Marcin Piątkowski1 Technologie informatyczne dźwignią rozwoju

Marcin Piątkowski1
Technologie informatyczne dźwignią rozwoju Polski?
Streszczenie
Technologie informatyczne i telekomunikacyjne (TIT) miały znaczący wpływ na wzrost PKB
i wydajności pracy w Polsce i w kilku wybranych krajach posocjalistycznych. W latach 19952001 TIT – poprzez wzrost wartości kapitału TIT oraz wzrost TFP w sektorze produkującym
TIT – przyniosły 0,70 punktu procentowego, czyli 14% średniego wzrostu PKB w tym
okresie w Polsce. TIT były również jednym ze źródeł wzrostu wydajności pracy:
przysporzyły one 0,72 punktu procentowego wzrostu wydajności (16% wzrostu). Wskazuje to
na fakt, że TIT przyczyniły się do przyspieszenia procesu konwergencji Polski z krajami UE,
a więc do nadrobienia części zaległości w rozwoju.
Przyszły rozwój polskiej gospodarki będzie w dużym stopniu zależny od wielkości inwestycji
w TIT i od umiejętności produktywnego wykorzystania nowych technologii. Inwestycje w
nowe technologie dają szanse znalezienie nowych, bardziej produktywnych zastosowań dla
TIT, które przyniosłyby szybszy wzrost produktywności gospodarki, a więc i szybszy wzrost
PKB. TIT, poprzez tzw. efekty zewnętrzne, mają też duży potencjał stymulowania wzrostu
produktywności w branżach nie produkujących TIT. Jednak TIT nie uda się efektywnie
wykorzystać bez odpowiednich zmian w modelach gospodarowania, w organizacji i sposobie
działania firm oraz bez podniesienia kwalifikacji pracowników. W skali całej gospodarki, jak
wskazuje na to „Indeks Nowej Gospodarki”, nie uda się wykorzystać TIT bez postępu w
budowie ekonomicznej, instytucjonalnej i regulacyjnej infrastruktury gospodarki oraz bez
właściwej polityki gospodarczej stymulującej produktywne wykorzystanie TIT w sektorze
prywatnym i państwowym.
Słowa kluczowe: wzrost gospodarczy, kraje posocjalistyczne, technologie informatyczne.
JEL: O3, O4, O5
1
Dyrektor ds. Naukowych, Centrum Badawcze Transformacji, Integracji i Globalizacji TIGER, Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie, ul. Jagiellońska 59, 03-301 Warszawa.
E-mail: [email protected]; strona internetowa: http://www.tiger.edu.pl. Tel. +48 22 5192108, fax. +48 22
8140870.
1. Wprowadzenie
Technologie informatyczne i telekomunikacyjne (TIT) przyczyniły się w latach 90-ych do
znacznego przyspieszenia stopy wzrostu gospodarczego i wydajności pracy w wielu krajach
wysokorozwiniętych, w tym w szczególności w USA. Świadczą o tym wyniki wielu badań na
temat ekonomicznego wpływu TIT na poziomie makro, mezzo i mikro.2 Pomimo pęknięcia
balona giełdowego oraz niespełnienia się oczekiwań co do nadejścia „nowej gospodarki”, tzn.
gospodarki charakteryzującej się wysoką stopą wzrostu PKB i wydajności pracy przy
równoczesnym zachowaniu niskiej inflacji i niskiego bezrobocia (Piątkowski 2004b), postęp
techniczny napędzany przez TIT wydaje się nie zwalniać tempa. Świadczy o tym utrzymujące
się wysokie tempo wzrostu wydajności w USA, które wyniosło średnio 3,4% rocznie w latach
2000-02 w porównaniu do średniej dla lat 1995-2000, dotychczas uważanych za najlepsze w
niedawnej historii amerykańskiej gospodarki, wynoszącej „tylko” 2,5% rocznie (Economist
2003). W latach 1998-2002 wydajność pracy w USA wzrastała w średnim tempie prawie 3%
rocznie, ponad dwukrotnie wyższym niż średnia dla poprzednich dwudziestu lat. Podobne
trendy można również zaobserwować w innych krajach wysokorozwiniętych (np. Irlandia,
Holandia, Australia, Dania, Wielka Brytania; OECD 2004, 2003 i van Ark i Piątkowski
2004).
Brakuje jednak badań i dowodów na wpływ TIT na rozwój krajów mniej gospodarczo
zaawansowanych, w tym krajów posocjalistycznych. Wśród nielicznych publikacji wyróżnić
można m. in. Opracowanie MFW (2001), w którym wskazuje się na pozytywny wkład
produkcji TIT do wzrostu gospodarczego w końcu lat 90-ych w krajach Azji Południowo-
2
Badania na poziomie makro dotyczące USA: Jorgenson (2001), Jorgenson i Stiroh (2000), Oliner i Sichel
(2000), Stiroh (2002a); badania na temat UE: Colecchia i Schreyer (2001), van Ark et. al. (2002) Daveri (2002),
Jalava i Pohjola (2002). Na poziomie branż w USA i w UE warto zwrócić uwagę na publikacje Stiroha (2002b),
Timmera et. al. (2003) i OECD (2003). Na poziomie mikro, interesujące badania na temat firm w USA
przeprowadzili Brynjolfsson i Hitt (1996, 2000).
Wschodniej, oraz artykuł Lee i Khatri (2003), którzy zmierzyli wartość zwrotu na kapitale
TIT w kilku krajach tej samej części świata.3
Badania nad wpływem TIT na rozwój krajów posocjalistycznej transformacji miały do tej
pory dość ograniczony zakres. Wyróżnić można głównie publikacje Kołodko (2001),
Kołodko i Piątkowski (2002), oraz prace tego samego autora (Piątkowski 2003a, 2003b,
2003c), w których opublikowano pierwsze szacunki wkładu inwestycji w TIT we wzrost
gospodarczy i zmiany wydajności pracy w Polsce i w siedmiu pozostałych krajach
posocjalistycznych.
Celem niniejszego artykułu jest rozszerzenie powyższych badań i oszacowanie
całościowego wkładu TIT do wzrostu gospodarczego i wydajności pracy w Polsce w latach
1995-2001. Dodatkowo zanalizowana zostanie rola TIT w nadrabianiu zaległości
rozwojowych Polski w stosunku do krajów UE oraz ekonomiczne, instytucjonalne, i
regulacyjne uwarunkowania dyfuzji i produktywnego wykorzystania TIT w procesach
gospodarczych.
2. Model kalkulacji wpływu TIT na wzrost gospodarczy i zmiany wydajności pracy
Metodologia mierzenia udziału TIT we wzroście i wydajności pracy oparta jest na
oryginalnej pracy Solowa (1957) oraz Jorgensona i Grilichesa (1968), rozszerzonej później m.
in. przez Olinera i Sichela (2002) oraz Jorgensona i Stiroha (2000). Jako że produkty i usługi
TIT stanowią zarówno produkt sektora TIT, jak i wkład wykorzystywany przez branże
użytkujące TIT, to TIT mogą oddziaływać na wzrost gospodarczy poprzez cztery główne
kanały:
1. produkcję towarów i usług TIT, która bezpośrednio przyczynia się do łącznej wartości
dodanej generowanej w gospodarce (PKB);
3
Przegląd literatury na ten temat można znaleźć w pracy Zhen-Wei i Pitta (2003).
2. wzrost wydajności produkcji w sektorze TIT, który przyczynia się do wzrostu ogólnej
wydajności w gospodarce mierzonej jako łączna produktywność czynników produkcji
(ang. total factor productivity, TFP);
3. inwestycje w TIT jako wkład przy wytwarzaniu innych towarów i usług;
4. wzrost TFP w branżach nie produkujących TIT spowodowany produkcją i
wykorzystaniem TIT poprzez tzw. efekty zewnętrzne (ang. spillover effects).
Aby zmierzyć ogólny wpływ TIT na wzrost gospodarczy, najlepiej wyrazić funkcję
łącznej produkcji w następującej formie:
Yt = Y (Yt ICT , Yt 0 ) = At F (Ct , K t , Lt )
(1)
gdzie zakłada się, że w każdym dowolnym czasie t łączna wartość dodana Y składa się z
towarów i usług TIT – YTITt, jak również z innej produkcji Y0t. Obydwie wartości są z kolei
łącznym produktem wkładu kapitału TIT Ct,, innego (tj. nie stanowiącego TIT) kapitału
trwałego Kt, oraz siły roboczej Lt. TFP jest tutaj przedstawione w formie neutralnej Hicksa
przez parametr A, który stanowi wartość rezydualną reprezentującą zmiany w TFP mające
swoje źródło w zmianach TFP w branżach produkujących TIT, użytkujących TIT i branżach
nie użytkujących TIT.
Zakładając stałe przychody ze skali w produkcji i konkurencyjne rynki, na których
firmy maksymalizują swoje krańcowe przychody, równanie (1) można zapisać w następującej
formie:
∧
Yˆ = wTIT Yˆ TIT + w0Yˆ 0 = vTIT C t + v 0 Kˆ 0 + v L Lˆ + Aˆ
(2)
gdzie symbol ∧ wskazuje na tempo zmian, a wskaźnik czasu t został ukryty dla uproszczenia
równania. Wagi wICT i w0 oznaczają odpowiednio nominalne udziały produkcji TIT i
pozostałej produkcji w całości produkcji. Wagi te sumują się do jednego. Podobnie do
jednego sumują się wagi vICT, v0, i vL, które stanowią odpowiednio nominalny udział kapitału
TIT, pozostałego kapitału TIT oraz siły roboczej.
Oznaczając całkowite zatrudnienie przez H(t) i wydajność pracy przez Y(t)/H(t),
równanie (2) może zostać przeformułowane tak, aby zmierzyć wkład inwestycji w TIT do
zmian wydajności pracy:
∧
Yˆ − Hˆ = v ICT (C t − Hˆ ) + v0 ( Kˆ 0 − Hˆ ) + Aˆ
(3)
Z równania 3 wynika, że zmiana wydajności pracy ma swoje źródła we wzroście wartości
kapitału TIT na zatrudnionego (ang. capital deepening), wzroście wartości pozostałego
kapitału trwałego oraz egzogenicznym wzroście TFP, którego źródłem są zmiany w
wydajności na poziomie branż produkujących TIT, użytkujących TIT i w branżach nie
użytkujących TIT.
3.
Czy TIT pomogły Polsce w nadrabianiu zaległości rozwojowych?
Wkład TIT w nadrabianie zaległości (ang. catching-up) czy, inaczej mówiąc, ich wkład do
procesu konwergencji dochodowej pomiędzy Polską a krajami UE i USA można prześledzić z
perspektywy wszystkich czterech kanałów, przez które TIT wpływa na wzrost i wydajność
pracy. Poniższe sekcje po kolei analizują wszystkie cztery kanały wpływu TIT.
3.1
Wkład produkcji w sektorze TIT
Bezpośredni wkład produkcji towarów i usług TIT – co wynika z lewej strony
równania (2) – można oszacować przez pomnożenie nominalnego udziału produkcji TIT
(wICT) w PKB przez realną stopę wzrostu wartości produkcji TIT ( Ŷ ICT ):
Yˆ = wICT Yˆ ICT + w0Yˆ 0
(4)
gdzie wagi wICT i w0 oznaczają nominalne udziały w PKB produkcji sektora TIT i pozostałych
branż niezwiązanych z TIT.
Tabela 1 pokazuje średni wkład produkcji TIT do wzrostu gospodarczego Polski,
Czech, Węgier i Słowacji w latach 1995-2001 w porównaniu do UE i do USA.4 Produkcja
TIT w wartościach absolutnych miała największy wkład do wzrostu PKB na Węgrzech, w
USA i Czechach. Wkład sektora TIT do wzrostu PKB w Polsce i na Słowacji był o wiele
mniejszy. Wydaje się, że główną przyczyną tych dużych różnic w obrębie czterech krajów
EŚW jest rozmiar bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze TIT, które w dużym
stopniu zostały skoncentrowane na Węgrzech i w Czechach.
Tabela 1: Wkład produkcji sektora TIT, sektora intensywnie użytkującego TIT i sektora nie
użytkującego TIT do wzrostu PKB w Polsce i wybranych krajach, średnia dla lat 1995-2001
Sektor TIT
% wzrostu PKB
Sektor użytkujący TIT
Sektor nie użytkujący TIT
Wzrost PKB
Wkład sektora TIT: delator po
wyłączeniu półprzewodników i
komputerów
% wzrostu PKB
Wkład sektora TIT: oficjalny
deflator
UE-15
0,69
USA
1,01
Czechy
0,92
Węgry
1,38
Polska
0,56
Słowacja
0,47
24,4
0,93
1,20
2,82
0,51
27,1
1,83
0,89
3,73
1,01
41,2
1,55
-0,25
2,22
0,75
51,3
0,20
0,89
2,69
0,99
12,4
1,56
2,37
4,49
0,28
14,9
1,31
1,36
3,14
0,37
18,2
27,1
33,9
37,0
6,3
11,7
0,53
1,01
0,74
1,27
0,40
0,36
% wzrostu PKB
18,7
27,1
33,5
47,1
9,0
11,4
Uwagi: Stopy wzrostu PKB pochodzą z bazy danych GGDC. Z PKB wyłączono sektor
nieruchomości. PKB na zatrudnionego.
Źródło: obliczenia własne na podstawie bazy danych GGDC http://www.ggdc.net/dseries/
W kategoriach relatywnych, tj. jako procentowy udział we wzroście PKB, wkład
produkcji TIT do wzrostu był najwyższy w przypadku Węgier i Czech, gdzie osiągnął on
poziom większy nawet od średniej dla UE i dla USA. Można z tego wyciągnąć wniosek, że
produkcja TIT w przypadku obydwu krajów przyczyniła się do ich konwergencji z krajami
wyżej rozwiniętymi. Nie stało się to jednak udziałem Polski i Słowacji, gdzie udział produkcji
TIT we wzroście był znacznie niższy niż w innych krajach.
4
Dane dotyczące wartości dodanej w cenach stałych i bieżących oraz zmian deflatorów dla produkcji TIT
pochodzą z bazy danych “60 Industry Database of the Groningen Growth and Development Centre” dostępnej na
Jako że żaden z krajów UE, ani żaden z krajów posocjalistycznych nie publikuje
deflatorów cen dla produkcji TIT uwzględniających zmiany ich jakości (są to tzw. hedoniczne
deflatory cen), które właściwie odzwierciedlałyby szybkie spadki cen produktów TIT
połączone z ich ciągłą poprawa jakości, wyniki z Tabeli 1 oparte są o deflatory hedoniczne
dla produkcji sektora TIT w USA skorygowane o poziom inflacji w poszczególnych krajach
w oparciu o metodę „harmonizacji cen” opracowaną przez Schreyera (2000).5 Biorąc pod
uwagę znaczne różnice w strukturze sektora TIT w poszczególnych krajach, powyżej opisane
założenie jest dosyć śmiałe, w szczególności jeśli chodzi o sektor TIT w krajach
posocjalistycznych, gdzie produkcja TIT składa się głównie z elektroniki użytkowej, a nie
półprzewodników i mikroprocesorów. Dlatego też wyniki oparte o deflatory cen dla USA
stanowić muszą górny limit dla wkładu produkcji TIT do wzrostu. Pozostałe dwa deflatory
oparte o oficjalne dane (deflatory niehedoniczne) i o deflator cen dla USA nie uwzględniający
zmian cen półprzewodników i mikroprocesorów reprezentować będą dolny limit. W oparciu o
te deflatory, wkład produkcji TIT do wzrostu produkcji w Polsce i pozostałych krajach
posocjalistycznych jest niższy (Tabela 1). Pomimo tego jednak wkład produkcji TIT do
wzrostu PKB na Węgrzech i w Czechach dalej pozostaje na poziomie znacznie wyższym niż
w Polsce.
Trochę inny obraz procesu konwergencji wynika z porównania wkładu sektora TIT do
zmian wydajności pracy (Tabela 2). Chociaż ponownie absolutny wkład TIT do wydajności
pracy jest najwyższy na Węgrzech, w USA i w Czechach, relatywny wkład TIT do wzrostu
wydajności pracy w Polsce, na Słowacji i w Czechach jest mniejszy niż średnia dla UE i dla
USA.6
stronie http://www.ggdc.net/dseries/. Sektor TIT jest zdefiniowany na podstawie klasyfikacji OECD (2001b).
Definicje branż użytkujących i nie użytkujących ICT oparte są na pracy van Arka, Inklaara i McGuckina (2002).
5
Szczegółowe informacje na temat tej metody można znaleźć w Piątkowski (2004b).
6
Warto tu jednak wspomnieć, że wzrost wydajności pracy w sektorze TIT i w sektorze użytkującym TIT w
Polsce i pozostałych trzech krajach EŚW był w latach 1993-2001 znacząco wyższy niż w sektorze nie
Tabela 2: Wkład produkcji sektora TIT, sektora użytkującego TIT i sektora nie użytkującego
TIT do wzrostu wydajności pracy w Polsce i wybranych krajach, średnia dla lat 1995-2001
UE-15
1.51
0.68
USA
2.19
0.95
Czechy
2.97
0.85
Węgry
2.87
1.35
Polska
3.94
0.52
Słowacja
2.20
0.18
% wzrostu PKB
Sektor użytkujący TIT
Sektor nie użytkujący TIT
Sektor wytwórczy TIT (bez usług)
45,0
0.51
0.32
43,4
1.31
-0.07
28,6
1.53
0.59
47,0
0.36
1.17
13,2
1.56
1.86
8,2
0.64
1.38
Deflator TIT z USA
0.29
0.63
0.33
0.92
0.36
0.13
Wzrost PKB
Sektor TIT
Deflator TIT z USA po wyłączeniu
0.09
0.16
-0.02
0.20
-0.98
półprzewodników i komputerów
Oficjalny deflator
0.07
0.15
0.42
0.04
0.07
Uwagi: z PKB wyłączono sektor nieruchomości. PKB na zatrudnionego. UE-15 i USA: średnia dla lat
1995-2001. Czechy, Polska, Słowacja, Węgry: średnia dla lat 1993-2001.
Źródło: van Ark i Piątkowski (2004), tabela 8.
Niski relatywny wkład TIT jest głównie spowodowany wysoką stopą zmian
wydajności pracy, która jest wynikiem głębokiej restrukturyzacji gospodarek krajów
posocjalistycznych, w tym Polski, w latach 90-ych. Restrukturyzacja ta oparta była na
reformach strukturalnych, transferze technologii, lepszym wykorzystaniu istniejącego majątku
trwałego,
podniesieniu
jakości
zarządzania
i
jakości
kapitału
ludzkiego
oraz
makroekonomicznej stabilizacji. Jeśli można byłoby oszacować wzrost wydajności pracy
spowodowany jednorazowymi pozytywnymi efektami wynikającymi z reform strukturalnych
(prywatyzacji, likwidacji nierentownych przedsiębiorstw państwowych i wejścia na rynek
nowo powstałych firm) oraz cyklicznych efektów wyjścia z transformacyjnej recesji
(Kołodko 1999), rola TIT w zmianie wydajności pracy w Polsce i innych krajach
posocjalistycznych byłaby znacząco wyższa. Mimo tego jednak, z wyjątkiem Czech i Węgier,
efekt ten nie byłby wystarczająco silny w przypadku Polski i Słowacji, by wkład TIT w tych
krajach dorównał średniej dla krajów UE. Można na tej podstawie stwierdzić, że różnice w
użytkującym TIT. Wskazuje to na potencjalnie ważną rolę TIT w podniesieniu wydajności pracy na poziomie
wielkości produkcji TIT wpłynęły na dekonwergencję, czyli zwiększenie się dystansu w
rozwoju pomiędzy Polską i Słowacją a UE.
3.2 Wkład wzrostu TFP w sektorze TIT do zagregowanego wzrostu TFP
Metodologia mierzenia wzrostu TFP na poziomie branż oparta jest o pracę Jorgensona i in.
(2002). Metodologia ta bazuje na funkcji produkcji w następującej postaci:
Y j = f (K j , L j , X j ,T )
(5)
gdzie Y oznacza wielkość produkcji brutto danej branży, K oznacza wkład kapitału, L wkład
siły roboczej, X reprezentuje wkład pośrednich czynników produkcji, a T jest wskaźnikiem
efektywności. Wszystkie zmienne odnoszą się do danej branży j. PYj, PK, PLj, i PHj wyznaczają
w kolejności ceny produkcji brutto i ceny poszczególnych czynników produkcji. Wszystkie
zmienne są zindeksowane czynnikiem czasu t, jednak został on usunięty dla zachowania
przejrzystości równania. Przy założeniu stałych przychodów do skali oraz konkurencyjnych
rynków, indeks translogarytmiczny wzrostu TFP można zdefiniować jako:
_
_
_
vT , j = ∆ ln Y j − v K , j ∆ ln K j −v L , j ∆ ln L j − v X , j ∆X j
(6)
_
gdzie v jest średnią dwóch okresów dla udziału danego czynnika produkcji w całości
nominalnej wartości produkcji brutto. Zgodnie z równaniem (5), wartość udziału kapitału
miałoby następującą postać:
_
vK, j =
1 ⎛⎜ PK , j ,t K j ,t PK , j ,t −1 K j ,t −1 ⎞⎟
+
2 ⎜⎝ PY , j ,t Y j ,t
PY , j ,t −1Y j ,t −1 ⎟⎠
(7)
Równanie (6) służy również do oszacowania wartości wkładu siły roboczej i pośrednich
czynników produkcji. Warto zaznaczyć, że założenia modelu oznaczają, że wartość produkcji
brutto jest równa sumie nakładów na wszystkie czynniki produkcji. Wynika z tego, że:
PY , j Y j = PK , j K j + PL , j L j + P X , j X j
branż. Więcej na ten temat van Ark i Piątkowski (2004).
(8)
Dzięki tak policzonym stopom wzrostu TFP w danej branży, możliwe jest oszacowanie
wkładu poszczególnej branży do wzrostu zagregowanego TFP na poziomie całej gospodarki.
Można tego dokonać w oparciu o model Domara, ważąc stopę wzrostu TFP dla danej branży
przez tzw. wagi Domara, tj. iloraz produkcji brutto danej branży do zagregowanego PKB
(Domar 1961). Wagi Domara można policzyć na postawie danych dotyczących wielkości
produkcji brutto danej branży i odjęciu na podstawie tablic nakładów i wyników (ang. inputoutput tables) wartości produkcji sprzedanej w ramach tej samej branży.
Literatura na temat wkładu wzrostu TFP w sektorze TIT do wzrostu TFP w skali całej
gospodarki jest już relatywnie bogata, w szczególności dla USA (Jorgenson 2001, Oliner i
Sichel 2002, Jorgenson, Ho i Stiroh 2002). Timmer et. al. (2003) przedstawia pierwsze
szacunki dla krajów UE. Jednak z powodu braku dokładnych danych na temat wartości
wkładów poszczególnych czynników produkcji na poziomie branż oraz braku cen produkcji
brutto i cen czynników produkcji, szacunki te oparte są o założenie, że stopy wzrostu TFP w
branży TIT w UE są takie same jak w USA.7
Alternatywna metodologia mierzenia wkładu wzrostu TFP na poziomie branż do
zagregowanego TFP jest oparta o zmiany w wartości dodanej w poszczególnych branżach.
Według tej metodologii wzrost TFP można zmierzyć jako różnicę pomiędzy realnym
wzrostem wartości dodanej a realnym wzrostem wartości czynników produkcji:
⎛ va ⎞
⎛ TFPi ,t ⎞
⎟⎟ = ln⎜ i ,t ⎟ + α i ,t ln(li ,t ) + (1 − α i ,t ) ln(k i ,t ) − α i ,t −1 ln(li ,t −1 ) − (1 − α i ,t −1 ) ln(k i ,t −1 ) (9)
ln⎜⎜
⎜ va ⎟
⎝ TFPi.t −1 ⎠
⎝ i ,t −1 ⎠
7
Jest to dosyć daleko idące założenie. Oparte jest ono na argumentacji, że mając na uwadze bardzo wysoki
poziom globalnej konkurencji na rynku TIT, w szczególności w odniesieniu do produkcji sprzętu
komputerowego i telekomunikacyjnego, nie ma wystarczająco silnego argumentu, aby odrzucić tezę, iż wzrost
TFP w branży TIT w UE odbiega od stopy wzrostu dla tej samej branży w USA. Takie podejście umożliwia
ponadto porównanie wpływu sektora TIT na zagregowane TFP związane z różną wielkością sektora TIT w
poszczególnych krajach. Jako że w większości krajów UE (z wyjątkiem Irlandii, Finlandii i Szwecji) sektor TIT
jest wyraźnie mniejszy niż w USA, wkład tego sektora to TFP musi być proporcjonalnie mniej znaczący.
Timmer i in. (ibid.) mierzy wkład trzech branż: produkcji maszyn i urządzeń biurowych (30), produkcji
komponentów elektronicznych (321) i urządzeń telekomunikacyjnych (322). Z powodu braku danych sektor
gdzie VAt oznacza wartość dodaną, lit i kit oznaczają siłę roboczą i kapitał, a α reprezentuje
udział wynagrodzeń w PKB.
W porównaniu z wcześniej przedstawioną metodologią opartą o wielkość produkcji
brutto i wagi Domara, szacunki TFP oparte na metodologii wartości dodanej nie biorą pod
uwagę roli we wzroście TFP pośrednich czynników produkcji takich, jak półprzewodniki,
których szybki spadek cen w znaczącym stopniu wpływa na wzrost TFP w sektorze TFP.
Dlatego też metodologia oparta o wagi Domara jest bardziej adekwatna dla mierzenia zmian
produktywności w produkcji TIT.
Z powodu braku wystarczających danych z tablic nakładów i wyników na temat
wielkości produkcji branży TIT, która jest sprzedawana w ramach tej samej branży TIT (do
tego potrzebna jest tablica nakładów i wyników oparta o klasyfikację branżową), nie jest
możliwe wykonanie dla Polski i innych krajów EŚW takich samych obliczeń, jak te dokonane
przez Timmera i in. (2003) dla krajów UE i dla USA. Można jednak skorzystać z
upraszczających założeń. Zakładając, że stosunek udziału wartości dodanej sektora TIT w
Polsce, Czechach, na Słowacji i Węgrzech do wag Domara jest taki sam, jak ten stosunek dla
średniej UE, i korzystając z tego samego założenia co Timmer, że stopa wzrostu TFP w
branży TIT jest taka sama, jak w USA, można dokonać bardzo przybliżonych szacunków
wkładu TIT do zagregowanego wzrostu TFP w Polsce i pozostałych krajach EŚW.8 Zaletą
takiego podejścia jest możliwość porównania wkładu sektora TIT do TFP w Polsce z innymi
krajami EŚW i UE. Wadą jest bardzo przybliżony charakter uzyskanych wyników, które
trzeba interpretować z dużą dozą ostrożności. Z czasem jednak, wraz z lepszą dostępnością
danych, możliwe będzie dokonanie bardziej dokładnych obliczeń.
produkcji oprogramowania i usług nie jest wzięty pod uwagę. Stopy wzrostu TFP dla produkcji w dziale 30 i 321
są oparte o opracowanie Jorgensona, Ho i Stiroha (2002, tabela 18), a dla działu (322) na Timmer i in. (2003).
8
Ponieważ żaden z krajów EŚW nie produkuje półprzewodników ani mikroprocesorów, przyjęto dodatkowe
założenie, że wzrost TFP dla grupy 321 “komponenty elektroniczne” będzie taki sam, jak dla grupy 322
“urządzenia telekomunikacyjne”. Takie założenie lepiej odzwierciedla strukturę produkcji TIT w krajach EŚW,
w których przeważa produkcji elektroniki użytkowej (telewizorów, monitorów, sprzętu video itp.).
Tabela 3 przedstawia szacunki wkładu wzrostu TFP w sektorze TIT w Polsce i w
wybranych krajach. Wynika z niej, że w wartościach absolutnych sektor TIT na Węgrzech
miał największy wkład do wzrostu TFP wśród badanych gospodarek. W Polsce udział
wzrostu TFP w branży TIT w zagregowanym wzroście TFP był o wiele niższy i osiągnął
wartość tylko 0,14 punktu procentowego. Głównym powodem tak niskiego wpływu TIT na
całkowity wzrost TFP jest mały rozmiar sektora produkcji TIT w Polsce: średnio w latach
1995-2001 wytwarzał on tylko 0,52% całkowitej wartości dodanej. W kategoriach
relatywnych wzrost TFP w sektorze TIT był odpowiedzialny za tylko 7% całości wzrostu
TFP.
Tabela 3. Wkład wzrostu TFP w sektorze TIT do zagregowanego wzrostu TFP w Polsce i w
wybranych krajach, średnia 1995-2001
Udział w całości wartości dodanej
(w %)
Produkcja IT (suma)
Maszyny i urządzenia biurowe (30)
Komponenty elektroniczne (321)
Urządzenia telekomunikacyjne (322)
UE-15
USA
Czechy Węgry Polska Słowacja
0,68
1,48
0,52
1,45
0,52
0,31
0,23
0,41
0,09
0,77
0,09
0,07
0,17
0,65
0,25
0,38
0,14
0,28
0,41
0,18
0,29
0,43
0,10
Wagi Domara (w %)
2,07
3,0
1,4
4,5
1,5
0,9
Produkcja IT (suma)
Maszyny i urządzenia biurowe
0,8
0,9
0,31
2,74
0,33
0,26
Komponenty elektroniczne
0,4
1,3
0,59
0,89
0
0,32
Urządzenia telekomunikacyjne
0,8
0,8
0,51
0,83
1,22
0,28
Wzrost TFP (w %)
Maszyny i urządzenia biurowe
16,8
16,8
16,8
16,8
16,8
16,8
Komponenty elektroniczne
18
18
7,2
7,2
7,2
7,2
Urządzenia telekomunikacyjne
7,2
7,2
7,2
7,2
7,2
7,2
Wkład do zagregowanego wzrostu TFP (w punktach procentowych)
Produkcja IT (suma)
0,26
0,44
0,13
0,58
0,14
0,09
Maszyny i urządzenia biurowe
0,13
0,15
0,05
0,46
0,06
0,04
Komponenty elektroniczne
0,07
0,23
0,04
0,06
0,02
Urządzenia telekomunikacyjne
0,06
0,06
0,04
0,06
0,09
0,02
Zagregowany wzrost TFP
0,31
1,05
0,62
2,38
2,05
2,75
Udział IT we wzroście
85%
42%
21%
25%
7%
3%
zagregowanego TFP
Uwagi: dla grupy „Komponenty elektroniczne” w krajach EŚW założono wzrost TFP taki sam, jak dla
grupy „Urządzenia telekomunikacyjne”.
Źródło: Timmer i in. (2003) dla stóp wzrostu TFP na poziomie branż. Van Ark i Piątkowski (2004) dla
stóp wzrostu zagregowanego TFP. Baza danych GGDC dla udziału wartości dodanej poszczególnych
branż i grup w całości wartości dodanej dla lat 1995-2001.
Warto również oszacować wkład sektora TIT do wzrostu TFP w oparciu o
alternatywną metodologię wartości dodanej. Problemem jednak jest tutaj brak dostateczne
wiarygodnych i porównywalnych danych na temat wartości kapitału trwałego na poziomie
branż. Brakuje również porównywalnych danych dla wartości nakładów na środki trwałe, na
podstawie którego możliwe byłoby samodzielne oszacowanie wartości zakumulowanego
kapitału trwałego na poziomie branż. Możliwe jest jednak policzenie wzrostu TFP w branży
TIT w Polsce w oparciu o równanie (9) i na podstawie danych dostępnych z „Roczników
Statystycznych Przemysłu” publikowanych przez GUS. Tabela 4 przedstawia wyniki tych
obliczeń, które wskazują na bardzo wysoki wzrost TFP w sektorze TIT w porównaniu ze
średnią dla całego przemysłu. Podobne wyniki dla Polski otrzymali również Kolasa i
Żółkiewski (2003). Korzystając z danych z Tabeli 3 na temat udziału sektora TIT w całości
wartości dodanej w polskiej gospodarce i ze stóp wzrostu TFP pokazanych w Tabeli 4 (dla
działu 30 i 32), wkład wzrostu TFP w sektorze TIT do zagregowanego TFP w Polsce
wyniósłby 0,12 punktu procentowego, czyli bardzo blisko wyniku opartego na metodologii
wag Domara (gdzie wkład sektora TIT do zagregowanego TFP wyniósł 0,14 punktu
procentowego).9 Obliczenia oparte o obydwie metodologie jednoznacznie wskazują na
wysokie stopy wzrostu TFP w sektorze TIT. Oznacza to, że zwiększanie się rozmiarów tego
sektora w gospodarce miałoby silnie pozytywne skutki dla wzrostu TFP na poziomie całej
gospodarki, a tym samym przyczyniłoby się do przyspieszenia wzrostu wydajności pracy i
PKB.
9
Przedstawione w Tabeli 4 stopy wzrostu TFP budzą jednak wątpliwości, w szczególności w zestawieniu z
niskimi stopami wzrostu wartości kapitału trwałego. Wydaje się to mało prawdopodobne, aby tak wysokie stopy
wzrostu TFP w branży TIT w ciągu całego okresu 1995-2001 można było osiągnąć tylko dzięki zmianom
organizacyjnym, prywatyzacji i lepszemu wykorzystaniu majątku trwałego związanego głównie z dużym
napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych (Thomson, Philips, LG i in.). Warto też dodać, ze dane GUSu – w przeciwieństwie do danych dotyczących USA – nie uwzględniają zmian jakości w wartości produkcji
sektora TIT. Zastosowanie delatora hedonicznego spowodowałoby znaczne podwyższenie szacowanej stopy
wzrostu TFP w sektorze TIT. Tak wysokie stopy wzrostu trudno by jednak wyjaśnić. W dalszych badaniach
byłoby więc wskazane uściślenie metodologii stosowanej przez GUS do szacowania wartości majątku trwałego
bądź zbudowanie własnych miar wartości majątku trwałego w oparciu o dane na temat nakładów na środki
trwałe w przemyśle.
Tabela 4. Wzrost TFP, wartości kapitału trwałego i siły roboczej w sektorze TIT w Polsce,
średnia dla lat 1995-2001, w %
Kapitał trwały
Siła robocza
TFP
Przetwórstwo przemysłowe
4,37
- 1,99
6,82
Produkcja
maszyn
biurowych
i
komputerów
7,63
5,58
20,18
Produkcja
maszyn
i
aparatury
elektrycznej
5,49
- 0,37
8,55
Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych i
telewizyjnych
0,04
- 6,61
17,87
Produkcja instrumentów medycznych
2,99
0,46
11,87
Źródło: opracowanie własne na podstawie różnych wydań „Roczników Statystycznych Przemysłu”.
3.3
Wkład kapitału TIT do wzrostu PKB i wydajności pracy
Zgodnie z prawą stroną równania (2) wzrost PKB można zdefiniować jako sumę
∧
udziałów kapitału TIT ( C t ), pozostałego kapitału trwałego ( K̂ 0 ) oraz siły roboczej ( L̂ ), gdzie
wagi vICT, v0, i vL stanowią odpowiednio nominalne udziały kapitału TIT, pozostałego kapitału
oraz siły roboczej i sumują się do jednego. TFP jest przedstawione w formie neutralnej
Hicksa przez parametr A. Symbol ∧ wskazuje na tempo zmian.
Wkład zmian wartości kapitału TIT do wzrostu wydajności pracy można z kolei
oszacować w oparciu o równanie (3). Kapitał TIT wpływa na wzrost PKB i wydajność pracy
jednak nie tylko poprzez zwiększenie wartości kapitału dostępnego w gospodarce. Kapitał
TIT dodatkowo podnosi jakość kapitału dzięki temu, że przychody krańcowe z kapitału TIT –
z powodu szybkiej amortyzacji i dużej utraty wartości rynkowej – są o wiele większe niż
przychody krańcowe z pozostałego kapitału nie związanego z TIT. Dlatego też kapitał TIT
pozytywnie wpływa na wzrost, ponieważ dzięki wzrostowi udziału kapitału TIT w całości
kapitału trwałego w gospodarce jakikolwiek wzrost wartości całego zasobu kapitału wpływa
na podniesienie stopy wzrostu PKB (Jorgenson 2001). Vu (2004, s. 11), w swoim studium
analizującym wkład kapitału TIT do wzrostu w 50 krajach, zauważa, że „dla danego wzrostu
wartości zasobu kapitału trwałego (mierzonego w dolarach) i siły roboczej, 10% wzrost
relacji pomiędzy kapitałem TIT a pozostałym kapitałem przysparza od 0,4 do 0,6 punktu
procentowego dodatkowego wzrostu PKB”. Z tego punktu widzenia inwestycje w TIT są
bardziej użyteczne od innych rodzajów inwestycji (w nieruchomości, maszyny etc.) w
przyspieszaniu wzrostu PKB.
Tabele 5 i 6 przedstawiają wielkość wkładu wzrostu wartości kapitału TIT do wzrostu
PKB i wydajności pracy w Polsce, w wybranych krajach EŚW, w UE i w USA w latach 19952001.10 Wyniki dla Polski i dla pozostałych krajów EŚW są oparte na bazie danych opisanej
w Piątkowski (2003b) z tą różnicą, że wszędzie gdzie to możliwe, dodatkowo skorzystano z
bazy danych Banku Światowego World Development Indicators 2000. Ponadto wartości
pozostałego, nie związanego z TIT kapitału, dotyczą tylko kapitału poza sektorem
mieszkalnym (z danych o nakładach na środki trwałe w latach 1960-90 odjęto corocznie 10%
jako inwestycje w sektor mieszkalny) oraz rozszerzono wyniki również o rok 2001.
W latach 1995-2001 wkład kapitału TIT do wzrostu i wydajności w Polsce i w
pozostałych krajach EŚW, mimo znacznie niższego poziomu PKB i wydajności pracy per
capita, był w kategoriach absolutnych tylko nieznacznie niższy od średniej dla UE. Wysoki
wkład TIT do wzrostu w Polsce był spowodowany bardzo szybkim realnym wzrostem
inwestycji w TIT tempie latach 1993-2001 w średnim tempie 39% rocznie (Piątkowski
2003b). Tempo to było znacząco wyższe od stóp wzrostu inwestycji w TIT w UE i w USA,
które wyniosły odpowiednio 18,5% i 19,3% (van Ark i Piątkowski 2004). Szybki wzrost
inwestycji w TIT znacząco wpłynął na wzrost, mimo ciągle niskiego udziału przychodów z
kapitału TIT (ang. capital services) w całości dochodu, który w Polsce wynosił tylko 1,62% w
porównaniu do 3,33% w UE i 5,72% w USA.
10
Ze względu na brak oficjalnych danych dotyczących wartości kapitału TIT i pozostałego kapitału w Polsce
oraz w pozostałych krajach posocjalistycznych i związaną z tym konieczność przeprowadzania własnych
szacunków, przedstawione wyniki powinny być interpretowane z pewną dozą ostrożności. Więcej na temat
danych van Ark i Piątkowski (2004).
Tabela 5: Wkład kapitału TIT do wzrostu PKB (na zatrudnionego) w Polsce, w wybranych
krajach EŚW, w UE i w USA, średnia dla lat 1995-2001, w punktach procentowych
Wzrost
PKB
EŚW
2,67
Bułgaria
0,51
Czechy
2,27
Węgry
3,64
Polska
4,81
Rumunia
0,79
Rosja
1,12
Słowacja
4,10
Słowenia
4,10
USA
3,52
UE
2,42
Irlandia
8,88
Finlandia
4,52
Hiszpania
3,67
Grecja
3,64
Portugalia
3,43
Holandia
3,34
Szwecja
2,83
Wlk. Brytania
2,81
Francja
2,57
Belgia
2,48
Dania
2,47
Austria
2,42
Włochy
1,93
Niemcy
1,54
Źródło: Timmer et. al. (2003)
dla krajów EŚW.
Udział
kapitału TIT
we wzroście
Pozostały
Siła
PKB
kapitał
Kapitał TIT
robocza
TFP
0,47
0,48
-0,27
1,98
18,0%
-0,89
0,45
-0,60
1,55
88,4%
1,20
0,73
-0,28
0,62
32,2%
0,37
0,71
0,18
2,38
19,4%
1,98
0,55
0,23
2,05
11,5%
0,08
0,22
-1,35
1,84
28,3%
-0,97
0,09
-0,17
2,17
8,3%
1,15
0,55
-0,35
2,75
13,5%
0,87
0,54
0,20
2,49
13,1%
0,75
0,82
0,90
0,82
23,2%
0,81
0,46
0,84
0,46
18,8%
2,58
0,77
2,79
3,61
8,7%
0,16
0,72
1,43
2,67
15,9%
1,24
0,28
2,76
-0,62
7,6%
1,21
0,50
0,26
1,67
13,8%
1,62
0,37
1,38
0,50
10,8%
0,86
0,55
1,91
-0,06
16,5%
0,69
0,82
0,72
0,68
29,0%
0,90
0,65
0,86
0,47
23,3%
0,83
0,35
1,00
0,86
13,6%
0,58
0,66
0,78
1,14
26,8%
1,11
0,66
0,54
0,29
26,9%
0,93
0,36
0,09
1,32
15,0%
0,88
0,42
0,67
0,14
21,6%
0,44
0,36
0,25
0,87
23,4%
dla UE i USA. Obliczenia własne dla krajów EŚW. Średnia nieważona
Tabela 6: Wkład kapitału TIT do wzrostu wydajności pracy (na zatrudnionego) w Polsce, w
wybranych krajach EŚW, w UE i w USA, średnia dla lat 1995-2001, w punktach
procentowych
EŚW
Bułgaria
Wzrost
wydajności
pracy
3,27
1,91
Pozostały
kapitał
0,78
-0,13
Kapitał TIT
0,50
0,49
TFP
1,98
1,55
Udział kapitału
TIT we wzroście
wydajności
16%
26%
Republika Czeska
2,80
1,43
0,75
0,62
Węgry
3,25
0,17
2,38
0,71
Polska
4,45
1,82
0,58
2,05
Rumunia
3,55
1,45
1,84
0,26
Rosja
1,66
-0,64
2,17
0,13
Słowacja
4,76
1,44
2,75
0,57
Słowenia
3,75
0,73
2,49
0,54
UE
1,13
0,41
0,41
0,31
Irlandia
3,95
0,60
0,61
2,74
Grecja
3,24
1,08
0,49
1,67
Austria
2,26
0,88
0,36
1,03
Finlandia
2,25
-0,59
0,63
2,21
Belgia
1,35
0,28
0,62
0,46
Szwecja
1,82
0,45
0,77
0,60
Dania
1,64
0,85
0,63
0,16
Wlk. Brytania
1,54
0,55
0,60
0,39
Portugalia
1,46
1,09
0,31
0,06
Niemcy
1,16
0,33
0,35
0,49
Francja
1,00
0,29
0,31
0,40
Włochy
0,82
0,48
0,38
-0,04
Holandia
0,27
-0,19
0,44
0,02
Hiszpania
-0,34
0,10
0,18
-0,61
USA
2,21
0,42
0,74
1,05
Źródło: van Ark i Piątkowski (2004). Średnia nieważona dla krajów EŚW.
27%
22%
13%
7%
8%
12%
14%
36%
15%
15%
16%
28%
46%
42%
38%
39%
21%
30%
31%
46%
164%
-51%
34%
Szybki wzrost inwestycji w TIT w Polsce i w pozostałych krajach EŚW był stymulowany
przez:
a) szybko spadające ceny produktów TIT, co skłoniło firmy do zwiększenia inwestycji w
TIT przy zachowaniu bądź zmniejszeniu wartości inwestycji w inny kapitał;
b) znaczący niezaspokojony popyt na produkty TIT związany z nadrabianiem zaległości w
infrastrukturze i penetracji TIT odziedziczone po 1989 roku;11
c) duże możliwości zastosowania TIT w restrukturyzacji przedsiębiorstw;
d) kulturowy wpływ globalizacji i ery “nowej gospodarki” na zmianę modeli konsumpcji i
inwestycji w kierunku zwiększenia wydatków na TIT.
Wysoki absolutny wkład kapitału TIT do wzrostu PKB i wydajności pracy w Polsce i w
innych krajach EŚW stanowi dowód na to, że inwestycje w TIT przyczyniły się do
przyspieszenia procesu konwergencji z krajami UE. Relatywny udział kapitału TIT we
wzroście dochodu i wydajności pracy jest jednak w Polsce mniejszy niż średnia dla UE i
USA. Tutaj jednak, podobnie jak w sekcji 3.1 omawiającej wkład produkcji sektora TIT do
PKB, można argumentować, że po odjęciu jednorazowych efektów, które wpłynęły na wysoki
wzrost PKB i wydajności pracy w latach 1995-2001, udział kapitału TIT we wzroście byłby
znacząco wyższy. Teza o pozytywnym wkładzie TIT do procesu konwergencji byłaby więc
prawdziwa.
3.4.
Wkład efektów zewnętrznych produkcji i użytkowania TIT
TIT mogą mieć swój wkład do wzrostu gospodarczego poprzez tzw. efekty
zewnętrzne bądź sieciowe (ang. spillover albo networks effects) produkcji i użytkowania TIT.
Z efektami zewnętrznymi mamy do czynienia, kiedy produkcja i/lub użytkowanie TIT
wpływa na przyspieszenie wzrostu TFP na poziomie makro, mezzo bądź mikro poprzez
pośrednie stymulowanie działań przynoszących wzrost produktywności. Koniec lat 90-ych
obfitował w wiele spekulacji na temat „niezwykłych” właściwości TIT, których użytkowanie
miałoby ponoć powodować znaczące przyspieszenie wzrostu TFP. O takiej możliwości
wspominały na przykład publikacje OECD (2001). Próbowano również połączyć fakt
podniesienia się stopy wzrostu TFP w USA w drugiej połowie lat 90-ych z szybko rosnącymi
inwestycjami w TIT.
Neoklasyczna teoria ekonomii nie przewiduje jednak możliwości istnienia efektów
zewnętrznych, tzn. zakłada, że wzrost TFP jest egzogeniczny i nie może on być związany z
żadnym z czynników produkcji. Założenie to jednak można zweryfikować, o ile możliwe jest
przedstawienie dowodów, że na przykład użytkowanie TIT spowodowało podniesienie stopy
wzrostu TFP. Jeśli nie obserwuje się wzrostu TFP, to albo TIT nie ma wpływu na TFP, a więc
i nie istnieją efekty zewnętrzne, albo też pozytywny wpływ TIT został zbilansowany przez
negatywny wkład innych czynników produkcji. Jeśli jednak mamy do czynienia ze wzrostem
11
Warto pamiętać, że jeszcze do roku 1990/1991 Polskę i inne kraje EŚW obowiązywały restrykcje COCOM na
import zaawansowanych technologii z państw należących do NATO.
TFP na poziomie makro, mezzo bądź mikro, to może to sugerować, że rzeczywiście istnieją
efekty zewnętrzne związane z użytkowaniem TIT.
Najlepszym sposobem na przetestowanie istnienia efektów zewnętrznych jest
przeprowadzenie analizy regresji dla znalezienia związków pomiędzy produkcją i/lub
użytkowaniem TIT a wzrostem TFP. Do tej jednak pory, z powodu braku wystarczająco
długich serii danych dotyczących inwestycji w TIT na poziomie makro bądź na poziomie
branż, dokonano tylko kilku prób oszacowania tych efektów. Na poziomie makro Vu (2004),
w opracowaniu opartym o analizę regresji danych z 50 krajów dla lat 1990-2000, nie znalazł
dowodów na istnienie efektów zewnętrznych użytkowania TIT. Pokazuje on, że nie ma
statystycznie istotnego związku pomiędzy inwestycjami w TIT a wzrostem TFP. Podobne
wnioski płyną również z kilku innych prac, m. in. Gordona (2000), Schreyera (2000) i MFW
(2001). Mimo początkowego przekonania o możliwości istnienia efektów zewnętrznych
OECD (2003) jednak w końcu przyznaje, że nie istnieje wystarczająco dużo danych, aby
dostarczyć dowodów na istnienie efektów zewnętrznych.
Wykres 1 oparty o dane z tego opracowania oraz z publikacji Timmera i in. (2003)
pokazuje, że istnieje negatywna korelacja pomiędzy średnim wzrostem TFP w latach 19952001 a wydatkami na TIT mierzonymi jako udział w PKB (na podstawie WITSA 2002) w
krajach EŚW, EU i USA. Wydaje się wiec, że albo efekty zewnętrzne użytkowania TIT nie
istnieją, albo też, że wartość zasobu kapitału TIT jest ciągle zbyt mała, aby można było
udowodnić jego statystyczną ważność dla wzrostu TFP.
Wykres 1. Związki pomiędzy intensywnością inwestycji w TIT (jako % PKB) a wzrostem
TFP w krajach EŚW, UE I USA, średnia dla lat 1995-2001
Źródło: WITSA (2002) dla udziałów wydatków na TIT w PKB. Timmer et. al. (2003) dla UE i USA.
Opracowanie własne na bazie Piątkowski (2003b) dla krajów EŚW. Korelacja: -0,07.
Jeśli chodzi o badania efektów zewnętrznych na poziomie branż, praca Stiroha
(2002b) dla 60 branż amerykańskiego przemysłu dla lat 1973-99 wydaje się być jedną z
najlepszych. Stiroh w swojej ekonometrycznej analizie nie znajduje dowodów na istnienie
efektów zewnętrznych użytkowania TIT w postaci przyspieszonego wzrostu TFP. Okazuje
się, że całość wzrostu wydajności pracy można wytłumaczyć tradycyjnym wzrostem wartości
dostępnego kapitału.12 Żadne z innych badań nie potwierdziło istnienia efektów zewnętrznych
na poziomie branż.
Jednak pomimo brak ilościowych dowodów jest całkiem możliwe, że efekty zewnętrzne
rzeczywiście istnieją, tyle że tradycyjne metody ekonomiczne nie potrafią ich zmierzyć. Może
na obecnym etapie rozwoju nauki ekonomii nie jest ona w stanie poradzić sobie z takim
zadaniem. Można jednak argumentować, że efekty zewnętrzne związane z TIT mogą
wpływać na szybszy wzrost produktywności mimo braku na to twardych dowodów. Efekty
zewnętrzne mogą mieć wpływ na produktywność z co najmniej kilku powodów:
12
Stiroh (2002b) przedstawia również użyteczny przegląd literatury na temat efektów zewnętrznych i
sieciowych.
a) po pierwsze, TIT – dzięki pojawieniu się globalnych sieci komunikacji (Internet),
które pozwalają na efektywną produkcję, dyfuzję i dzielenie się wiedzą – wpływają na
zwiększenie tempa innowacji i w konsekwencji prowadzą do podniesienia stopy
wzrostu produktywności.13 TIT przyspieszają również dyfuzję istniejącej wiedzy
(ułatwiają imitacje modeli gospodarowania, przejmowanie nowych idei, poprawiają
dostęp do informacji itp.);
b) po drugie, TIT często stymulują zmiany w modelach gospodarowania w
przedsiębiorstwach oraz wpływają na dodatkowe inwestycje w jakość kapitału
ludzkiego. Zmiany te pozytywnie wpływają na wzrost produktywności;14
c) po trzecie, TIT – podobnie jak wcześniejsze rewolucje technologiczne bazujące na
technologiach o licznych możliwościach zastosowania (elektryczność, silnik
spalinowy) – mogą w przyszłości znaleźć nie znane nam jeszcze zastosowania, który
mogłyby wpłynąć na znaczące zmiany w produktywności całych gospodarek.15
Inwestowanie w TIT to inwestycje z wbudowaną opcją, która może być w przyszłości
zrealizowana w formie znalezienia nowych zastosowań dla TIT daleko wykraczających ponad
pierwotne cele.16 W tym sensie inwestycje w TIT diametralnie różnią się od nakładów na inne
rodzaje kapitału (nieruchomości, maszyny, sprzęt transportowy itp.), gdyż potencjał dla ich
13
Jako przykład wystarczy podać pojawienie się globalnych sieci B+R czy globalną współpracę badawcza, na
przykład w formie międzynarodowych grantów badawczych. Jeszcze 10 lat temu dzielenie się wiedzą na taką
skalę i w takim tempie leżało tylko w sferze fantazji.
14
Nie jest możliwe wprowadzenie na przykład systemu zaopatrzenia „just-in-time” opartego na systemach i
sieciach informatycznych bez zmian w organizacji i modelu działania przedsiębiorstwa oraz bez dodatkowych
wydatków na szkolenia dla pracowników. Wprowadzenie TIT wymusza więc zmiany, które najczęściej okazują
się mieć pozytywne skutki nie tylko dla produktywności działu zaopatrzenia, ale i dla całej firmy (wprowadzenie
informatycznego systemu pozwala na lepszy obieg informacji w całej firmie, często wymusza lepszą kontrolę
kosztów etc.).
15
Historia wykorzystanie silnika parowego może posłużyć tutaj za dobry przykład. Pierwotnie jedynym celem
silników parowym było napędzanie pomp wypompowujących wodę z kopalni. Dopiero później okazało się, że
silniki parowe mogą mieć daleko bardziej idące i zaawansowane zastosowania w transporcie i przemyśle. TIT
wydają się mieć ten sam ogromny potencjał, który do tej pory nie został jeszcze spenetrowany i uruchomiony.
16
Aż do lat 90-ych komputerów używano tylko do wewnętrznych operacji. Potem jednak, dzięki Internetowi,
komputery zyskały całkowicie nowe zastosowanie: zgromadzone w nich informacje mogły zostać teraz
wykorzystane dla wielu zupełnie nowych zastosowań, włączając w to na przykład elektroniczne łańcuchy
zaopatrzenia, zdalne relacje z klientami, handel elektroniczny itp.
nowych zastosowań jest nieporównywalnie mniejszy. Z tego punktu widzenia inwestycje w
TIT mają ogromną przewagę nad alternatywami inwestycjami.
Podsumowując, pomimo braku dowodów na istnienie efektów zewnętrznych,
inwestycje w TIT mają ogromny ekonomiczny potencjał, którego zrealizowanie ma szansę
przynieść przyspieszenie wzrostu gospodarczego i produktywności. Wraz z poprawiającą się
dostępnością danych i z pojawieniem się nowych, nie standardowych metod ekonomicznych
bardziej dokładne przetestowanie i zmierzenie efektów zewnętrznych powinno się stać
możliwe. W kontekście Polski i innych krajów EŚW trzeba jednak powiedzieć, że biorąc pod
uwagę
obecny
niski
poziom
penetracji
TIT
(Internetu,
komputerów,
sieci
telekomunikacyjnych, systemów i aplikacji informatycznych) jakiekolwiek efekty zewnętrzne
wynikające z użytkowania TIT nie są wciąż znaczące. Jednak ich potencjał powinien rosnąć
wraz z postępem w zasięgu penetracji TIT w gospodarce i społeczeństwie.
4. Całkowity wkład TIT do wzrostu i jego determinanty
Tabele 7 i 8 przedstawiają pierwsze dostępne szacunki dotyczące całkowitego wpływu
TIT na wzrost gospodarczy i wydajność pracy w Polsce oraz w pozostałych wybranych
krajach EŚW, UE i USA w latach 1995-2001.
TIT miały w miarę znaczący wpływ na wzrost gospodarczy w Polsce i pozostałych
krajach EŚW, chociaż wpływ TIT na wzrost był nadal mniejszy niż wpływ pozostałego
kapitału, TFP i siły roboczej. Warto jednak zauważyć, że w przypadku Węgier, Czech, Polski,
Słowacji i Słowenii absolutny wkład TIT do wzrostu był wyższy niż średnia dla UE. W
przypadku tych krajów można więc stwierdzić, że TIT przyczyniły się do przyspieszenia
procesu konwergencji i do nadrobienia części zaległości rozwojowych. W przypadku jednak
pozostałych trzech krajów (Bułgarii, Rumunii i Rosji) wpływ TIT na wzrost gospodarczy
okazał się być o wiele mniejszy. W krajach tych TIT przyczynił się do zwiększenia się
dystansu do zarówno krajów UE, jak i dla pozostałych pięciu państw EŚW.
Tabela 7. Wkład TIT do wzrostu PKB w Polsce, w wybranych krajach EŚW, w UE i w USA,
średnia dla lat 1995-2001 (w punktach procentowych)
Wkład
Udział
sektora Całkowity TIT we
Wzrost Pozostały Kapitał
Siła
TIT do
wkład
wzroście
PKB
kapitał
robocza
TIT
TFP
TFP
TIT
PKB
Bułgaria
0,51
-0,89
0,45
-0,60
1,55
0,45
88%
Czechy
2,27
1,20
0,73
-0,28
0,62
0,13
0,86
38%
Węgry
3,64
0,37
0,71
0,18
2,38
0,58
1,29
35%
Polska
4,81
1,98
0,55
0,23
2,05
0,14
0,70
14%
Rumunia
0,79
0,08
0,22
-1,35
1,84
0,22
28%
Rosja
1,12
-0,97
0,09
-0,17
2,17
0,09
8%
Słowacja
4,10
1,15
0,55
-0,35
2,75
0,09
0,64
16%
Słowenia
4,10
0,87
0,54
0,20
2,49
0,54
13%
UE
2,42
0,81
0,46
0,84
0,46
0,27
0,73
30%
USA
3,52
0,75
0,82
0,9
0,82
0,44
1,26
36%
Uwagi: Wyniki dla Bułgarii, Rumunii, Rosji i Słowenii nie obejmują wkładu wzrostu TFP w sektorze
TFP (można jednak założyć, że wkład ten był niski i nie wpłynąłby na zmianę proporcji na rysunku).
„Pozostały wkład” obejmuje wkład wzrostu wartości kapitału nie związanego z TIT, wzrost TFP w
sektorze nie produkującym TIT oraz zmiany w wielkości siły roboczej.
Źródło: opracowanie własne dla krajów EŚW. Timmer et. al. (2003) dla UE i USA.
Podobne wnioski można wyciągnąć na podstawie porównania wkładu TIT do wzrostu
wydajności pracy. Wśród pięciu przodujących krajów EŚW, w tym Polski, w trzech z nich
wkład TIT do wydajności pracy był wyższy niż średnia dla UE (na Słowacji i w Słowenii
wkład TIT był nieznacznie mniejszy niż w UE). Bułgaria, Rumunia i Rosja znowu jednak
wyraźnie zostają w tyle.
Tabela 8. Wkład TIT do wzrostu wydajności pracy w Polsce, w wybranych krajach EŚW, w
UE i w USA, średnia dla lat 1995-2001 (w punktach procentowych)
Bułgaria
Czechy
Węgry
Polska
Wzrost
wydajności Pozostały
pracy
kapitał
1,91
-0,13
2,80
1,43
3,25
0,17
4,45
1,82
Kapitał
TIT
0,49
0,75
0,71
0,58
TFP
1,55
0,62
2,38
2,05
W tym wkład
sektora TIT
0,00
0,13
0,58
0,14
Całkowity
wkład TIT
0,49
0,88
1,29
0,72
Udział TIT
we wzroście
wydajności
26%
32%
40%
16%
Rumunia
3,55
1,45
0,26
1,84
0,00
Rosja
1,66
-0,64
0,13
2,17
0,00
Słowacja
4,76
1,44
0,57
2,75
0,09
Słowenia
3,75
0,73
0,54
2,49
0,00
UE
1,13
0,41
0,41
0,31
0,27
USA
2,21
0,42
0,74
1,05
0,44
Źródło: opracowanie własne dla krajów EŚW. Timmer i in. (2003) dla UE i USA.
0,26
0,13
0,66
0,54
0,68
1,18
7%
8%
14%
14%
60%
53%
Jakie czynniki wpłynęły na tak duże rozbieżności co do wpływu TIT na wzrost i
wydajność pracy w krajach EŚW? Wkład TIT do rozwoju zależny jest od jakości i poziomu
infrastruktury ekonomicznej, instytucjonalnej i regulacyjnej. Te to właśnie czynniki w
zdecydowanej części decydują o szybkości rozprzestrzeniania się TIT i ich i produktywnym
wykorzystaniu TIT w gospodarce. Jakość infrastruktury ekonomicznej i instytucjonalnej
krajów posocjalistycznych zmierzono wykorzystując do tego celu specjalny „Indeks Nowej
Gospodarki” (ING) (Piątkowski 2002). Indeks ten szacuje poziom przygotowania
poszczególnych krajów do wykorzystania TIT dla przyspieszenia wzrostu gospodarczego i
wydajności pracy.
Tabela 9 przedstawia uaktualniony ranking ING oparty na publikacji van Arka i
Piątkowskiego (2004). Porównuje on poziom rozwoju gospodarek i instytucji wśród ośmiu
krajów ESW, w tym Polski, oraz piętnastu krajów UE i USA. Z porównania wynika, zgodnie
z wcześniejszą argumentacją, że w pięciu krajach EŚW, którym udało się wykorzystać TIT do
przyspieszenia procesu konwergencji, poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i
instytucjonalnej jest znacznie wyższy niż w trzech krajach zostających z tyłu, a mianowicie
Bułgarii, Rosji i Rumunii. Fakt znacznego wpływu czynników ekonomicznych i
instytucjonalnych na wykorzystanie TIT potwierdza istnienie relatywnie silnej korelacji na
poziomie 0,46 pomiędzy wartością ING a średnim wkładem kapitału TIT do wzrostu
wydajności pracy w latach 1995-2001 (Wykres 2). Wynik ten sugeruje, że warunkiem
wykorzystania TIT do zmniejszenia dystansu w rozwoju w stosunku do krajów
wysokorozwiniętych jest systematyczna poprawa jakości instytucji i regulacji oraz
poziomu stabilności makroekonomicznej, otwartości na wymianę międzynarodową, i
wielkości wydatków na innowacje i kapitał ludzki. Podobnie argumentuje również
Kołodko (2003). Wagę instytucji, regulacji i stabilności makroekonomicznej dla
wykorzystania TIT potwierdza również fakt, że ING wydaje się mieć dużą wartość
predykcyjną: współczynnik korelacji pomiędzy jego wartością w roku 1995 a średnim
wkładem kapitału TIT do wzrostu wydajności pracy w latach 1995-2001 wyniósł 0,55.
Wykres 2. Związek pomiędzy wkładem kapitału TIT do wzrostu wydajności pracy a
wartością „Indeksu Nowej Gospodarki”, średnia dla lat 1995-2001
Źródło: van Ark i Piątkowski (2004). Współczynnik korelacji: 0,46.
Inne badania na temat determinantów produktywnego wykorzystania TIT wskazują na
wagę prawie tych samych czynników co „Indeks Nowej Gospodarki”: poziom kapitału
ludzkiego, jakość egzekucji prawa, otwartość na handel, udziału produktów technicznie
zaawansowanych w eksporcie i posługiwanie się językiem angielskim (Vu 2004).
5. Wnioski
Technologie informatyczne i telekomunikacyjne mają już znaczący wpływ na wzrost PKB
i wydajności pracy w Polsce i w pozostałych krajach EŚW. W latach 1995-2001 TIT –
poprzez wzrost wartości kapitału TIT oraz wzrost TFP w sektorze produkującym TIT –
przyniosły 0,70 punktu procentowego, czyli 14% do średniego wzrostu PKB. TIT były
również jednym ze źródeł wzrostu wydajności pracy, przysporzyły one bowiem 0,72 punktu
procentowego wzrostu wydajności (16% wzrostu). Wkład TIT do rozwoju Polski wydaje się
być wyższy niż to, czego można się było spodziewać na podstawie międzynarodowych
porównań wielkości PKB per capita i wydajności pracy na zatrudnionego. Wskazuje to na
fakt, że TIT w latach 1995-2001 przyczyniły się do przyspieszenia procesu konwergencji
Polski z krajami UE, a więc do nadrobienia części zaległości w rozwoju. Na poziomie branż
wykorzystanie TIT wydaje się mieć bliski związek ze wzrostem wydajności pracy. Branże
intensywnie inwestujące w TIT w latach 1993-2001 zanotowały wzrost wydajności pracy
znacząco wyższy niż branże nie użytkujące TIT. Wyniki te stanowią mocny argument na
rzecz stymulowania inwestycji w TIT w gospodarce.
Wydaje się, że przyszły rozwój polskiej gospodarki będzie w dużym stopniu zależny
od wielkości inwestycji w TIT i umiejętności produktywnego wykorzystania nowych
technologii. Inwestycje w nowoczesne technologie dają bowiem szansę znalezienia nowych,
bardziej produktywnych zastosowań dla TIT, które przyniosłyby szybszy wzrost
produktywności gospodarki, a więc i szybszy wzrost PKB. TIT mają też duży potencjał
związany z możliwością stymulowania wzrostu produktywności w branżach nie
produkujących TIT poprzez tzw. efekty zewnętrzne. Dzięki TIT, które umożliwiają
przyspieszenie tempa innowacji oraz dramatycznie poprawiają możliwości dzielenia się
informacjami i wiedzą, firmy, branże i całe gospodarki będę mogły podnieść swoją
wydajność poprzez naśladowanie rozwiązań stosowanych w innych gospodarkach.
Jednak TIT nie uda się efektywnie wykorzystać bez odpowiednich zmian w
modelach gospodarowania, w organizacji i sposobie działania firm oraz bez podniesienia
kwalifikacji pracowników. W skali całej gospodarki, jak wskazuje na to Indeks Nowej
Gospodarki, nie uda się wykorzystać TIT bez postępu w budowie ekonomicznej,
instytucjonalnej i regulacyjnej infrastruktury gospodarki.
Bibliografia
Brynjolfsson, E. i L. M. Hitt (2000), “Beyond Computation: Information Technology,
Organizational Transformation and Business Practices’, Journal of Economic Perspectives,
Vol. 14, No. 4, Fall, pp. 23-48. Pobrane z:
http://ebusiness.mit.edu/erik/JEP%20Beyond%20Computation%209-20.pdf
Brynjolfsson, E. i L. Hitt (1996) “Paradox Loss? Firm-level Evidence on the Returns to
Information System Spending.” Management Science 42(4), s. 541-558.
Colecchia, A. i P. Schreyer (2001), ‘ICT Investment and Economic Growth in the 1990’s: is
the United States a Unique Case? A Comparative Study of Nine OECD Countries’, OECD,
DSTI/DOC (2001)/7, October.
Daveri, F. (2002), ‘The New Economy in Europe (1992-2001)’ Working paper no. 213,
University of Parma and IGRIER.
David, P. (1990), ‘The Dynamo and the Computer: An Historical Perspective on the Modern
Productivity Paradox’, American Economic Review, 80 (2), s. 355-61.
Economist, The (2003) “The new ‘new economy’”. 11 września.
Gordon, R. (2000), “Does the New Economy Measure up to the Great Inventions of the
Past?”, NBER Working Paper No. W7833. Pobrane z:
http://papers.ssrn.com/sol3/delivery.cfm/nber_W7833.pdf?abstractid=238479
GUS (2003), “Duży Rocznik Statystyczny Polski 2003”. Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa.
Jalava, J. i M. Pohjola (2002) Economic Growth in the New Economy: Evidence from
Advanced Economies, Information Economics and Policy (14) 2 (2002), s. 189-210.
Jorgenson, D.W. (2001) ‘Information Technology in the US Economy’, American Economic
Review, vol. 91, March, s. 1-32.
Jorgenson, D.W. i K. J. Stiroh (2000), ‘Raising the Speed Limit: U.S. Economic Growth in
the Information Age’, Brookings Papers on Economic Activity, (1), s. 125-211. Pobrane z:
http://www.ny.frb.org/rmaghome/economist/stiroh/ks_grw.pdf
Jorgenson, D.W. i Z. Griliches (1967), ‘The Explanation of Productivity Change’, Review of
Economic Studies, No. 34.
Jorgenson, D.W., M.S. Ho i K. Stiroh (2002), ‘Projecting Productivity Growth: Lessons from
the U.S. Growth Resurgence,’ Economic Review, Federal Reserve Bank of Atlanta, 87(3),
Quarter Three 2002, s. 1-13.
Kołodko, G. W. (1999), Od szoku do terapii. Ekonomia i polityka transformacji. Poltext.
Warszawa.
Kołodko, G. W. (red.) (2001), „Nowa gospodarka” i jej implikacje dla długookresowego
wzrostu w krajach posocjalistycznych. Wydawnictwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego.
Warszawa.
Kołodko, G.W. i M. Piątkowski (red.) (2002), „Nowa gospodarka” i stare problemy.
Perspektywy szybkiego wzrostu w krajach posocjalistycznych. Wydawnictwo WSPiZ im.
Leona Koźmińskiego. Warszawa.
Kołodko, G.W. (2003), “’Nowa gospodarka’ – szanse i wyzwania”, w: M. Piątkowski (red.)
„Nowa gospodarka” a transformacja. Wydawnictwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego.
Warszawa, s. 387-398.
Lee, Il-Houng i Y. Khatri (2003) “Information Technology and Productivity Growth in Asia”,
IMF Working Paper.
MFW (2001), ‘World Economic Outlook. The Information Technology Revolution’, Rozdział
III, Waszyngton: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, październik, s. 103–42. Pobrane z:
http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2001/02/pdf/chapter3.pdf
OECD (2004) The Economic Impact of ICT. Measurement, Evidence and Implications.
OECD, Paryż.
OECD (2003) ICT and Economic Growth: Evidence from OECD Countries, Industries and
Firms. OECD. Paryż.
OECD (2002) Measuring the Information Economy 2002. OECD, Paryż.
OECD (2001) The New Economy: Beyond the Hype. OECD, Paryż.
Oliner, S.D. i D.E. Sichel (2000), ‘The Resurgence of Growth in the late 1990’s: Is
Information Technology the Story?’ Journal of Economic Perspectives, 14, s. 3-22.
Oliner, S.D. i D.E. Sichel (2002), ‘Information Technology and Productivity: Where Are We
Now and Where Are We Going?’, Federal Reserve Board. Waszyngton.
Piątkowski, M. (2004a) ‘Technologie informatyczne dźwignią rozwoju Polski?’ w: G.W.
Kołodko (red.) Strategia szybkiego wzrostu gospodarczego Polski. Wydawnictwo WSPiZ im.
Leona Koźmińskiego. Warszawa, w publikacji.
Piątkowski, M. (2004b), „Wpływ technologii informacyjnych na wzrost gospodarczy i
wydajność pracy w Polsce w latach 1995 – 2000’, Gospodarka Narodowa, Nr 1-2/2004, s.
37-52.
Piątkowski, M. (2003a) ‘Wkład inwestycji w TIT we wzrost gospodarczy i zmiany
wydajności w Polsce w latach 1995-2000’, w: M. Piątkowski, (red). “Nowa gospodarka” a
transformacja. Wydawnictwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego. Warszawa, s. 73-101.
Piątkowski, M. (2003b) “Does ICT Investment Matter for Output Growth and Labor
Productivity in Transition Economies?”, TIGER Working Paper Series, No. 47. December.
Warsaw. Pobrane z: www.tiger.edu.pl
Piątkowski, M. (red.) (2003c) “Nowa gospodarka” a transformacja. Wydawnictwo WSPiZ
im. Leona Koźmińskiego. Warszawa, s. 1-402.
Piątkowski, M. (2002) “Infrastruktura instytucjonalna ‘nowej gospodarki’ a rozwój krajów
posocjalistycznych”, w: Kołodko, G.W. i M. Piątkowski (red.) (2002), „Nowa gospodarka” i
stare problemy. Perspektywy szybkiego wzrostu w krajach posocjalistycznych. Wydawnictwo
WSPiZ im. Leona Koźmińskiego. Warszawa, s. 155-185.
Schreyer, P. (2000), ‘The Contribution of Information and Communication Technology to
Output Growth: A Study of the G7 Countries’, STI Working Papers 2000/2, OECD, Paryż.
Solow, R. (1957) ‘Technical Change and the Aggregate Production Function’. Review of
Economics and Statistics. August. 39(3), pp. 312-20.
Solow, R. (1987), „We’d better watch out”. New York Times Book Review, (July 12):26.
Stiroh, K. (2002a), ‘Information Technology and the U.S. Productivity Revival: A Review of
the Evidence’, Business Economics, Vol. XXXVII, No. 1, January, 30-37. Pobrane z:
http://www.ny.frb.org/rmaghome/economist/stiroh/ks_busec.pdf
Stiroh, K. (2002b) “Are ICT Spillovers Driving the New Economy?" Review of Income and
Wealth, Series 48, No. 1, March. Pobrane z:
http://app.ny.frb.org/research/economists/stiroh/ks_ictsp.pdf
Timmer, M., G. Ypma i B. van Ark, (2003) “IT in the European Union: Driving Productivity
Divergence?”, Groningen Growth and Development Working Paper GD-67. October. Pobrane
z: http://www.ggdc.net/index-publ.html#top
Van Ark, B. i M. Piątkowski (2004) ‘Productivity, Innovation and ICT in Old and New
Europe’. TIGER Working Paper Series, w publikacji.
Van Ark, B., R. Inklaar i R. McGuckin (2002), "Changing Gear" Productivity, ICT and
Services: Europe and the United States, GGDC Research Memorandum GD-60, Groningen
Growth and Development Centre, grudzień. Pobrane z:
http://www.ggdc.net/index-publ.html#top
Van Ark, B., J. Melka, N. Mulder, M.P. Timmer, i G. Ypma (2002), ‘ICT Investment and
Growth Accounts for the European Union, 1980-2000’, GGDC Research Memorandum GD56, Groningen Growth and Development Centre, grudzień, revised March 2003. Pobrane z:
http://www.ggdc.net/index-publ.html#top
Vu, K.M. (2004), “Measuring the Impact of ICT on Economic Growth: An International
Comparative Perspective”, referat zaprezentowany w czasie konferencji zorganizowanej przez
Conference Board nt. “ICT as Drivers of Economic Development in Post-communist
Countries”, Nowy Jork, 19-20 stycznia.
Welfe, W. (red.) (2001) Ekonometryczny model wzrostu gospodarczego. Łódź: Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego. s. 1-302.
Zhen-Wei, C.Q i A. Pitt (2003) "Contribution of Information and Communication
Technologies to Growth". Waszyngton: Bank Światowy.
Żółkiewski, Z. i M. Kolasa (2003), ‘The Total Factor Productivity and the Potential Produkt
in Poland 1992-2002’, konferencja Narodowego Banku Polskiego nt. “Potential Output and
Barriers to Growth”, Zalesie Górne 2003. Pobrane z:
http://www.nbp.gov.pl/konferencje/zalesie/pdf/zolkiewski_kolasa.pdf
Polska
Bułgaria
Rumunia
Rosja
Słowacja
Węgry
Włochy
Hiszpania
Grecja
Czechy
Słowenia
Kraj
Szwecja
Holandia
Dania
Irlandia
Wlk. Brytania
Belgia
Finlandia
Austria
USA
Niemcy
Portugalia
Francja
19
20
21
22
23
14
15
17
16
18
13
1
2
3
5
4
6
9
8
7
10
11
12
Ranking
- 5,670
- 7,042
- 10,372
- 12,063
- 13,375
- 1,060
- 2,163
- 3,102
- 3,141
- 5,399
- 0,180
9,882
8,001
7,331
6,343
6,210
5,624
5,162
5,021
4,857
3,105
2,076
1,340
Wartość
- 1,051
- 0,674
- 1,355
- 1,670
- 2,643
- 0,482
- 0,202
- 0,273
0,244
- 0,382
- 0,406
Jakość
systemu
prawnego i
egzekucji
prawa
0,818
1,035
0,914
0,830
0,977
0,254
1,109
1,108
0,754
0,720
0,215
0,160
- 1,060
- 1,352
- 1,197
- 1,653
- 1,610
- 0,714
- 0,880
0,199
- 0,282
- 0,117
- 0,243
1,724
0,765
1,439
0,300
0,710
0,257
1,268
0,439
1,260
0,526
- 0,187
0,410
Infrastruktura
1,306
- 0,707
0,611
- 0,504
- 0,711
1,148
0,483
- 0,890
- 0,797
- 0,936
0,925
- 0,067
0,975
- 0,278
2,102
- 0,716
1,843
- 0,355
0,163
- 1,615
- 0,708
- 0,347
- 0,929
Otwartość
handlu
- 0,857
- 1,212
- 1,284
- 1,438
- 1,411
- 0,043
- 1,029
- 0,072
0,477
- 0,527
- 0,865
0,541
1,197
- 0,217
0,554
1,395
0,253
- 0,271
0,840
1,510
1,166
0,854
0,439
Rozwój
rynków
finansowych
- 0,717
- 0,828
- 0,319
- 1,025
- 0,574
- 0,309
- 0,792
- 0,468
- 0,647
- 0,946
- 0,054
2,273
0,513
0,614
- 0,262
0,393
0,467
1,544
0,283
1,201
0,928
- 0,860
0,784
Wydatki na
B+R
- 0,531
0,107
- 1,427
- 1,388
- 0,974
- 0,485
- 0,331
- 0,298
- 0,499
- 1,409
0,540
1,884
- 0,195
2,453
- 0,213
- 0,403
0,810
1,048
0,643
- 0,239
- 0,416
0,422
0,659
Jakość
kapitału
ludzkiego
Tabela 9. “Indeks Nowej Gospodarki”: wartości dla krajów EŚW, UE I USA, średnia dla lat 1995-2001
- 1,323
- 0,616
- 1,470
0,482
- 0,582
0,711
0,295
- 0,488
- 2,182
- 0,240
0,445
0,334
1,099
0,898
0,245
0,634
0,161
- 0,687
1,095
1,098
0,120
0,902
- 0,509
Elastyczność
rynku pracy
- 0,856
- 1,255
- 1,913
- 1,913
- 1,913
- 0,856
0,442
- 0,257
0,442
- 0,157
0,442
0,641
0,641
0,641
1,240
1,539
0,142
0,342
0,641
1,040
0,641
0,342
- 0,057
Poziom
konkurencji
- 0,593
- 0,405
- 0,500
- 0,763
- 0,907
- 0,218
0,085
- 0,942
- 0,255
- 0,975
- 0,930
1,257
1,600
0,462
1,228
1,283
1,006
0,744
- 0,625
- 0,540
- 0,319
0,390
- 0,083
Otwartość na
kapitał
zagraniczny
0,012
- 0,099
- 1,517
- 2,191
- 2,049
0,187
- 0,233
0,386
0,358
0,290
- 0,034
0,476
0,370
0,404
0,318
0,397
0,430
0,420
0,433
0,387
0,446
0,345
0,466
Stabilność
makroekono
miczna