Nowości Wydawnicze CAW - Centralne Archiwum Wojskowe

Nowości Wydawnicze CAW
„Społeczeństwo i Wojsko Polskie wobec zagrożenia
wojennego 1939. Polska i jej armia 1935–1939”, red.
nauk. A. Wesołowski, A. Cz. Żak, Warszawa 2009
Seria: Pamiętamy. Rok 1939 w wojskowych materiałach archiwalnych
Książka przedstawia rozpoczęte w 1935 r. i kontynuowane aż do wybuchu II wojny światowej wysiłki
państwa polskiego i kierownictwa jego sił zbrojnych
zmierzające do rozwoju i modernizacji Wojska Polskiego, podjęte wobec błyskawicznie rosnącej dysproporcji pomiędzy naszym wojskiem a armiami sąsiadów – Niemiec i Rosji.
W publikacji, za pośrednictwem dokumentów, fotografii i muzealiów,
pokazano jak zmieniało się Wojsko Polskie w latach 1935–1939, a także jakie było jego miejsce w systemie politycznym państwa i życiu codziennym II
Rzeczypospolitej.
Publikując wybrane archiwalia – niektóre wykorzystywane w literaturze już wielokrotnie, inne, być może nie tak spektakularne, ale równie ważne, zaprezentowane po raz pierwszy – chcielibyśmy skorygować obiegową
opinię o skali zniszczeń wojennych w polskim zasobie archiwalno-muzealnym. W rzeczywistości bowiem zawieruchę wojenną i powojenną przetrwało
znacznie więcej zabytków niż się powszechnie uważa. Z tych względów książka ma również w atrakcyjnej formie dokumentować faktyczny stan posiadania instytucji archiwalnych i muzealnych.
Publikacja jest pierwszą częścią serii „Pamiętamy. Rok 1939 w wojskowych materiałach archiwalnych”, która powstaje dzięki współpracy czterech
instytucji: Centralnego Archiwum Wojskowego, Archiwum Akt Nowych, Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego i Muzeum Wojska Polskiego.
„Żołnierze Września 1939”, red. A. Wesołowski,
A. Cz. Żak, Warszawa 2009
Seria: Pamiętamy. Rok 1939 w wojskowych materiałach archiwalnych
Przesłaniem publikacji jest ukazanie sylwetek
wybranych żołnierzy Wojska Polskiego, którzy dzięki swojej postawie zapisali się na kartach historii II
wojny światowej, a zwłaszcza Kampanii Wrześniowej.
Celem wydawców było przypomnienie współczesnemu pokoleniu mniej znanych nazwisk i faktów,
będących częścią historii Polski i jej wojska. Przez
319
ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW
współczesnych Wrzesień 1939 r. jest kojarzony przede wszystkim z symbolami, takimi jak Westerplatte, Hel czy Poczta Gdańska oraz postaciami najbardziej znanych dowódców. Często zapomina się, że walki II wojny światowej to
całokształt działań wojennych, nie tylko pojedyncze bitwy, to wysiłek całego
wojska, nie tylko jednostek. Autorzy starali się uwzględnić żołnierzy wszystkich szczebli, od generała do szeregowego, a także pokazać, że obok Polaka
ramię w ramię stanął żołnierz narodowości żydowskiej, ukraińskiej, białoruskiej i wielu innych.
Publikacja przedstawia sylwetki kilkudziesięciu żołnierzy Wojska Polskiego. Ich postawy i zachowania w czasie II wojny światowej omówiono m.in.
z perspektywy doświadczeń w walkach o niepodległość w latach 1914–1920.
Biogramy poszczególnych postaci uzupełnione są fragmentami relacji, dokumentami i wnioskami odznaczeniowymi. Przy wyborze starano się dawać
pierwszeństwo materiałom wytworzonym wkrótce po Kampanii Wrześniowej, wychodząc z założenia, że najpełniej oddają one niepowtarzalny, dramatyczny klimat tamtych wydarzeń. Elementem opisu postaci są fragmenty akt
osobowych, prezentowane w formie skanów. Obok archiwaliów należących do
zasobu CAW wykorzystano także materiały przechowywane w innych instytucjach, m.in. w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie, Archiwum Akt Nowych i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
„Żołnierze Września. Polegli i pomordowani na
Wschodzie” red. A. Wesołowski, Kamil Stepan,
Warszawa 2010
Seria: Pamiętamy. Rok 1939 w wojskowych materiałach archiwalnych
Książka, nawiązująca formą do swojej poprzedniczki – „Żołnierzy Września 1939” – przedstawia
sylwetki kilkudziesięciu oficerów Wojska Polskiego,
którzy ponieśli śmierć w walkach II wojny światowej
toczonych na wschodzie lub w zostali zamordowani
w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Ich żołnierskie losy pokazano w perspektywie Września 1939 r. – walki
najpierw z agresją niemiecką, a po 17 września – z ZSRR. W książce pokazano, że oficerowie ci, nim stali się jeńcami „niewypowiedzianej wojny”, usiłowali jak najlepiej wypełnić swój obowiązek obrony Ojczyzny.
Sylwetki wybranych oficerów starano się przedstawić możliwie najpełniej, sięgając do ich żołnierskiego rodowodu, często mającego korzenie
w pracy niepodległościowej prowadzonej przed 1914 r., znaczonego bojami
w szeregach Legionów Polskich i innych formacjach walczących na frontach
I wojny światowej, a następnie udziałem w wojnie polsko-bolszewickiej.
Zasadniczy zrąb prezentowanych w publikacji materiałów źródłowych
stanowią zachowane akta personalne, wzbogacone o dokumenty, rozkazy, fotografie i inne archiwalia. Odrębną grupę stanowią dokumenty agresji
320
Nowości wydawnicze
z września 1939 r. z archiwów rosyjskich, których kopiami dysponuje CAW.
Uzupełniają je relacje, pamiętniki i wspomnienia pochodzące z różnych źródeł, których autorami są towarzysze walki i niedoli obozowej opisanych w publikacji oficerów – ci nieliczni, którzy przeżyli. W książce zaprezentowano
również świadectwa materialne zbrodni, fragmenty dokumentacji odnalezionej przy zamordowanych oficerach, pochodzące ze zbiorów Muzeum Katyńskiego – oddziału Muzeum Wojska Polskiego oraz Centrum Dokumentacji
Czynu Niepodległościowego w Krakowie.
Tomasz Kośmider, „Toruński Inspektorat Armii w systemie obronnym państwa polskiego w latach 1921–1939”
Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2009
W opracowaniu, na szerokim tle uwarunkowań polityczno-strategicznych II Rzeczypospolitej zarysowano osadzoną w złożonych realiach przygotowań wojennych Wojska Polskiego, organizację i funkcjonowanie toruńskiego Inspektoratu Armii, jako jednego z „zawiązków Kwater Głównych
Armii”. Autor prezentuje usytuowanie inspektora armii w strukturze wojska,
zaś od strony zadań istotnych z punktu widzenia sprawowania dowództwa
w polu – omawia szczegółowo zakres jego kompetencji i odpowiedzialności
operacyjnej, obejmujący m.in.: opracowanie planów operacyjnych i studiów
terenowych, inspekcjonowanie wojsk i służb (przyszłych armii polowych),
prowadzenie gier wojennych i ćwiczeń międzydywizyjnych, organizowanie
podróży taktycznych. Analizuje wojskowe aspekty rewindykacji Zaolzia, nie
bez podkreślenia roli odegranej przez gen. Władysława Bortnowskiego jako
dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk” (toruńskiego inspektora
armii od połowy marca 1939 r.). Wiele miejsca poświęca działalności Inspektoratu w okresie bezpośrednio poprzedzającym wybuch II wojny światowej
(m.in. przygotowaniom do wojny z Niemcami w marcu – sierpniu 1939 r.).
Przedstawia również ocenę działań Armii „Pomorze” w kampanii wrześniowej. Uzupełnienie publikacji stanowi bibliografia i zestawienie źródeł archiwalnych. Załączone skany materiałów aktowych (w tym rozkazów, kwestionariuszy osobowych, kart ewidencyjnych i szkiców sytuacyjnych) pochodzą
ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego oraz Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan, „Najlepsza Broń. Plan mobilizacyjny „W”
i jego ewolucja”
Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Warszawa 2010
Oparta głównie na materiałach aktowych prezentacja tabel mobilizacyjnych zawierających informacje o jednostkach mobilizowanych objętych
Planem „W”, będącym podstawą mobilizacji Wojska Polskiego w 1939 r.
321
ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW
(z uwzględnieniem wszystkich poprawek, z których ostatnie wprowadzone
zostały w sierpniu tego roku). Poprzedzona obszernym „esejem”, przybliżającym w ujęciu chronologicznym założenia, plany i projekty mobilizacyjne
z lat 1921–1937, w tym najszerzej Plan mobilizacyjny „W” i jego uzupełnienia związane z planami rozwoju armii polskiej w latach 1939–1942 (plany:
„W”2, „W”3, „W”4). Autorzy zdają się podzielać opinię, iż pomimo nadzwyczaj trudnych warunków w jakich powstawały polskie plany mobilizacyjne,
m.in. z powodu słabości przemysłu wojennego oraz mankamentów techniki
mobilizacji, Plan „W” okazał się „najlepszą bronią” jaką dysponował w 1939 r.
Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. Załącznikami do opracowania są wykazy oddziałów utworzonych w ramach pokojowej rozbudowy WP po wejściu
w życie Planu mobilizacyjnego „W”2, nieuwzględnionych w tablicach mobilizacyjnych, oddziałów nieistniejących na stopie pokojowej i nieumieszczonych w Planie mobilizacyjnym „W”2, siatka rejonów uzupełniania mobilizacyjnego według jednostek mobilizujących, organizacje wojenne jednostek
przewidzianych w Planie mobilizacyjnym „W” oraz indeks oddziałów WP
tworzonych zgodnie z planami mobilizacyjnymi.
Krzysztof Szczypiorski, „Ułani lubelscy”
Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „ADAM”, Warszawa 2010
Album monograficzny złożony z kilkuset fotografii ilustrujących historię
7 pułku ułanów lubelskich im. Kazimierza Sosnkowskiego w wyborze dokonanym przez autora – założyciela i kustosza Muzeum tej jednostki kawaleryjskiej w Mińsku Mazowieckim. Materiał ikonograficzny, pochodzący przede
wszystkim ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego i Centralnego Archiwum
Wojskowego, obejmuje zasadniczo lata 1918–1939 (w tym m.in. wojnę polsko-sowiecką oraz kampanię wrześniową). Autor nie pozostawia jednak bez
omówienia stopniowego procesu odtworzenia pułku w warunkach konspiracji, udziału jego żołnierzy w akcjach odwetowych Armii Krajowej i w powstaniu warszawskim, ani też dalszych losów pułku w Związku Sowieckim oraz
we Włoszech. Opracowanie zawiera ponadto zarys dziejów 1 pułku ułanów
Legionów Polskich, którego żołnierze współtworzyli w 90% kadrę 7 pułku
ułanów Legionów Polskich oraz 7 pułku lansjerów nadwiślańskich, do tradycji których odwoływali się ułani lubelscy. Album uzupełniają m.in. biogramy
dowódców, mapy, tablice barwne, zestawienie źródeł archiwalnych, bibliografia oraz indeks nazwisk.
Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski, „Wojna polsko-sowiecka
1919–1921”
Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2010
Wojna ujęta w dwóch rozdziałach – kampaniach: roku 1919 (pióra Konrada Paduszka) oraz 1920 (autorstwa Tadeusza Rawskiego). Od zarysowania
się linii frontu polsko-sowieckiego w lutym 1919 r., od Prypeci po Skidel koło
322
Nowości wydawnicze
Grodna, do jego ustalenia nad Dźwiną i zajęcia przez oddziały polskie rubieży
na Podolu i Wołyniu. Rok 1920 został przedstawiony jako „walka o niepodległość Ukrainy (wyprawa kijowska), po niej – w obronie zagrożonej Rzeczypospolitej, skuteczna dzięki zwycięstwu Wojska Polskiego w bitwie walnej
(bitwa warszawska), a zwieńczona powrotem żołnierza polskiego na Kresy
Wschodnie (bitwa niemeńska i wołyńsko-podolska)”. W podsumowaniu Janusz Cisek przybliżył aspekty polityczne wojny polsko-sowieckiej (projekt
federacji Litwy, Białorusi i Polski, sojusz z Ukraińską Republiką Ludową, negocjacje z Rosją (Sowiecką, „białą” i demokratyczną), mediacje poprzedzające
bitwę warszawską, rokowania pokojowe w Rydze). Zamieszczone zdjęcia pochodzą m.in. ze zbiorów Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, Muzeum
Wojska Polskiego, Centralnego Archiwum Wojskowego, Centralnej Biblioteki
Wojskowej, Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego
w Londynie. Autorzy wykorzystali także mapy opracowane przez zespół WIH
AON w latach 2000–2001 w ramach projektu „Atlas historyczno-wojskowy.
Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920”.
„Artyleria Polska. Historia – teraźniejszość – przyszłość (myśl wojskowa,
szkolnictwo artyleryjskie, technika i uzbrojenie)”, Materiały pokonferencyjne, III konferencja naukowa, Toruń, 11 maja 2009, Sympozjum naukowe,
Toruń, 4 grudnia 2009
Organizacja i wykorzystanie artylerii litewskiej i polskiej w XVII i XVIII
w., przełom jaki w rozwoju artylerii stanowił okres wojen napoleońskich, zwalczanie broni pancernej oraz współdziałanie artylerii z piechotą w podstawowych rodzajach działań taktycznych w Wojsku Polskim (w latach 1921–1939)
– to tylko niektóre z zagadnień z zakresu szeroko rozumianej myśli wojskowej, poruszonych przez uczestników konferencji i sympozjum. Barwny akcent
(i to całkiem dosłownie) stanowi praca poświęcona mundurowi „broni uczonej” Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Roli artylerii polskiej w działaniach
bojowych poświęcone są referaty dotyczące 16 pułku piechoty Ziemi Tarnowskiej w latach 1918–1921, Grupy Operacyjnej „Polesie”, artylerii konnej
i 16 pułku artylerii lekkiej w czasie wojny obronnej Polski w 1939 r. oraz
1 Samodzielnej Brygady Moździerzy w 1944 r. Technikę wojskową reprezentują opracowania, których przedmiotem są działa przeciwpancerne państw
europejskich i ich użycie w ostatniej wojnie oraz nowoczesny przenośny zestaw przeciwpancerny 9K111 „Fagot”. Historia polskiego szkolnictwa artyleryjskiego w okresie międzywojennym znalazła swoje odzwierciedlenie w losach Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii. Przyczynkiem do dziejów służby
uzbrojenia w tym okresie jest przypomnienie polsko-czechosłowackiej umowy w sprawie zakupu 100 mm haubicy wz. 14/19 (Škoda).