Stres, wypalenie zawodowe – źródła, konsekwencje

Prowadzący:
Prof. dr hab. Tadeusz Marek
Tytuł seminarium:
Stres, wypalenie zawodowe – źródła, konsekwencje,
uwarunkowania, diagnoza, prewencja i interwencja
Opis i cele przedmiotu:
Badania realizowane w ramach seminarium ukierunkowane są na diagnostykę stresu organizacyjnego w
różnego typu organizacjach. Obejmują one badanie źródeł stresu organizacyjnego oraz zawodowego,
konsekwencji działającego stresu (np. wypalenia zawodowego), sposobów zmagania się ze stresem oraz
czynników modyfikujących działanie stresorów (organizacyjnych i osobniczych).
Celem jest zapoznanie uczestników z metodami kompleksowego diagnozowania stresu organizacyjnego i
wypalenia zawodowego oraz budowania programów prewencyjnych i interwencyjnych. Prace
realizowane w ramach seminarium charakteryzują się aplikacyjnym ujęciem diagnozowania stresu
organizacyjnego oraz działań prewencyjno-interwencyjnych zmierzających do obniżenia stresu
występującego w organizacjach.
Efekty kształcenia realizowane w ramach seminarium magisterskiego:
Seminarium magisterskie I (semestr I)
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego I
Ma pogłębioną i uporządkowaną wiedzę z zakresu problematyki
przygotowywanej pracy magisterskiej
Na podstawie przeczytanej literatury potrafi sformułować i uzasadnić hipotezy
badawcze
Student jest świadomy, jaki jest stan jego wiedzy oraz ma zdaje sobie sprawę z
potrzeby jej poszerzania i aktualizowania
K_U06
Zadanie
Dyskusje,
Analiza literatury
Dyskusje
K_K01
Dyskusje
K_W08
Zadanie
Dyskusje
K_W02
Seminarium magisterskie II (semestr II)
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego II
Wie, jak tworzyć i weryfikować narzędzia badawcze, a także wie jak dobierać i
stosować narzędzia dostępne, aby uzyskiwać wiarygodne dane
Potrafi przygotować narzędzia potrzebne do przeprowadzenia zaplanowanych
badań
Potrafi zaplanować swoją pracę.
K_U08
K_K05
Prezentacja metody
badawczej
Dyskusje
K_W07
Zadanie
Dyskusje
Seminarium magisterskie III (semestr III)
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego III
Student wie, jak zaplanować i przeprowadzić badanie zgodnie ze standardami
metodologicznymi oraz w jaki sposób analizować dane pochodzące z
przeprowadzonego badania
Student potrafi wyszukiwać, interpretować oraz wyjaśnić uzyskane wyniki
będące odwzorowaniem realnych sytuacji psychologicznych
Student ma świadomość odpowiedzialności za prowadzone badania i za osoby
badane, odpowiedzialnie podejmuje decyzje
Seminarium magisterskie IV (semestr IV)
K_U02
K_K08
Dyskusje,
omówienie
wyników badań
Dyskusje
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego IV
Student wie, jak należy przygotować i napisać pracę magisterską (zasady
etyczne, formalne i merytoryczne)
Student potrafi przeanalizować i zinterpretować uzyskane wyniki,
przeprowadzić ich dyskusję zgodnie z obowiązującymi go zasadami etyki i
względami formalnymi
Potrafi napisać pracę magisterską
Świadomie stosuje się do zasad etyki zawodowej i w ich świetle rozpatruje
napotykane trudności w realizacji projektu
K_W13
K_U07
K_U12
K_K07
Zadanie
Dyskusje
Napisanie i złożenie
pracy magisterskiej
Dyskusje
Tematyka i przykładowe pytania badawcze:
STRES, OBCIĄŻENIE I ZMĘCZENIE PSYCHICZNE, STANY ZMĘCZENIA CHRONICZNEGO, WYPALENIE
ZAWODOWE, STRES W ORGANIZACJI
Seminarium poświęcone jest problematyce stresu, obciążenia i zmęczenia występujących w życiu
codziennym w procesie pracy i w organizacji. Tematyka i zakres prac magisterskich obejmuje szerokie
spektrum zagadnień:
- diagnozowanie stresu organizacyjnego dla wybranych grup zawodowych i organizacji;
- diagnozowanie stresu wynikającego ze zmian wprowadzanych w organizacji;
- określanie relacji występujących między obciążeniem i zmęczeniem psychicznym w procesie pracy;
- wyznaczanie profili syndromu wypalenia zawodowego dla różnorodnych grup zawodowych (np.
nauczyciele, menedżerowie, pielęgniarki, lekarze, policjanci, pracownicy administracji, itp.) oraz
określanie indywidualnych i organizacyjnych uwarunkowań wystąpienia wypalenia;
- określanie specyfiki, stresu, obciążenia i zmęczenia związanych z pracą zmianową;
- określanie czynników (różnice indywidualne, czynniki organizacyjne lub/i czynniki środowiska i
warunków pracy) prowadzących do stanów zmęczenia i zmęczenia chronicznego (patologicznego);
- identyfikacja i diagnozowanie sposobów zmagania się z sytuacją stresową w organizacji;
- wyznaczanie profili zmęczenia chronicznego dla różnorodnych zawodów;
- identyfikacja czynników modyfikujących reakcje na stres organizacyjny i stres pracy (różnice
indywidualne typu osobowościowego, temperamentalnego, itp, oraz czynniki związane z organizacją i
warunkami pracy);
- stres, obciążenie psychiczne i zmęczenie w pracy operatora;
- identyfikacja patologicznych konsekwencji stresu przewlekłego (stresu pracy i stresu organizacyjnego)
oraz chronicznego zmęczenia;
- stres traumatyczny (PTSD);
- adaptacja do polskich warunków kulturowych istniejących narzędzi diagnozujących stres, sposoby
zmagania się ze stresem, obciążenie i zmęczenie występujące w procesie pracy i w organizacji oraz
konstruowanie własnych narzędzi diagnozy;
- tworzenie programów interwencyjno-prewencyjnych zapobiegających stresowi organizacyjnemu,
stresowi pracy, stanom zmęczenia chronicznego i syndromowi wypalenia zawodowego.
Wymagania wobec uczestników seminarium:
Opanowanie podstawowego kwantum wiedzy z zakresu stresu.
Wstępny harmonogram pracy i warunki zaliczenia:
1. W ciągu pierwszego roku seminarium będzie określony zakres tematyczny rozprawy
magisterskiej, zostaną opracowane teoretyczne podstawy pracy (studia literaturowe, wstępna
propozycja części teoretycznej pracy), postawione wstępnie pytania lub hipotezy badawcze, będą
dobrane i przygotowane zestawy metod badawczych oraz określone populacje i próby badawcze.
W miarę możliwości - przeprowadzenie badań.
2.
Drugi rok seminarium przeznaczony jest na dokończenie badań, analizę wyników oraz
przygotowanie ostatecznej wersji rozprawy.
Podstawowa literatura do zajęć:
Schaufeli W., Maslach Ch., Marek T. (eds) (1993) Professional Burnout. Taylor & Francis. London,
Washington (rozdziały: 1, 2, 7, 11, 15)
Iskra-Golec, I., Costa, G., Folkard, S., Marek, T., Pokorski, J., Smith, L., (red.) (1998). Stres pracy
zmianowej, Universitas. Kraków (rozdział 1.3. Modele stresu pracy zmianowej)
Marek, T., Fąfrowicz, M. (1999) Stres organizacyjny – próba reinterpretacji w kontekście Verońskiego
Modelu Stresu. (w:) J. Chłopecki (red.) Fundament Fachowych Kompetencji: Nauki Społeczne w
Kształceniu Managerów. Rzeszów: Wydawnictwo WSIiZ.
Marek, T., (2000). Stres i zmęczenie psychiczne w procesie pracy. Czasopismo Psychologiczne, 6, 35-40.
Chmiel N.(red.) (2003), Psychologia pracy i organizacji, GWP, Gdańsk (rozdział 7 – Stres zawodowy a
zdrowie pracowników)
Dudek B. (2003), Zaburzenia po stresie traumatycznym, GWP, Gdańsk. (rozdział: 1, 2, 3)
Marek, T., (2003) Mechanizm uszkadzania mózgu w warunkach chronicznego i intensywnego stresu. (w:)
Z. Piskorz, T. Zaleśkiewicz (red.) Psychologia Umysłu. GWP, Gdańsk, 217-223.
Fąfrowicz, M., Marek, T. (2006). Cultural competence and burnout dimensions among Polish nurses
working in GB and Ireland. Ergonomia: An International Journal of Ergonomics and Human Factors, 28
(4), 343-350.
Łosiak W. (2008) Psychologia stresu. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
Biogram Promotora:
Prof. dr hab. Tadeusz Marek jest specjalistą z zakresu psychologii pracy i organizacji, neurokogniwistyki,
neuroergonomii. Jego
zainteresowania badawcze koncentrują się na neuronalnych podstawach
poznawczego i emocjonalnego funkcjonowania człowieka w procesie pracy. Neuronalne mechanizmy
uwagi, obciążenie i zmęczenie psychiczne oraz stres występujący w procesie pracy i jego konsekwencje to
najważniejsze obszary badań. W swoich pracach zajmował się również psychologią twórczości,
chronopsychologią oraz metodologią badań. Opublikował 24 książki (autorstwo, współautorstwo,
redagowanie, współredagowanie) oraz ponad 300 artykułów. Blisko połowa prac ukazała się w
wydawnictwach i czasopismach o zasięgu międzynarodowym.
Jest pracownikiem Uniwersytetu Jagiellońskiego i Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Na
Uniwersytecie Jagiellońskim kieruje Zakładem Neurokognitywistyki i Neuroergonomii oraz Ośrodkiem
Neurobioologii Małopolskiego Centrum Biotechnologii. Jest członkiem wielu towarzystw naukowych
polskich i międzynarodowych. W minionych latach był prorektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (1993 –
1999), członkiem Zespołu Ekspertów MEN, członkiem Sekcji Psychologicznej i Sekcji Nauk Społecznych
KBN, członkiem Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej, przewodniczącym Zespołu Nauk Społecznych i
Prawnych Państwowej Komisji Akredytacyjnej (2003 - 2005). W latach 2004 - 2008 członek Zespołu Nauk
Humanistycznych H-01 Komitetu Badań Naukowych, a następnie członek Komitetu Polityki Naukowej i
Naukowo Technicznej.
W latach 1993 - 1996 był redaktorem renomowanego czasopisma międzynarodowego ERGONOMICS
wydawanego przez Taylor & Francis. Jest członkiem redakcji i członkiem rad redakcyjnych znaczących
czasopism oraz serii wydawniczych. W 2000 roku powierzono mu funkcję Senior Editor w czasopiśmie
"Theoretical Issues in Ergonomics Science" (wydawca: Taylor & Francis).
Był kierownikiem i uczestnikiem wielu programów badawczych realizowanych z udziałem badaczy z USA,
Kanady, Południowej Afryki, Australii i krajów Europy.