencjonowanie kierowców karanych za prowadzenie
pod wpływem alkoholu powinno posłużyć do rozpoznania osób z problemami alkoholowymi, a
następnie do nakłonienia, czy zmuszenia ich do leczenia [26]. Terapia osób często
prowadzących pod wpływem alkoholu może przybierać wiele form od krótkoterminowych sesji
edukacyjnych po co najmniej roczne programy terapeutyczne [24].
3/6
Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów
W terapii kierowców karanych za prowadzenie pod wpływem alkoholu zwykle akcentuje się
modyfikowanie zachowań związanych z piciem [24]. Rodzaj i długość trwania terapii zależy od
wielu czynników, takich jak nasilenie problemów alkoholowych u danej osoby, czy historia
prowadzenia pojazdów po pijanemu [24, 27]. Karani za jazdę pod wpływem alkoholu, u których
nasilenie problemów alkoholowych jest słabsze, czerpią więcej korzyści z programów
edukacyjnych [24, 27], choć nie wiemy, jaki model byłby najbardziej skuteczny [24] w
ograniczeniu "recydywy" i wypadków samochodowych. Dla kierowców często karanych lub
tych, których problemy alkoholowe są poważniejsze, najefektywniejszy wydaje się
długoterminowy (przynajmniej roczny) [24] indywidualny program terapii [27].
Zapobieganie
Dzięki National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA) w przepisach stanowych
podniesiono do 21 lat granicę wieku, poniżej którego obowiązuje zakaz spożywania napojów
alkoholowych, dzięki czemu zapobiega się niemal 1000 śmiertelnych wypadków rocznie [11].
Aby zmniejszyć liczbę śmiertelnych wypadków związanych z alkoholem, w 29 stanach oraz w
Okręgu Columbia ograniczono dopuszczalny poziom alkoholu u młodych kierowców do 0,02%
lub nawet poniżej tego progu [10, 11]. Ustawa o systemie krajowych autostrad (National
Highway Systems Act) motywować ma władze pozostałych stanów do wprowadzenia limitu
0,02% od 1 października 1998.
W jednym z badań [11] sprawdzano skuteczność obniżenia limitu poziomu alkoholu we krwi u
młodych kierowców w tych stanach, gdzie prawo takie obowiązywało przynajmniej od roku.
Badacze twierdzili, że po wprowadzeniu limitu 0,00% lub 0,02% odsetek śmiertelnych
wypadków mających miejsce w nocy z udziałem jednego pojazdu spadł w tej grupie wiekowej o
16%.
Picie alkoholu, a prowadzenie pojazdów - komentarz dyrektora NIAAA dr. med. Enocha Gordisa
W ograniczaniu szkodliwych konsekwencji prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu
poczyniono już spore postępy; odsetek śmiertelnych wypadków związanych z alkoholem
obniżył się z 43,6% ogólnej liczby śmiertelnych wypadków w roku 1986 do 37,4% w roku 1992.
Czynniki, które przyczyniły się do tego efektu to: postęp technologiczny (np. w projektowaniu
samochodów i dróg), mniejsza akceptacja społeczna jazdy pod wpływem alkoholu, mniejsza
konsumpcja alkoholu oraz większa gotowość władz stanowych do przyjmowania inicjatyw
społecznych mających na celu zapobieganie szkodliwym skutkom spożywania alkoholu, w tym
wypadkom śmiertelnym, a także do wprowadzania w życie sankcji prawnych przeciwko
kierowcom prowadzącym pod wpływem alkoholu. Nowe przepisy, takie jak obniżenie
dopuszczalnego poziomu alkoholu we krwi w przypadku młodzieży, okazały się sprzyjać
ograniczeniu liczby wypadków w tej szczególnie zagrożonej grupie wiekowej. Dodatkowo
pewne efekty przyniosło także większe zainteresowanie programami profilaktycznymi dla
dorosłych.
Pomimo ogólnej poprawy sytuacji prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu jest wciąż
przyczyną około 15000 zgonów rocznie. Władze stanowe podjęły szereg działań obejmujących
regulacje prawne oraz programy profilaktyczne i terapeutyczne, których celem jest obniżenie
tego tak wysokiego wskaźnika. Rezultaty badań dostarczają nam informacji, które z tych działań
4/6
Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów
- z osobna i podejmowanych łącznie - są najskuteczniejszym sposobem ograniczenia liczby
przypadków prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu. Wiemy na przykład, że połączenie
sankcji związanych z prawem jazdy z terapią jest najskuteczniejszym sposobem walki z
"recydywistami" prowadzącymi po alkoholu. Musimy jednak ustalić, jaki rodzaj terapii jest
najbardziej odpowiedni dla danego typu pijących kierowców.
Tłumaczenie: Michał Sacewicz
Bibliografia
[1] Dubowski, K.M. Absorption, distribution and elimination of alcohol: Highway safety aspects.
Journal of Studies on Alcohol (Suppl. 10):98-108, July 1985. [2] Voas, R.B., & Lacey, J.H.
Drunk driving enforcement, adjudication, and sanctions in the United States. In: Wilson, J.R., &
Mann, R.E., eds. Drinking and Driving: Advances in Research and Prevention. New York:
Guilford Press, 1990. pp. 116-158. [3] Starmer, G.A. Effects of low to moderate doses of
ethanol on human driving-related performance. In: Crow, K.E., & Batt, R.D., eds. Human
Metabolism of Alcohol: Vol. I. Pharmacokinetics, Medicolegal Aspects, and General Interests.
Boca Raton: CRC Press, 1989. pp. 101-130. [4] Howat, P.; Sleet, D.; & Smith, I. Alcohol and
driving: Is the 0.05% blood alcohol concentration limit justified? Drug and Alcohol Review
10(2):151-166, 1991. [5] Moskowitz, H.; Burns, M.M.; & Williams, A.F. Skills performance at low
blood alcohol levels. Journal of Studies on Alcohol 46(6):482-485, 1985. [6] Hindmarch, I.;
Bhatti, J.Z.; Starmer, G.A.; Mascord, D.J.; Kerr, J.S.; & Sherwood, N. The effects of alcohol on
the cognitive function of males and females and on skills relating to car driving. Human
Psychopharmacology 7(2):105-114, 1992. [7] Finnigan, F., & Hammersley, R. The effects of
alcohol on performance. In: Smith, A.P., & Jones, D.M., eds. Handbook of Human Performance:
Vol. 2. Health and Performance. London, Academic Press, 1992. pp. 73-126. [8] Zador, P.L.
Alcohol-related relative risk of fatal driver injuries in relation to driver age and sex. Journal of
Studies on Alcohol 52(4):302-310, 1991. [9] Mayhew, D.R.; Donelson, A.C.; Beirness, D.J.; &
Simpson, H.M. Youth, alcohol and relative risk of crash involvement. Accident Analysis and
Prevention 18(4):273-287, 1986. [10] National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA).
Traffic Safety Facts 1994: A Compilation of Motor Vehicle Crash Data from the Fatal Accident
Reporting System and the General Estimates System. Washington, DC: NHTSA, August 1995.
[11] Hingson, R.; Heeren, T.; & Winter, M. Lower legal blood alcohol limits for young drivers.
Public Health Reports 109(6):738-744, 1994. [12] Brown, I.D., & Groeger, J.A. Risk perception
and decision taking during the transition between novice and experienced driver status.
Ergonomics 31(4):585-597, 1988. [13] Jonah, B.A. Accident risk and risk-taking behaviour
among young drivers. Accident Analysis and Prevention 18(4):255-271, 1986. [14] Waller, P.F.,
& Blow, F.C. Women, alcohol, and driving. In: Galanter, M., ed. Recent Developments in
Alcoholism: Vol. 12. Alcoholism and Women. New York: Plenum Press, 1995. [15]
Wells-Parker, E.; Popkin, C.L.; & Ashley, M. Drinking and driving among women: Gender
trends, gender differences. In: Howard, J.; Martin, S.; Mail, P.; Hilton, M.; & Taylor, E., eds.
Alcohol and Women: Issues for Prevention Research. National Institute on Alcohol Abuse and
Alcoholism Research Monograph. Bethesda, MD: the Institute, in press. [16] O’Hanlon, J.F.;
Vermeeren, A.; Uiterwijk, M.M.C.; van Veggel, L.M.A.; & Swijgman, H.F. Anxiolytics’ effects on
the actual driving performance of patients and healthy volunteers in a standardized test.
5/6
Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów
Neuropsychobiology 31(2):81-88, 1995. [17] Linnoila, M., & Mattila, M.J. Drug interaction on
psychomotor skills related to driving: Diazepam and alcohol. Eur J Clin Pharmacol 5:186-194,
1973. [18] Hoyumpa, A.M., Jr. Alcohol interactions with benzodiazepines and cocaine. In:
Kreek, M.J., & Stimmel, B., eds. Dual Addiction: Pharmacological Issues in the Treatment of
Concomitant Alcoholism and Drug Abuse. New York: Haworth Press, 1984. pp. 21-34. [19]
Chan, A.W.K. Effects of combined alcohol and benzodiazepine: A review. Drug and Alcohol
Dependence 13(4):315-341, 1984. [20] Doria, J. Alcohol-drug interactions: Effects on driving
performance. Alcohol Health & Research World 14(1):16-17, 1990. [21] Vogel-Sprott, M.
Alcohol Tolerance and Social Drinking: Learning the Consequences. New York: Guilford Press,
1992. [22] Glencross, D.; Hansen, J.; & Piek, J. The effects of alcohol on preparation for
expected and unexpected events. Drug and Alcohol Review 14(2):171-177, 1995. [23]
Sdao-Jarvie, K., & Vogel-Sprott, M. Response expectancies affect the acquisition and display of
behavioral tolerance to alcohol. Alcohol 8(6):491-498, 1991. [24] Nichols, J.L. Treatment versus
deterrence. Alcohol Health & Research World 14(1):44-51, 1990. [25] Wells-Parker, E.;
Bangert-Drowns, R.; McMillen, R.; & Williams, M. Final results from a meta-analysis of remedial
in terventions with drink/drive offenders. Addiction 90(7):907-926, 1995. [26] Sadler, D.D.;
Perrine, M.W.; & Peck, R.C. The long-term traffic safety impact of a pilot alcohol abuse
treatment as an alternative to license suspensions. Accident Analysis and Prevention
23(4):203-224, 1991. [27] Wells-Parker, E.; Landrum, J.W.; & Topping, J.S. Matching the DWI
offender to an effective intervention strategy: An emerging research agenda. In: Wilson, R.J., &
Mann, R.E., eds. Drinking and Driving: Advances in Research and Prevention. New York:
Guilford Press, 1990. pp. 267-289.
1 W Polsce poziom alkoholu we krwi wyraża się w promilach. W podanym przykładzie stężenie
alkoholu 0,1% równe jest 1,0 promila.
6/6