Od projektów gminnych do działań międzynarodowych

Część IV
Od projektów gminnych do działań międzynarodowych
Jerzy Ziora*
Planowanie energetyczne w gminach wiejskich z wykorzystaniem
lokalnego potencjału rolnictwa energetycznego
Zgodnie z art. 7 ust.1. ustawy O samorządzie gminnym [1], zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy.
W szczególności zadania własne obejmują sprawy
zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz
gaz.
Art. 18 ustawy Prawo energetyczne [2] określa
te zadania jako planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa
gazowe. Opracowanie projektu założeń do planu
zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe jest obowiązkiem wójta (burmistrza,
prezydenta miasta). Ustawa precyzuje również,
że projekt założeń winien określać:
— ocenę stanu aktualnego i przewidywanych
zmian zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe;
— przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie
ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych;
— możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii,
z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach
energii, elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu wytwarzaniem ciepła oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych,
— zakres współpracy z innymi gminami.
Założenia muszą być zgodne z Polityką energetyczną Polski [3], wobec czego cele strategiczne
lub kierunki określone w tym dokumencie, winny
być przeniesione na szczebel lokalny.
Ogólnie stwierdzić można, że gmina pełni
funkcję koordynatora, reprezentującego zbiorowe
interesy odbiorców wobec przedsiębiorstw energe*
tycznych – dostawców energii, a przygotowanie
założeń wymaga określenia aktualnego i przyszłego zapotrzebowania na energię oraz prognozy
struktury pokrycia tego zapotrzebowania. Niektóre efekty braku właściwej koordynacji planowania energetycznego to:
— niedostatecznie rozbudowana infrastruktura
energetyczna na danym obszarze – brak możliwości dostarczenia energii o określonych parametrach;
— brak wyprzedzającego przygotowania infrastruktury dla nowych obszarów – hamuje rozwój nowej działalności gospodarczej;
— nadmiernie rozbudowana lub powielona, a nie
w pełni wykorzystana infrastruktura – skutkuje wzrostem jednostkowych kosztów stałych przenoszonych na odbiorców;
— w przypadku braku założeń lub pominięcia w założeniach/planie konkretnego zadania (fragmentu infrastruktury energetycznej)
– istnieje ryzyko pokrywania bezpośrednio
przez odbiorców pełnych kosztów tego zadania;
— brak możliwości lub ograniczenie dostępu
do środków finansowych (krajowych oraz UE)
na rozbudowę infrastruktury energetycznej.
Wszystkie koszty dostaw energii zawsze pokrywają odbiorcy, również wynikające z błędnych
decyzji.
W przypadku zgodności, założenia są dokumentem końcowym, a w przypadku braku zgodności zachodzi potrzeba opracowania planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa
gazowe dla całej gminy lub jej części.
dr inż. J. Ziora, Dyrektor Wydziału Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.
134
Jerzy Ziora
Warto się zastanowić dlaczego, wobec pooszczędności około 5 zaoszczędzonych jednotencjalnych i realnych korzyści z wypełnienia
stek energii pierwotnej,
przez gminę ustawowych obowiązków, tylko około — 1 t spalonego węgla to 2 t wyemitowanego
30% gmin przygotowało i uchwaliło założenia lub
CO2 ,
plany energetyczne, a gminy wiejskie stanowią — proporcje emisji CO2 dla wytworzenia jedwśród nich zdecydowaną mniejszość?
nostki energii z węgla, w porównaniu do gaNiewątpliwie do najważniejszych przyczyn
zu ziemnego, paliw płynnych ropopochodtakiego stanu zaliczyć można:
nych oraz OZE, są równe w przybliżeniu jak:
— niekonsekwentne zapisy ustawowe – brak
1:1/2:1/3:„0”. Ostatnią z wielkości należy rookreślenia terminów i sankcji;
zumieć jako „umowne zero” lub „prawie zero”.
— brak standardów modelu i narzędzi, wspomaZgodnie z przytoczonymi zapisami ustawy
gających tworzenie założeń i planów energe- Prawo energetyczne oraz z obowiązującą Politytycznych gmin, szczególnie w aspekcie nowych ką energetyczną Polski, a także przygotowanym
celów polityki energetycznej;
projektem jej nowelizacji, gminy mają obowiązek
— brak kadr i niedostateczne umiejętności za- uwzględnienia w swoich dokumentach planistyczrządzania energią w gminach (w większości nych energii wytwarzanej w źródłach odnawialgmin);
nych. Dotyczy to wszystkich nośników energii:
— niski priorytet zadania własnego gminy, doty- ciepła, energii elektrycznej oraz biopaliw. Koczącego organizacji i planowania zaopatrzenia niecznym staje się zatem rozpoznanie i oszacowaw energię.
nie potencjału dla tych zasobów na poziomie loZagrożenia, związane prognozowanymi zmia- kalnym, na przykład na obszarze gminy, a w przynami klimatycznymi, zmusiły Unię Europej- padku niektórych technologii (geotermia, energia
ską do zdecydowanej reakcji. Opublikowane wiatru) nawet na określonym i ograniczonym
w styczniu 2007 r., główne cele unijnej polity- terenie [4].
ki energetycznej, sformułowane w tzw. pakiecie
Nie wszyscy samorządowcy są świadomi koenergetyczno-klimatycznym „3 x 20” mają wymu- rzyści, jakie możliwe są do osiągnięcia w przypadsić w przemyśle i energetyce zdecydowane działa- ku optymalnego wykorzystania lokalnego potennia, które zmuszają do stawiania pytań, odnoszą- cjału OZE. Jedną z takich korzyści jest zastąpiecych się do kosztów gospodarczych i społecznych, nie paliw kopalnych, gdzie najważniejszą cechą
koniecznych do poniesienia w celu przeciwdzia- źródeł odnawialnych jest właśnie odnawialność.
łania zagrożeniom. Polska w ramach struktur W swojej istocie każda postać energii odnawialunijnych będzie te cele realizować, wobec czego nej jest skumulowaną energią słoneczną, stąd
do polskiego ustawodawstwa oraz do odpowied- jej „niewyczerpalność”. Poza tym wykorzystanie
nich dokumentów strategicznych i planistycznych zasobów OZE znakomicie wpisuje się w zasadę
już są wprowadzane zapisy określające naszą rolę zrównoważonego rozwoju. Wykorzystanie OZE
we wdrażaniu pakietu. Jest rzeczą oczywistą, że daje pozytywne efekty środowiskowe – ograniczeosiągnięcie zamierzonego celu wymaga czynne- nie emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń
go udziału wszystkich uczestników życia gospo- gazowych oraz korzyści gospodarcze i społeczne
darczego, zarówno wytwórców, jak i odbiorców – może stać się dźwignią rozwoju gospodarczego,
energii, a samorządy wszystkich szczebli, w szcze- zwłaszcza dla aktywizacji teren wiejskich. Wpłygólności samorządy gminne, odpowiedzialne za wa również na różne dziedziny działalności gospoorganizację rynku energii na swoim obszarze, ma- darczej takie, jak zaopatrzenie w paliwa (przygoją do wypełnienia istotną rolę.
towanie, wytwarzanie, transport), wytwarzanie
Dla zrozumienia tej roli warto zwrócić uwagę energii, przesył energii, produkcja urządzeń oraz
na poniższe stwierdzenia:
usługi serwisowe.
— energia zaoszczędzona jest jedyną absolutnie
Warto wszakże zwrócić uwagę na fakt, że
„zeroemisyjną”,
oprócz efektów środowiskowych mogą wystąpić
— 1 jednostka energii zaoszczędzonej równa się również koszty środowiskowe, jak:
Planowanie energetyczne w gminach wiejskich z wykorzystaniem lokalnego potencjału. . .
135
— zużyte materiały, nawozy, środki ochrony, — zapewnienie spełnienia dwóch pierwsze celów
energia;
Pakietu energetyczno-klimatycznego („zero— wytworzone odpady w procesie produkcji
wy” bilans emisji CO2 );
i utylizacji urządzeń;
— umożliwienie efektywnego wykorzystania
— zaburzenia bioróżnorodności (cieki, uprawy),
(pod uprawy roślin na cele energetyczne) te— konflikty z obszarami NATURA 2000.
renów wyłączonych z upraw roślin przeznaPoza tym końcowa efektywność OZE nie zawsze
czonych na cele żywnościowe;
musi być jednoznacznie korzystna. Jeżeli dla — kreowanie alternatywnych sektorów gospoprzykładu zestawimy energię uzyskaną biomasy
darki na terenach wiejskich oraz
z energią zużytą w całym procesie jej pozyskania — podnoszenie poziomu lokalnego bezpieczeń(produkcja i zbiór, transport i składowanie, sustwa energetycznego.
szenie, brykietowanie, peletowanie), to końcowy
Najbardziej rozpowszechnione i dostępne
efekt nie musi być dodatni. Przykładowa struktu- technologie energetyczne, umożliwiające wykora nakładów energetycznych na produkcję i zbiór rzystanie biomasy, to spalanie w kotłach oraz
biomasy: robocizna – 40%, nawozy azotowe – fermentacja metanowa.
52% , inne nawozy oraz środki ochrony – 8%
Warto jednak zwrócić uwagę na niektóre ce(1 t nawozów azotowych równa się 6 t paliw chy biomasy przeznaczonej do spalania, jak: mamineralnych).
ły ciężar usypowy – podnosi koszty transportu
Najwłaściwszym sposobem wykorzystania oraz ogranicza transport na większe odległości;
OZE jest energetyka rozproszona, która wnosi przetworzona (brykiety, pelety) podnosi nakłady
dodatkowe korzyści takie, jak:
energetyczne i w konsekwencji koszty; jej wartość
— kreowanie lokalnej działalności gospodarczej; opałowa jest silnie zależna od wilgotności; duży
— produkcja w miejscu, blisko konsumpcji, bez udział części lotnych (do około 70%) wymaga
strat przesyłu – wzrost efektywności energe- spalania w specjalnych urządzeniach; wyjątkotycznej;
wo mała zawartość popiołu. Popiół ze spalania
— unikanie kosztów przesyłu, w niektórych re- czystej biomasy jest wartościowym nawozem. Pogionach Polski inwestycji w sieci przesyłowe, chodzący z biomasy leśnej wręcz powinien wrócić
— hamowanie praktyk monopolistycznych.
do lasu.
W optymalnych okolicznościach koszty enerW technologiach biogazowych wykorzystywagii elektrycznej z OZE, wytwarzanej w rozprosze- ne są zarówno pozostałości po produkcji rolnej
niu, mogą konkurować z kosztami energii elek- i hodowlanej, jak i biomasa pochodząca ze spetrycznej ze źródeł konwencjonalnych (wytwarza- cjalnych upraw. Na dużą uwagę zasługują zalenie plus przesył, czyli 200 plus 200, równa się ty tych technologii. Pierwszą jest uniwersalność
400zł/MWh) nawet bez „kolorowych certyfika- biogazu jako paliwa, ze względu na sposób jego
tów”, w aktualnych regułach prawnych na pokry- wykorzystania: do wytwarzania na miejscu ciepła
cie własnych potrzeb.
i energii elektrycznej, jako gaz wtłaczany do sieci
W gminach o charakterze wiejskim, szczegól- gazowniczej, jako gaz wykorzystywany w silniną uwagę warto zwrócić na możliwości wykorzy- kach samochodowych. Drugą jest uniwersalność
stania biomasy jako źródła energii odnawialnej. ze względu na rodzaj substratów (wsadu): pochoPotencjalne korzyści z wykorzystania biomasy, dzenia zwierzęcego lub pochodzenia roślinnego
to:
– w zależności od warunków upraw. Kolejnymi
— umożliwienie zagospodarowania niektórych zaletami są: możliwość przechowywania substra„odpadów” (na przykład z leśnictwa, przemy- tu –elastyczność dyspozycyjna, duży potencjał
słu drzewnego, rolnictwa, hodowli;
w naszych warunkach geograficznych, możliwość
— umożliwienie (poprzez uprawy) pokonanie ba- utylizacji uciążliwych dla środowiska odpadów –
rier lokalnych zasobów (potencjału technicz- technologie biogazowe są uważane za najbardziej
nego) innych źródeł odnawialnych, które są przyjazne środowisku, produkty, efekty: nawóz
zdeterminowane i ograniczone;
organiczny, bogaty w azot i łatwo przyswajalny,
136
ze znacząco zredukowanym efektem odorowym,
z „martwymi” nasionami chwastów, z usuniętymi
bakteriami.
Podstawową barierą, aktualnie znacząco hamującą rozwój technologii biogazowych w Polsce,
są wysokie nakłady kapitałowe na budowę biogazowni. Należy jednak żywić nadzieję, że w miarę
wzrostu popytu na tego rodzaju instalacje, rozwijać się będą polscy dostawcy coraz szerszej gamy
podzespołów, co musi skutkować spadkiem ich
cen i w konsekwencji obniżką kosztów inwestycji. Wszelkie działania wspierające rozwój tego
sektora są bardzo pożyteczne i ze wszech miar
pożądane.
Streszczenie
Gminy mają ustawowy obowiązek planowania i organizacji zaopatrzenia w ciepło, energię
elektryczną i paliwa gazowe. Jednak jedynie część
gmin wywiązuje się formalnie z tego obowiązku,
a jeszcze mniej postrzega go jako szansę na artykułowanie i reprezentowanie interesów odbiorców
wobec dostawców energii i paliw na swoim terenie. Dotychczas tylko nieliczne gminy dostrzegają
w planowaniu energetycznym znakomite narzędzie do tworzenie warunków dla wykorzystania
lokalnych zasobów energii odnawialnej, a więc
pośrednio dla wspierania lokalnego rozwoju gospodarczego.
Zdecydowanie korzystniejsze warunki dla takich działań a więc i większą motywację dla tego
typu myślenia posiadają gminy o charakterze
wiejskim.
Jerzy Ziora
Summary
The local governments are obliged by national
law to plan and organize the supply of heating,
electricity and gas fuels. However, only a part
of local governments formally complies with this
requirement, and even fewer see it as an opportunity to articulate and represent the interests
of customers towards energy and fuel suppliers
in their area. So far, only a few local governments recognize energy planning as a great tool
to create conditions for the use of local resources
of renewable energy, and therefore indirectly to
support local economic development.
Definitely rural communities have more favourable conditions for such activities and therefore
greater motivation for this way of thinking.
Literatura
[1] Ustawa z dnia 8 marca O samorządzie gminnym (tekst
jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1591 z późn.
zm.).
[2] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne
(tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 89 poz. 625 z późn.
zm.).
[3] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Dokument
przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada
2009 r.
[4] Program wykorzystania energii odnawialnej w nieprzemysłowych regionach województwa śląskiego – Uchwała Nr III/8/2007 Semiku Województwa Śląskiego
z dniu 16 maja 2007 r.
Marian Hniłka*
Możliwości rozwoju przedsiębiorstwa infrastrukturalnego i usług
dodanych na przykładzie przedsiębiorstwa ZUT w gminie Zagórz
1. Wstęp
W niniejszym artykule zostanie przedstawiona historia, rozwój i ewolucja ZUT (Zakład Usług
Technicznych), od wydziału utrzymania ruchu
w firmie, produkującej przyczepy do przedsiębiorstwa nowego typu – przedsiębiorstwa infrastrukturalnego (w postaci spółki z o.o.) działającego na obszarze gminy Zagórz. Zaangażowanie gminy w tworzenie przedsiębiorstwa jest
zgodne z koncepcją gminnych przedsiębiorstw
multienergetycznych i przedsiębiorstw infrastrukturalnych, zaprezentowaną w pracy1 , pomimo
że w 1995 r. inna była geneza zaangażowania
gminy w utworzenie przedsiębiorstwa (mianowicie chodziło o wsparcie restrukturyzacji działającego na terenie gminy socjalistycznego przedsiębiorstwa, produkującego przyczepy na rynek
RWPG, którego upadek pociągał za sobą bardzo
negatywne skutki dla gminy). Natomiast działania w latach następnych były już typowymi
działaniami, które doprowadziły do utworzenia
przedsiębiorstwa infrastrukturalnego.
Powstawanie przedsiębiorstw multienergetycznych związane jest z decentralizacją systemów energetycznych. Rozszerzanie działalności energetycznej na całą infrastrukturę gminną zwiększa możliwości zarządzania ryzykiem
biznesowym przedsiębiorstwa. Tendencje takie
występują w krajach Unii Europejskiej. Powoływanie tego typu przedsiębiorstw jest odpowiedzią
na potrzebę „zbliżania” energetyki (energetyki
OZE/URE2 ) do zasobów OZE (na przykład w postaci rolnictwa energetycznego). Jest także odpowiedzią na potrzebę zbliżania tej energetyki
do zadań gminy (odpowiedzialność za infrastrukturę krytyczną, za gospodarkę odpadami). Jest to
zgodne z celami Pakietu 3x20. Poza energetyką
i środowiskiem naturalnym gminne przedsiębiorstwo infrastrukturalne jest nierzadko sposobem
na zapewnienie usług, słabo uwarunkowanych
biznesowo, których nie oferują wyspecjalizowane
przedsiębiorstwa (realizujące efekt skali). Przykładem może być realizacja w górzystym terenie
gminy Zagórz usługi dostępu do Internetu dla
bardzo rozproszonej zabudowy.
2. Ogólna charakterystyka gminy
Gmina Zagórz jest jedną z bieszczadzkich
gmin miejsko-wiejskich, leżącą na południowo-wschodnim krańcu Polski w województwie
podkarpackim (powiat sanocki). Administracyjnie gmina obejmuje zasięgiem 16 wsi, z których
4 są niezamieszkałe oraz miasto Zagórz. Gmina
łącznie liczy 12,7 tys. mieszkańców. Największym
ośrodkiem jest miasto Zagórz, w którym mieszka 5 tys. osób. Gmina ma charakter rolniczy,
w przeważającej części są to drobne gospodarstwa. Istnieje tutaj również obszar przemysłowy,
powstały w wyniku restrukturyzacji zakładu produkcji przyczep i naczep rolniczych (szczytowa
roczna produkcja, to 40 tys. sztuk, w tym 1/3
mgr inż. M. Hniłka, prezes Zakładu Usług Technicznych Sp. z o.o w gminie Zagórz.
Praca zbiorowa, Określenie warunków powstania i zasad funkcjonowania przedsiębiorstw infrastrukturalnych,
zwłaszcza multienergetycznych w gminach. Praca wykonana na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i Stowarzyszenia
Elektryków Polskich, Partner RE Sp. z o.o., BSPiR EP-Katowice S.A., Warszawa, listopad 2000.
2
URE – urządzenia rozproszonej energetyki.
*
1
138
przeznaczona na rynek byłego ZSRR), funkcjonującego do 1990 r. w strukturze przedsiębiorstwa
Autosan). W obszarze tym działa aktualnie 14
firm w różnych branżach: metalowej, drzewnej,
gumowej, handlowej. Jest to pozytywny przykład
współdziałania gminy w restrukturyzacji wielkich
zasobów produkcyjnych z okresu gospodarki centralnie planowanej.
3. ZUT jako przedsiębiorstwo
działające na wydzielonym
obszarze gminy
Powstanie spółki było wynikiem prowadzonej w latach 1993 – 1995 restrukturyzacji spółki
Zasław (Sp. z o. o.) utworzonej przez Autosan,
sprzedanej Bankowi Depozytowo-Kredytowemu
Lublin S.A. (zarządzanej przez Biuro Inwestycji
Kapitałowych Banku).
W ramach poszukiwania inwestorów, zainteresowanych wejściem kapitałowym do tworzonej spółki, prowadzone były rozmowy z Zakładem Energetycznym Rzeszów S.A., gminą Zagórz
i Nadwiślańską Spółką Węglową. ZE Rzeszów
i NSW nie zdecydowały się jednak na wejście
kapitałowe do nowo tworzonej spółki. Ostatecznie spółka ZUT została utworzona przez spółkę
Zasław i gminę Zagórz.
Kluczowe znaczenie dla losów spółki ZUT
miało jednak zaangażowanie się Zarządu i Rady
Gminy Zagórz. Początkowo zaangażowanie to było symboliczne, ale w późniejszym okresie coraz
większe i stopniowo doprowadziło do przejęcia
przez gminę 100% udziałów w roku 1997 oraz
do podwyższenia kapitału zakładowego z wartości 809 600 zł do wartości 1 722 000 zł. Zapewniło
to spółce stabilność długofalową, możliwość rozwoju działalności w nowych obszarach, a także zabezpieczyło przed skutkami likwidacji (w 1998 r.)
większościowego udziałowca ZUT, którym na początku (w 1995 r.) była spółka Zasław. Zaangażowanie gminy w utworzenie przedsiębiorstwa ZUT
było zgodne z wymogami Ustawy o samorządzie
gminnym.
Główną strategią spółki jest szybkie dostosowywanie obszarów działania do wymagań zmieniającego się lokalnego rynku. W pierwszym okre-
Marian Hniłka
sie podstawą działalności spółki była dystrybucja i handel energią elektryczną, produkcja energii cieplnej dla przedsiębiorstw zlokalizowanych
na terenie przemysłowym „Zasław”, usługi telekomunikacyjne oraz usługi remontowe. W latach
następnych zanikały niektóry obszary działalności, jak na przykład produkcja ciepła dla przedsiębiorstw przemysłowych, a wchodziły obszary
nowe, między innymi cała grupa usług komunalnych, usługi dostępu do Internetu, handel energią
elektryczną. W ostatnim czasie wróciła produkcja energii cieplnej z tym, że na potrzeby C.O.
i C.W.U dla wspólnot mieszkaniowych.
4. Obszar objęty działalnością
Spółka prowadzi działalność w wielu obszarach. Nie są one stałe, zmieniają się w zależności
od sytuacji rynkowej i zapotrzebowania rynku.
Są to:
— obrót i dystrybucja energii elektrycznej na wydzielonym obszarze gminy Zagórz,
— produkcja i dystrybucja energii cieplnej dla
firm w latach 1995 – 2002,
— produkcja sprężonego powietrza w latach
1995 – 1999,
— usługi wodno – kanalizacyjne na wydzielonym
obszarze gminy Zagórz,
— usługi telekomunikacyjne,
— handel opałem,
— odbiór i składowanie odpadów stałych
od 2000 r.,
— usługi techniczne i obróbka wiórowa,
— remonty dróg od 2003 r.,
— radiowy dostęp do sieci Internet dla mieszkańców gminy Zagórz od 2004 r.,
— serwis ogumienia i UTB (urządzenia transportu bliskiego) od 2007 r.,
— produkcja energii cieplnej na potrzeby C.O.
i C.W.U. dla 3 wspólnot mieszkaniowych
od 2009 r.
Przychody z poszczególnych obszarów działalności w latach 1996 – 2009 przedstawiono na rysunku 1, natomiast przychody łączne na rysunku 2.
Pomimo likwidacji działalności w niektórych
obszarach, sytuacja ekonomiczna firmy jest do-
Możliwości rozwoju przedsiębiorstwa infrastrukturalnego i usług dodanych na przykładzie. . .
139
Wykres 1. Przychody z poszczególnych obszarów działalności. Źródło: opracowanie własne
Wykres 2. Przychody łączne w poszczególnych latach. Źródło: opracowanie własne
140
Marian Hniłka
bra. Przez cały okres działalności występuje wyraźny, długoterminowy trend wzrostowy sprzedaży (kryzys spowodował tylko niewielką korektę
w 2009 r.). Prowadzona jest elastyczna polityka umożliwiająca reagowanie na zmieniające się
warunki zewnętrzne działania firmy, tworzone są
nowe obszary działalności, zatrudnienie utrzymuje się na ustabilizowanym poziomie. Oprócz
stałych pracowników, wykorzystuje się specjalistów zewnętrznych, zatrudnianych w miarę potrzeb. Wykorzystywane są najnowsze technologie,
przykładem jest zastosowanie telepracy do zarządzania siecią radiowego dostępu do Internetu.
Firma posiada zdolność kredytową, wszystkie
zobowiązania publiczno-prawne regulowane są
na bieżąco.
5. Infrastruktura dla e-gminy –
innowacyjnym obszarem
działalności spółki
Podstawowe znaczenie dla gminy i społeczności lokalnej ma elektroniczny urząd (eGovernment), rozumiany jako „zastosowanie technologii
komunikacji i informacji do planowania, realizacji
i monitorowania zadań administracji publicznej
(rządowej i samorządowej)”3 .
Dla realizacji powyższych celów spółka podjęła działania związane z budową sieci bezprzewodowej WLAN szkieletowej w paśmie 5 GHz.
Część sieci szkieletowej pracuje z wykorzystaniem technologii WiMAX w paśmie chronionym
3,5 GHz oraz radiolinii pracujących w paśmie
5 GHz. Stacje bazowe pracują w paśmie 2,4 GHz
i 5 GHz.
Obecnie prowadzone są prace związane
z przejściem wszystkich stacji bazowych na platformę MikroTik, z równoczesnym zmniejszeniem
zasięgu i zwiększeniem ilości sektorów oraz sta-
3
cji bazowych. Poprawi to parametry dostępu
klientów do stacji bazowych. Klientom oferowane są parametry w zakresie od 1 Mbit/sek
do 5 Mbit/sek. Planuje się wprowadzenie do eksploatacji stacji bazowych pracujących w technologii MIMO. Dostęp sieci ZUTnet do sieci Internet
zapewniony jest poprzez szerokopasmowe łącze
Miejski Ethernet o parametrach 60 Mbit/sek.
W sieci pracują 4 serwery działający na platformie Linux oraz 14 punktów dostępowych zbudowanych w oparciu o urządzenia firmy MikroTik. Połączenia pomiędzy punktami dostępowymi a serwerem pracują w oparciu o sieć szkieletową. Do naszej sieci mamy podłączonych 450
klientów radiowych. Prowadzone są prace związane z podłączaniem nowych klientów i rozbudową
sieci szkieletowej.
W ramach współpracy z lokalną spółką dystrybucyjną, niektóre stacje bazowe zostały zamontowane na słupach energetycznych nn. Budowa sieci radiowej w warunkach terenowych
gminy Zagórz jest bardzo utrudniona ze względu
na ukształtowanie terenu. Planowane jest objęcie
działaniem sieci większości miejscowości w gminie. Zarządzanie siecią odbywa się zdalnie, z wykorzystaniem telepracy, przez specjalistę z zewnątrz firmy. Sieć nasza zapewnia następujące
usługi: stały dostęp do Internetu, konto pocztowe
w domenie zagorz.net, możliwość umieszczenia
strony WWW na serwerze, wirtualne serwery
WWW i ftp.
Sieć została również wykorzystana do nadzoru, oddanej do użytku, gminnej oczyszczalni
ścieków. Możliwe jest zdalne sprawdzenie stanu
podstawowych parametrów oczyszczalni i sterowanie poszczególnymi urządzeniami. W trakcie
uruchomienia jest system monitoringu w miejscowości Zagórz. Obraz z kilku kamer jest udostępniany przez naszą sieć na posterunku policji,
co poprawiło stan bezpieczeństwa mieszkańców.
J. Bolikowski, Społeczeństwo informacyjne. Innowacyjność i wiedza siłą napędową rozwoju. – Materiały pomocnicze do wykładu, Gliwice Politechnika Śląska, luty 2004.
4
Praca zbiorowa, Określenie warunków powstania i zasad funkcjonowania przedsiębiorstw infrastrukturalnych,
zwłaszcza multienergetycznych w gminach. Praca wykonana na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i Stowarzyszenia
Elektryków Polskich, Partner RE Sp. z o.o., BSPiR EP-Katowice S.A., Warszawa, listopad 2000.
Możliwości rozwoju przedsiębiorstwa infrastrukturalnego i usług dodanych na przykładzie. . .
6. ZUT jako przedsiębiorstwo
infrastrukturalne i usług dodanych
Porównując definicję przedsiębiorstwa infrastrukturalnego4 z zakresem działania spółki, można stwierdzić, że większości wymagań jest spełniona. Powstała w innych warunkach, ale jest
przedsiębiorstwem nowej generacji.
Na rysunku 3 przedstawiającym przedsiębiorstwo nowej generacji oznaczono:
— czcionką podstawową obszary, w których spółka prowadzi działalność,
— kursywą obszary, w których spółka nie prowadzi działalności lub nie występował transfer
know-how, natomiast
— czcionką podkreśloną obszary, w których spółka uruchomi działalność.
Analizując nowe struktury organizacyjne, powstające na poziomach europejskim (unijnym)
i gminnym (samorządowym), przedstawiona spółka należy do piątego poziomu przedsiębiorstw
nowej generacji. Przedsiębiorstwo piątego poziomu jest to przedsiębiorstwo infrastrukturalne
i usług multimedialnych, działające w skali gminy, wykorzystujące efekt zakresu działania. Działalność takiego przedsiębiorstwa ukierunkowana
jest na inwestowanie w infrastrukturę gminną
oraz eksploatację tej infrastruktury i jej zarządzanie.
Przy powyższym porównaniu warto zwrócić
uwagę na fakt, iż dla gmin wiejskich i małych
miasteczek, liberalizacja prawa energetycznego
ma mniejsze znaczenie od tradycyjnych usług
komunalnych i dostępu do nowych technologii.
Technologie, które mogą spowodować zwiększenie szans na rozwój tych obszarów to przede
wszystkim: szerokopasmowy dostępu do sieci Internet, produkcja energii w ramach OZE, w tym
utylizacja odpadów oraz zagospodarowanie nieużytków do produkcji substratów dla biogazowni
rolniczych.
7. Możliwości rozszerzenia zakresu
działalności
W ostaniem okresie uruchomiono lub planuje
się uruchomienie w przedsiębiorstwie ZUT no-
141
wych obszarów działalności. Są to: produkcja
ciepła – przejęto w ramach formuły ESCO kotłownię osiedlową o mocy 0,9 MW. Kotłownia
opalana była olejem opałowym. W ramach modernizacji wykonano przyłącze gazowe, instalację wewnętrzną, układ automatyki i zamontowano nowe palniki gazowe. Rocznie na potrzeby
C.O. i C.W.U. produkujemy około 3500 GJ energii cieplnej. W 2007 r. spółka ZUT uzyskała
uprawnienia Urzędu Dozoru Technicznego do napraw i modernizacji podestów załadowczych, żurawi przenośnych, dźwigników do manipulacji
kontenerami (hakowców) nr UD-22-.59-P/1-07,
UD-22-59-N/1-07. Świadczymy usługi dla przedsiębiorców z trenu powiatu sanockiego.
Sukcesywnie przejmowana jest w eksploatację, budowana przez gminę, sieć kanalizacyjna.
Planuje się wykorzystanie gazu wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej i cieplnej, po
zamknięciu pierwszej kwatery eksploatowanego
składowiska odpadów innych niż niebezpieczne
i obojętne.
Planowana jest także budowa biogazowni rolniczej.
Strategicznym zadaniem dla spółki ZUT
od 2007 r. są przygotowania do produkcji energii elektrycznej i ciepła w biogazowni rolniczej
o mocy 500 kW.
Dane techniczne planowanej biogazowni rolniczej:
— moc elektryczna – 526 kW,
— produkcja energii elektrycznej – około 4
GWh/rok,
— moc cieplna 550 kW.
Substraty do produkcji biogazu w procesie
fermentacji mezofilnej to: głównie surowce odnawialne takie, jak kiszonka kukurydzy oraz trawy,
zboża, gnojowica bydlęca, gnojowica świńska,
przewiduje się również alternatywne zastosowanie jako substratów niewielkich ilości odpadów
organicznych takich, jak odpady żywności (na
przykład ze stołówek, restauracji lub odpady owoców i warzyw) oraz odpady z przemysłu spożywczego, odpady z produkcji rolniczej (na przykład
odpady paszy) w ilości rocznej około 14 500 t.
Korzyści dla spółki:
— produkcja około 4 GWh/rok energii elektrycz-
142
Marian Hniłka
GMINA
TRADYCYJNE
USŁUGI
KOMUNALNE
(remonty dróg,
transport, wodociągi
kanalizacja)
OCHRONA
ŚRODOWISKA
(utylizacja śmieci ,
paliwa odpadowe)
ENERGETYKA
ODNAWIALNA
CIEPŁO
(dostawa paliw,
dostawa cwu C.W.U. i
coC.O.))
ENERGIA
ELEKTRYCZNA
GAZ
(serwis kotłów
gazowych)
NOWE RYNKI
USŁUG W GMINIE
Szerokopasmowy
dostęp do
internetuInternetu
Usługi informatyczne
Mapy GIS
Inteligentny dom
transfer know-how od inwestora
strategicznego I
(zakład energetyczny)
transfer know-how od inwestora
strategicznego II
(elektrociepłownia,) elektrownia)
PRZEDSIĘBIORSTWO
MULTIENERGETYCZNE
transfer know-how od inwestora
strategicznego III
(firma teleinformatyczna)
PRZEDSIĘBIRSTWO INFRASTRUKTURALNE
Rysunek 1. Gminne przedsiębiorstwo infrastrukturalne. Źródło: Praca zbiorowa, Określenie
warunków powstania i zasad funkcjonowania przedsiębiorstw infrastrukturalnych, zwłaszcza
multienergetycznych w gminach. Praca wykonana na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i Stowarzyszenia Elektryków Polskich, Partner RE Sp. z o.o., BSPiR EP-Katowice S. A., Warszawa,
listopad 2000
nej, co stanowi 50% aktualnych naszych potrzeb,
— uzyskanie zielonych i żółtych certyfikatów,
— oszczędności w opłatach przesyłowych.
Korzyści dla systemu energetycznego to:
— zmniejszenie strat sieciowych
— zabezpieczenie lokalnej sieci w przypadku
awarii systemowej.
I wreszcie korzyści dla społeczności lokalnej, czyli
— stworzenie rynku zbytu dla produkcji lokalnego rolnictwa o wartości rocznej około 1 mln
zł,
— utworzenie około 20 miejsc pracy w rolnictwie,
— zagospodarowanie odpadów z produkcji rolniczej i żywnościowej,
— utylizacja zgodna z wymogami ochrony środowiska odnośnie odpadów z gospodarki hodowlanej,
— nawożenie gleb wysokiej jakości nawozem organicznym,
— poprawa kultury uprawy gleb,
— prawidłowe gospodarowanie użytkami zielonymi,
5
— przywrócenie rolnictwu obszaru energetycznego5 ,
— poprawa bezpieczeństwa energetycznego gminy (istnieje możliwość zasilania sieci nn w części gminy z projektowanej biogazowni).
Projektowana inwestycja zgodna jest z takimi
dokumentami, jak:
— Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie promowania stosowania energii ze
źródeł odnawialnych,
— Polityka Energetyczna Polski do 2030 r.,
— Pakiet 3x20,
— Kierunki rozwoju biogazowni w Polsce w latach 2010 – 2020 – dokument przyjęty przez
Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 r.
W ramach prowadzonych prac zostały już
opracowane następujące dokumenty: raport oddziaływania na środowisko, program funkcjonalno użytkowy (opracowany przez firmę PGEE Sp.
z o.o.) oraz Studium Wykonalności Projektu „Budowa biogazowni w Zagórzu krokiem milowym
w świat energii odnawialnych” (opracowane przez
firmę INFO CONSULTING Andrzej Michalak).
J. Popczyk, Uwagi do dokumentu przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 r. nt. „Kierunki rozwoju
biogazowni w Polsce w latach 2010-2020”.
Możliwości rozwoju przedsiębiorstwa infrastrukturalnego i usług dodanych na przykładzie. . .
Uzyskaliśmy również następujące decyzje:
— decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach,
— decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu
publicznego, warunkową decyzję o dofinansowaniu 50% kosztów kwalifikowanych w ramach działania 2.2 Infrastruktura Energetyczna Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013
projektu pn. „Budowa biogazowni w Zagórzu
krokiem milowym w świat energii odnawialnych” – nr RPPK.02.02.00-18-0105/0.
8. Zagrożenia dla przedsiębiorstwa
związane z uzależnieniem
od infrastruktury gminnej
Rozwój infrastruktury gminnej finansowanej
ze środków obcych jest szansą rozwojową dla
gmin, które same nigdy nie mogłyby udźwignąć
takich inwestycji. Trzeba sobie również zdawać
sprawę, że inwestycje te mogą nieść zagrożenie
dla firm je eksploatujących. Zagrożenia te mogą
być następujące:
— przewymiarowanie inwestycji w stosunku
do zapotrzebowania, czego skutkiem będą problemy z utrzymaniem infrastruktury
na zasadzie samofinansowania,
— niestabilność polityki lokalnej i krajowej,
— ustalanie przez organ stanowiący opłat za
usługi na poziomie niższym niż faktycznie
koszt ich wykonania, bez możliwości dofinansowania usługi przez ten organ (przykład:
górna opłata za usuwanie nieczystości stałych).
9. Podsumowanie
W niniejszej artykule przedstawiono przekształcenia rozwój i szanse ZUT na tle trendów
rozwojowych nowej generacji przedsiębiorstw
multienergetycznych i infrastrukturalnych. Spółka w całym okresie swojej działalności jest strukturą dynamiczną, bardzo szybko dostosowującą
się do zmieniających się warunków zewnętrznych
i zadań stawianych przez właściciela. Mimo, że
przyczyny jej powstania były inne, niż liberali-
143
zacja prawa energetycznego, to aktualnie spółka
może być zaliczona, jako przedsiębiorstwo infrastrukturalne, do przedsiębiorstw nowej generacji.
W początkowej fazie rozwoju spółka działała jak
przedsiębiorstwo multienergetyczne na wydzielonym obszarze gminy, z czasem zaczęła stopniowo
wchodzić w obszar tradycyjnych usług komunalnych, a ostatnio również w obszar usług dodanych, opartych na wykorzystaniu technologii informatycznych. Do tworzenia i administrowania
siecią szerokopasmowego dostępu do Internetu
oraz sterowania urządzeniami oczyszczalni ścieków z powodzeniem wykorzystywana jest telepraca. Widzimy nowe szanse rozwoju w produkcji
energii w OZE. Jest to szansa dla małych firm
i społeczności lokalnych w małych ośrodkach.
Szansa ta jest jednak w praktyce mocno ograniczana przez szereg czynników. Pierwszym jest
nie stosowanie Dyrektywy nr 2008/28/WE, która
zalicza biogzownię do instalacji służącej ochronie
środowiska i traktowanie biogazowni rolniczej
w polskim systemie prawnym jako obiektu oddziałującego na środowisko. Kolejny to stosowanie Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 800/2008
z dnia 6.08.2008 r., uznającego niektóre rodzaje
pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu do kwalifikowania przedsiębiorstw do grupy MŚP, od którego
zależy wysokość dofinansowania w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Zgodnie
z załącznikiem nr 1 do w/w rozporządzenia nasza spółka o kapitale 1,7 mln zł, zatrudnieniu
34 osoby i bilansie rocznym nie przekraczającym 2 mln euro została zaliczona do dużych
przedsiębiorstw, jak na przykład przedsiębiorstwa komunalne w Warszawie czy Rzeszowie, co
powoduje dyskryminację małych gmin i zależnych od nich spółek komunalnych. Jeszcze innymi
czynnikami są: brak kapitału w małych gminach
i zależnych od nich spółkach komunalnych, możliwe konflikty i protesty społeczności lokalnej,
wynikające z braku racjonalnej i jednoznacznej
polityki prowadzonej przez instytucje państwowe
w obszarze małoskalowych OZE, brak pozytywnych przykładów poprawnie działających biogazowni w mediach, brak rozporządzeń wykonawczych do Prawa energetycznego i niestabilność
rozwiązań prawnych oraz brak uregulowań praw-
144
nych, umożliwiających traktowanie pozostałości
pofermentacyjnej z biogazowni rolniczej nie jako
odpadu, a jako produktu – nawozu organicznego.
Pomimo powyższych utrudnień staramy się
zrealizować projekt w postaci budowy biogazowni rolniczej o mocy elektrycznej 500 kW, której
wartością dodaną będzie przekształcenie części
rolników w producentów energii.
Streszczenie
W artykule przedstawiono rozwój przedsiębiorstwa infrastrukturalnego nowej generacji tworzonego
w ramach zadań własnych gminy. Omówione zostały
poszczególne obszary działalności przedsiębiorstwa
i dostosowanie ich do zmieniających się wymagań rynku lokalnego. Przedsiębiorstwo działa w wielu obszarach wykorzystując efekt zakresu działania. Oprócz
działalności typowo komunalnej, jak na przykład dostawa wody, odbiór ścieków czy gospodarka odpadami,
Marian Hniłka
przedsiębiorstwo wchodzi w nowe obszary działalności
wcześniej zarezerwowanej tylko dla monopolistów, jak
dystrybucja i obrót energią elektryczną, usługi telekomunikacyjne, dostawa Internetu, produkcja ciepła
dla potrzeb C.W.U. i C.O. Posiada również zaawansowany projekt produkcji energii w OZE w ramach
biogazowni rolniczej.
Summary
The aim of the article is to present a development of the new generation infrastructure company
within the confines of commune’s own duties. The
adjustment to changes in the local market has been
discussed. Beside water supply, collecting the sewages
and waste management the company is going to distribute the electric power supplies, telecommunications
services, internet distribution, heat production for
cwu and co. which had been reserved only for several
monopolists before. The company has an advance
project which is related to power production in OZE
in the range of agriculture biogas.
Beata Michaliszyn*
Rejestr potencjału energetycznego biomasy dla zrównoważonego
rozwoju Regionów Europejskich
Wprowadzenie
23 stycznia 2008 r. Komisja Wspólnot Europejskich przyjęła pakiet energetyczno-klimatyczny, w tym propozycję dyrektywy na temat promocji wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych,
zgodnie z którym założono ograniczenie emisji
CO2 o 20% do roku 2020 oraz zwiększenie udziału
energii ze źródeł odnawialnych do 20% bilansu
energetycznego.
Zgodnie z prognozami przygotowanymi dla
potrzeb Mapy drogowej w zakresie odnawialnych
źródeł energii (Renewable Energy Road Map1 ),
biomasa ma duży potencjał, aby stać się istotnym elementem osiągnięcia tego celu. Rosnące
wykorzystanie i produkcja biomasy przyczyniły się do rozwoju jej międzynarodowego rynku. Według danych Europejskiego Stowarzyszenia Biomasy (European Biomass Association –
AEBIOM) najszybciej rozwijającym się sektorem w przemyśle energii odnawialnej jest właśnie biomasa (AEBIOM, 2007). Jej wykorzystanie przynosi szereg korzyści, w tym ekologicznych, ekonomicznych i społecznych. Emisja
CO2 przy spalaniu biomasy jest równa ilości
zaabsorbowanej przez roślinę w procesie fotosyntezy. Wprowadzenie upraw roślin energetycznych pozwala na zagospodarowanie nieużytków
rolnych. W skali lokalnej wdrażanie technologii, opartych o wykorzystanie biomasy, przyczynia się do aktywizacji regionów wiejskich, wraz
z którą powstają nowe miejsca pracy. Efektywne wykorzystanie zasobów biomasy w regionie
wymaga planowania rozwiązań w skali lokal-
nej. Istotnym narzędziem wspomagającym proces planowania energetycznego jest rejestr potencjału energetycznego biomasy (tzw. rejestr
bioenergetyczny).
1. Projekt BEn
Ważną inicjatywą w zakresie rozwijania dobrej praktyki w dziedzinie planowania wykorzystania biomasy do celów energetycznych jest realizacja międzynarodowego projektu pt. „Rejestr
potencjału energetycznego biomasy dla zrównoważonego rozwoju Regionów Europejskich” (Biomass energy register for sustainable site development for European Regions), Akronim: BEn.
Projekt finansowany jest w ramach programu
Intelligent Energy – Europe i jest realizowany
w latach 2008-2011.
Liderem projektu jest niemiecki Instytut:
Fraunhofer – Gesellschaft zur Förderung der angewandten Forschung e.V., który posiada duże
doświadczenie w prowadzeniu badań w zakresie wykorzystania energii odnawialnej. Jednostki
współpracujące w projekcie to następujące instytucje:
— Europäisches Zentrum für Erneuerbare Energie Güssing Gmgh (EEE) z Austrii,
— Rural Development Initiatives Ltd RDI Ltd,
ze Zjednoczonego Królestwa,
— Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego z Polski,
— Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych z Polski,
mgr B. Michaliszyn, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Katowice.
Communication from the Commission to the Council and the European Parliament – Renewable energy road
map – Renewable energies in the 21st century: building a more sustainable future, COM/2006/0848 final.
*
1
146
Beata Michaliszyn
— WiN Emscher-Lippe Gesellschaft zur Strukturverbesserung mbH WIN z Niemiec,
— Universita’ Degli Studi di Perugia, Centri
Ricerca Biomasse z Włoch.
Projekt realizowany jest w czterech regionach
europejskich, które reprezentują modelowe przykłady podejmowania działań w zakresie wykorzystania biomasy:
— Emscher-Lippe, Niemcy,
— Pojezierze Gostynińskie, Polska,
— Północno-Wschodnia Anglia, Wielka Brytania,
— Umbria, Włochy.
Najważniejszym celem projektu BEn jest
przygotowanie podstaw do racjonalnego planowania wykorzystania biomasy na poziomie regionalnym. Jego podstawowym elementem jest
opracowanie i wdrożenie, w każdym z czterech
regionów, rejestru istniejących źródeł, zasobów
oraz sposobów wykorzystania energetycznego biomasy. Ponadto prace obejmują utworzenie sieci regionalnej współpracy na rzecz wspierania
wykorzystania energii do celów energetycznych
oraz opracowanie planu wykorzystania biomasy
w regionie.
Aktualne informacje o projekcie dostępne są
na stronie internetowej: http://www.ben-project.
eu/.
1.1. Planowanie wykorzystania biomasy
do celów energetycznych w regionie
Pojezierza Gostynińskiego
Jednym z regionów uczestniczących w projekcie BEn jest Pojezierze Gostynińskie. Jakość
powietrza atmosferycznego w tym regionie jest
dobra, niemniej jednak źródłem lokalnych uciążliwości w okresie grzewczym są nieefektywne kotłownie indywidualne2 . W świetle opracowanych
dla regionu dokumentów o charakterze strategicznym, w tym programów, planów i strategii,
wskazano na celowość wdrażania inwestycji polegających na wykorzystaniu bioenergii. Na terenie
Pojezierza Gostynińskiego są bowiem potencjalne
możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł
energii, w tym biomasy.
2
Dotychczas prowadzone prace, związane z realizacją projektu BEn, wykazały, że na terenie
Pojezierza Gostynińskiego niezbędne jest zapewnienie wiedzy eksperckiej i know-how w zakresie
możliwości wykorzystania lokalnej biomasy do celów energetycznych.
Ważne jest jednocześnie wsparcie finansowe
dla podejmowanych działań oraz pomoc w opracowywaniu wniosków o finansowanie inwestycji
i przygotowywaniu modelowej dokumentacji dla
wybranych przypadków. Z uwagi na uwarunkowania polityczne i gospodarcze Polski, poważnym
problemem, utrudniającym proces planowania
w tym zakresie, jest brak pewności, że wykorzystanie biomasy dla potrzeb energetycznych będzie korzystne również w przyszłości. W regionie
Pojezierza Gostynińskiego jest wiele przykładów
jednostek administracyjnych, organizacji pozarządowych oraz indywidualnych rolników, którzy
planują przeprowadzenie zmian w istniejących
systemach ogrzewania. Rozważają oni zainwestowanie w rozwiązania oparte o wykorzystanie
biomasy. Powodem tego są rosnące ceny nośników
energii oraz liczne uciążliwości związane z eksploatacją dotychczasowych systemów grzewczych.
Jedną z barier dla podjęcia nowych inwestycji jest
brak rzetelnych informacji na temat możliwości
wykorzystania lokalnych zasobów biomasy, które
mogłyby zostać przeznaczone na cele grzewcze.
1.2. Istota rejestru bioenergetycznego
Najważniejszym elementem projektu BEn
jest opracowanie i wdrożenie, w każdym z czterech regionów europejskich uczestniczących
w projekcie, rejestru istniejących źródeł, zasobów
oraz sposobów wykorzystania energetycznego biomasy.
W celu opracowania rejestru, wykorzystane zostaną techniki informacji przestrzennej
GIS, techniki web-mapping, standardy stosowane w europejskich systemach gromadzenia i wymiany danych INSPIRE oraz systemie wykorzystania i przetwarzania danych Open Geospatial
Consortium (OGC). W Polsce zasoby informacji
przestrzennej są obecnie dostosowywane do tych
A. Grzybek, K. Teliga, M. Hryniewicz (2007) Zielona Energia. Rozpoznanie regionalnego potencjału i wytyczenie
optymalnych kierunków rozwoju regionalnej energetyki opartej na biomasie, Łąck 2007.
Rejestr potencjału energetycznego biomasy dla zrównoważonego rozwoju Regionów Europejskich
147
Zdj. 1. Region Pojezierza Gostynińskiego. Autor: Krzysztof Olejnicki
standardów, co znacząco ułatwi przyszłe stosowanie rejestru w praktyce.
Rejestr powinien zostać dostosowany do zakresu, w jakim zostanie wykorzystany przez potencjalnych użytkowników. Tylko wówczas będzie przydatny dla potrzeb lokalnego planowania. Wstępna propozycja możliwych zakresów
wykorzystania rejestru obejmuje takie elementy
jak:
— ocena potencjału dostawców biomasy, w tym
informacje odnośnie rodzaju potencjalnie dostarczanej biomasy wraz z lokalizacją potencjalnych dostawców,
— ocena alternatywnych możliwości wykorzystania biomasy oraz wystąpienia ograniczeń jej
dostępności dla celów energetycznych, w tym
lokalizacja istniejących instalacji do produkcji energii, opartych o wykorzystanie biomasy
oraz lokalizacja istniejących instalacji dla alternatywnej utylizacji biomasy,
— analiza możliwości lokalizacji instalacji opartych o wykorzystanie biomasy, z punktu widzenia aspektów formalno-prawnych, logistycznych oraz uwzględniających podaż biomasy,
— lokalizacja infrastruktury transportu energii
(w tym gazu, ciepła, zimna),
— popyt na energię, w tym lokalizacja konsumentów energii, zapotrzebowanie na poszczególne rodzaje energii, struktura zapotrzebowania na energię (ciepło, zimno, para, gaz,
elektryczność),
— transfer wiedzy i informacji, w tym odpowiedzi na pytania: „kto dostarcza technologię
utylizacji biomasy w regionie?”, „z kim należy się kontaktować w sprawach związanych
z finansowaniem instalacji?” oraz „z kim należy się kontaktować w sprawach związanych
z zarządzaniem projektem BEn?”,
— struktura powiązań kooperacyjnych w zakresie wykorzystywania energii pochodzącej
z biomasy,
— regionalni aktorzy i sieci oraz działania podejmowane w regionie.
Opracowanie rejestru i wykorzystanie go
w praktyce zależy od możliwości opracowania
niezbędnych danych przestrzennych dla regionu.
Podstawowymi informacjami koniecznymi dla
utworzenia rejestru są:
— dane o warunkach i wielkości produkcji rolnej
i leśnej,
— o zapotrzebowaniu na energię, w tym ciepło,
— logistyczne oraz prawne aspekty lokalizacji
instalacji na biomasę.
148
Ponadto rejestr obejmować będzie mapy
o charakterze ogólnym, dotyczące warunków glebowych, sieci drogowej i osadnictwa. Mapy te są
dostępne w zasobach tworzących je instytucji.
W opracowywaniu rejestru istotna jest współpraca z organizacjami lokalnymi dysponującymi
odpowiednimi informacjami na temat źródeł biomasy oraz potrzeb energetycznych. Takimi organizacjami są nadleśnictwa, ośrodki doradztwa
rolniczego oraz administracja gminna i powiatowa. Ważnym źródłem informacji są również
podmioty gospodarcze działające na tym terenie,
w tym indywidualni rolnicy, którzy wytwarzają
biomasę i/lub mogą ją wykorzystać na własne
potrzeby związane z wytwarzaniem energii.
Przeprowadzona ocena dostępnych źródeł danych, dotyczących regionu Pojezierza Gostynińskiego, wskazuje na duże możliwości utworzenia
rzetelnego rejestru, pomimo szeregu barier o charakterze administracyjnym i technicznym.
1.3. Sposoby wykorzystania rejestru
bioenergetycznego
Opracowany dla regionu Pojezierza Gostynińskiego rejestr będzie dostępny w Internecie
i będzie mógł zostać wykorzystywany przez zainteresowane podmioty, w tym administrację publiczną, przedstawicieli przemysłu, dostawców
biomasy, itp.
Rejestr bioenergetyczny stanowić będzie narzędzie przydatne do opracowania planów wykorzystania biomasy dla celów energetycznych
w czterech regionach europejskich, wyboru lokalizacji obiektów, rozwiązań technicznych, logistycznych oraz zarządzania zasobami surowca.
W ramach realizacji projektu BEn, dla każdego regionu, w tym także dla Pojezierza Gostynińskiego, zostanie opracowany plan wykorzystania
biomasy dla potrzeb energetycznych (tzw. master
plan). Będzie on uwzględniać wymogi związane z realizacją zasad zrównoważonego rozwoju,
w tym dotyczących ochrony klimatu. Cechą charakterystyczną planu ma być udział społeczności
lokalnej w jego tworzeniu. Każda osoba, która wykaże zainteresowanie, będzie mogła zaangażować
się w proces planowania zaopatrzenia w energię
w regionie. Plan ten zostanie częściowo wdrożony
Beata Michaliszyn
w wybranych gminach Pojezierza Gostynińskiego.
Zarówno rejestr bioenergetyczny, jak i master plan stanowią rzetelną podstawę do wyboru w regionie efektywnych rozwiązań, w tym
wyboru i określenia konkretnych przedsięwzięć
inwestycyjnych, a następnie przygotowania dokumentacji niezbędnej dla ich realizacji. Dzięki
współpracy wszystkich podmiotów i organizacji
zainteresowanych rozwojem wykorzystania biomasy w regionie, wybrane zostaną te inwestycje,
które uwzględnią specyfikę i potrzeby lokalne.
1.4. Współpraca regionalna
Prace nad utworzeniem rejestru bioenergetycznego dla Pojezierza Gostynińskiego rozpoczęły się od powołania Regionalnej Sieci Partnerów,
działających na rzecz wykorzystania biomasy
do celów energetycznych. Roli koordynatora działalności sieci podjęło się Stowarzyszenie Gmin
Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego. Sieć
skupia przedstawicieli administracji publicznej,
nadleśnictwa, dostawców biomasy, dostawców
urządzeń wykorzystujących biomasę, organizacje
pozarządowe, instytucje finansujące (fundusze
i banki) oraz jednostki badawczo-rozwojowe. Sieć
współpracuje z około 30 jednostkami.
Rola sieci polega na zapewnieniu trwałych warunków współpracy wszystkich podmiotów w zakresie rozwoju energii odnawialnej w regionie. Ma
ona stymulować podejmowanie lokalnych działań,
tworzyć warunki wzajemnego zaufania oraz rozwijać współpracę między producentami biomasy,
jej przetwórcami i użytkownikami oraz dostawcami odpowiednich urządzeń, a także instytucjami
wspierającymi, w tym finansującymi projekty
inwestycyjne. Regionalna Sieć Partnerów ma zagwarantować przejrzystość i efektywność działań
podejmowanych w regionie.
Bardzo ważne, w rozwijaniu współpracy, jest
dzielenie się dotychczasowymi doświadczeniami
w regionie i korzystanie z doświadczeń innych
regionów Polski oraz przykładów zagranicznych.
W związku z tym, w ramach projektu BEn, zaproponowano następujące działania:
— kampanię informacyjną adresowaną do społeczności lokalnej,
Rejestr potencjału energetycznego biomasy dla zrównoważonego rozwoju Regionów Europejskich
— zorganizowanie, dla zainteresowanych osób,
objazdu działających w regionie instalacji produkcji energii z biomasy,
— spotkania z ekspertami w zakresie produkcji
biogazu oraz kotłów na biomasę,
— pilotowe wdrożenia kotłów na biomasę małej
mocy,
— nawiązywanie nowych kontaktów z organizacjami działającymi w regionie.
Od 2009 r. na terenie Pojezierza Gostynińskiego prowadzone są prace nad analizą możliwości produkcji lub wykorzystania biomasy przez
zainteresowane osoby. Dotyczą one wstępnego
wyboru miejsc oraz określenia rodzaju instalacji
i sprecyzowania konkretnych działań do realizacji. Planowane są kolejne spotkania robocze
z udziałem ekspertów. W trakcie dalszych prac
przeprowadzona zostanie ocena możliwości podjęcia konkretnych działań. W tym celu opracowane
zostaną studia celowości inwestycji. Ponadto, zaproponowane zostaną działania wspomagające
wykorzystanie biomasy do celów energetycznych
w skali całego regionu.
Podsumowanie
Planowanie wykorzystania biomasy do celów
energetycznych w regionie jest istotne zarówno ze
względu na ochronę środowiska, jak i bezpieczeństwo energetyczne. Ważnym elementem planowania w tym zakresie jest rzetelna wiedza o dostępnych zasobach surowca oraz możliwościach jego
wykorzystania. Przykładem działań, ukierunkowanych na rozwój dobrej praktyki planowania
oraz działań wspierających lokalne wykorzystanie biomasy jest realizacja międzynarodowego
projektu pt. „Rejestr potencjału energetycznego
biomasy dla zrównoważonego rozwoju Regionów
Europejskich” (Biomass energy register for sustainable site development for European Regions),
Akronim: BEn.
Podstawowym elementem projektu BEn jest
opracowanie i wdrożenie rejestru istniejących
zasobów oraz sposobów wykorzystania energetycznego biomasy dla potrzeb czterech regionów
uczestniczących w projekcie, w tym regionu Pojezierza Gostynińskiego. Rejestr będzie stanowić
149
przydatne narzędzie do opracowania planów wykorzystania biomasy dla celów energetycznych
w regionie, wyboru lokalizacji obiektów, rozwiązań technicznych, logistycznych oraz zarządzania
zasobami surowca. Szeroki dostęp do odpowiednio zorganizowanej informacji przestrzennej pozwoli na zrównoważone planowanie działalności
gospodarczej, planowanie przestrzenne w gminach, planowanie energetyczne oraz planowanie
rozwoju lokalnego. Dla podmiotów gospodarczych rejestr bioenergetyczny będzie stanowił
źródło wstępnej informacji o możliwościach lokalnego rynku oraz możliwościach inwestycyjnych.
Streszczenie
Ważnym narzędziem wspierającym planowanie wykorzystania biomasy do celów energetycznych w regionie jest rejestr bioenergetyczny, który stanowi źródło informacji o zasobach surowca oraz możliwościach jego wykorzystania. Prace nad utworzeniem rejestru bioenergetycznego
a także inne inicjatywy propagujące lokalne wykorzystanie biomasy prowadzone są na terenie
Pojezierza Gostynińskiego.
Summary
Bioregister is a very important tool of planning of the use of biomass for energetic purposes.
It could serve as a source of information on available resources as well as on possibilities of their
utilisation. There are some works carried out
in Gostynin Lake District, aimed at bioregister
development. There are also undertaken other
initiatives promoting the use of biomass at a
local scale.
Literatura
[1] Communication from the Commission to the Council
and the European Parliament – Renewable energy
road map – Renewable energies in the 21st century:
building a more sustainable future, COM/2006/0848
final.
150
[2] European Biomass Association – AEBIOM 2007 Press
release: AEBIOM publishes the first report on the
contribution of biomass to the energy system in Europe 27, Brussels, 13 September 2007 , tryb dostępu:
http://www.aebiom.org/.
[3] A. Grzybek, K. Teliga, M. Hryniewicz, Zielona Energia. Rozpoznanie regionalnego potencjału i wytyczenie
Beata Michaliszyn
optymalnych kierunków rozwoju regionalnej energetyki
opartej na biomasie, Łąck 2007.
[4] P. Kwiatkowski, E. Chochulska, I. Makarewicz, A. Grodzki, A. Wróbel, Zintegrowana
Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Regionu
Gąbińsko-Włocławskiego, Dokument programowy
fundacji Aktywni Razem, Pilotażowy program
LEADER+, miejsce wydania 2006.
Krzysztof Badora*
Dobra praktyka w ocenach oddziaływania elektrowni wiatrowych
na krajobraz na przykładzie województwa opolskiego
1. Wprowadzenie
W polskim systemie prawnym ocen oddziaływania na środowisko, farmy wiatrowe są przedsięwzięciami, które w zależności od instalowanej
mocy są zaliczane do zawsze znacząco oddziałujących na środowisko lub potencjalnie znacząco
oddziałujących na środowisko1 . W przypadku lokalizacji na obszarach Natura 2000 lub też w ich
pobliżu, w zasięgu udokumentowanego wpływu
na przedmiot ochrony, podlegają również kwalifikacji do grupy przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na obszar Natura 2000. Kwalifikacja elektrowni wiatrowych do któreś z tych grup
oznacza konieczność przeprowadzenia odpowiednich procedur ocen oddziaływania na środowisko. Dla elektrowni, które kwalifikują się do zawsze znacząco oddziałujących na środowisko, obligatoryjnie wykonuje się raport oddziaływania
na środowisko. Dla mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, stwierdza się
konieczność przeprowadzenia postępowania ocen
oddziaływania na środowisko lub nie. W pierwszym przypadku również wykonuje się raport.
W większości przypadków, stosowne organy nakładają obowiązek przeprowadzenia postępowania ocen oddziaływania na środowisko i raporty
dla elektrowni wiatrowych są wykonywane. Jednym z analizowanych w raporcie aspektów jest
ocena wpływu na krajobraz.
Oprócz postępowań w sprawie wydania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych, ocena wpływu elektrowni wiatrowej na środowi-
sko, w tym krajobraz, również jest wymagana
we wcześniejszych fazach procesu lokalizacyjnego,
w ramach strategicznych prognoz oddziaływania na środowisko studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin
oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
W przypadku elektrowni wiatrowych wpływ
na walory krajobrazowe jest jednym z najczęściej identyfikowanych rodzajów oddziaływań.
Wyróżnia się go obok hałasu, promieniowania
niejonizującego, przekształceń powierzchni ziemi (fundamentowanie turbin, prace montażowe,
drogi technologiczne), efektu migotania i cienia,
a także wpływu na awifaunę ptaków i nietoperzy.
Intensywność oddziaływania elektrowni wiatrowych na krajobraz zależna jest od wielu czynników, w tym wielkości inwestycji, wyrażanej
na przykład liczbą turbin i ich parametrami oraz
sposobem ich rozmieszczenia. Parametry turbin
i ich oddziaływanie na krajobraz związane jest
z zainstalowaną mocą.
Dotychczas powszechnie akceptowanymi dobrymi praktykami w procesach lokalizacji elektrowni wiatrowych były analizy wykonywane dla
potrzeb oceny ryzyka ich budowy i funkcjonowania w stosunku do awifauny. Mimo braku bezpośrednich podstaw prawnych dla większości elektrowni w okresie przedrealizacyjnym prowadzi
się monitoring ornitologiczny i chiropterologiczny, z zastosowaniem referencyjnych metod ich
realizacji. Dla oceny wpływu na walory krajobrazowe w skali kraju nie opracowano metodyki ba-
dr K. Badora, Katedra Ochrony Powierzchni Ziemi, Uniwersytet Opolski.
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. nr 199, poz. 1227 z 2008 r., ze
zm.).
*
1
152
Krzysztof Badora
dań oceny oddziaływania, chociaż w kilku województwach wskazano uwarunkowania lokalizacyjne elektrowni wiatrowych (pomorskie2 , dolnośląskie). W województwie opolskim przedstawiono
uwarunkowania krajobrazowe realizacji farm elektrowni wiatrowych oraz opracowano referencyjną
metodę badań wpływu elektrowni na krajobraz.
Została ona w 2008 r. zaakceptowana przez Wojewódzką Radę Ochrony Przyrody w Opolu i jest
wskazywana inwestorom jako element optymalizacji procesów decyzyjnych podczas realizacji
elektrowni.
2. Prawne podstawy ochrony
krajobrazu w procesie
inwestycyjnym elektrowni
wiatrowych
System prawny Polski obejmujący między
innymi Ustawę z dnia 3 października 2008 r.
o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko
(Dz. U. 2008. nr 199, poz. 1227, ze zm.) oraz
Ustawę o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, nr 92,
poz. 880, ze zm.), a także Europejska Konwencja
Krajobrazowa, ratyfikowana przez Polskę (Dz.
U. 2006, nr 14, poz. 98) uwzględnia konieczność
dbałości o ochronę dziedzictwa krajobrazowego.
Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. wskazuje, że „Ochrona przyrody polega na zachowaniu,
zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu
zasobów, tworów i składników przyrody (. . . )
krajobrazu. Celem ochrony przyrody jest (. . . )
ochrona walorów krajobrazowych.”, a w dalszej
części ustawy wskazuje się, że „Ochrona krajobrazowa to zachowanie cech charakterystycznych
danego krajobrazu”.
Ratyfikowana przez Polskę w 2006 r. Europejska Konwencja Krajobrazowa zobowiązuje
do działań na rzecz:
— prawnego uznania krajobrazu jako istotnego
komponentu otoczenia ludzi, jako wyrażenia
dzielonej przez nich odrębności kulturowej
i przyrodniczej,
2
— ustanowienia i wdrożenia polityki w zakresie krajobrazu ukierunkowanej na ochronę,
gospodarkę i planowanie krajobrazu,
— zintegrowania krajobrazu z własną polityką planowania regionalnego, urbanistycznego
i własną gospodarką kulturową, środowiskową, rolną, społeczną, regionalną,
— zapewnienia udziału społecznego.
Ochrona krajobrazu realizowana jest między innymi przez tworzenie parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, a także stref
ochrony ekspozycji.
Podstawy prawne ochrony krajobrazu obejmują również nakaz dokonywania oceny wpływu
na walory krajobrazowe planów, strategii, polityk
i przedsięwzięć.
Obok uwarunkowań prawnych, istotne znaczenie w ochronie krajobrazu na terenie województwa opolskiego mają regionalne dokumenty strategiczne, programowe i planistyczne, w tym plan zagospodarowania przestrzennego, program ochrony środowiska oraz strategia rozwoju, w których
znalazły się zapisy nakazujące dbałość o walory
przyrodnicze województwa. Stwarza to uwarunkowania do wykonywania stosownych ocen wpływu
elektrowni wiatrowych na krajobraz, obejmujące
jego walory ekologiczne i fizjonomiczne.
3. Uwarunkowania realizacji
elektrowni wiatrowych na terenie
województwa opolskiego
Obszar województwa opolskiego w okresie
kilku ostatnich lat stał się przedmiotem bardzo
dużego zainteresowania inwestorów, chcących lokalizować elektrownie wiatrowe. Skala zainicjowanych procesów planistycznych ich lokalizacji jest
bardzo duża, o czym świadczą prace nad zmianami studiów gmin i miejscowych planów w ponad
połowie gmin województwa. Obszary szczególnego zainteresowania inwestorów lokalizacją farm
wiatrowych obejmują głównie gminy z południa
regionu (na przykład Paczków, Otmuchów, Głuchołazy, Kamiennik, Lubrza, Biała, Głogówek,
K. Niecikowski, M. Kistowski, Uwarunkowania i perspektywy rozwoju energetyki wiatrowej na przykładzie strefy
pobrzeży i wód przybrzeżnych województwa pomorskiego, Gdańsk 2008.
Dobra praktyka w ocenach oddziaływania elektrowni wiatrowych na krajobraz. . .
Pawłowiczki, Kietrz, Głubczyce, Prudnik), znaczną część gmin z centrum (na przykład Łambinowice, Walce, Grodków, Dąbrowa, Leśnica) i części
północnej (na przykład Rudniki, Praszka, Wilków). Dla niektórych inwestycji wydano decyzje
o uwarunkowaniach środowiskowych, większość
z nich jest przed ich wydaniem.
Najczęściej przygotowywane są tereny pod
farmy duże, od kilkunastu do kilkudziesięciu turbin o mocy rzędu 1 – 3,5 MW. Stan ten wskazuje, że duża część obszaru województwa może
w niedługim czasie podlegać znacznym zmianom
w zakresie, obecnie dosyć dobrze zachowanych,
walorów krajobrazowych.
W związku z bardzo dużym zainteresowaniem
inwestorów lokalizacją elektrowni wiatrowych
w 2008 r. przystąpiono do prac, których celem
było określenie krajobrazowych uwarunkowań
lokalizacji tego typu przedsięwzięć. Prace obejmowały dokonanie inwentaryzacji i waloryzacji
krajobrazowej terenów województwa opolskiego
oraz przedstawienie terenów, które są najbardziej
konfliktowe dla elektrowni wiatrowych. Ich celem
było również przedstawienie referencyjnej metodyki badań krajobrazowych, podczas procesu
lokalizacji farm. Podstawowymi przyczynami ich
podjęcia były:
— duża intensywność i żywiołowość procesu lokalizacji farm wiatrowych, mogąca skutkować
znaczną degradacją walorów przyrodniczych
i krajobrazowych,
— potrzeba ochrony walorów regionalnego dziedzictwa krajobrazowego,
— system prawny państwa, nakazujący ochronę
walorów krajobrazowych,
— brak szczególnych i szczegółowych norm prawnych, dotyczących krajobrazowych uwarunkowań i wymogów lokalizacji tych inwestycji,
— dotychczasowa, często nie uwzględniająca walorów przyrodniczo-krajobrazowych, forma
lokalizacji elektrowni.
Województwo opolskie nie miało do 2008 r.
wypracowanej szczegółowej polityki i strategii
lokalizacji farm wiatrowych, która uwzględniałaby ich korzystne i niekorzystne oddziaływania
na środowisko przyrodnicze i gospodarkę regionu.
Nie ma również szczególnych przepisów, które
regulowałyby sposób lokalizacji tych, zasadniczo
153
zmieniających krajobraz, inwestycji. W tym świetle proces lokalizacji farm wiatrowych staje się
żywiołowy i zagraża znacznym zmianom walorów przyrodniczych, w tym krajobrazowych. Niedopuszczalna jest lokalizacja elektrowni, w której pierwszy, niejawny etap obejmuje podpisanie umowy z rolnikami na lokalizację wiatraków w ściśle określonych miejscach, a następnie
prowadzi się proces lokalizacji dla tych miejsc.
Prawidłowo odbywająca się lokalizacja obejmuje
w pierwszym etapie wyznaczenie stref lokalizacji
farmy (zgodnie z przepisami ocen oddziaływania
na środowisko wielowariantowych), a następnie
wybór optymalnego wariantu i określenie dla niego szczegółowego rozmieszczenia poszczególnych
turbin w farmie. Podpisanie umów dzierżawy jest
etapem końcowym.
Istotnymi instrumentami w procesie oceny
wpływu elektrowni wiatrowych na środowisko
przyrodnicze są opracowania ekofizjograficzne,
prognozy do studiów gmin i planów miejscowych oraz raporty oddziaływania na środowisko na etapie decyzji środowiskowych. Problematyka wpływu na walory krajobrazowe powinna być w nich potraktowana bardzo wnikliwie. Niedopuszczalne jest wskazywanie, że degradacja walorów krajobrazowych jest problemem subiektywnego postrzegania, co jest w dotychczas wykonywanych opracowaniach normą.
Należy stosować zobiektywizowane metody oceny, wypracowane przez urbanistów i architektów
krajobrazu.
4. Etapy oceny wpływu elektrowni
wiatrowych na krajobraz
Wstępna ocena konfliktowości elektrowni wiatrowych w stosunku do walorów krajobrazowych
wskazuje, że nie powinny one powstawać w istniejących i projektowanych rezerwatach przyrody,
na obszarach parków krajobrazowych, ich otulin i obszarach chronionego krajobrazu, a także
obszarach Natura 2000. Do wstępnej oceny ryzyka zaleca się stosowanie referencyjnych praktyk
w zakresie lokalizacji elektrowni wiatrowych, dotyczących zachowania walorów przyrodniczych,
w tym awifaunistycznych, hiropterologicznych
154
Krzysztof Badora
i krajobrazowych, zaproponowanych przez Polską Izbę Gospodarczą Energii Odnawialnej3 .
Dla terenu województwa opolskiego zalecono
także zastosowanie wyników opracowania waloryzacji krajobrazu wykonanego w Katedrze Ochrony Powierzchni Ziemi UO, w którym wskazano
strefy o szczególnych walorach krajobrazowych,
gdzie elektrownie nie powinny być lokalizowane
oraz strefy, gdzie powinno się ograniczać intensywność tego procesu4 .
Przy bardziej szczegółowych analizach zalecono zastosowanie referencyjnej metody oceny wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz,
również opracowanej w Katedrze Ochrony Powierzchni Ziemi UO i przedstawionej w dalszej
części rozdziału.
W związku z faktem, że lokalizacja farm
elektrowni wiatrowych na obszarach gmin będzie w sposób istotny zmieniać charakter ich
przestrzeni oraz sposób jej postrzegania, a także uwarunkowywać jej dalszy rozwój, powinna
ona przebiegać w sposób rozważny, metodyczny
i obejmować następujące po sobie etapy.
Pierwszym są wstępne rozmowy z inwestorem
w siedzibie gminy poprzedzające analizy przestrzenne.
Podczas rozmów konieczne jest uzyskanie informacji o skali projektowanego przedsięwzięcia,
w tym mocy elektrowni, liczby turbin, parametrów technicznych (wysokości konstrukcji nośnej
i wielkości rotorów), zagęszczenia i wstępnych
obszarów zainteresowania inwestora. Niedopuszczalne jest lokalizowanie farmy bez żadnych analiz wstępnych w miejscach narzuconych przez
inwestorów i dzierżawców pól.
Następnie należy wykonać wstępną analizę
uwarunkowań lokalizacji elektrowni wiatrowych
i wybrać obszary na terenie gminy, gdzie będą
one najmniej konfliktowe.
Wykonanie takiej analizy jest zbieżne z przepisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym z 2004 r. (art. 15, ust. 5), dotyczącymi analizy zasadności przystąpienia do zmiany
miejscowego planu zagospodarowania przestrzen3
nego, spoczywającej na wójcie, burmistrzu lub
prezydencie miasta. W związku z tym, że uchwalenie planu miejscowego, umożliwiającego realizację elektrowni wiatrowych w warunkach gmin województwa opolskiego, praktycznie równoznaczne
jest z koniecznością zmiany studium gminy, analizę powinno się prowadzić przed przystąpieniem
do opracowania obu dokumentów planistycznych.
Analiza obejmuje uwarunkowania przyrodnicze,
krajobrazowe oraz równoważnie traktowane społeczne i gospodarcze. Jej ramowy zakres zaproponowany został przez Polską Izbę Gospodarczą
Energii Odnawialnej. Na tym etapie powinno się
wykonać między innymi analizę krajobrazową,
według zaproponowanej metody referencyjnej,
która omówiona zostanie niżej. W efekcie analizy powinny zostać wskazane wstępne obszary
lokalizacji i możliwa skala inwestycji.
Kolejnym etapem jest wykonanie opracowania ekofizjograficznego dla potrzeb zmiany studium i miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego
Zakres opracowania ekofizjograficzego określają stosowne przepisy prawa. Może ono być
wykonywane jako podstawowe lub szczegółowe
(problemowe). Dla terenów, gdzie nie wykonywano dotychczas takiego opracowania, zaleca
się opracowanie podstawowe i w ramach niego dokonanie specjalistycznej oceny krajobrazowych uwarunkowań realizacji elektrowni wiatrowych. Na terenach, dla których wykonano
opracowania ekofizjograficze podstawowe, nie
uwzględniające możliwości realizacji elektrowni wiatrowych, zaleca się wykonanie opracowania problemowego dotyczącego krajobrazowych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej
na określonym terenie. Dla potrzeb wykonania
takich analiz opracowano dalszą część metodyki referencyjnej. W jej efekcie powinny zapadać
uszczegółowione, wielowariantowe wstępne decyzje dotyczące sposobu rozmieszczenia elektrowni
w przestrzeni. Oprócz uwarunkowań przyrodniczych, głównie awifaunistycznych, chiropterologicznych i krajobrazowych, wariantowanie inwe-
M. Stryjecki, K. Mileniczuk, T. Podgajniak, Ocena Ryzyka środowiskowego przy realizacji inwestycji w energetyce
wiatrowej, PIGEO, Warszawa 2008.
4
K. Badora, Waloryzacja krajobrazu naturalnego województwa opolskiego. Mapa stref szczególnej ochrony walorów
widokowych krajobrazu, maszynopis, KOPZ, Opole 2008.
Dobra praktyka w ocenach oddziaływania elektrowni wiatrowych na krajobraz. . .
stycji powinno uwzględniać jej wpływ obejmujący hałas, drgania i wibracje oraz inne znaczące
oddziaływania.
Następnie należy opracować zmiany studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Zmianę studium przeprowadza się w trybie
ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dla całego obszaru gminy, ale zmiany wprowadzające elektrownie wiatrowe powinny obejmować jedynie obszary zaklasyfikowane
do ich lokalizacji, po analizach przedstawionych
na etapie przed opracowaniem ekofizjograficznym i w trakcie wykonywania tego opracowania. W ramach dobrej praktyki stwierdza się, że
niewłaściwe jest wprowadzanie zapisów dopuszczających elektrownie wiatrowe na wszystkich
terenach otwartych gminy oraz zapisów nie reglamentujących intensywności inwestycji, w tym
mocy, liczby i wysokości turbin. W trybie zmiany studium i planu miejscowego przeprowadza
się konsultacje społeczne, zgodnie z przepisami
ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
Potem trzeba przeprowadzić postępowanie
ocen oddziaływania na środowisko w trybie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji
przedsięwzięcia na etapie poprzedzającym uzyskanie pozwolenie budowlanego.
W postępowaniu sporządza się raport oddziaływania na środowisko, uwzględniający wcześniejsze analizy wykonywane na etapie opracowania
ekofizjograficznego. W raporcie rozstrzyga się
wybór wariantu lokalizacyjnego optymalnego dla
środowiska przyrodniczego, również pod względem oddziaływania na krajobraz. Istotnym elementem wymaganym prawnie jest przeprowadzenie postępowania z udziałem społeczeństwa.
Ostatnim etapem jest wydanie decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych i pozwolenia budowlanego.
Następuje ostateczne rozstrzygnięcie lokalizacji i skali przedsięwzięcia.
Dla opracowań planistycznych będących
w trakcie sporządzania zalecono wykonanie waloryzacji krajobrazowej jako warunku lokalizacji
inwestycji.
155
5. Referencyjna metoda oceny
wpływu elektrowni wiatrowych
na krajobraz
Wypracowana i wdrożona w województwie
opolskim referencyjna metoda analizy krajobrazu dla potrzeb oceny jego degradacji przez farmy
elektrowni wiatrowych jest wypełnieniem ramowych zaleceń zaproponowanych przez Polską Izbę
Gospodarczą Energii Odnawialnej, o których była mowa w rozdziale 4. Stanowi uzupełnienie
dla referencyjnych metod monitoringu ornitologicznego i chiropterologicznego akceptowanych
i powszechnie stosowanych w Polsce.
Zalecono stosowanie metody dla farm, będących w trakcie przygotowywania zmian studiów
i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a także inwestycji, które będą dopiero przygotowywane. Jeżeli, ze względu na stan
zaawansowania procesu planistycznego, nie jest
możliwe uwzględnienie wyników takiej analizy,
należy wpisać konieczność jej wykonania do ustaleń studium i planu, jako warunek możliwości
lokalizacji elektrowni, który musi zostać spełniony podczas postępowania w sprawie decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji
przedsięwzięcia. Zaproponowana metodyka obejmuje kilka etapów sporządzania analiz związanych z uszczegóławianiem założeń inwestycji oraz
skalą przestrzenną badań.
Etap I to wstępna analiza w fazie, poprzedzającej zmiany studium gminy i uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Celem analizy jest identyfikacja:
— zasobów krajobrazowych strefy zainteresowania inwestorów lokalizacją elektrowni wiatrowych,
— obszarów, na których farmy wiatrowe nie powinny być lokalizowane ze względu na istniejące uwarunkowania (na przykład związane z ochroną przyrody, krajobrazu, strefami
ochrony konserwatorskiej),
— obszarów, gdzie mogą być realizowane,
— wstępnych uwarunkowań realizacji elektrowni
wiatrowych na obszarach, gdzie ich budowa
jest najmniej konfliktowa.
We wstępnej analizie zalecono zastosowanie
następującej kolejności badań i ich metodyki.
156
Pierwsze jest określenie charakteru krajobrazu
na danym terenie i występujących w nim typów
krajobrazu.
Obejmuje wykonanie na podkładzie mapy
topograficznej mapy form ukształtowania terenu (rzeźby terenu) z uwzględnieniem podłoża
geologicznego oraz mapy form pokrycia, które
są tożsame z formami zagospodarowania. Mapy
wykonuje się w zasięgu znacznego oddziaływania widokowego elektrowni, z uwzględnieniem
miejsc i ciągów ekspozycji czynnej – głównie dróg.
W praktyce, przy najczęściej sygnalizowanych
przez inwestorów na terenie województwa opolskiego skalach przedsięwzięcia, obszar przestrzenny analizy obejmuje gminę oraz obszary przyległe
w strefie 10 km. Skala opracowania w zależności
od ilości i wielkości postulowanych farm obejmuje
zakres od 1:10000 do 1:50000. Na mapie zaznacza
się istniejące i projektowane obszary lokalizacji
farm przygotowywane w sąsiednich i dalszych
gminach w strefie do 10 – 15 km. Ocena powinna
uwzględniać wspólne oddziaływanie farm.
Na podstawie oceny wysokości bezwzględnych, spadków terenu oraz deniwelacji krajobrazy można klasyfikować do następujących form
ukształtowania:
— górzyste (na terenie województwa w jednej odmianie litologicznej – starych masywów zbudowanych ze skał metamorficznych
proterozoiczno-paleozoicznych) – > 500 m
n.p.m., deniwelacje > 200 m, dominujące
spadki > 20%,
— wzgórzowe (na skałach krzemianowych i węglanowych) – < 500 m n.p.m., deniwelacje 50
– 200 m, dominujące spadki > 20%,
— pagórkowate (na skałach krzemianowych, węglanowych, lessowych, lodowcowe, wodnolodowcowe i eoliczne) – < 500 m n.p.m., deniwelacje 10 – 50 m (wyjątkowo w przypadku
wydm 5 – 20 m), dominujące spadki 5 – 15%,
— faliste (w odmianach litologicznych jw.) – <
500 m n.p.m., deniwelacje 5 – 20 m, dominujące spadki 3 – 8%,
— równinne (w odmianach litologicznych jw.) –
< 500 m n.p.m., deniwelacje < 5 m, dominujące spadki < 3%,
— dolin rzecznych – strefy wyróżniane odrębnie
Krzysztof Badora
jako nieprzydatne do lokalizacji farm wiatrowych.
Wyróżnia się następujące formy pokrycia:
— leśny wielkopowierzchniowy,
— leśny drobnoprzestrzenny,
— orny,
— łąkowo-pastwiskowy,
— wodny,
— osadniczy wiejski rozproszony,
— osadniczy wiejski zwarty,
— osadniczy miejski,
— przemysłowo-usługowy,
— mozaikowaty – wyróżniany w sytuacji, kiedy
żadna z form pokrycia nie osiąga zdecydowanej dominacji.
Metodą nałożenia map przeprowadza się typologię jednostek krajobrazowych, na podstawie
której dokonuje się charakterystyki krajobrazu.
Uzyskane dane odnosi się do skali regionalnej oceniając typowość, unikatowość, charakterystyczność krajobrazu na tle województwa.
Do typów krajobrazu, które ze względu
na rzadkość występowania na terenie województw, są szczególnie konfliktowe w stosunku
do farm wiatrowych, należą krajobrazy górzyste
i wzgórzowe niezależnie od podtypu litologicznego. W krajobrazach tych farmy nie powinny
być realizowane. Strefami krajobrazowymi o podwyższonym ryzyku znacznej degradacji walorów
krajobrazowych na terenie województwa opolskiego są:
— krajobrazy pagórkowate na skałach węglanowych,
— krajobrazy pagórkowate lodowcowe, obejmujące najczęściej dobrze wyrażone strefy postoju lodowców z morenami czołowymi, kemami
i ozami,
— krajobrazy pagórkowate wodnolodowcowe
z dużymi kemami.
Na obszarach pozostałych typów krajobrazu
możliwa jest bardziej liberalna polityka lokalizacyjna uwzględniająca jednak uwarunkowania
lokalne. Dotyczy to w szczególności krajobrazów lessowych Płaskowyżu Głubczyckiego oraz
południowej części wyżynnego Garbu Chełmu,
gdzie w obrębie terenów silnie porozcinanych
dolinkami występują większe przeciwwskazania
do lokalizacji turbin.
Dobra praktyka w ocenach oddziaływania elektrowni wiatrowych na krajobraz. . .
Następnie należy określić znaczące cechy krajobrazowe, na które może oddziaływać realizacja
projektu, obejmująca cały obszar opracowania.
Takimi znaczącymi cechami krajobrazowymi są:
— liczba i zróżnicowanie panoram oraz planów
widokowych, które są podstawowymi jednostkami budowy krajobrazu w ujęciu fizjonomicznym, z identyfikacją planów i panoram charakterystycznych, typowych i unikatowych,
— wyróżniające się w planach i panoramach indywidualne oraz grupowe dominanty i subdominanty krajobrazowe o charakterze naturalnym (wzgórza, skałki, kępy drzew) oraz
antropogenicznym (kościoły, zamki, pałace).
Na podkładzie kartograficznym uwzględnia
się farmy lokalizowane na terenach sąsiednich
w strefie 10 – 15 km.
Analizę prowadzi się z głównych dróg przelotowych na obszarze opracowania (krajowych i wojewódzkich, podrzędnie powiatowych). Efektem
analizy jest wyróżnienie na terenie gminy i terenach przyległych, stref krajobrazowych o różnym
znaczeniu dla ochrony różnorodności krajobrazowej i tożsamości kulturowej. Wyróżnia się trzy
typy stref:
— o najwyższych walorach – z wykluczeniem
farm,
— o średnich walorach – z dopuszczeniem farm,
ale rygorystyczną polityką w zakresie intensywności,
— o niskich walorach – z bardziej liberalnym
podejściem do intensywności przedsięwzięcia.
Ze względu na regionalne dziedzictwo krajobrazowe wykluczeniu na tym etapie postępowania powinny podlegać istniejące i projektowane:
— parki krajobrazowe,
— rezerwaty przyrody,
— obszary chronionego krajobrazu, w tym wyznaczone dla ochrony funkcji korytarzy ekologicznych,
— zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
— doliny rzeczne wraz ze strefą 200 m od krawędzi erozyjnej,
— torfowiska i bagna,
— obszary wskazane w kartograficznym załączniku, prezentującym wyniki analiz regionalnych.
157
Dalszemu postępowaniu lokalizacyjnemu podlegają obszary dopuszczone do realizacji farm
elektrowni wiatrowych.
Etap II to analiza szczegółowa na etapie opracowania ekofizjograficznego.
Celem analizy jest ustanowienie na wcześniej
wyróżnionych obszarach najmniej konfliktowych
wariantów lokalizacyjnych. Analiza prowadzona
jest w skali 1:10000 na mapach topograficznych,
w następujący sposób. Najpierw należy określić
kluczowe punkty i ciągi widokowe oraz obserwatorów, na których może mieć wpływ widok
inwestycji.
Identyfikuje się w terenie i nanosi na mapy
punkty widokowe, ciągi widokowe oraz potoki
osób będących „odbiorcami” krajobrazu. Z najważniejszych punktów i ciągów widokowych prowadzi się dalsze analizy. Za najważniejsze punkty
i ciągi widokowe uznaje się miejsca oraz ciągi
szczególnie często uczęszczane przez ludzi, ze
szczególnym uwzględnieniem ruchu przelotowego,
a także ciągi i punkty dające:
— najgłębszy wgląd we wnętrza krajobrazowe,
— wgląd na punktowe, liniowe i obszarowe ekspozycje zabytkowych układów urbanistycznych i architektonicznych,
— wgląd na inne harmonijne układy urbanistyczne i krajobrazy naturalne,
— wgląd w najbardziej zróżnicowane wieloplanowe formy ukształtowania terenu,
— wgląd na wybitne pojedyncze i grupowe dominanty oraz subdominanty o charakterze
naturalnym (wzgórza, kępy wybitniejszych
drzew), a także antropogenicznym (kościoły,
zamki, założenia parkowo-pałacowe).
Identyfikacja kluczowych miejsc i ciągów widokowych w obrębie lokalizowanej farmy ma
na celu optymalizację rozmieszczenia wiatraków
w stosunku do miejsc ekspozycji biernej i czynnej.
Następnie powinniśmy przeprowadzić wizualizację fotograficzną projektowanej inwestycji,
wkomponowanej w panoramy krajobrazowe z dostępnych punktów i ciągów widokowych oraz ocenić wpływ i optymalizację lokalizacji.
Oszacowanie wpływu elektrowni wiatrowych
na krajobraz zawsze powinno uwzględniać dwie
podstawowe zmienne: ekspozycję czynną (skąd
farmę widać) i ekspozycję bierną (co widać i jak
158
Krzysztof Badora
farma się komponuje z innymi elementami panoram). Optymalnie rozlokowane turbiny to takie, które są widoczne z możliwie najmniejszej
ilości miejsc ekspozycji (punktów widokowych
i ciągów) oraz takie, które wkomponowane są
w najmniej cenne panoramy (nie przesłaniają
najcenniejszych wnętrz krajobrazowych).
Głównymi czynnikami mającymi wpływ
na ekspozycję elektrowni są5 :
— ukształtowanie terenu,
— formy użytkowania terenu,
— ilość turbin w farmie,
— geometria rozmieszczenia elektrowni, oraz odległość,
— typy masztu oraz rodzaj turbiny,
— wysokość konstrukcji,
— kolorystyka.
W praktyce stosuje się kilka podstawowych
zasad, które ograniczają wpływ elektrowni na walory wizualne:
— koncentracji turbin – korzystniej jest dokonać
koncentracji na osi widokowej kilku wiatraków niż rozmieszczenie ich w rozproszeniu;
— budowa kilku farm małych niż jednej dużej –
największe zmiany degradacyjne w krajobrazie powodują farmy powyżej kilkudziesięciu
turbin. Na terenie województwa nie powinny być dopuszczone farmy, w skład których
wchodzi kilkaset turbin. Farmy o liczbie turbin rzędu kilkudziesięciu sztuk powinny być
ograniczone jedynie do miejsc o najmniejszej
konfliktowości społecznej, krajobrazowej, awifaunistycznej i chiropterologicznej. Najbardziej pożądane są takie, gdzie liczba turbin
waha się od 5 do 15;
— izolowanie farm – zalecana strefa izolacji dwu
sąsiednich farm wynosi 15 km. Minimalna
odległość to 10 km. Zbyt bliska lokalizacja
wielu małych farm daje taki sam efekt jak
lokalizacja farmy dużej;
— lokalizacji w polach ekspozycji z możliwie najmniejszą liczbą planów widokowych w obrębie
wnętrza krajobrazowego,
— unikania sytuacji, gdzie tłem dla turbin są
tereny zabudowane.
Podczas prowadzenia badań terenowych wy5
konuje się dokumentację fotograficzną panoram
ze zidentyfikowanych punktów i ciągów widokowych. W prostych i powszechnie dostępnych programach dokonuje się analizy struktury krajobrazu w poszczególnych panoramach, obejmującej
elementy kompozycji, jednostki kompozycyjne
(zgrupowania elementów), plany, wnętrza krajobrazowe i elementy ich budowy. Po analizie
strukturalnej ocenia się poszczególne panoramy
uwzględniając:
— harmonię,
— ład przestrzenny,
— rytm kompozycyjny,
— symetrię i asymetrię.
Istotne znaczenie ma wyróżnienie cech krajobrazowych z ciągów ekspozycyjnych ekspozycji bliskiej, pozwalającej na rozróżnienie detali architektoniczno-urbanistycznych lub naturalnych oraz ekspozycji dalekiej, gdzie detale się
zatracają, widoczny jest natomiast całokształt
założenia urbanistycznego lub naturalnego.
W wyniku oceny identyfikuje się sfery krajobrazowe o najniższych i najwyższych walorach.
Z nałożenia na mapie sfer z poszczególnych punktów i ciągów widokowych identyfikuje się strefy
krajobrazu o najmniejszej konfliktowości. W strefach tych dokonuje się optymalizacji kompozycji
rozmieszczenia turbin uwzględniającej ich liczbę,
wielkość, zagęszczenie i rozmieszczenie. Wyniki opracowania kartograficznego wizualizuje się
w poszczególnych panoramach i dokonuje ostatecznych wielowariantowych rozstrzygnięć krajobrazowych.
Następnie należy przeprowadzić analizę położenia w obrębie struktury ekologicznej krajobrazu.
Zaleca się zastosowanie najprostszych modeli
struktury przestrzennej krajobrazu, w szczególności modelu strefowo-pasmowo-węzłowego (matrix – patch – corridor) i jego różnych modyfikacji oraz modelu troficznego zróżnicowania
krajobrazu. Turbiny powinny być lokalizowane
poza elementami struktury o kluczowym znaczeniu ekologicznym, w tym poza korytarzami
i węzłami ekologicznymi. W analizach struktury
przestrzennej powinno się wykorzystywać wyni-
M. Gromadzki., M. Przewoźniak, Uwarunkowania lokalizacji elektrowni wiatrowych północnej i centralnej części
województwa pomorskiego, Proeko, Gdańsk 2002.
Dobra praktyka w ocenach oddziaływania elektrowni wiatrowych na krajobraz. . .
ki wykonanych rocznych monitoringów ptaków
i nietoperzy.
Dalsze postępowanie prowadzone na etapie
procedury ocen oddziaływania na środowisko
optymalizuje warianty pod względem oddziaływania ze strony hałasu, drgań, wibracji, efektów
migotania i cienia. Po wykonanej rocznej analizie wpływu na awifaunę i nietoperze (monitoring powszechnie akceptowany przez inwestorów,
w oparciu o metody referencyjne) wykonuje się
ostateczną analizę i dokonuje wyboru wariantu
optymalnego.
Efektem analizy prowadzonej na etapie opracowania ekofizjograficznego, a także bardziej szczegółowej analizy, na etapie raportu oddziaływania na środowisko, powinny być również wnioski
dotyczące możliwości niwelowania negatywnego
wpływu na krajobraz. Dla ochrony poszczególnych panoram turbiny można na przykład zasłaniać zadrzewieniami lub zabudową. Optymalizacja struktury przestrzennej krajobrazu może również uwzględniać konieczność kształtowania nowych, alternatywnych korytarzy ekologicznych dla migrujących, w miejscach wyznaczonych do lokalizacji turbin, populacji ptaków
i nietoperzy.
6. Podsumowanie
Rozwój energetyki wiatrowej na obszarach
województwa opolskiego jest uwarunkowany korzystnymi predyspozycjami gospodarczymi regionu. Na dużym jego obszarze w części południowej, a także częściowo zachodniej i północnej, występują tereny intensywnego rozwoju rolnictwa, gdzie energetyka wiatrowa może stanowić istotny element uzupełniający podstawowe
formy zagospodarowania przestrzennego. W warunkach rozwoju zrównoważonego, istotnym elementem w postępowaniu lokalizacyjnym jest dokonanie optymalizacji rozmieszczenia farm wiatrowych oraz turbin w obrębie farm, uwzględniającej uwarunkowania społeczno-ekonomiczne
i przyrodnicze. Zachowanie walorów krajobrazo-
159
wych jest jednym z ważniejszych uwarunkowań
lokalizacyjnych.
Zaproponowana dobra praktyka w tym zakresie obejmuje dwa segmenty:
— identyfikację obszarów o dużej konfliktowości w stosunku do realizacji farm elektrowni
wiatrowych,
— wykonanie, podczas procedur planistycznych
i ocen oddziaływania na środowisko, optymalizacji rozmieszczenia farm i turbin w obrębie farm, tak by w możliwie najmniejszym
stopniu wpływały na walory krajobrazowe,
zarówno w aspekcie fizjonomicznym, jak i ekologicznym.
Wypracowanie i stosowanie dobrych praktyk,
związanych z ochroną walorów krajobrazowych
w procesie optymalizacji rozwoju energetyki wiatrowej, przyczynia się do zmniejszenia konfliktowości budowy i funkcjonowania tego, jak dotychczas najważniejszego segmentu odnawialnych źródeł energii, a także do wzrostu społecznej akceptacji procesu jej rozwoju.
Stosowanie dobrych praktyk nie jest obligatoryjne. Nie wynika wprost z regulacji prawnych.
Jest wyrażaniem woli racjonalnego kształtowania
środowiska przyrodniczego w procesach rozwoju gospodarczego, uwzględniającego podstawy
naukowe diagnozujące problemy i ograniczenia
zagospodarowania przestrzennego w odniesieniu
do określonej przestrzeni. W województwie opolskim zdarzają się często sytuacje, kiedy inwestorzy nie są zainteresowaniu optymalizacją lokalizacji farm z punktu widzenia ochrony krajobrazu. Działania Regionalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska w Opolu, która wskazuje inwestorom
na przyjęte przez Wojewódzką Radę Ochrony
Przyrody w Opolu stanowisko w sprawie ochrony
krajobrazu w procesie lokalizacji elektrowni wiatrowych, nie zawsze odnoszą spodziewany skutek.
Coraz jednak częściej można spotkać przypadki stosowania się do wypracowanych zasad dobrej praktyki, co świadczy, że wzrasta skłonność
do akceptacji optymalizowania procesów inwestycyjnych w tym segmencie rozwoju energetyki
opartej o odnawialne źródła energii.
160
Krzysztof Badora
Streszczenie
Summary
Procesy planowania budowy elektrowni wiatrowych na terenie województwa opolskiego są bardzo
intensywne. W ponad połowie gmin województwa
prowadzone są procedury planistyczne, których celem
jest budowa średnich i dużych elektrowni wiatrowych,
obejmujących najczęściej od kilkunastu do kilkudziesięciu turbin o mocy 1 – 3,5 MW. Rozwój energetyki
wiatrowej stał się jednym z priorytetów inwestycyjnych na terenach intensywnego rozwoju rolnictwa,
głównie na Płaskowyżu Głubczyckim i Przedgórzu
Sudeckim. W efekcie budowy elektrowni wiatrowych
na terenie znacznej części województwa może nastąpić
istotna degradacja walorów ekologicznych i fizjonomicznych krajobrazu. Dla zachowania zrównoważonego rozwoju energetyki wiatrowej należało określić
zasady jej optymalizacji, w tym wskazać inwestorom
tereny, gdzie elektrownie wiatrowe są bardzo konfliktowe lub niemożliwe do zrealizowania ze względu
na ochronę krajobrazu. W województwie opolskim
opracowano metodę optymalizacji procesów lokalizacyjnych elektrowni wiatrowych. Obejmuje ona zastosowanie wyników badań kartograficznych waloryzujących krajobrazy województwa i wskazujących obszary,
które powinny być wyłączone z lokalizacji elektrowni. Drugim elementem optymalizacji jest wdrożenie
metody oceny wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz podczas procedur planowania przestrzennego
oraz ocen oddziaływania na środowisko. Działania te
zostały przyjęte jako referencyjne przez Wojewódzką
Radę Ochrony Przyrody oraz wdrożone przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Opolu.
Processes of planning development of wind farm
in The Opole Province are very intensive. In most
of the communes in The Opole Province wind farms
are planning. Most popular planning forms of wind
farms are great farms more than ten 1-3,5 MW –
turbines to fifty of them. Wind farming development
is one of priority of economy on the farming areas
in The Głubczyce Plateau and The Sudety Foreland.
Thus development of wind farms in considerable of
province areas ecological and view values of landcape
may be degradated. For suistainable development
of wind farming necessary is optimization principles
define. Investors should have knowledge were wind
farms are conflict for landscape conservation and
were are impossible to wind turbine build areas. In
The Opole Province optimization method of wind
farrms development were elaboreted. Method includes results of cartographic research in natural and
cultural values of landscapes and shows areas with
exclude of wind farm development. Second element
of optimization is implementation of methodology
of evaluation of wind farm impact for landscapes
during spatial planning processes and environmental
impact assessments. These actions were accepted as
reference in wind farm planning by Opole Regional
Council of Nature Conservation and Opole Regional
Management of Environmantal Conservation.
Stanisław Kondratiuk*
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł
Odnawialnych na lata 2009-2015 dla Powiatu Polkowickiego
1. Wstęp
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych na lata 2009-2015 dla Powiatu Polkowickiego (dalej
„Program”) stanowi ważny element w dyskusji
na temat wykorzystania odnawialnych źródeł
energii oraz poprawy efektywności energetycznej
w kontekście przyjętego niedawno przez Unię
Europejską Pakietu 3x20, a także „Polityki Energetycznej Polski do roku 2030”. Program odnosi
się wprost do powyższych dokumentów oraz implementuje zawarte w nich wytyczne na grunt
powiatu i gmin. Jest też jedynym, jak dotychczas, tego typu dokumentem na Dolnym Śląsku
i jednym z kilku w Polsce.
2. Geneza
OpracowanieProgramu zostało wykonane jako realizacja umowy Nr 0812/RU-0202/OP
z dnia 30.09.2009 r. pomiędzy Zarządem Powiatu
w Polkowicach a Fundacją Ekologiczną „Zielona
Akcja”.
Podstawą do opracowania Programu są wytyczne „Strategii Rozwoju Powiatu Polkowickiego na lata 2008-2015” (dalej „Strategia”),
dostępnej na stronie BIP Starostwa Polkowickiego:http://starostwo.polkowice.sisco.info/
zalaczniki/732/strategia.pdf Jeden z celów podstawowych Strategii brzmi: „Rozwój systemów
zarządzania zasobami środowiska naturalnego.”,
gdzie pierwszym z podpunktów tego jest opracowanie i wdrożenie „Powiatowego Programu
*
Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych na lata 2009-2015”.
Jest to zadanie o głównym znaczeniu dla
osiągnięcia strategicznych celów gospodarczych,
społecznych i środowiskowych Powiatu Polkowickiego, przez co powinno zostać objęte szczególną
uwagą i zaangażowaniem władz samorządowych
(Strategia, s. 81-82).
Cały program jest dostępny na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Powiatu Polkowickiego: http://starostwo.polkowice.sisco.info/?id=
1099
3. Funkcje Programu
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych na lata
2009-2015 dla Powiatu Polkowickiego pełni trzy
podstawowe funkcje: informacyjną – dla władz
powiatu i gmin oraz potencjalnych inwestorów,
edukacyjną – dla wszystkich mieszkańców, którzy chcą się dowiedzieć o potencjalnych źródłach
energii odnawialnych i możliwościach poprawy
efektywności energetycznej, prognostyczną – dla
komórek odpowiedzialnych za planowanie na poziomie powiatu i gmin.
4. Zawartość Programu
Program składa się z dwóch zasadniczych
części:
1. bloku poświęconego odnawialnym źródłom
energii,
mgr inż. S. Kondratiuk, Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, Legnica.
162
Stanisław Kondratiuk
Mapa 1. Powiat Polkowicki. Źródło: http://pl.wikipedia.org/
2. bloku poświęconego efektywności energetycznej.
Ponadto zestawiono aktualnie dostępne źródła finansowania inwestycji ze środków zewnętrznych, wykaz literatury, akty prawne unijne i polskie oraz linki internetowe.
5. Charakterystyka powiatu
Część ogólna, poświęcona odnawialnym źródłom energii, składa się z części opisowej oraz
części tabelarycznej. Zestawiono tu dane powiatu
i gmin, niezbędnych do szacowania potencjału
takie, jak: statystyka ogólna powiatu i poszczególnych gmin, struktura zużycia energii według
nośników oraz zestawienie infrastruktury technicznej nośników energii.
Powiat polkowicki leży w północno-zachodniej
części województwa dolnośląskiego. Według podziału geologiczno-tektonicznego jest w obrębie
monokliny przedsudeckiej, natomiast geograficznie w obrębie Nizin Sasko-Łużyckich. Pod
względem przyrodniczo-energetycznym powiat
można podzielić na trzy strefy: obszar o dużej
lesistości to południowa i środkowa część – głównie gminy Chocianów i Polkowice, częściowo
Przemków; obszar rolniczy to północna część –
gminy Gaworzyce, Grębocice i Radwanice oraz
obszar przemysłowy w części środkowej.
W skład powiatu wchodzi dziewięć jednostek administracyjnych: gminy miejsko-wiejskie:
Chocianów, Polkowice, Przemków, gminy wiejskie: Gaworzyce, Grębocice, Radwanice oraz trzy
miasta: Chocianów, Polkowice i Przemków. Podstawowe gałęzie gospodarki to przemysł: wydobywczy rud miedzi, chemiczny, hutniczy, motoryzacyjny, a także usługi, turystyka, handel oraz
rolnictwo.
W tabeli zestawiono dane za lata 2004 i 2008.
Na podstawie powyższych danych można wysnuć kilka wniosków: nastąpił szybki wzrost ilość
163
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych. . .
Tabela 1. Statystyka powiatu
Powierzchnia powiatu
779,93 km2
Liczba mieszkańców
61 580
Liczba gmin
6
Liczba miast
3
Użytki rolne
40 450 ha (51,86%) (2005)
Lasy
27 490 ha (35,25%) (2005)
Liczba gospodarstw domowych, ogółem
19 971
Liczba gospodarstw rolnych
6 869
Powierzchnia użytkowa mieszkań
1 386 216 m2
Wodociągi, długość czynnej sieci rozdzielczej
461,9 km
Ludność korzystająca z sieci wodociągowej
58 904 (95,65%)
Kanalizacja, długość sieci
326,1 km
Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej
45 731 (74,26%)
Źródło: na podstawie danych z gmin oraz www.stat.gov.pl
Tabela 2. Zestawienie gmin Powiatu Polkowickiego
Powierzchnia
[km2 ]
Chocianów
Ludność [osoby]
Użytki rolne
[km2 ]
Lasy [km2 ]
Pozostałe grunty
[km2 ]
230,27
13 500
96,71
117,44
15,52
Gaworzyce
76,99
3 912
46,96
13,09
16,94
Grębocice
121,89
5 294
87,76
23,16
10,97
Polkowice
158,77
26 002
68,27
63,51
26,99
Przemków
108,04
9 129
47,54
35,65
24,85
Radwanice
83,97
4 342
64,66
11,76
7,56
779,93
61 580
411,90
264,60
103,42
Powiat
Źródło: dane z gmin oraz www.stat.gov.pl
odbiorców gazu ziemnego do ogrzewania mieszkań (+24%) oraz zużycia gazu (+38%) przy prawie niezmienionej liczbie użytkowników ogółem
(+1%), widać także szybki wzrost ilości odbiorców (+79%) i zużycia energii elektrycznej na niskim napięciu na wsi (+95%) i praktycznie niezmienioną ilość odbiorców w mieście (+1%), zauważyć można wyraźny spadek sprzedaży energii
cieplnej (–12%), w tym dla budynków mieszkalnych (–10%),oraz dla instytucji i urzędów (–23%),
oraz spadek długości sieci cieplnej przesyłowej
(–6%) przy wzroście ilości kotłowni (+56%).
To zestawienie pokazuje pewną tendencję
w zużyciu energii w powiecie polkowickim: miejskie sieci ciepłownicze tracą odbiorców na rzecz
lokalnych kotłowni, o czym świadczy wyraźny
wzrost zużycia gazu z sieci do ogrzewania mieszkań, następuje bardzo szybki rozwój energetyki
cieplnej rozproszonej oraz dynamiczny rozwój
obszarów wiejskich
6. Odnawialne źródła energii
W części ogólnej, na początku przedstawiono ogólną charakterystykę oraz podział źródeł
energii odnawialnych na: biomasę, energię słoneczną, energię wód powierzchniowych, energię
wiatru i energię geotermalną. Natomiast w części szczegółowej omówiono i oszacowano zasoby
OZE w poszczególnych gminach powiatu. Następnie policzono zasoby źródeł odnawialnych,
164
Stanisław Kondratiuk
Tabela 3. Struktura zużycia nośników energii w powiecie polkowickim
Zaopatrzenie w gaz, energię elektryczną, ciepło sieciowe
Odbiorcy gazu, gospodarstwa domowe [sztuk]
– odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem [sztuk]
3
Zużycie gazu [tys. m ]
3
– zużycie gazu do ogrzewania mieszkań, [tys. m ]
2004
2008
2008/04
11 700
12 441
1,06
2 400
3 040
1,27
8 200
10 177
1,24
4 500
6 210
1,38
17 340
21 071
1,22
4 484
8 040
1,79
– w miastach [gospodarstwa domowe]
12 856
13 031
1,01
Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu [MWh]
28 469
37 530
1,32
8 218
16 008
1,95
Odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu ogółem
– na wsi [gospodarstwa domowe]
– na wsi [MWh]
– w mieście [MWh]
20 251
21 522
1,06
Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku [GJ]
300 222
263 887
0,88
– budynki mieszkalne [GJ]
247 220
223 221
0,90
– urzędy i instytucje [GJ]
53 002
40 666
0,77
137,6
129,8
0,94
18
28
1,56
Długość sieci cieplnej przesyłowej [km]
Kotłownie ogółem [sztuk]
Źródło: na podstawie analiz własnych, danych z gmin oraz www.stat.gov.pl.
które można rozpatrywać w trzech podstawowych aspektach, jako:
1. potencjał teoretyczny,
2. potencjał techniczny
3. potencjał ekonomiczny.
Szacowanie potencjału energii odnawialnych
w gminach odbywało się na podstawie odpowiedzi uzyskanych w ankietach rozesłanych do gmin,
ze stron internetowych urzędów gmin, a także
na podstawie danych Starostwa Powiatowego,
GUS i Związku Gmin Zagłębia Miedziowego.
Wyniki opracowano i zestawiono indywidualnie dla każdej gminy. Znajduje się tu między
innymi ogólna charakterystyka gminy, dane statystyczne charakteryzujące gminę, ocena potencjału teoretycznego i technicznego oraz podsumowanie.
Zasoby OZE zostały opisane według podziału
na biomasę, energię wiatru, energię słoneczną,
geotermalną, rzek. Oprócz tego oszacowano potencjał energii odpadów komunalnych i ścieków.
W przypadku dwóch gmin wskazano na specyficzne, gdzie indziej nie występujące zasoby – biomasę z Bagien Przemkowskich, możliwą do wykorzystania w ilościach, które nie zakłócą standardów
zrównoważonego rozwoju.
6.1. Kryteria inwestycji w odnawialne
źródła energii
Inwestycje w odnawialne źródła energii powinny podlegać ocenie według konkretnych kryteriów. Najważniejsze z nich to:
— dostępność źródła energii,
— ekonomiczna opłacalność inwestycji,
— ochrona środowiska naturalnego
— uwarunkowania społeczne.
Tego typu podział daje podstawy do kwantyfikacji inwestycji. Można przypisać odpowiednie
wagi poszczególnym czynnikom. Należy przy tym
pamiętać, że wynik końcowy jest raczej iloczynem
logicznym niż sumą poszczególnych czynników.
Trzeba tu wyraźnie podkreślić, że pomimo iż
dostępność źródła energii wydaje się być conditio
sine qua non dla wszelkich tego typu inwestycji,
to jednak preferencje w postaci dotacji do inwestycji czy „zielonych certyfikatów” będą powodować zaburzenia, które w normalnych warunkach
ekonomicznych nie miałyby prawa bytu. Przykład: o ile turbiny wiatrowej nie da się postawić
w cichej dolinie (chociaż ...), o tyle w przypadku biomasy mogą się zdarzyć różne absurdalne
działania, które będą owocować niewłaściwymi
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych. . .
lokalizacjami. Przykłady współspalania biomasy
w elektrowniach, gdzie przywozi się transporty
po kilkaset ton na dobę z odległości setek kilometrów pokazują, że problem jest dosyć poważny,
a działania takie nie mają nic wspólnego ze zrównoważonym rozwojem czy ekologią. W takim
przypadku wszystkie powyższe kryteria nie mają
żadnego znaczenia.
6.2. Szacowanie źródeł energii
odnawialnej
Oszacowane OZE we wszystkich gminach powiatu zestawiono w tabeli 4. Podstawowym kryterium kwalifikowania jest potencjał teoretyczny.
Natomiast inwestorów interesuje przede wszystkim potencjał techniczny. Opracowanie jest przygotowane tak, aby inwestor mógł ocenić zarówno
zasoby teoretyczne, jak i techniczne.
W zestawieniu zebrano wartości potencjału
technicznego poszczególnych źródeł oszacowane
według energii pierwotnej (EP).
Słoma stanowi bardzo ważny element w bilansie energetycznym gmin północnych – Gaworzyce,
Radwanice, Grębocice.
Biogaz rolniczy może być wykorzystany
w każdej gminie. W zestawieniu uwzględniono
możliwość zastosowania upraw celowych kukurydzy na potrzeby produkcji biogazu. Mocne wsparcie dla biogazowni i kogeneracji, przewidziane
w programach wsparcia (p. Finansowanie), daje
możliwość rozwoju kogeneracji opartej o biogaz
rolniczy lub zgazowanie biomasy.
Drewno należy rozpatrywać tylko jako surowiec energetyczny do instalacji małej mocy.
Energia wiatru jest możliwa do wykorzystania
w gminach północnych – o mniejszej lesistości
i lepszych warunkach wietrznych.
Energia słoneczna to przede wszystkim potencjał dla kolektorów do przygotowania ciepłej
wody na cele domowe. Jest dostępna w każdym
miejscu powiatu.
Energia wód płynących i geotermalna nie są
brane pod uwagę, ze względu na brak zasobów.
165
6.3. Szacowanie opłacalności inwestycji
Przy szacowaniu ekonomicznej opłacalności
inwestycji zastosowano metodę NPV, dzięki czemu można porównać i uszeregować inwestycje
według wartości po danym okresie (w opracowaniu – 15 lat), okresie zwrotu według kryterium
NPV, czy też prostym okresie zwrotu (SPBT).
Obliczono także bezpieczne inwestycje alternatywne jako kryterium opłacalności dla inwestorów angażujących własne środki bez wsparcia zewnętrznego. Wnioski: inwestowanie w energetykę
odnawialną, z uwzględnieniem preferencji jakim
są „zielone certyfikaty” przynosi zwrot nakładów
po 8 – 12 latach (za wyjątkiem instalacji w biogaz
wysypiskowy – po 4 latach i fotovoltaikę – po
kilkudziesięciu latach). Wobec niezbyt zachęcającej perspektywy inwestowania z OZE, pomimo
„zielonych certyfikatów” – wszak inwestycje alternatywne wygrywają we wszystkich przypadkach
za wyjątkiem biogazu wysypiskowego – należy
szukać wsparcia w postaci zewnętrznych źródeł
finansowania: dotacji albo kredytów preferencyjnych.
6.4. Ochrona środowiska
Chociaż sumaryczne oddziaływanie na środowisko inwestycji w OZE jest pozytywne, to każda
z nich może mieć różnorodne, również negatywne,
skutki dla środowiska lokalnego. Raport z oceny oddziaływania środowiskowego jest w chwili
obecnej wymagany przy każdej praktycznie inwestycji w OZE. Wprawdzie Rozporządzenie z dnia
9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko (Dz.U.04.257.2573) daje możliwości alternatywnego traktowania tego obowiązku, na przykład dla farm wiatrowych na lądzie
o mocy nominalnej do 100 MW, ale wszystkie
prowadzone obecnie inwestycje w farmy wiatrowe
muszą mieć takie oceny.
166
Stanisław Kondratiuk
Tabela 4. Powiat Polkowice – potencjał techniczny OZE
Potencjał OZE w gminach powiatu polkowickiego (EP w tys. GJ)
Źródło OZE
Chocianów
Gaworzyce
Grębocice
Polkowice
Przemków
Radwanice
Powiat suma
Słoma
30
23
41
29
14
24
161
Ziarno*
5,5
4
7
5
2,5
4
28
Biogaz rolniczy
63
31
56
47
36
43
276
Drewno
47
6
9
30
15
5
112
0
0
0
0
0
0
0
?
?
?
?
360**
Odpady
**
?
360
***
Z bagien
0
8
0
0
8
0
16
Wodne
0
0
0
0
0
0
0
Wiatraki
Geotermia
Suma
**
0
0
0
?
0
0
?
146
72+360**
113
111
80
76
596+360**
*
Ziarno zbóż nie spełniające wymagań w skupie interwencyjnym według Rozporządzenia Ministra Rolnictwa.
Dla planowanych farm wiatrowych przyjęto potencjał ekonomiczny.
***
Biomasa możliwa do pozyskania z Bagien Przemkowskich.
**
Tabela 5. Zestawienie danych opłacalności produkcji energii elektrycznej w OZE (tys. zł)
Inwestycja
Wiatrak
Moc (kWe)
2 000
MWh/rok
Inwestycja (tys. zł)
Wartość NPV po 15 latach
Inwestycja alternatywna
*
Biomasa
duża skala
Biomasa
mała skala
Biogaz
wysypisko
Biogaz
rolniczy
Fotovoltaika
1 000
300
1 000
300
4 380
6 701
2 010
7 446
2 234
1 700
9 480
10 480
4 788
6 800
5 250
22 000
7 175
9 898
1 325
23 349
2 754
-15 570
9 954
14 137
10 914
1 000
19 708
21 787
Okres zwrotu NPV (lat)
9
8
12
4
10
˜ 75
45 736
Okres zwrotu SPBT (lat)
8
7
11
4
9
˜ 64
*
Wartość alternatywna zainwestowanej kwoty równej wartości nakładów inwestycyjnych po 15 latach przy zastosowaniu
procentu składanego równego stopie wolnej od ryzyka w obliczeniach NPV.
6.5. Uwarunkowania społeczne
Wszystkie inwestycje w OZE powinny być
uzgadniane z lokalną społecznością na zasadzie
„nic o nas bez nas”. Każda inwestycja niesie ze
sobą różnorodne skutki dla sąsiedztwa. Zwolennicy i przeciwnicy farm wiatrowych są święcie
przekonani do swoich racji. Ci pierwsi lokowaliby wiatraki w bezpośredniej bliskości siedzib
ludzkich, ci drudzy chcieliby je oddalić na co najmniej 2 – 3 km. Z pewnością potrzebny jest jakiś
kompromis. Dotychczasowe rozwiązania prawne
w tej kwestii dotyczą jedynie hałasu – Rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 lipca 2004
r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz.U.178.1841), natomiast nie ma
żadnych aktów prawnych jeśli chodzi o infradźwięki czy oddziaływanie psychologiczne turbin
wiatrowych.
7. Poprawa efektywności
energetycznej
Druga część opracowania poświęcona jest
efektywności energetycznej. Zestawiono dotychczasowe działania gmin w tym zakresie. Wyróżniają się tutaj dokonania gminy Polkowice i gminy Przemków. W latach 2002 – 2010 w Polkowicach zmniejszyło się zapotrzebowanie na moc
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych. . .
cieplną o 30%, natomiast zużycie energii z miejskiej sieci ciepłowniczej o ponad 40%. Działania
te odbywają się przede wszystkim przy udziale
środków własnych gminy. Inny model finansowania przyjęto w Przemkowie – działania termomodernizacyjne odbywają się tam głównie dzięki wsparciu inwestycji z funduszy WFOŚiGW
we Wrocławiu i NFOŚiGW. Zarówno Polkowice,
jak i Przemków mają ambitne plany działania
na najbliższe lata w zakresie poprawy efektywności energetycznej.
W Programie zaproponowano działania oparte o doświadczenia innych miast i gmin: wdrożenie Programu zarządzania energią w budynkach
użyteczności publicznej oraz wdrożenie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji.
Ponadto przewidziane są działania takie, jak:
— wdrożenie systemu certyfikatów energetycznych dla budynków użyteczności publicznej,
— promowanie idei efektywności energetycznej,
między innymi poprzez szkolenia oraz kontynuacja Forum Ekoenergetycznego.
Oddzielną kwestię stanowi wypracowanie polityki gmin w zakresie kogeneracji ze względu na to,
że wysokosprawna kogeneracja stanowi bardzo
ważny element poprawy efektywności energetycznej. „Stymulowanie rozwoju kogeneracji poprzez
mechanizmy wsparcia, z uwzględnieniem kogeneracji ze źródeł poniżej 1 MW oraz odpowiednią
politykę gmin (...)” stanowi jedno z kluczowych
założeń Polityki Energetycznej Polski do roku
2030 (ibid s.7-8).
8. Cel główny i cele operacyjne
Programu
Jako cele przyjęto: wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie Powiatu
Polkowickiego do poziomu zobowiązań Polski
wynikających z Dyrektywy 2009/28/WE, poprawę efektywności energetycznej do poziomu
zobowiązań Polski wynikających z Dyrektywy
2006/32/WE oraz wzrost świadomości społecznej
w zakresie poprawy efektywności energetycznej
i wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
167
9. Wdrażanie
Ze względu na wagę i złożoność problemów
dla strategicznego rozwoju gmin i powiatu zaproponowano stworzenie odpowiednio zespołów
do spraw OZE i efektywności energetycznej, odpowiedzialnych za realizację Programu. Przewidziane działania zostały podzielone na miękkie
i operacyjne. Wyznaczono ramy czasowe dla poszczególnych zadań, a także wskaźniki w zakresie
odnawialnych źródeł energii i poprawy efektywności energetycznej, jakie mogą osiągnąć gminy
i powiat.
10. Finansowanie
Program zawiera wykaz źródeł finansowania.
Zebrano informacje o funduszach, z których można finansować OZE i poprawę efektywności energetycznej z programów. Są to:
1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 – 2013 (POIS),
2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007
– 2013 (PROW),
3. Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2007 – 2013 (RPO),
4. Program wsparcia inwestycji w odnawialne
źródła energii i obiekty wysokosprawnej kogeneracji przez Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w latach
2009 – 2012 (OZE i Kogeneracja),
5. System Zielonych Inwestycji – GIS,
6. Fundusz Termomodernizacji i Remontów
BGK,
7. Szwajcarsko-Polski Program Współpracy.
11. Wykazy literatury, linków, aktów
prawnych
W uzupełnieniu Programu zestawiono wykaz
literatury cytowanej, przydatnych linków internetowych, aktów prawnych, między innymi ustaw
i rozporządzeń polskich oraz dyrektyw unijnych.
168
12. Podsumowanie
Program Poszanowania Energii i Wspierania Wykorzystania Źródeł Odnawialnych na lata
2009 – 2015 dla Powiatu Polkowickiego powstał
nie tylko jako formalna realizacja jednego spośród zadań Strategii Rozwoju Powiatu Polkowickiego. Spełnia on również ważne funkcje dla
potencjalnych inwestorów. Oszacowane zasoby
energii odnawialnych oraz potencjał działań dla
poprawy efektywności energetycznej powinny być
brane pod uwagę przy planowaniu i wyborze
miejsca potencjalnych inwestycji w tym zakresie.
Dodatkowym atutem jest otwartość, zaangażowanie i chęć współpracy ze strony władz
powiatu i gmin.
Streszczenie
PPEiWWZO jest realizacją jednego z zadań strategicznych zawartych w „Strategii Rozwoju Powiatu
Polkowickiego na lata 2008 – 2015”.
Pełni trzy podstawowe funkcje: informacyjną, edukacyjną i prognostyczną. Jest skierowany do szerokiego kręgu odbiorców: władz powiatu, potencjalnych
inwestorów, mieszkańców i konsumentów energii.
Składa się z dwóch zasadniczych części:
— bloku poświęconego energii odnawialnej,
— bloku poświęconego efektywności energetycznej.
W części pierwszej scharakteryzowano ogólnie
podstawowe źródła energii odnawialnych. Następnie
zestawiono ich dotychczasowe wykorzystanie oraz potencjał teoretyczny i techniczny – możliwy do użytkowania w poszczególnych gminach powiatu polkowickiego. Zasoby energii odnawialnych poszczególnych
gmin uszeregowano według ich źródła i wielkości. Nadrzędna idea przyświecająca opracowaniu to wskazanie
potencjału OZE z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, to jest przy respektowaniu zasad
ekologii, ekonomii i czynników społecznych.
W części drugiej zestawiono dotychczasowe dokonania gmin na rzecz poprawy efektywności energetycznej i planowane działania na lata najbliższe oraz
potencjalne możliwości w tym zakresie. W dalszej
Stanisław Kondratiuk
kolejności zestawiono zalecane działania na poziomie
gmin i powiatu na rzecz realizacji „Programu”.
W końcowej części zawarty jest wykaz dostępnych
funduszy i źródeł finansowania, pomocny potencjalnym inwestorom przy realizacji inwestycji w odnawialne źródła energii i poprawę efektywności energetycznej na terenie powiatu polkowickiego, jak też
całego województwa dolnośląskiego. Opracowanie jest
uzupełnione o wykaz cytowanej literatury, obowiązujących aktów prawnych oraz przydatnych linków
internetowych.
Summary
The program is a realization one of the strategic
objectives contained in the “County Development
Strategy for Polkowice District in the years 2008 –
2015”. It has three basic functions: informational, educational and prognostic. It targets a broad audience:
local government, potential investors, residents and
consumers of energy. It consists of two main parts:
— the block of renewable energy,
— the block of energy efficiency.
In the first part characterizes the fundamental sources of renewable energy. Then matched comparision
of their current consumption and theoretical and technical potential – possible to use in each municipalities
of Polkowice District. Renewable energy resources of
individual municipalities are ranked according to their
origin and size. The overarching idea is indication
of the potential of renewable energy sources taking
into account the principles of sustainable development
respecting the principles of ecology, economics and
social factors.
In the second part are showed progress of municipalities made to improve energy efficiency, planned
activities for the coming years to achieve goals set
out in their strategies and recommended actions of
municipalities and county to implement the “Program”. The last part contains list of available funds
and funding sources. They are helpful to potential
investors with an investment in renewable energy and
energy efficiency improvements in the district and
the whole province of Lower Silesia. The study is
supplemented by a list of cited literature, the existing
legal acts and useful web links.
Edyta Ropuszyńska-Surma*
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
Wprowadzenie
W dokumentach strategicznych Unii Europejskiej, Polski i Dolnego Śląska wskazuje się
na istotną rolę energetyki, w tym ekoenergetyki,
w rozwoju społeczno-gospodarczym. Cele unijne i krajowe, dotyczące redukcji gazów cieplarnianych i pyłów do atmosfery, są przesłankami
do wprowadzania rozwiązań proekologicznych
zarówno po stronie podażowej, jak i popytowej.
Z kolei tendencja rosnących cen energii motywuje społeczeństwo do poprawy efektywności jej
użytkowania.
Wśród wielu wytycznych UE1 , na szczególną
uwagę zasługuje „Pakiet klimatyczno-energetyczny”, zwany w skrócie „3x20 do 2020”, w skład
którego weszło szereg dokumentów opublikowanych 10 stycznia 2007 i 23 stycznia 2008 r. [16,
s.19-20]. Kolejne dwa dokumenty opublikowano
5 czerwca 2009 r. Należy wspomnieć między innymi o:
— komunikacie Komisji do Rady Europejskiej
i Parlamentu Europejskiego „Europejska Polityka Energetyczna” [8], w którym określono
podstawowe cele dotyczące redukcji gazów
cieplarnianych,
— decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady nr
2009/406/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
wysiłków podjętych przez państwa członkowskie zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do 2020
zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji
emisji gazów cieplarnianych [1],
— Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/29/WE z 23 kwietnia 2009 zmieniające
dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia
i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu
usprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych [3].
W lipcu 2009 r. przywódcy UE i grupy G-8
zadeklarowali redukcję emisji gazów cieplarnianych o 80% do 2050 r. w stosunku do 1990 r.
Rada Europy ustaliła, w październiku 2009 r.,
nowy, ambitny cel dla Europy i innych krajów
o rozwiniętej gospodarce – redukcję gazów cieplarnianych o 80-95% .
W odpowiedzi na przyjęte cele w zakresie
emisji gazów cieplarnianych w 2009 r., Europejska Fundacja Klimatyczna (ang. European Climate Foundation – ECF) opublikowała raport
pt. „Mapa drogowa 2050: praktyczny przewodnik do prosperującej i niskowęglowej Europy”,
w którym niezależne podmioty przeprowadziły
analizy dotyczące możliwości i skutków rozwoju
energetyki niskoemisyjnej [4].
Sformułowane przez UE cele stanowią
dr inż. Edyta Ropuszyńska-Surma, Zakład Ekonomii i Prawa Gospodarczego, Instytut Organizacji i Zarządzania,
Politechnika Wrocławska.
1
Wiele dokumentów związanych z prowadzeniem i wspieraniem polityki proekologicznej w energetyce oraz
wprowadzeniem pewnych mechanizmów proekologicznych (na przykład handel uprawnieniami do emisji) wprowadzano
we wcześniejszych latach. Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r.
ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę
Rady 96/61/WE, Dyrektywa 2001/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie
krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczenia powietrza, Dyrektywa nr 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń
do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania, Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze
źródeł odnawialnych.
*
170
Edyta Ropuszyńska-Surma
ogromne wyzwanie dla krajowej i regionalnej polityki energetycznej. W „Pakiecie
klimatyczno-energetycznym” przyjęto, że „Państwa członkowskie powinny mieć możliwość elastycznego działania przy wyborze odnawialnych
źródeł energii, najlepiej dostosowanych do ich
potencjału i priorytetów. Sposób realizacji własnych celów przez państwa członkowskie powinien być określony w krajowych działaniach, które mają być przedstawiane Komisji. Plany te
powinny określać cele sektorowe i środki służące realizacji uzgodnionych ogólnych celów krajowych” [8, s.16].
W Polsce opracowano również szereg dokumentów, które wskazują kierunki rozwoju ekoenergetyki. Należy wspomnieć choćby o:
— „Polska 2030 – wyzwania rozwojowe” [14],
— „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” [12],
— „Alternatywna polityka energetyczna Polski
do 2030 roku” [5],
— „Ocena stanu i perspektywy gospodarki energetycznej w Polsce” [15],
— raporcie „Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku
2030 [13].
W województwie dolnośląskim już od 2000
r. zauważano istotną rolę, jaką pełni energetyka dla regionu. W latach 2000-2001 opracowano
„Strategię Energetyczną Województwa Dolnośląskiego”2 . Kolejnymi dokumentami, w których
zwrócono uwagę na istotną rolę energetyki dla
regionu, były: „Strategia Rozwoju Województwa
Dolnośląskiego do 2020 r.”, uchwalona przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w listopadzie
2005 r. oraz „Dolnośląska Strategia Innowacyjna” przyjęta w kwietniu 2007 r. Zwrócono w nich
uwagę na konieczność podjęcia przez podmioty
sektora kompleksowych działań w zakresie inwestycji infrastrukturalnych i wspólnego kreowania
postaw proekologicznych. Cele i przesłanki, za2
warte w tych dokumentach, stały się podstawą
do zainicjowania dyskusji w regionie na tematy
istotne dla energetyki.
Polityka regionalna UE jest drugą ważną przesłanką kreowania polityki energetycznej w województwach i gminach. Zgodnie z wytycznymi UE
regiony powinny odgrywać aktywną rolę w określaniu kierunków, celów i narzędzi prowadzonej
polityki. Popularnym narzędziem badania pożądanych kierunków rozwoju stały się badania
foresightowe.
Kierunki zmian w sektorze energetycznym
oraz nowe wyzwania, stojące przed regionalną
energetyką, jak i dotychczasowe doświadczenia
oraz dokumenty strategiczne Dolnego Śląska były
przesłankami podjęcia prac badawczych w ramach projektu „Strategia rozwoju energetyki
na Dolnym Śląsku metodami foresightowymi”3 .
Głównym celem tego projektu jest wskazanie
kierunków rozwoju energetyki oraz wyznaczenie priorytetowych kierunków badań naukowych
i prac rozwojowych na rzecz energetyki i możliwości ich wdrożenia w regionie. Rezultatem projektu będzie opracowanie strategii rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku przy uwzględnieniu innowacyjnych technologii stosowanych w energetyce.
W ramach badań jest wykorzystywanych wiele metod badawczych, metoda Delphi, analiza statystyczna, analiza SWOT, metody prognostyczne,
analiza dobrych praktyk. Również zakres przedmiotowy badań jest szeroki. Dlatego na potrzeby
niniejszego artykułu zawężono tematykę jedynie
do zagadnień związanych z ekoenergetyką.
Celem artykułu jest przedstawienie etapów
prac badawczych w projekcie „Strategia rozwoju
energetyki na Dolnym Śląsku metodami foresightowymi” oraz prezentacja wyników badań foresightowych dotyczących rozwoju ekoenergetyki
na Dolnym Śląsku. Wprawdzie, zgodnie ze wspomnianymi już dokumentami UE, pisząc o ekoenergetyce należałoby wspomnieć o różnych roz-
Była to pierwsza w kraju strategia energetyczna dla województwa. Została ona przyjęta przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w kwietniu 2002 r.
3
Projekt jest współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżetu państwa
w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka – „Dotacje na innowacje – Inwestujemy w waszą
przyszłość”, Priorytet 1 Poddziałanie 1.1.1 Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight. Nr umowy
o dofinansowanie UDA-POIG.01.01.01-02-005/08-00. Projekt jest realizowany od 1 lipca 2009 r. do 30 czerwca 2011 r.
Podstawowy zespół badawczy stanowią pracownicy Politechniki Wrocławskiej. W ramach projektu podejmowana jest
współpraca z innymi ośrodkami naukowymi oraz przedsiębiorstwami.
171
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
wiązaniach dotyczących ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (na przykład technologiach
wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, energetyce jądrowej) (por. [8, s.18], jednak
w dalszej części artykułu pominięto te kwestie,
koncentrując się na rozwiązaniach dotyczących
technologii współspalania, kogeneracji, odnawialnych źródeł energii i wybranych rozwiązaniach
organizacyjno-strukturalnym w wyżej wspomnianym. zakresie.
1. Etapy badań
Etapy badań na rzecz opracowania strategii energetycznej Dolnego Śląska przedstawiono
na rysunku 1, na którym zaznaczono: realizowane etapy (zadania w projekcie), dane wejściowe
w poszczególnych etapach badań oraz przepływ
danych między zadaniami.
Pierwszy etap obejmuje analizę stanu obecnego energetyki Dolnego Śląska oraz porównanie energetyki w naszym regionie z energetyką w innych regionach Unii Europejskiej. Takie
podejście umożliwia umiejscowienie problemów
energetyki województwa dolnośląskiego na tle
innych rejonów kraju i Europy. W ramach tego
zadania przedstawiono kilka przykładów dobrych
praktyk z regionów, w których rozwój rozwiązań
strukturalno-organizacyjnych oraz technicznych
jest bardziej zaawansowany niż na Dolnym Śląsku. Są to na przykład Dolna Saksonia, Styria.
W ramach prowadzonych prac badawczych opracowano ankietę adresowaną do gmin dotyczącą
stanu rozwoju energetyki ze źródeł odnawialnych
oraz planowanych inwestycji w OŹE.
Zadanie 2 jest najbardziej pracochłonnym
etapem badań. Polega ono na przeprowadzeniu
badań przy zastosowaniu metody foresight, która
została opisana w podpunkcie 2 tego artykułu.
Opracowano ankiety umożliwiające zastosowanie
metody Delphi. Rezultatem tego etapu jest lista technologii referencyjnych dla Dolnego Śląska
oraz zbiór wytycznych do przygotowania strategii
rozwoju województwa dolnośląskiego.
W kolejnym etapie wykonano analizę danych
związanych z sektorem energetycznym przy wykorzystaniu metod stochastycznych.
W ramach zadania 4 jest opracowywany dokumentu pt. „Strategia rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku”. Wykorzystanymi metodami badawczymi w tym etapie są między innymi analiza
SWOT, metody prognozowania.
W ostatnim etapie zostanie opracowany zestaw wytycznych i wskazówek dla władz regionu
odnośnie monitoringu wdrażania zaproponowanej strategii. System ten pozwoli na kontrolowanie, w jakim stopniu strategia jest realizowana
oraz w jakim stopniu wpłynęła na zmianę zarządzania sektorem energetycznym, oraz na istotność wskazanych kierunków badań wpływających
na konkurencyjność gospodarki regionu.
2. Badania foresightowe metodą
Delphi
Przez „foresight” należy rozumieć przewidywanie w średnim i długim horyzoncie czasowym.
Pojęcie przewidywanie (foresight) zostało wprowadzone w celu odróżnienia tego pojęcia od pierwotnego rozumienia terminu prognozowanie, które kojarzone jest z deterministycznie pojmowanym rozwojem, patrz [6, s. 81]. „Foresight technologiczny oznacza proces polegający na systematycznym patrzeniu w długiej perspektywie
w przyszłość nauki i techniki, ekonomii i społeczeństwa, powiązany z umiejętnością dobierania
strategicznych technologii, mających przynieść
wielkie ekonomiczne i społeczne korzyści [9, s. 2].
Foresight jako nowoczesne narzędzie planowania
wskazuje na najbardziej akceptowane społecznie
sektory gospodarki i działania, a wyniki badań
foresightowych [10] pozwalają na ukierunkowanie zmian regulacji prawnych w sposób służący poprawie warunków funkcjonowania przedsiębiorstw przy zachowaniu lub zwiększeniu korzyści
ekonomicznych państwa, regionu, konsumentów.
Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób docierania do informacji w celu budowania
średnio lub długookresowej wizji rozwojowej, jej
kierunków i priorytetów, a w tym kontekście
podejmowanie bieżących decyzji i mobilizowanie
wspólnych działań.
W innym znaczeniu występuje popularne
w dokumentach UE pojęcie „foresight regional-
172
Edyta Ropuszyńska-Surma
DANE
DANE I
EKSPERTYZY
Zadanie 1
Analiza stanu
obecnego energetyki
na Dolnym Śląsku na
tle innych regionów
kraju i Europy
DANE I
EKSPERTYZY
Zadanie 2
Badania ankietowe
wśród ekspertów
oraz analiza ankiet i
ich weryfikacja
Zadanie 3
Stochastyczna
analiza danych z
sektora
energetycznego prognozy
Zadanie 4
Opracowanie strategii
rozwoju energetyki na
Dolnym Śląsku – metody
statystyczne i
stochastyczne
DANE I
EKSPERTYZY
Zadanie 5
Opracowanie systemu
monitoringu
wdrażania strategii
rozwoju
LEGENDA:
strumień informacji z zewnątrz
strumień informacji wygenerowanych w poszczególnych zadaniach projektu
główny kierunek badań
Rysunek 1. Schemat etapów prac badawczych i przepływu danych między zadaniami. Źródło:
opracowanie własne
ny”4 , przez który rozumie się – usystematyzowany proces gromadzenia wiedzy dotyczącej przyszłości w krótszym lub dłuższym okresie, podejmowanie decyzji i zachęcanie do przyszłych
działań na określonym obszarze geograficznym
[1, s. 10].
Na rysunku 2 przedstawiono etapy prac badawczych w zadaniu 2. Głównym narzędziem badawczym zaproponowanym i wykorzystywanym
w opracowywanej strategii jest foresight oraz
metoda Delphi. Punktem wyjścia w badaniach
foresightowych jest zdefiniowanie tak zwanych
tez delfickich. W badaniach uczestniczyli eksperci
kluczowi, którzy brali udział przy formułowaniu
tez prognostycznych (delfickich) oraz eksperci
branżowi, którzy wypełniali ankiety dotyczące
poszczególnych tez. Zastosowana metoda Delphi
w badaniach ankietowych polega na trzykrotnym
ankietowaniu ekspertów branżowych, którzy nie
mogą się ze sobą w tej sprawie komunikować i naradzać. Zaproponowana metodologia badawcza
składa się z trzech etapów:
4
1. opracowanie bazy tez delfickich – wybór technologii i rozwiązań organizacyjno-strukturalnych,
2. analiza kluczowych problemów energetycznych (panele ekspertów),
3. badania foresightowe wśród ekspertów branżowych.
Na rysunku 2 przedstawiono przepływ danych
pomiędzy etapami metodologii badawczej: opracowanie bazy tez, analiza kluczowych problemów
energetycznych (panele ekspertów i współpraca
z ekspertami kluczowymi), badania foresightowe
(ankiety wśród ekspertów branżowych).
2.1. Tezy delfickie
Baza tez delfickich została opracowana przez
zespół badawczy, przy współudziale ekspertów
kluczowych, na podstawie:
— wyników prac diagnostycznych w zadaniu 1,
— dokumentów strategicznych UE i krajowych
[8], [4], [12], [13],
W. A. Kasprzak, K. I. Pelc nazywają „foresight regionalny” – „tak zwany «foresight»”, akcentując w ten sposób
zatracenie pierwotnego znaczenia pojęcia foresight [1, s. 93].
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
173
Rysunek 2. Etapy prac w zadaniu 2 i przepływ danych pomiędzy poszczególnymi etapami.
Źródło: opracowanie własne
— wyników japońskich i amerykańskich badań poszczególnych technologii, wybierając spośród
foresightowych [7].
faz: przyszłościowej (prowadzone są badania teoWstępnie opracowaną listę tez delfickich pod- retyczne lub wstępne, a świat nauki wiąże z nimi
dano indywidualnym konsultacjom ze specjalista- pewne nadzieje), prototypowej (obecnie prowami z różnych dziedzin, to jest elektroenergetyki, dzone są badania już na etapie prototypu), wzrociepła, OZE, gazu. Następnie lista tez delfickich stu (rozwiązanie jest wprowadzane na rynek –
została przekazana ekspertom kluczowym do dys- wczesna faza implementacji), obecnie stosowanej
kusji podczas panelu ekspertów (tak zwany panel – które będą nadal w zastosowaniu.
technologiczny). Po pierwszym panelu eksperci
Na podstawie dyskusji panelowej oraz ankluczowi byli proszeni o wypełnienie ankiety, któ- kiety wypełnionej przez ekspertów kluczowych,
ra zawierała: proponowane obszary tematyczne, zdefiniowano zmodyfikowaną listę tez delfickich,
działania w kierunku zwiększenia efektywności, które zostały wytypowane do dalszych badań.
bezpieczeństwa i ograniczenia emisji, proponowa- Uwzględniono w nich tezy, dla których eksperci
ne technologie w podziale na czternaście wybra- kluczowi zaznaczyli, że są to technologie w fazach:
nych dziedzin. Eksperci oceniali stopień rozwoju przyszłościowej, prototypowej lub wzrostu. Pomi-
174
Edyta Ropuszyńska-Surma
nięto technologie obecnie, powszechnie stosowane
na Dolnym Śląsku, które będą nadal stosowane.
2.2. Analiza kluczowych problemów
energetycznych
Równolegle do badań delfickich, prowadzonych wśród ekspertów kluczowych oraz wśród
ekspertów branżowych, prowadzona była analiza kluczowych problemów energetycznych. Dla
każdego z sektorów badawczych został powołany
zespół ekspertów kluczowych, liczący od trzech
do pięciu osób, których wiedza ekspercka wzajemnie się uzupełniała. W efekcie grupa badawcza
posiadała kompleksową wiedzę w sektorach badawczych, obejmującą zagadnienia techniczne,
ekonomiczne i ekologiczne. Dopełnieniem zespołów ekspertów kluczowych byli eksperci zajmujący się zagadnieniami społeczno-prawnymi, samorządowymi oraz zajmujący się metodologią
badań, stanowiący grupę wsparcia dla każdego
sektora badawczego.
Analiza kluczowych problemów energetycznych składała się z dwóch etapów: pierwszym
z nich były panele robocze, podczas których
prowadzone były dyskusje zespołów ekspertów,
a drugim były ekspertyzy opracowywane przez
poszczególnych specjalistów dotyczące aspektów
technicznych, ekonomicznych i ekologicznych.
W ekspertyzach uwzględniono zarówno stan obecny, jak i kierunki rozwoju w każdym z czterech
podsektorów.
2.3. Badania foresightowe metodą Delphi
Trzecim etapem zaproponowanej metodologii
są badania foresightowe metodą Delphi. Kluczową rolę w tych badaniach odgrywają eksperci
branżowi, którzy powinni posiadać dużą wiedzę
merytoryczną i doświadczenie w tematyce będącej przedmiotem ankiet, ale jednocześnie szeroki
ogląd i doświadczenia w zakresie „oddziaływania” badanej dziedziny z szeroko rozumianym
otoczeniem.
W pierwszej ankiecie do każdej z tez delfic5
kich było 11 pytań, na które odpowiadali eksperci
branżowi. Każdy z nich mógł zaproponować modyfikację tez delfickich oraz podać propozycje
własnych odpowiedzi. Pytania w ankiecie miały charakter półotwarty. Po zebraniu wyników
i przeprowadzeniu ich analizy, zespół badawczy
przygotował kolejną wersję ankiety – zawężającą i uściślającą obszar działania. Drugą ankietę
wypełniali ci sami eksperci branżowi. Cykl ten został powtórzony trzykrotnie, aż do wypracowania
pewnej zgody pomiędzy ekspertami, dostatecznego zawężenia priorytetów i utworzenia spójnego
obrazu rozwoju danej dziedziny.
Baza tez w pierwszej rundzie ankietowania
ekspertów branżowych (ankieta 1), uwzględniała
wyniki panelu technologicznego oraz konsultacje
i ekspertyzy opracowane przez ekspertów kluczowych. Modyfikacji tez w ankiecie 2 dokonano
w oparciu o wyniki ankiety 1, indywidualne konsultacje z ekspertami kluczowymi oraz ekspertyzy. W trzeciej rundzie ankietowania również
uwzględniono sugestie ekspertów branżowych,
dotyczące modyfikacji tez delfickich.
3. Tezy delfickie dotyczące
ekoenergetyki
W pierwszej ankiecie poddano badaniom 85
tez delfickich, które zostały pogrupowane w 15
grupach tematycznych, to jest: węgiel (1)5 , biomasa (2), biogaz (3), elektrownie wiatrowe (4),
elektrownie wodne (5), energia słoneczna (6), paliwa jądrowe (7), gaz (8), magazynowanie, przesył
i dystrybucja (9), ciepło, ogrzewnictwo, chłodnictwo (10), ogniwa paliwowe (11), Smart Grids
(12), użytkowanie energii (13), transport i paliwa
alternatywne (14), społeczne (15). Spośród 85
tez, delfickich eksperci branżowi wypełniający
ankietę dla OZE wypowiadali się na temat 51
tez, w tym 15 tez było z grupy tez społecznych,
a 9 dotyczyło użytkowania energii. W tabeli 1
przedstawiono tezy delfickie w drugiej rundzie
ankietowania dotyczące podsektora OZE6 .
W ankiecie drugiej liczba tez wyniosła 73,
Liczba w nawiasie oznacza numer grupy tematycznej. Numerację tę uwzględniono w tabeli 1.
Przedstawiono tezy z drugiej rundy ankietowania, ponieważ, jak wspomniano w podpunkcie 2.1, uległy one
modyfikacji po pierwszej rundzie ankietowania. Na niektóre różnice zwrócono uwagę punkcie 4 tego artykułu.
6
175
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
zaś w odniesieniu do podsektora OZE były 43
tezy. W tabeli 1 przedstawiono tezy bezpośrednio
związane z ekoenergetyką7 . W pierwszej kolumnie wpisano liczbę porządkową, którą przypisano
danej tezie zgodnie z uszeregowaniem ich w kolejności, od tych mających największe znaczenie
dla Dolnego Śląska do tych o znaczeniu najmniejszym. Im mniejsza liczba, tym większy procent
ekspertów wypowiedział się, że dana teza ma
wysokie znaczenie dla Dolnego Śląska. W tak
utworzonym szeregu uwzględniono wszystkie tezy z drugiej rundy ankietowania. Jeżeli taki sam
procent ekspertów postrzegał daną tezę jako ważną dla Dolnego Śląska, to otrzymały one ten sam
numer w szeregu. Dlatego najmniej ważna teza, otrzymała numer 36 (żaden z ekspertów nie
przypisał jej wysokiego znaczenia dla regionu,
pomimo, że liczba badanych tez wynosiła 43).
Z kolei w kolumnie 2 podano brzmienie tez.
Tabela 1. Tezy delfickie z podsektora OŹE w podziale na grupy tematyczne – wersja z drugiej
rundy ankietowania
2. Biomasa
2.1* Udział ciepła wytwarzanego z biomasy w całym cieple wytwarzanym na Dolnym Śląsku będzie wynosić
10
20%.
7
2.3 Na Dolnym Śląsku funkcjonować będą lokalne sieci współpracy dotyczące zagospodarowania odpadów
(lokalne rynki biomasy).
29
2.5 Na Dolnym Śląsku zostanie zainstalowany pierwszy – średniej mocy – ciepłowniczy blok gazowo-parowy
zintegrowany ze zgazowaniem biomasy.
35 2.6 Na Dolnym Śląsku zostanie zainstalowany pierwszy ciepłowniczy blok ORC.
27
2.7 Na Dolnym Śląsku będą działały ciepłownicze bloki z silnikiem gazowym lub turbiną gazową zintegrowane
ze zgazowaniem biomasy małej mocy.
32
2.8 Na Dolnym Śląsku zostanie zainstalowany pierwszy ciepłowniczy blok z silnikiem gazowym zintegrowanym
z biologicznym generatorem biometanu.
3. Biogaz
25
3.2 W województwie dolnośląskim będą po raz pierwszy zastosowane technologie wprowadzania biogazu
do lokalnych sieci biogazu (podłączenie biogazowni do sieci gazowej).
25
3.3 Na Dolnym Śląsku po raz pierwszy będą zastosowane technologie wprowadzania biogazu do dystrybucyjnych
sieci gazu ziemnego (podłączenie biogazowni do dystrybucyjnej sieci gazowej).
4. Elektrownie wodne
4.1 M Technologie wytwarzania energii elektrycznej przy pomocy turbin wiatrowych o mocy od 600 kW do 2
30
MW będą powszechnie stosowane na Dolnym Śląsku** .
5. Elektrownie wodne
5.1 M Udział energii elektrycznej wytwarzanej z wody w całości produkcji energii będzie wynosić na Dolnym
17
Śląsku 5%*** .
6. Energia słoneczna
6.1 M Udział energii elektrycznej wytwarzanej z promieniowania słonecznego (fotowoltaika i kolektory słoneczne)
22
w całości produkcji energii na Dolnym Śląsku będzie wynosić 3%8 .
33
6.2 Na Dolnym Śląsku pojawią się pierwsze instalacje wykorzystujące amorficzne ogniwa słoneczne o dużej
powierzchni, o efektywności konwersji powyżej 20%.
11
6.3 Technologie wykorzystujące energię słoneczną (fotowoltaika i kolektory słoneczne) w budownictwie nieprzemysłowym na Dolnym Śląsku będą w powszechnym użyciu.
*
Podany numer przy danej tezie jest numerem tej tezy zgodnie z numeracją podczas przeprowadzana badań.
W ankiecie 1 moc była zdefiniowana od 600 kW do 4MW.
***
W ankiecie 1 udział procentowy wynosił 8%.
**
7
Nie uwzględniono w tabeli 1 tez grupy 15 (tez społecznych związanych z systemem edukacji, zmianami
strukturalno-organizacyjnymi) oraz kilku tez z grupy 13, które nie są bezpośrednio związane z ekoenergetyką).
176
Edyta Ropuszyńska-Surma
9. Magazynowanie, przesył i dystrybucja
9.1 Na Dolnym Śląsku pojawią się pierwsze instalacje wykorzystujące zaawansowane technologie magazynowania
6
energii w procesie dystrybucji energii odnawialnej.
9
9.4 Na Dolnym Śląsku 20% energii elektrycznej będzie pochodziło z zasobów rozproszonych (OZE, głównie
z energii słonecznej* .)
10. Ciepło, ogrzewnictwo, chłodnictwo
34
10.4 Na Dolnym Śląsku będą działały instalacje do wstępnego podgrzewania lub chłodzenia powietrza wentylacyjnego w elementach rurowych pod ziemią.
24 10.5a Na Dolnym Śląsku powszechnie będą wykorzystywane technologie geotermii płytkiej (pompy ciepła).
24 10.5b Na Dolnym Śląsku powszechnie będą wykorzystywane technologie geotermii głębokiej.
20
10.7 Na Dolnym Śląsku zasięg zcentralizowanych systemów ciepłowniczych będzie minimalizowany na rzecz
odnawialnych źródeł energii i rozproszonych systemów ciepłowniczych.
11. Ogniwa paliwowe
24
11.1 Liczba samochodów na Dolnym Śląsku wykorzystujących ogniwa paliwowe osiągnie poziom 20% wszystkich
samochodów.
27 11.2 Na Dolnym Śląsku pojawią się pierwsze ogniwa paliwowe wysokowydajne i bezpieczne dla środowiska.
26
11.4 Na Dolnym Śląsku w ciepłownictwie będą pierwsze stosowane komercyjnie instalacje ogniw paliwowych
(200 kW) w obudowie modułowej.
13. Użytkowanie energii
5
13.1 W przemyśle dzięki procesom energooszczędnym na Dolnym Śląsku zmniejszy się zużycie energii pierwotnej
o 20%.
31 13.2 Na Dolnym Śląsku powstaną pierwsze inteligentne budynki.
2 13.3 Na Dolnym Śląsku technologie segregacji śmieci będą w powszechnym użyciu.
24
13.5 Na Dolnym Śląsku zostaną uruchomione pierwsze systemy informacyjne i bazy danych na rzecz zachowania
ciągłości dostaw surowców na rzecz energetyki rozproszonej i odnawialnej w gminach i powiatach.
17
13.6 W wyniku wdrożenia systemu monitoringu zasobów energetycznych na Dolnym Śląsku ulegnie usprawnieniu
proces planowania w zakresie gospodarki energetycznej na poziomie gmin, powiatów i województwa.
14. Transport i paliwa alternatywne
15
14.1 Na Dolnym Śląsku wodór, jako nośnik energii, będzie stanowił istotną część w systemie energetycznym
(transport i inne zastosowania).
22 14.2 Na Dolnym Śląsku biopaliwa będą stanowić około 15% ogółu paliw wykorzystywanych w transporcie** .
15
*
14.4 Technologie produkcji syntetycznych paliw takich, jak metan, metanol i eter metylowy z węgla i biomasy
poprzez użycie wodoru z niekopalnych surowców, będą miały zastosowanie na Dolnym Śląsku.
W trzeciej rundzie ankietowania teza została zmodyfikowana i brzmiała: „Na Dolnym Śląsku 20% energii elektrycznej
będzie pochodziło z zasobów rozproszonych (OZE)”.
**
W ankiecie 1 udział wynosił 25%.
Źródło: opracowanie własne.
4. Wyniki badań ankietowych
Spośród tez dotyczących ekoenergetyki (patrz
Tab. 1) wybrano tezy, dla których ponad 40%
ekspertów zadeklarowało, że mają one wysokie
znaczenie dla Dolnego Śląska. Przy charakterystyce zwrócono uwagę, na takie aspekty jak:
— okres realizacji danej tezy (patrz Rys.: 3, 5,
7, 9, 11, 13, 15),
— istotności tezy dla Dolnego Śląska (patrz
Rys.: 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16),
— najważniejsze czynniki mające negatywny
wpływ na realizację danej tezy, (patrz tabele
2 – 8),
— powiaty w województwie dolnośląskim, które najbardziej zyskają dzięki realizacji danej
tezy (patrz tabele 2 – 8).
Prezentowane wyniki uzyskano na podstawie
odpowiedzi ekspertów w ramach pierwszej i dru-
177
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
giej rundy ankietowania. Odpowiedzi ekspertów, eksperci z podsektora OZE. Ponadto do każdej
dotyczące okresu realizacji danej tezy, jej istotno- tezy, w każdej z trzech ankiet, było pytanie filtruści i negatywnych czynników oparto na wynikach jące, w którym ekspert szacował poziom swojej
ankiety 2. Powiaty, które najbardziej skorzystają wiedzy na temat danej tezy. Mógł on wybrać jena realizacji danej tezy, to wyniki pierwszej rundy den z czterech wariantów: mam widzę praktyczną
ankietowania. Wybrano jedynie te powiaty, dla (doświadczenie zawodowe) i wiedzę teoretyczną,
których ponad 75% ekspertów wskazało, że dany mam wiedzę teoretyczną, ale nie mam doświadpowiat zyska dzięki realizacji analizowanej tezy. czenia zawodowego, mam wiedzę praktyczną, ale
W tabelach 2 – 8 podano również liczbę eksper- nie mam teoretycznej, moja wiedza nie jest beztów, którzy udzielali odpowiedzi w odniesieniu pośrednio związana z tą tezą.
do danej tezy. Liczba ekspertów była różna, poW przypadku wyboru odpowiedzi ostatniej,
nieważ tezy były przyporządkowane do czterech ekspert nie odpowiadał na dalsze pytania dotypodsektorów. Na pytania do tez z gryp tema- czące danej tezy. Stąd liczba ekspertów do każdej
tycznych 13 i 15 odpowiadali wszyscy eksperci, tezy jest inna. Przyjęta metodologia pozwoliła
zaś na tezy 9.1 i 9.4 eksperci z podsektora OZE zmniejszyć zagrożenie uzyskania przypadkowych
i elektroenergetyki, na tezę 2.1 – eksperci z pod- odpowiedzi.
sektorów ciepła i OZE, a na tezy 2.3 i 6.3 – tylko
4.1. Teza 13.3: Na Dolnym Śląsku technologie segregacji śmieci będą
w powszechnym użyciu
Rysunek 3. Okres realizacji tezy 13.3. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 4. Znaczenie tezy 13.3. dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
Tabela 2. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 13.3
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 13.3
66
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Obowiązujące regulacje prawne (29% ekspertów)
na realizację danej tezy
2. Brak akceptacji społecznej (28% ekspertów)
3. Wysokie koszty realizacji (26% ekspertów)
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- Wszystkie powiaty
czenie
Źródło: opracowanie własne.
178
Edyta Ropuszyńska-Surma
4.2. Teza 13.1: W przemyśle dzięki procesom energooszczędnym na Dolnym Śląsku
zmniejszy się zużycie energii pierwotnej o 20%.
Rysunek 5. Okres realizacji tezy 13.1. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 6. Znaczenie tezy 13.1. dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
Tabela 3. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 13.3
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 13.3
76
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Wysokie koszty realizacji (55% ekspertów)
2. Interesy grupowe (28% ekspertów)
na realizację danej tezy
3. Obowiązujące regulacje prawne (23% ekspertów)
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- głogowski (81%), jeleniogórski (81%), legnicki (94%), luczenie
biński (85%), polkowicki (84%), świdnicki (82%), wałbrzyski (91%), wrocławski (96%)
Źródło: opracowanie własne.
4.3. Teza 9.1: Na Dolnym Śląsku pojawią się pierwsze instalacje wykorzystujące
zaawansowane technologie magazynowania energii w procesie dystrybucji energii
odnawialne
Rysunek 7. Okres realizacji tezy 9.1. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 8. Znaczenie tezy 9.1 dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
179
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
Tabela 4. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 9.1
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 9.1
51
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Wysokie koszty realizacji (82% ekspertów)
na realizację danej tezy
2. Mały potencjał techniczny (20%),
3. Niskie kompetencje ludzi i interesy grupowe (po 14%
ekspertów)
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- legnicki (80%), wałbrzyski (78%), wrocławski (83%)
czenie
Źródło: opracowanie własne.
4.4. Teza 2.3: Na Dolnym Śląsku funkcjonować będą lokalne sieci współpracy
dotyczące zagospodarowania odpadów (lokalne rynki biomasy)
Rysunek 9. Okres realizacji tezy 2.3. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 10. Znaczenie tezy 2.3 dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
Tabela 5. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 2.3
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 2,3
37
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Obowiązujące regulacje prawne (37% ekspertów);
na realizację danej tezy
2. Wysokie koszty realizacji (37% ekspertów);
3. Interesy grupowe (30% ekspertów)
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- dzierżoniowski (83%), wrocławski (83%), legnicki (83%),
czenie
wałbrzyski (78%),
Źródło: opracowanie własne.
180
Edyta Ropuszyńska-Surma
4.5. Teza 9.4: Na Dolnym Śląsku 20% energii elektrycznej będzie pochodziło z
zasobów rozproszonych (OŹE, głównie z energii słonecznej)
Rysunek 11. Okres realizacji tezy 9.4. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 12. Znaczenie tezy 9.4 dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
Tabela 6. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 9.4
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 9.4
67
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Wysokie koszty realizacji (86% ekspertów);
na realizację danej tezy
2. Obowiązujące regulacje prawne (25% ekspertów),
3. Interesy grupowe (23% ekspertów),
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- dzierżoniowski (83%), wszystkie powiaty z wyjątkiem głoczenie
gowskiego (74%), lubińskiego (74%), oławskiego (74%)
Źródło: opracowanie własne.
4.6. Teza 2.1: Udział ciepła wytwarzanego z biomasy w całym cieple wytwarzanym
na Dolnym Śląsku będzie wynosić 20%
Rysunek 13. Okres realizacji tezy 2.1. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 14. Znaczenie tezy 2.1 dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
181
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
Tabela 7. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 2.1
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 2.1
65
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Wysokie koszty realizacji (47% ekspertów);
na realizację danej tezy
2. Interesy grupowe (34% ekspertów);
3. Obowiązujące regulacje prawne (27% odpowiedzi)
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- Nie ma
czenie
Źródło: opracowanie własne.
4.7. Teza 6.3: Technologie wykorzystujące energię słoneczną (fotowoltaika i kolektory
słoneczne) w budownictwie nieprzemysłowym na Dolnym Śląsku będą w
powszechnym użyciu
Rysunek 15. Okres realizacji tezy 6.3. Źródło:
opracowanie własne
Rysunek 16. Znaczenie tezy 6.3 dla Dolnego
Śląska. Źródło: opracowanie własne
Tabela 8. Wybrane wyniki badań dotyczące tezy 6.3
Liczba ekspertów odpowiadających na tezę 6.3
65
Najważniejsze trzy czynniki mające negatywny wpływ 1. Wysokie koszty realizacji (86% ekspertów);
na realizację danej tezy
2. Obowiązujące regulacje prawne (36% ekspertów),
3. Mały potencjał techniczny (po 17% ekspertów), i Interesy grupowe (po 17% ekspertów),
Powiaty, dla których realizacja tezy ma największe zna- wszystkie z wyjątkiem oławskiego (73%), górowskiego
czenie
(73%), , średzkiego (73%), i wołowskiego (73%)
Źródło: opracowanie własne.
5. Ekoenergetyka – kierunki zmian
W opinii ekspertów największe znaczenie dla
Dolnego Śląska, z grupy tez ekoenergetyka, mają
stwierdzenia:
— na Dolnym Śląsku technologie segregacji śmieci będą w powszechnym użyciu (teza 13.3),
— w przemyśle dzięki procesom energooszczęd-
nym na Dolnym Śląsku zmniejszy się zużycie
energii pierwotnej o 20% (teza 13.1),
— funkcjonować będą lokalne sieci współpracy
dotyczące zagospodarowania odpadów (lokalne rynki biomasy) (teza 2.3), na Dolnym Śląsku 20% energii elektrycznej będzie pochodziło z zasobów rozproszonych OZE (teza 9.4),
udział ciepła wytwarzanego z biomasy w całym cieple wytwarzanym na Dolnym Śląsku
182
będzie wynosić 20% (teza 2.1), technologie
wykorzystujące energię słoneczną, fotowoltaika i kolektory słoneczne w budownictwie nieprzemysłowym będą w powszechnym użyciu
(teza 6.3),
— na Dolnym Śląsku pojawią się pierwsze instalacje wykorzystujące zaawansowane technologie magazynowania energii w procesie
dystrybucji energii odnawialnej ( teza 9.1).
Ze względu na wskazywany przez ekspertów
okres realizacji danej tezy, w odniesieniu do najistotniejszych tez dla Dolnego Śląska, można
wskazać tezy i związane z nimi prawdopodobne
działania, umożliwiające realizację danej tezy,
w poszczególnych okresach. Największy procent
ekspertów wskazał, że do 2015 r. zostaną zrealizowane tezy 13.3 i 6.3. Zaś do 2020 r.
— 85% deklarowało, że na Dolnym Śląsku technologie segregacji śmieci będą w powszechnym użyciu (teza 13.3),
— 60% zadeklarowało, że w województwie będą
funkcjonować lokalne sieci współpracy dotyczące zagospodarowania odpadów (powstaną
lokalne rynki biomasy) (teza 2.3),
— 59% ekspertów zadeklarowało, że technologie
wykorzystujące energię słoneczną w budownictwie nieprzemysłowym będą w powszechnym użyciu (teza 6.3).
Największy procent ekspertów wskazało, że
na Dolnym Śląsku w okresie 2021-2030 zostaną
zrealizowane tezy z grupy ekoenergetyka:
— pojawią się pierwsze instalacje wykorzystujące zaawansowane technologie magazynowania
energii w procesie dystrybucji energii odnawialnej (51% ekspertów),
— udział ciepła wytwarzanego z biomasy w całym cieple wytwarzanym na Dolnym Śląsku
będzie wynosić 20% (45% ekspertów),
— w przemyśle dzięki procesom energooszczędnym zmniejszy się zużycie energii pierwotnej
o 20% (41% ekspertów).
Z kolei do 2030 r.
— 97% deklarowało, że na Dolnym Śląsku technologie segregacji śmieci będą w powszechnym użyciu (teza 13.3),
— 97% zadeklarowało, że w województwie będą
funkcjonować lokalne sieci współpracy doty-
Edyta Ropuszyńska-Surma
czące zagospodarowania odpadów (powstaną
lokalne rynki biomasy) (teza 2.3),
— 86% ekspertów zadeklarowało, że technologie
wykorzystujące energię słoneczną w budownictwie nieprzemysłowym będą w powszechnym użyciu (teza 6.3),
— 83% ekspertów wskazało, że udział ciepła
wytwarzanego z biomasy w całym cieple wytwarzanym na Dolnym Śląsku będzie wynosić
20% (teza 2.1),
— 83% wskazało, że w przemyśle dzięki procesom energooszczędnym zmniejszy się zużycie
energii pierwotnej o 20% (teza 13.1),
— 61% ekspertów wskazało, że na Dolnym Śląsku pojawią się pierwsze instalacje wykorzystujące zaawansowane technologie magazynowania energii w procesie dystrybucji energii
odnawialnej (teza 9.1).
Spośród 10 czynników, mających negatywny wpływ na realizację najistotniejszych 7 tez
z ekoenergetyki, eksperci wskazywali: wysokie
koszty realizacji danej tezy, obowiązujące regulacje prawne oraz interesy grupowe. Mniejsze
znaczenie miały takie czynniki, jak: brak akceptacji społecznej, mały potencjał techniczny oraz
niskie kompetencje ludzi.
Streszczenie
W artykule krótko scharakteryzowano wybrane wyniki badań dotyczące tez delfickich z zakresu odnawialnych źródeł energii. Skoncentrowano
się na okresie realizacji danej tezy, jej istotności
dla Dolnego Śląska oraz czynnikach mających
negatywny wpływ na realizację danej tezy. W najbliższym okresie najistotniejsze tezy dla Dolnego
Śląska oraz te, które w opinii ekspertów będą
realizowane najszybciej, dotyczą:
— funkcjonowania lokalnych sieci współpracy,
dotyczących zagospodarowania odpadów (lokalnych rynków biomasy),
— powszechnego użycia technologii wykorzystujących energię słoneczną (fotowoltaika i kolektory słoneczne) w budownictwie nieprzemysłowym.
W odniesieniu do rozwoju rynków biomasy należy zmienić obowiązujące regulacje praw-
Prace nad prognozą ekoenergetyczną na Dolnym Śląsku
ne, podjąć działania zmniejszające koszty lub
wspierać, poprzez mechanizmy finansowe, rozwój
tych rynków oraz podjąć działania zmniejszające wpływ tak zwanych „grup interesu”. W celu
realizacji tezy dotyczącej powszechnego użytkowania na poziomie nieprzemysłowym energetyki
słonecznej (fotowoltaika, kolektory słoneczne),
należałoby podjąć działania o podobnym charakterze, jak w przypadku rynków biomasy. Jednak
tutaj jest jeszcze jedno dodatkowe ograniczenie –
o charakterze technicznym. Dolny Śląsk nie jest
obszarem o najwyższym nasłonecznieniu. Jednak
jest ono porównywalne do tego w Niemczech,
gdzie wykorzystanie energetyki słonecznej jest
w powszechnym użyciu.
Przeprowadzone badania foresightowe dostarczyły istotnych informacji, wskazujących na przyszłe kierunki rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku w opinii ekspertów.
Summary
The aim of this article is to present the stages of
research process in the “Development strategy of energy in Lower Silesia with the use of foresight methods”
project and the results of the foresight researches
related to the development of eco-energy in Lower
Silesia. The project is co-founded by the European
Fund for Regional Development and by the Operational Program Innovative Economy 2007-2013. The
paper contains a brief characteristics of conclusions
resulting from applying the Delphic thesis to the issue
of renewable energy sources in Lower Silesia. The main focus of the paper is put on the following issues: the
implementation period of each thesis, the significance
of each thesis for Lower Silesia region, the negative
factors that can influence the implementation of each
thesis. The summary includes a proposal of the most
probable and desirable direction of change for the
regional renewable energy. The proposal is based on
expert opinions.
Literatura
[1] Blueprints for Foresight Actions in the Regions:
Agriblue. Sustainable Territorial Development of
the Rural Areas of Europe.
183
[2] Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr
2009/406/WE z 23 kwietnia 2009 w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych
w celu realizacji do 2020 zobowiązań Wspólnoty
dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych,
Dz.U. UE L 140/136.
[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/29/WE z 23 kwietnia 2009 zmieniające dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu usprawnieniami
do emisji gazów cieplarnianych Dz.U. UE L 140/63.
[4] European Climate Foundation „Roadmap 2050:
a practical guide to a prosperous, lowcarbon Europe”, Volume I: Technical and economic assessment,
Report exhibits, April 2010.
[5] Instytut na rzecz Ekorozwoju,Alternatywna polityka
energetyczna Polski do 2030 r., Warszawa, kwiecień
2009.
[6] W. A. Kasprzak, K. I. Pelc, Strategie innowacyjne i techniczne. Prognozy, PALMAPress, Wrocław
2008.
[7] W. A. Kasprzak, K. I. Pelc, Strategie techniczne –
prognozy, Oficyna Wydawnicza ATUT Wrocławskie
Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2003.
[8] Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego „Europejska Polityka Energetyczna”, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela,
dn. 10.1.2007, KOM (2007) 1 wersja ostateczna.
[9] T. Kuwahara, Technology Foresight in Japan –
The Potential and Implications of DELPHI Approach, http://www.nistep.go.jp/achiev/ftx/eng/
mat077e/html/mat077ee.html.
[10] H. A. Linstone, On terminology, Technological Forecasting & Social Change, 2010.
[11] J. Malko, Wskazanie kierunków rozwoju energetyki. Sektor Energia Elektryczna, opracowanie w ramach projektu „Strategia rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku metodami foresigtowymi”, nr umowy
UDA-POIG.01.01.01-02-005/08-00 praca niepublikowana, 10.12.2009.
[12] Ministerstwo Gospodark, Polityka energetyczna Polski do 2030 r., Dokument przyjęty przez RM w listopadzie 2009.
[13] McKinsey&Co, Assessment of Greenhouse Gas Emissions Abatement, Potential in Poland by 2030.,Warszawa, grudzień 2009,
[14] Zespół Doradców Strategicznych Prezesa R. M., Raport „Polska 2030”. Warszawa, kwiecień 2009.
[15] Zespół Ekspercki ds. Gospodarki Energetycznej
PAN, Ocena stanu i perspektywy gospodarki energetycznej w Polsce, Warszawa, czerwiec 2010.
[16] Varia. Wybrane zagadnienia społeczne i gospodarcze,
Studia Biura Analiz Sejmowych, Kancelaria Sejmu
Nr 12 Warszawa 2008.
Stanisław Karuga*
Marzena Rutkowska-Filipczak**
Beata Witkowska-Kita***
Międzynarodowa sieć wiedzy w zakresie produkcji i wykorzystania
biomasy do celów energetycznych w Europie Środkowej
1. Wstęp
Zapotrzebowanie na energię rośnie wraz z rozwojem cywilizacji, przy jednoczesnym dość szybkim wyczerpywaniu tradycyjnych paliw kopalnych takich, jak węgiel, ropa naftowa czy gaz
ziemny. Zjawisku temu towarzyszy wzrost zanieczyszczenia środowiska naturalnego. W związku
z powyższym nastąpiło znaczne zainteresowanie
wykorzystania tak zwanej „energii odnawialnej”.
„Energię odnawialną” definiuje się jako:
„energię uzyskiwaną z naturalnych, powtarzających się procesów przyrodniczych. Występujące
formy energii odnawialnej wywodzą się bezpośrednio lub pośrednio z promieniowania słonecznego lub ciepła generowanego głęboko w Ziemi”.
Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią
alternatywę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych nośników energii, między innymi
paliw kopalnych. W Polsce energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię z bezpośredniego
wykorzystania:
— promieniowania słonecznego,
— wiatru,
— zasobów geotermalnych,
— zasobów wodnych,
— stałej biomasy,
— biogazu,
— biopaliw ciekłych.
2. Polityka energetyczna państw Unii
Europejskiej i Polski
Zakres wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w państwach należących do Unii Europejskiej regulują następujące dokumenty:
— Biała Księga – „Energia dla Przyszłości: „Odnawialne źródła energii””,
— Zielona Księga – „Ku europejskiej strategii
bezpieczeństwa energetycznego”,
— Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009
r. w sprawie promowania stosowania energii
ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE
oraz 2003/30/WE.
Dokumenty te ustalają cele dotyczące obowiązku osiągania ustalonych wskaźników udziału
energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii
pierwotnej, a także energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu
tej energii.
W wyżej wymienionych dokumentach proponuje się stopniowe zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w krajowym zużyciu
energii brutto, tak aby w 2020 r. wskaźnik ten
osiągnął wielkość co najmniej 20%. Jednocześnie
postuluje się dla tego roku minimalnego udziału
biopaliw w zużyciu paliw w transporcie na poziomie 10%.
W Polsce założenia do rozwoju energetyki
dr S. Karuga, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie.
mgr M. Rutkowska Filipczak, Instytut Paliw i Energii Odnawialnej w Warszawie.
***
dr B. Witkowska-Kita, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie.
*
**
186
Stanisław Karuga, Marzena Rutkowska-Filipczak, Beata Witkowska-Kita
odnawialnej zostały określone w następujących
dokumentach:
— „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej”,
— „Polityka energetyczna Polski do roku 2025”,
— „Program dla elektroenergetyki”,
— „Polityka Ekologiczna Państwa w latach
2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”
oraz aktach normatywnych regulujących obowiązki z zakresu wykorzystania OZE w Polsce, do których należą:
— ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne (Dz. U. z 2006 r. nr 89, poz. 625,
z późn. zm.),
— rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19
grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia
do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii
elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii (Dz. U. nr 261, poz.
2187),
— ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. nr
169, poz. 1199).
3. Biomasa
Biomasa to najstarsze i najszerzej wykorzystywane odnawialne źródło energii. Stanowi obecnie trzecie, co do wielkości na świecie, naturalne
źródło energii.
Według definicji Unii Europejskiej „biomasa
oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi
i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim
gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych
i miejskich”.
Natomiast zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004
r. „biomasa to stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają
biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej,
a także przemysłu przetwarzającego ich produkty,
a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji” (Dz. U. nr 267, poz. 2656).
Biomasa to cała istniejąca na Ziemi materia
organiczna, wszystkie substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego ulegające biodegradacji.
Biomasą są resztki z produkcji rolnej, pozostałości z leśnictwa, odpady przemysłowe i komunalne.
Stanowią ją również odpady z gospodarstw domowych, jak również pozostałości po przycinaniu
zieleni miejskiej.
Niektóre jej formy są jednak celem, a nie
efektem ubocznym produkcji. Aby pozyskiwać
biomasę uprawia się pewne rośliny – przykładem
wierzba wiciowa, rdest czy trzcina pospolita. Do
tych upraw energetycznych nadają się zwłaszcza
rośliny charakteryzujące się dużym przyrostem
rocznym i niewielkimi wymaganiami glebowymi.
Biomasę warto wykorzystywać z wielu powodów. Paliwo to jest nieszkodliwe dla środowiska:
ilość dwutlenku węgla emitowana do atmosfery
podczas jego spalania równoważona jest ilością
CO2 pochłanianego przez rośliny, które odtwarzają biomasę w procesie fotosyntezy. Ogrzewanie
biomasą staje się opłacalne – ceny biomasy są
konkurencyjne na rynku paliw. Wykorzystanie
biomasy pozwala wreszcie zagospodarować nieużytki i unieszkodliwić odpady.
Na cele energetyczne wykorzystuje się drewno
i odpady z przerobu drewna, rośliny pochodzące
z upraw energetycznych, produkty rolnicze oraz
odpady organiczne z rolnictwa, niektóre odpady
komunalne i przemysłowe. Im bardziej sucha i im
bardziej zagęszczona jest biomasa, tym większą
ma wartość jako paliwo. Bardzo wartościowym
paliwem, produkowanym z rozdrobnionych odpadów drzewnych, jest brykiet. Paliwo uszlachetnione, takie jak brykiet czy palety drzewne, uzyskuje
się poprzez suszenie, mielenie i prasowanie biomasy. Koszty ogrzewania takim paliwem są obecnie
niższe od kosztów ogrzewania olejem opałowym.
3.1. Potencjał biomasy w Polsce
i Europie
W Polsce potencjał techniczny biopaliw szacuje się na około 684,6 PJ w skali roku, z czego
najwięcej – 407,5 PJ – przypada na biopaliwa
Międzynarodowa sieć wiedzy w zakresie produkcji i wykorzystania biomasy do celów energetycznych. . .
stałe. Ich zasoby składają się z nadwyżek biomasy
pozyskiwanych w:
— rolnictwie – 195 PJ,
— leśnictwie – 101 PJ ,
— sadownictwie – 57,6 PJ
oraz pochodzą z
— odpadów przemysłu drzewnego – 53,9 PJ.
Północna i zachodnia Polska dysponuje dużym potencjałem biomasy stałej ze
względu na nadwyżki słomy w gospodarstwach rolnych. Natomiast północno-wschodnie
i północno-zachodnie rejony kraju posiadają największe możliwości wykorzystania biogazu z odpadów zwierzęcych.
Według analiz Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej potencjał techniczny drewna i jego odpadów z lasów i sadów, możliwy do wykorzystania w energetyce, wynosi 8,81 mln Mg.
Natomiast nadwyżki słomy do energetycznego
wykorzystania sięgają rzędu 7,84 mln Mg rocznie.
W Unii Europejskiej w 2003 r. produkcja
energii z biomasy wynosiła 69 mln Mg ekwiwalentu olejowego i pokrywała 4% zapotrzebowania
na energię. Aby kraje Unii Europejskiej osiągnęły
zakładany udział energii odnawialnych w strukturze produkcji energii, do 2010 r., produkcja
energii z biomasy powinna się podwoić (to znaczy wynieść 180 mln Mg ekwiwalentu olejowego),
zaś do 2030 r. potroić (czyli wynieść 210 – 250
mln Mg ekwiwalentu olejowego).
Obecnie udział biomasy w strukturze produkcji energii ze źródeł odnawialnych wynosi w państwach Unii Europejskiej 65%, a wykorzystywana
w celach energetycznych biomasa znajduje zastosowanie przede wszystkim jako surowiec do produkcji energii cieplnej i energii elektrycznej.
W celu zintensyfikowania wykorzystania biomasy w celach energetycznych, tak aby zostały
osiągnięte założone limity zgodnie z dyrektywą
2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r., w ramach programu Europa Centralna rozpoczęto
w 2009 r. realizację projektu Coach BioEnergy.
4. Projekt Coach BioEnergy
Coach BioEnergy jest projektem europejskim
finansowanym w ramach programu Europa Cen-
187
tralna, którego celem jest promowanie zrównoważonego wykorzystania energii z biomasy w regionie Europy Centralnej (nr projektu 1 CEO
13P3 COACH BioEnergy). To międzynarodowa
sieć wiedzy w zakresie produkcji i wykorzystania
biomasy do celów energetycznych w europie środkowej i wschodniej. W projekcie bierze udział 18
różnych organizacji (instytuty naukowe, firmy,
stowarzyszenia i ośrodki doradcze) z Republiki Czeskiej, Słowacji, Polski, Węgier, Niemiec,
Austrii i Ukrainy. Partnerzy polscy to:
— Instytut Paliw i Energii Odnawialnej w Warszawie,
— Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie,
— Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie,
— Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradctwa Rolniczego w Minikowie,
— Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie,
— Polska Izba Biomasy.
Projekt trwa 36 miesięcy.
Celami projektu są:
— pobudzanie innowacyjnych i zrównoważonych
działań w dziedzinie wykorzystania biomasy,
— wzmocnienie struktur współpracy międzynarodowej,
— poprawa sytuacji regionu poprzez tworzenie
miejsc pracy przy produkcji i przetwarzaniu
biomasy.
Tak zdefiniowane cele projektu osiągnięte zostaną poprzez utworzenie i funkcjonowanie sieci informacyjno-konsultacyjnej składającej się
z CAC (Centra Wiedzy), SKP (Instytucje Wspierające) oraz RCB (Regionalne Serwisy Konsultacyjne).
Na rysunku 1 przedstawiono schemat struktury sieci informacyjno-konsultacyjnej w zakresie
produkcji i wykorzystania biomasy do celów energetycznych w europie środkowej i wschodniej.
W ramach sieci zagadnienia związane z produkcją, technologiami transformacji energetycznej, logistyką, jak również wykorzystaniem biomasy będą analizowane podczas cyklu życia produktu, a wyniki będą opracowane i zaprezentowane przy pomocy internetowej sieci wirtualnej.
We wszystkich krajach biorących udział w pro-
188
Stanisław Karuga, Marzena Rutkowska-Filipczak, Beata Witkowska-Kita
Rysunek 1. Struktura sieci informacyjno-konsultacyjnej w zakresie produkcji i wykorzystania
biomasy do celów energetycznych w europie środkowej i wschodniej. Ilustracja własna Autorów.
jekcie funkcjonować będą regionalne biura konsultacyjne odpowiedzialne za rozpowszechnianie
informacji oraz doradztwo lokalnym podmiotom
w zakresie jak najlepszego wykorzystania zasobów biomasy. Odbiorcami projektu będą producenci biomasy, zakłady i firmy przetwarzające
biomasę, sektor energetyczny, biura projektowe
i konsultingowe, jednostki administracji państwowej różnego szczebla.
Stworzona w ramach projektu, łatwa w obsłudze, międzynarodowa sieć wirtualna ma za
zadanie umożliwiać zarządzanie i upowszechnianie zgromadzonej wiedzy i informacji i ułatwiać
sprawne działanie serwisu konsultacyjnego.
Istotne informacje dotyczące wiedzy i doświadczenia z zakresu produkcji, logistyki i przetwarzania biomasy na cele energetyczne będą
zgromadzone i ocenione pod kątem spodziewanych efektów środowiskowych, społecznych i ekonomicznych.
W ramach projektu utworzone zostaną regionalne serwisy konsultacyjne, których zadaniem
jest proponowanie optymalnych rozwiązań dla
inicjatyw biomasowych z uwzględnieniem specyfiki regionu i jego potrzeb, na bazie wiedzy
opracowanej w ramach sieci wirtualnej.
W celu wspierania działań biur konsultacyjnych opracowane zostaną warunki ramowe dla
studiów opłacalności.
Rezultaty projektu będą upowszechniane
na szczeblu lokalnym, regionalnym i europejskim
poprzez organizowanie szkoleń, dni informacji
i konferencji skierowanych do poszczególnych
grup docelowych oraz rozpowszechnianie wysokiej jakości materiałów informacyjnych.
5. Podsumowanie
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca
dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE proponuje stopniowe zwiększenie udziału energii ze
źródeł odnawialnych w krajowym zużyciu energii
brutto, tak aby w 2020 r. wskaźnik ten osiągnął
wielkość co najmniej 20%. Jednocześnie postuluje
się dla tego roku minimalnego udziału biopaliw
w zużyciu paliw w transporcie na poziomie 10%.
W Polsce potencjał techniczny biopaliw szacuje się na około 684,6 PJ w skali roku, z czego
najwięcej – 407,5 PJ – przypada na biopaliwa
stałe. W Unii Europejskiej w 2003 r. produkcja
energii z biomasy wynosiła 69 mln Mg ekwiwalentu olejowego i pokrywała 4% zapotrzebowania
na energię.
Aby kraje Unii Europejskiej osiągnęły zakładany udział energii odnawialnych w strukturze
produkcji energii, do 2010 r. produkcja energii
z biomasy powinna się podwoić (to znaczy wynieść 180 mln Mg ekwiwalentu olejowego), zaś
do 2030 r. potroić (czyli wynieść 210 – 250 mln
Mg ekwiwalentu olejowego).
W celu zintensyfikowania wykorzystania biomasy w celach energetycznych, tak aby zostały
osiągnięte założone limity zgodnie z dyrektywą
2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w ramach
programu Europa Centralna rozpoczęto w 2009
r. realizację projektu Coach BioEnergy.
Coach BioEnergy jest projektem europejskim
finansowanym w ramach programu Europa Centralna, którego zadaniem jest promowanie zrów-
Międzynarodowa sieć wiedzy w zakresie produkcji i wykorzystania biomasy do celów energetycznych. . .
189
noważonego wykorzystania energii z biomasy 23 kwietnia 2009 r., w ramach programu Europa
w regionie Europy Centralnej (nr projektu 1 CEO Centralna rozpoczęto w 2009 r. realizację pro13P3 COACH BioEnergy). W projekcie bierze jektu „Coach BioEnergy”. We wstępie artykułu
udział 18 różnych organizacji (instytuty naukowe, przedstawiono skrótowo podstawy polityki enerfirmy, stowarzyszenia i ośrodki doradcze) z Repu- getycznej państw Unii Europejskiej i Polski oraz
bliki Czeskiej, Słowacji, Polski, Węgier, Niemiec, potencjał biomasy w Polsce i Europie. Następnie
Austrii i Ukrainy.
przedstawiono główne założenia i cele projektu
„Coach BioEnergy”, w którym bierze udział 18
Celami projektu są:
— pobudzanie innowacyjnych i zrównoważonych różnych organizacji (instytuty naukowe, firmy,
działań w dziedzinie wykorzystania biomasy, stowarzyszenia i ośrodki doradcze) z Republi— wzmocnienie struktur współpracy międzyna- ki Czeskiej, Słowacji, Polski, Węgier, Niemiec,
rodowej,
Austrii i Ukrainy.
— poprawa sytuacji regionu poprzez tworzenie
miejsc pracy przy produkcji i przetwarzaniu
biomasy.
Summary
Tak zdefiniowane cele osiągnięte zostaną poprzez utworzenie i funkcjonowanie sieci wiedzy
Demand for energy is still growing. It is due
w zakresie produkcji i wykorzystania biomasy to the development of civilization and reduction
do celów energetycznych w europie środkowej of availability of traditional fossil fuels, eg. coal,
i wschodniej.
oil or natural gas. The use of fossil fuels resulting
Informacje na temat projektu znajdują się in increase of environmental pollution. There are
pod adresem: http://www.coach-bioenergy.eu/
main reasons of increase of interest in using the
renewable energy sources, in which biomass plays
an important role. In order to reached the limits
Streszczenie
included in Directive 2009/28/EC from 23 April
2009, there is needed the intensification of the
Zapotrzebowanie na energię rośnie wraz z roz- use of biomass for energy purposes. The articwojem cywilizacji, przy jednoczesnym dość szyb- le presents the energy policy, biomass potential
kim wyczerpywaniu tradycyjnych paliw kopal- in Poland and Europe and the main principles
nych, tj. węgla, ropy naftowej czy gazu ziemnego. and objectives of the project "Coach BioEnergy".
Zjawisku temu towarzyszy wzrost zanieczyszcze- The project "Coach BioEnergy" started in 2009
nia środowiska naturalnego. W związku z po- as a part of Central Europe Programme and is
wyższym nastąpiło znaczne zainteresowanie wy- aimed to the develop of biomass use for energy
korzystaniem źródeł tzw. „energii odnawialnej”, purpose in Central and Eastern Europe countries.
w której biomasa odgrywa ważną rolę. W celu Coach BioEnergy involved 18 different organizintensyfikowania wykorzystania biomasy na cele zations (institutes, companies, associations and
energetyczne tak, aby zostały osiągnięte założone advisory centres) of the Czech Republic, Slovak,
limity zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE z dnia Polish, Hungary, Germany, Austria and Ukraine.
Polkowicka Deklaracja Ekoenergetyki
W trakcie pierwszego Forum Ekoenergetycznego w Polkowicach przyjęto deklarację, wokół której organizatorzy pragną grupować zwolenników ekoenergetyki. Stanowi ona platformę edukacji społecznej
i zbiór postulowanych przez inicjatorów wartości. Wierzymy, że wspomoże ona proces popularyzacji idei oszczędzania energii i jej produkcji ze źródeł odnawialnych. Stanowi ona podstawę przewartościowania stosunku społeczeństwa do gospodarowania energią, racjonalizując ją i uświadamiając odpowiedzialność nas wszystkich za jej wpływ
na środowisko przyrodnicze i społeczne. Oto przyjęte punkty deklaracji:
1. Pamiętaj, że pozostajemy częścią przyrody i zależymy od zasobów
naszej Planety.
2. Chroń środowisko redukując ilość odpadów i zmniejszając szkodliwe emisje.
3. Oszczędzaj energię i staraj się pozyskiwać ją ze źródeł odnawialnych.
4. Zdobywaj wiedzę o energii odnawialnej, ale pamiętaj, że także jej
rozwój musi być przyjazny środowisku.
5. Zmieniaj nieprzychylne ekoenergetyce nawyki i postawy.
Tekst Deklaracji Ekoenergetyki podpisany przez uczestników I Forum Ekoenergetycznego w Polkowicach (2009 rok). Na dokumencie widnieje m. in. podpis
prof. Jerzego Buzka, fot. Archiwum DWSPiT