zachowania zdrowotne kandydatów na oficerów więziennictwa ze

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS
No 3079
SOCJOLOGIA XLIV
WROCŁAW 2008
PIOTR ŁAPIŃSKI, ANNA LEŚNIAK-JARECKA
Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej, Kalisz
ZACHOWANIA ZDROWOTNE
KANDYDATÓW NA OFICERÓW WIĘZIENNICTWA
ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM
SPOŁECZNEGO WYMIARU ZDROWIA
WSTĘP
Katalog postaw zdrowotnych, których kształtowanie wśród funkcjonariuszy
Służby Więziennej należy zaliczyć do zadań priorytetowych, zdeterminowany
jest nie tylko stawianymi przed nimi wymaganiami w zakresie zdolności fizycznej i psychicznej do tej służby1 czy też zagrożenia zdrowia wynikające ze specyficznych przeciążeń zawodowych2. Istotnym kryterium będą także przejawiane
przez personel więzienny zachowania zdrowotne, ze szczególnym uwzględnieniem
zachowań, które przydatne mogą być w łagodzeniu skutków działania stresu zawodowego oraz zachowań stanowiących istotny element profilaktyki wypalenia
zawodowego3. Niniejsze badania są uzupełnieniem badań przeprowadzonych
w 2006 r.4 z wykorzystaniem polskiej wersji kwestionariusza Skali Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES). Trafność doboru testu IZZ uzasadnia fakt,
że zarówno ogólny wskaźnik zachowań zdrowotnych, jak i mierzone z wykorzystaniem IZZ wskaźniki – praktyki zdrowotne oraz zachowania profilaktycz1
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 października 2005 r. w sprawie wymagań w zakresie zdolności fizycznej i psychicznej do Służby Więziennej (Dz.U. z dnia 30 listopada
2005 r.), załącznik 1 i 3.
2 H. Machel, Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Arche, Gdańsk 2003, s. 96–121.
3 R. Poklek, Skuteczność psychologicznego warsztatu antystresowego w profilaktyce wypalenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej, COSSW, Kalisz 2006, s. 59–64.
4 H. Chmielewska-Pełka, P. Łapiński, Siła ogólnego przekonania funkcjonariuszy SW co do
skuteczności radzenia sobie w sytuacjach trudnych a wyzwania stawiane przed nimi w zakresie
dbałości o zdrowiei sprawność fizyczną, [w:] Zarządzanie i usługi w obszarze kultury fizycznej
i hotelarstwa, W. Siwiński i wsp. (red.), WSHiG, Poznaniu 2006, s. 299–307.
druk_soc_XLIV.indd 85
2008-11-03 14:13:07
86
PIOTR ŁAPIŃSKI, ANNA LEŚNIAK-JARECKA
ne – korelują dodatnio z poczuciem własnej skuteczności mierzonym testem
GSES5.
MATERIAŁ I METODA
Badaniom poddano 77 słuchaczy Szkoły Oficerskiej SW w roku akademickim 2007/2008. Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem standaryzowanego testu psychologicznego Zygfryda Juczyńskiego
Inwentarz Zachowań Zdrowotnych6 (IZZ). Test ten zawiera 24 stwierdzenia opisujące różne rodzaje zachowań, które mają wpływ na stan zdrowia. Jego użycie pozwala zarówno na ustalenie tzw. ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań
zdrowotnych, a także na obliczenie poziomu nasilenia zachowań zdrowotnych
w ramach czterech kategorii: prawidłowych nawyków żywieniowych, zachowań
profilaktycznych, pozytywnego nastawienia psychicznego, praktyk zdrowotnych.
Bezpośrednio po przeprowadzeniu badania kwestionariuszem IZZ badanych
proszono o wypełnienie przygotowanego na potrzeby niniejszych badań, składającego się z sześciu twierdzeń, kwestionariusza ankiety „Wybrane aspekty mojego
funkcjonowania w grupie społecznej”. Jego konstrukcja pozwalała na zastosowanie identycznych zasad wypełniania, jakie obowiązywały przy wypełnianiu IZZ.
WYNIKI BADAŃ
1. Wyniki uzyskane badaniem kwestionariuszem IZZ.
Twierdzenia zawarte w kwestionariuszu IZZ odnosiły się do różnego rodzaju
zachowań prozdrowotnych. Dlatego uzyskany w wyniku badania tym narzędziem
wyższy wynik oznaczał większe nasilenie deklarowanych zachowań korzystnych
dla zdrowia.
Średnie wyniki w ramach poszczególnych kategorii zachowań zdrowotnych
uzyskano, dziejąc sumę zgromadzonych w ramach każdej kategorii punktów
przez liczbę ujętych w narzędziu badawczym pytań odpowiedzialnych za pomiar
konkretnego wskaźnika. Wyniki przedstawiono w tabeli 3.
W tabelach zawierających wyniki badań przyjęto następujące skrótowe oznaczenia:
– poszczególnych elementów struktury organizacyjnej (działów) jednostek
penitencjarnych (zakładów karnych i aresztów śledczych): DO – dział ochrony,
5
I.M. Łukasik, Predykatory zachowań zdrowotnych, [w:] Model zdrowego stylu życia jako
zadanie interdyscyplinarne [online], t. 2, NeuroCentrum, Lublin, 2003 [dostęp: 18-03-2007]. http://
www.neurocentrum.pl/ biblioteka/styl_zycia/tom2/lukasik.doc.
6 Z. Juczyński, Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, PTP, Warszawa 2001,
s. 116–122.
druk_soc_XLIV.indd 86
2008-11-03 14:13:07
87
Zachowania zdrowotne kandydatów na oficerów więziennictwa
DK – dział kwatermistrzowski, DE – dział ewidencji, DPps – dział penitencjarny
(psychologowie);
– wskaźników zachowań zdrowotnych: OWZZ – ogólny wskaźnik zachowań
zdrowotnych, PNŻ – prawidłowe nawyki żywieniowe, ZP – zachowania profilaktyczne, PNP – pozytywne nastawienia psychiczne, PZ – praktyki zdrowotne.
Tabela 1. Występowanie u badanych ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych
Dział organizacyjny jednostki penitencjarnej
DO
Poziom
N
DK
N
%
DE
%
N
DPps
%
N
wszystkie
N
%
%
Niski
8
33,33
2
28,57
4
15,38
7
35,00
21
27,27
Przeciętny
9
37,50
3
42,86
16
61,54
9
45,00
37
48,05
Wysoki
7
29,17
2
28,57
6
23,08
4
20,00
19
24,68
Razem
24
31,20
7
9,10
26
33,80
20
26,00
77
100,00
Wyniki surowe dotyczące ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych przekształcono na jednostki sten (tab. 1) i poddano interpretacji zgodnie z właściwościami charakteryzującymi skalę stenową.
W zakresie nasilenia u badanych ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych zwraca uwagę relatywnie niewielki odsetek wyników na poziomie niskim
wśród funkcjonariuszy działu ewidencji oraz sięgający niemal 1/3 odsetek wyników na poziomie wysokim wśród funkcjonariuszy działu ochrony oraz działu
kwatermistrzowskiego.
Tabela 2. Średnie wyniki ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych oraz poszczególnych kategorii zachowań zdrowotnych dla całej grupy badanych
Ogólny wskaźnik
zachowań
zdrowotnych
Prawidłowe
nawyki
żywieniowe
Zachowania
profilaktyczne
Pozytywne
nastawienia
psychiczne
Praktyki
zdrowotne
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
79,62
11,17
3,26
0,65
3,19
0,75
3,62
0,49
3,19
0,60
Uzyskane w grupie badanych średnie wyniki zarówno w zakresie ogólnego
wskaźnika zachowań zdrowotnych, jak i w ramach poszczególnych kategorii zachowań zdrowotnych są zbliżone do tymczasowych norm polskich dla zdrowych
osób dorosłych, zaproponowanych przez Z. Juczyńskiego.
Zarówno w zakresie ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych, jak i w ramach poszczególnych kategorii zachowań zdrowotnych między porównywanymi
grupami badanych nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic.
2. Wyniki uzyskane badaniem kwestionariuszem „Wybrane aspekty mojego
funkcjonowania w grupie społecznej”.
druk_soc_XLIV.indd 87
2008-11-03 14:13:07
88
PIOTR ŁAPIŃSKI, ANNA LEŚNIAK-JARECKA
Tabela 3. Różnice między przedstawicielami poszczególnych działów jednostki penitencjarnej
w zakresie ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych oraz w ramach poszczególnych kategorii
zachowań zdrowotnych
Dział organizacyjny jednostki penitencjarnej
Porównywana
cecha grupy
DO (N = 24)
M
OWZZ
DK (N = 7)
SD
M
DE (N = 26) DPps (N = 20)
SD
M
78,79 13,43 78,00 14,47 80,34
SD
M
H
p
SD
9,77 80,25
9,29 0,513 0,916
PNŻ
3,13
0,65
3,17
0,89
3,31
0,64
3,37
0,59 2,136 0,545
ZP
3,21
0,89
3,19
0,77
3,07
0,70
3,34
0,65 1,562 0,668
PNP
3,61
0,52
3,48
0,62
3,81
0,44
3,48
0,45 5,953 0,114
PZ
3,18
0,69
3,17
0,46
3,20
0,60
3,17
0,56 0,347 0,951
Twierdzenia zawarte w kwestionariuszu omawianej ankiety dotyczyły różnego rodzaju zachowań antyzdrowotnych, odnoszących się pośrednio lub bezpośrednio do społecznej sfery zdrowia badanych. Dlatego uzyskany w tym badaniu
wyższy wynik oznaczał większe nasilenie deklarowanych zachowań szkodliwych
dla zdrowia społecznego.
Tabela 4. Odpowiedzi badanych zawarte przy stwierdzeniu 1: Kiedy jestem zdenerwowany – w celu
odprężenia sięgam po piwo lub drinka
DO
DK
DE
DP (p)
Razem
Odpowiedź
N
N
%
N
%
N
%
N
%
%
Prawie nigdy (1)
6
25,00
2
28,57 10
38,46
8
40,00 26
33,77
Rzadko (2)
7
29,17
3
42,86
7
26,92 11
55,00 28
36,36
Od czasu
do czasu (3)
5
20,83
0
0
8
30,77
0
0 13
16,88
Często (4)
6
25,00
2
28,57
1
3,85
0
0
9
11,69
Prawie zawsze (5)
0
0
0
0
0
0
1
5,00
1
1,30
24
100,00
7
100,00 26
100,00 77
100,00
Razem
100,00 20
Po piwo lub drinka w związku ze zdenerwowaniem najczęściej sięgają przyszli oficerowie działu ochrony i działu kwatermistrzowskiego, najrzadziej natomiast psychologowie.
Najliczniejszą grupę badanych, których bliscy często stwierdzają, że po ciężkim dniu w pracy badani wyładowują się na nich, stanowią przyszli oficerowie
działów ochrony.
Najmniej liczną grupę badanych, która prawie nigdy tuż po przebudzeniu
nie odczuwa złego nastroju w związku z koniecznością pójścia do pracy, stanowią
przyszli oficerowie działu ewidencji.
druk_soc_XLIV.indd 88
2008-11-03 14:13:07
89
Zachowania zdrowotne kandydatów na oficerów więziennictwa
Tabela 5. Odpowiedzi badanych zawarte przy stwierdzeniu 2: Moi bliscy mają mi za złe, że po ciężkim dniu w pracy wyładowuję się na nich
DO
DK
DE
DP(p)
Razem
Odpowiedź
N
Prawie nigdy (1)
N
%
N
%
N
%
N
%
%
11
45,83
3
42,86
7
26,92
8
40,00
26
37,66
Rzadko (2)
6
25,00
1
14,29
11
42,31
5
25,00
28
29,87
Od czasu
do czasu (3)
2
8,33
2
28,57
5
19,23
6
30,00
13
19,48
Często (4)
5
20,83
1
14,29
1
3,85
1
5,00
9
10,39
Prawie zawsze (5)
Razem
0
0
0
0
2
7,69
0
0
1
2,60
24
100,00
7
100,00
26
100,00
20
100,00
77
100,00
Tabela 6. Odpowiedzi badanych zawarte przy stwierdzeniu 3: Po przebudzeniu, kiedy muszę wstać
do pracy, mam zły nastrój
DO
DK
DE
DP(p)
Razem
Odpowiedź
N
N
%
N
%
N
%
N
%
%
Prawie nigdy (1)
8
33,33
3
42,86
1
3,85
3
15,00
15
19,48
Rzadko (2)
8
33,33
2
28,57
6
23,08
7
35,00
23
29,87
Od czasu
do czasu (3)
3
12,50
1
14,29
12
46,15
7
35,00
23
29,87
Często (4)
2
8,33
1
14,29
7
26,92
3
15,00
13
16,88
Prawie zawsze (5)
3
12,50
0
0
0
0
0
0
3
3,90
24
100,00
7
100,00
26
100,00
20
100,00
77
100,00
Razem
Tabela 7. Odpowiedzi badanych zawarte przy stwierdzeniu 4: Irytują mnie ludzie, którym powinienem pomagać ze względu na moje obowiązki zawodowe
Odpowiedź
DO
N
DK
N
%
DE
N
%
DP(p)
%
N
Razem
N
%
%
Prawie nigdy (1)
8
33,33
1
14,29
4
15,83
2
10,00
15
19,48
Rzadko (2)
6
25,00
4
57,14
7
26,92
9
45,00
26
33,77
Od czasu
do czasu (3)
9
37,50
2
28,57
9
34,62
7
35,00
27
35,06
Często (4)
0
0
0
0
3
11,54
2
10,00
5
6,49
Prawie zawsze (5)
1
4,17
0
0
3
11,54
0
0
4
5,19
24
100,00
7
100,00
26
100,00
20
100,00
77
100,00
Razem
Wśród przyszłych oficerów działów ewidencji odnotowano najwięcej badanych często lub bardzo często (prawie zawsze) irytujących się zachowaniem osób,
którym powinni oni pomagać ze względu na swoje obowiązki zawodowe.
druk_soc_XLIV.indd 89
2008-11-03 14:13:07
90
PIOTR ŁAPIŃSKI, ANNA LEŚNIAK-JARECKA
Tabela 8. Odpowiedzi badanych zawarte przy stwierdzeniu 5: W pracy używam wulgaryzmów
w obecności funkcjonariuszy kobiet
DO
Odpowiedź
N
DK
N
%
DE
N
%
DP(p)
%
N
Razem
N
%
%
Prawie nigdy (1)
4
16,67
0
0
3
11,54
3
15,00
10
12,99
Rzadko (2)
4
16,67
2
28,57
6
23,08
1
5,00
13
16,88
Od czasu
do czasu (3)
3
12,50
1
14,29
3
11,54
4
20,00
11
14,29
Często (4)
5
20,83
3
42,86
10
38,46
6
30,00
24
31,17
Prawie zawsze (5)
8
33,33
1
14,29
4
15,38
6
30,00
19
24,68
24
100,00
7
100,00
26
100,00
20
100,00
77
100,00
Razem
Bez względu na przynależność do konkretnego działu jednostki penitencjarnej wysoki odsetek badanych często lub bardzo często używa wulgaryzmów
w obecności funkcjonariuszy kobiet.
Tabela 9. Odpowiedzi badanych zawarte przy stwierdzeniu 6: Gdy zgłaszam problem zawodowy
bezpośredniemu przełożonemu, mam poczucie bycia zrozumianym
DO
Odpowiedź
N
DK
N
%
DE
N
%
DP(p)
%
N
Razem
N
%
%
Prawie nigdy (1)
5
20,83
0
0
3
11,54
0
0
8
10,39
Rzadko (2)
3
12,50
1
14,29
4
15,38
2
10,00
10
12,99
Od czasu
do czasu (3)
7
29,17
1
14,29
10
38,46
5
25,00
23
29,87
Często (4)
7
29,17
4
57,14
4
26,92
7
35,00
25
32,47
Prawie zawsze (5)
2
8,33
1
14,29
2
7,69
6
30,00
11
14,29
24
100,00
7
100,00
26
100,00
20
100,00
77
100,00
Razem
Tabela 10. Różnice między przedstawicielami poszczególnych działów jednostki penitencjarnej
w zakresie wybranych wskaźników zdrowia społecznego badanych
Dział organizacyjny jednostki penitencjarnej
Porównywana
cecha grupy*
DO (N = 24)
DK (N = 7)
DE (N = 26) DPps (N = 20)
H
p
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
Stwierdzenie 1
2,46
1,14
2,28
1,25
2,00
0,94
1,75
0,91 5,201 0,158
Stwierdzenie 2
2,04
1,20
2,14
1,21
2,23
1,14
2,00
0,97 0,646 0,886
Stwierdzenie 3
2,33
1,37
2,00
1,15
2,96
0,82
2,50
0,95 8,050 0,045
Stwierdzenie 4
2,17
1,05
2,14
0,69
2,77
1,21
2,45
0,83 4,075 0,253
Stwierdzenie 5
3,38
1,53
3,43
1,13
3,23
1,31
3,55
1,39 0,782 0,854
Stwierdzenie 6
2,92
1,28
3,71
0,95
3,04
1,11
3,85
0,99 8,685 0,034
* Treść stwierdzeń zawartych w kwestionariuszu „Wybrane aspekty mojego funkcjonowania w grupie
społecznej” podano w nagłówkach tabel 4–9.
druk_soc_XLIV.indd 90
2008-11-03 14:13:08
Zachowania zdrowotne kandydatów na oficerów więziennictwa
91
Najliczniejszą grupę funkcjonariuszy, którzy zgłaszając problem zawodowy
bezpośredniemu przełożonemu, prawie nigdy lub rzadko mają poczucie bycia
zrozumianym, stanowią przyszli oficerowie działów ochrony.
Celem ustalenia różnic w rozkładzie zmiennej niezależnej zastosowano nieparametryczny test Kruskala-Wallisa. Zgodnie z algorytmem opracowanym przez
J. Brzezińskiego7 test ten ma zastosowanie w procesie badania różnic występujących między grupami w przypadku, gdy liczba tych grup > 2.
Największe nasilenie wskaźników niewłaściwych relacji społecznych odnotowano w sferze używania przez badanych wulgaryzmów w obecności funkcjonariuszy kobiet. Wysokie wskaźniki odnotowano także w zakresie niewłaściwych
relacji między podwładnym a przełożonym w sytuacji zgłaszania przez podwładnego problemu służbowego. W zakresie tego właśnie wskaźnika odnotowano
istotne statystycznie różnice między porównywanymi grupami badanych. Wskaźnik najwyższy cechuje psychologów, najniższy zaś funkcjonariuszy działu ochrony. Porównywane grupy badanych różnią się także pod względem częstotliwości
odczuwalnego złego nastroju. Po przebudzeniu w dniu, w którym badani muszą
udać się do pracy, zły nastrój najczęściej odczuwają przyszli oficerowie działu
ewidencji, a najrzadziej przyszli oficerowie działu kwatermistrzowskiego.
WNIOSKI
1. Zważywszy na istotność stanu zdrowia jako determinanty przydatności
zawodowej funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz szczególną rolę oficerów
więziennictwa w kształtowaniu stylu życia całego personelu więziennego, należy
podejmować stałe działania edukacyjne z zakresu promocji zdrowia:
a) w ramach Szkoły Oficerskiej SW oraz
b) w ramach kursów doskonalących z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki
stresu i wypalenia zawodowego, realizowanych np. w formie obozów zdrowotno-edukacyjnych8.
Działania edukacyjne ukierunkować należy przede wszystkim na efekty
w postaci nasilenia podejmowanych przez przyszłych oficerów SW praktyk zdrowotnych oraz działań profilaktycznych.
2. Ze względu na niską częstotliwość przedsięwzięć edukacyjnych z zakresu promocji zdrowia, jakie podejmuje się wobec pojedynczego funkcjonariusza
Służby Więziennej, biorąc także pod uwagę konieczność stałego podnoszenia poziomu i aktualizowania przez personel więzienny wiedzy i umiejętności z zakresu
metod dbałości o zdrowie i sprawność fizyczną, osoby szkolone w ramach Szkoły
7
J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 2002, s. 268.
P. Łapiński, R. Poklek, Projekt obozu kondycyjno-zdrowotnego dla funkcjonariuszy Służby
Więziennej, [w:] Promocja zdrowia we współczesnym więziennictwie, K. Klukowski, P. Łapiński,
A. Wiza, A. Kaczmarek (red.), COSSW w Kaliszu, PSNARiT, PTNKF, Kalisz 2006, s. 123–131.
8
druk_soc_XLIV.indd 91
2008-11-03 14:13:08
92
PIOTR ŁAPIŃSKI, ANNA LEŚNIAK-JARECKA
Oficerskiej SW należy wyposażać w umiejętność autoedukacji prozdrowotnej,
co jednocześnie – jak wcześniej zauważył R. Kałużny – wpłynąć może korzystnie na ukształtowanie pozytywnego wizerunku Służby Więziennej w społeczeństwie9.
3. Relacje interpersonalne zachodzące między poszczególnymi przedstawicielami personelu więziennego ukształtowały się w sposób w znacznym stopniu
nieuwzględniający kwestii płci poszczególnych osób w tych relacjach uczestniczących. Przyczyną tego zjawiska może być stała konieczność powierzania całemu personelowi więziennemu (bez względu na płeć) zadań zawodowych stereotypowo męskich.
4. Cechujący psychologów – wyższy niż w pozostałych grupach – średni
wskaźnik odzwierciedlający odczuwane przez nich nieprawidłowości w relacjach
z przełożonymi w sytuacji zgłaszania przez podwładnego problemu służbowego
wynikać może z relatywnie wysokiej ich świadomości w zakresie prawidłowości
przekazu między jego nadawcą a odbiorcą.
5. Odczuwany przez przyszłych oficerów działu ewidencji częściej niż u pozostałych kandydatów na oficerów poranny dyskomfort w dniu, w którym muszą
oni wstać do pracy, może wynikać ze specyfiki przeciążeń zawodowych właściwych dla personelu ewidencyjnego (niemal całkowicie siedzący charakter pracy,
jednostajność i wysoka powtarzalność wykonywanych czynności, przeciążenie
obowiązkami pozbawionymi czynności lokomocyjnych).
6. Ze względu na wysoki odsetek badanych, którzy „często” (reprezentanci
działów ochrony i kwatermistrzowskiego) lub „od czasu do czasu” (reprezentanci działów ochrony i ewidencji) w sytuacji zdenerwowania sięgają po alkohol
należy:
a) podjąć profilaktyczne działania uświadamiające o zagrożeniach wynikających z wykorzystywania alkoholu w łagodzeniu skutków stresu,
b) podjąć działania edukacyjne w zakresie prozdrowotnych metod redukcji
stresu.
BIBLIOGRAFIA
Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 2002.
Chmielewska-Pełka H., Łapiński P., Siła ogólnego przekonania funkcjonariuszy SW co do skuteczności radzenia sobie w sytuacjach trudnych a wyzwania stawiane przed nimi w zakresie dbałości o zdrowie i sprawność fizyczną, [w:] Zarządzanie i usługi w obszarze kultury fizycznej
i hotelarstwa, W. Siwiński i wsp. (red.), WSHiG, Poznań 2006.
Juczyński Z., Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, PTP, Warszawa 2001.
9 R. Kałużny, Stopień przygotowania podoficerów Policji, Służby Więziennej i Straży Pożarnej do działań w sytuacjach zagrożeń, [w:] Grupy dyspozycyjne społeczeństwa polskiego, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 325.
druk_soc_XLIV.indd 92
2008-11-03 14:13:08
Zachowania zdrowotne kandydatów na oficerów więziennictwa
93
Kałużny R., Stopień przygotowania podoficerów Policji, Służby Więziennej i Straży Pożarnej
do działań w sytuacjach zagrożeń, [w:] Grupy dyspozycyjne społeczeństwa polskiego, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
Łapiński P., Poklek R., Projekt obozu kondycyjno-zdrowotnego dla funkcjonariuszy Służby Więziennej, [w:] Promocja zdrowia we współczesnym więziennictwie, K. Klukowski, P. Łapiński,
A. Wiza, A. Kaczmarek (red.), COSSW w Kaliszu, PSNARiT, PTNKF, Kalisz 2006.
Łukasik I.M., Predykatory zachowań zdrowotnych, [w:] Model zdrowego stylu życia jako zadanie
interdyscyplinarne [online], t. 2, NeuroCentrum, Lublin 2003, [dostęp: 18-03-2007]. http://
www.neurocentrum.pl/ biblioteka/styl_zycia/tom2/lukasik.doc.
Machel H., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Arche, Gdańsk 2003.
Poklek R., Skuteczność psychologicznego warsztatu antystresowego w profilaktyce wypalenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej, COSSW, Kalisz 2006.
druk_soc_XLIV.indd 93
2008-11-03 14:13:08