II Rzeczpospolita w latach 1926-1939

95. n
RZECZPOSPOLITA W l A T A C H
1926-1939
O k r e s t e n nazywany r z q d a m i sanacji d z i e l i siq w y r a i n i e n a d w a etapy r o z g r a n i c z o n e s m i e r c i ^ P i l s u d s k i e g o w 1935 r., p o k t o r e j n a s t ^ p i l a w y r a z n a l y w a l i z a c j a
o przej^cie pehcii w l a d z y p r z e z r o z n e g r u p y pretendi:y4ce d o schedy p o l i t y c z n e j p o
marszatku.
1)
Najwazniejsze w y d a r z e n i a w l a t a c h 1926 - 1935:
•
f a k t y c z n e k i e r o w n i c t w o s p r a w a m i panstwa vv rt^kach P i l s u d s k i e g o
p o m i m o n i e o b e j m o w a n i a p r z e z n i c g o e k s p o n o w a n y c h stanowisk;
•
zjazd w N i e s w i e z u (25 X 1926 r.) i p o r o z u m i e n i e z z i e m i a i i s t w e m ,
z a n i e p o k o j o n y m ustawq p a r c e l a c y j n q z 1925 r . ;
•
k o n s o l i d a c j a s i l s k u p i o n y c h w o k o i m a r s z a l k a => p o w o l a n i c B e z p a r lyjnego B l o k u Wspolpracy z R z ^ d e m (Walery Slawek) p r z e d wybor a m i d o s e j m u w 1928 r . ;
•
g l o w n y o s r o d e k o p o z y c j i p r a w i c o w e j => O b o z W i e l k i e j P o l s k i
( D m o w s k i ) o r a z powstaie z p r z e k s z t a l c e n i a Z w i ^ k n L u d o w o N a r o d o w e g o => S t r o n n i c t w o N a r o d o w e ( 1 9 2 8 ) ;
•
powstanie Centrolewu (1929) => l e g a l n e j o p o z y c j i p a r l a m e n t a r n e j
(PPS, P S L „Piasf', P S L „Wyzwohnie", Stxonnictvvo C h l o p s k i e , N a r o dowa Partia Robotnicza, Chrzescijariska D e m o k r a c j a ) ;
•
r o z w i ^ z a n i e S e j m u i S e n a t u o r a z aresztowanie p r z y w o d c o w Centrolewu (Witos, L i e b e r m a n n , D u b o i s , B a g i r i s k i , K o r f a n t y ) i i m o z l i w i l o
sanacji zwyciqstwo w y b o r c z e w 1930 r . ( 5 5 % m a n d a t o w ) ;
a u t o r y t a m y c h a r a k t e r r z ^ d o w sanacji => p r o c e s b r z e s k i (1931)
o b o z w B e r e z i e K a r t u s k i e j , tzw. „rzqdy pufkownikow"latach
1929 1935;
•
•
z j c d n o c z e n i e r u c h u l u d o w e g o => w 1931 r o k u powstaje z pol^czenia o b u PSL-6w i Stronnictwa Chlopskiego - Stronnictwo Ludowe,
gfosz^ce antj'sanacyjny p r o g r a m o p a r t y n a zasadach d e m o k r a t y c z n o - b u r z u a z y j n y c h i haslach agrarystycznych;
•
swiatowy kryzys g o s p o d a r c z y d o s i ^ g a P o l s k ^ w l a t a c h 1929 - 35
( s p a d e k p r o d u k c j i p r z e m y s l o w e j , w z r o s t b e z r o b o c i a , kryzys w r o l -
n i c t w i e p o g l ^ b i o n y z n a c z n y m p r z e l u d n i e n i e m w s i , n i e d o w l a d systemu f i n a n s o w e g o u t r u d n i a wyjscie z k r y z y s u ) .
2)
11 R z e c z p o s p o l i t a w l a t a c h 1935 - 1 9 3 9 :
•
u c h w a l e n i e k o n s t y t u c j i k w i e t n i o w e j p r z e z S e j m (23 III 1935
r.)
i p o d p i s a n i e p r z e z p r e z y d e n t a M o s c i c k i e g o (23 I V 1935 r . ) . Z g o d n i e z j e j p o s t a n o w i e n i a m i nasl^tpilo f o r m a l n e o d e j s c i e o d p o d s t a w o w y c h
systemu
rz^dow
parlamenta^mych,
odrzucenie
zasady
suwerennosci
zasad
narodu
i s k o n c e n t r o w a n i e w o s o b i e p r e z y d e n t a najwyzszej, n i e p o d z i e l n e j wladzy p a r i stwowej => p o d z w i e r z c h n i c t w e m n i e o d p o w i e d z i a l n e g o p r e z y d e n t a pozostawaly:
r z q d , s e j m , senat, sily z b r o j n e , s^dy i k o n t r o l a paristwowa.
PrerogaCywy p r e z y d e n t a : w y z n a c z a n i e nast^pcy n a czas wojny, m i a n o w a n i e i o d w o l y w a n i e p r e z e s o w R a d y M i n i s t r o w , S ^ d u Najwyzszego i Najwyzszej Izby
K o n t r o l i , rozwi^zywanie sejmu i senatu p r z e d uplywem kadencji. A k t y prezydenckie
wymagajqce
k o n t r a s y g n a t y dotyczyly:
mianowania
ministrow, zwolywania
i z a m y k a n i a sesji s e j m u i s e n a t u , s t a n o w i e n i a o w o j n i e i p o k o j u , z a w i e r a n i e u m o w
m i ^ d z y n a r o d o w y c h , w y d a w a n i e d e k r e t o w (z w y j ^ t k i e m dotycz^cych a p a r a t u p a n stwowego i wojska, ktore n i e podlegaly k o m p e t e n c j o m
sejmu).
W y r a z n e zmniejszenie u p r a w n i e n sejmu n a korzysc senatu, ktorego
c z l o n k o w p o c h o d z i l a z n o m i n a c j i p r e z y d e n t a . „Odpowiedni"
1/3
sklad parlamentu
z a p e w n i a l y p o n a d t o n i e d e m o k r a t y c z n e zasady o i x l y n a c j i w y b o r c z e j z l i p c a 1935 r .
•
Z u p e l n i e o d m i e n n a niz w konstytucji marcowej
koncepcja
praw
i swobod obywatelskich. Poprzednio r o z u m i a n o je j a k o uprawnien i a jednostki chroni^ce
p r z e d i n g e r e n c j ^ p a n s t w a . W k o n s t y t u c j i kvWetniowcj
k o n c e p c j a n a d r z ^ d n o s c i panstwa, ktore w interesie solidarystycznie pojmowanego
spoteczeiistwa samo reguluje zakres p r a w j e d n o s t e k ;
•
m i m o t a k i c h p o s t a n o w i e n k o n s t y t u c j i p r e z y d e n t M o s c i c k i n i e by!
wylq^cznym d y s p o n e n t e m w l a d z y , p o n i e w a z p o s m i e r c i P i l s u d s k i e g o
n a s t ^ p i l o r o z b i c i e w e w n ^ t r z g r u p y rzqdz^cej ( a n t a g o n i z m M o s c i c k i
-Rydz^migly);
•
k a r i e r a p o H t y c z n a R y d z a - S m i g l e g o => „wodza narodu"
marzE^cego
o z a s t ^ p i e n i u z m a r l e g o M a r s z a l k a w o p a r c i u o powstaly w 1937 r.
O b o z Zjednoczenia Narodowego
spolecznego, mocarstwowosci
(w m i e j s c e B B W R ) glosz^cy h a s l a s o l i d a r y z m u
Polski, koniecznosc
podporzqdkowania
sitj ,,wo-
dzozui";
•
w l a t a c h 1 9 3 6 / 3 7 f a l a strajkow w m i a s t a c h i r a d y k a l i z a c j a r u c h u l u d o w e g o =>
o b c h o d y Swi^ta L u d o w e g o ,
zjazd w
Nowosielcach,
w i e l k i strajk c h l o p s k i ;
•
z d e c y d o w a n e w y s t ^ p i e n i c p r z e c i w k o r z q d o m sanacji ze strony zdelegalizowanej
KPP
(rozwi^zanej
zreszt^
decyzj^
Komintemu
w 1938 r . p o d s f i n g o w a n y m i z a r z u t a m i i n f i l t r a c j i p r z e z p o l s k i wywiad);
•
•
w 1936 r . p r o b y k o n s o l i d a c j i u g r u p o w a n p r a w i c o w o - c c n t r o w y c h
(Front Morges), p o l ^ z e n i e Narodowej Pardi Robotniczej i Chrzescijanskiej D e m o k r a c j i w S t r o n n i c t w o P r a c y ;
sytuacja g o s p o d a r c z a p o l a t a c h k r y z y s u p o l e p s z a siq d z i ^ k i p r z y j q c i u d o realizacji czteroletniego p l a n u Eugeniusza Kwiatkowskiego.
O d 1937 r. w y s i l k i e k o n o m i c z n e s k o n c e n t r o w a n o n a b u d o w i e C e n t r a l n e g o O k r q g u P r z e m y s l o w e g o ( p o l o z e n i e strategiczne w tzw. „trdjkqcie bezpieczenstwa*'=> w i d l y
W i s l y i S a n u , K a r p a t y ) , w k t o r y m korzystaj^c z b o g a c t w n a t u r a l n y c h , taniej sily
r o b o c z e j ( p r z e l u d n i o n a wies) z b u d o w a n o w k r o t k i m czasie h u t ^ S t a l o w a W o l a ,
z a k l a d y w M i e l c u , R z e s z o w i e , D ^ b i c y . P r o d u k c j a z b r o j e n i o w a m i a l a sprzyjac m o dernizacji przestarzalej a r m i i polskiej.