61. Cytat muzyczny ? podstawy prawne

61. Cytat muzyczny ? podstawy prawne Cytat, zgodnie ze ,,Słownikiem wyrazów obcych'' Władysława
Kopalińskiego, to ,,wyjątek z obcego tekstu albo czyjejś wypowiedzi, przytoczony dosłownie, zwykle w
cudzysłowie'' i mający swój źródłosłów w łacińskich citatio, citare ? przywołać, powołać się, przytaczać.
Prawo cytatu to właśnie prawo do przytoczenia we własnym utworze urywka, fragmentu cudzego utworu.
Korzystanie z cudzej twórczości w ramach ,,prawa cytatu'' zwalnia korzystającego z obowiązku uzyskania
zezwolenia od autora utworu zapożyczonego a także z zapłaty mu z tego tytułu wynagrodzenia pod pewnymi
warunkami.
Art.29 ust.1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustala prawne przesłanki korzystania z cytatu.
Po pierwsze, wolno skorzystać tylko z tego cudzego utworu, który wcześniej został rozpowszechniony, czyli
legalnie udostępniony publiczności (np. wydane nuty, wykonanie na koncercie), po drugie, cytat musi znaleźć
się w dziele, które samo ma cechy utworu, po trzecie, fragment wykorzystany jest tylko ,,urywkiem'',
niewielką częścią cudzego utworu (w niektórych sytuacjach prawo zezwala na wykorzystanie drobnego
utworu w całości), po czwarte, ma służyć wyłącznie celom wyjaśniania, nauczania, analizy krytycznej lub ma
być uzasadnione prawami gatunku twórczości, no i po piąte, zapożyczenie ma być oznaczone co do
autorstwa i źródła. W przypadku cytatu mamy do czynienia z przejęciem urywka cudzego utworu
,,dosłownie'', generalnie bez jakichkolwiek zmian i przeróbek.
W ramach ,,wyjaśniania'' posłużenie się cytatem będzie uzasadnione w zakresie usuwania niejasności lub
wątpliwości występujących w treści nowego utworu, z zamiarem uczynienia ich zrozumiałymi dla odbiorcy,
poprzez odwołanie się do cudzego utworu np. w publicystyce, podręcznikach, utworach naukowych. W
zakresie ,,nauczania'' cytat uzasadnia przytoczenie cudzego dzieła w celu jak najlepszego przekazania
określonej wiedzy, przedstawienia problemu, dla skutecznego przyswojenia wiedzy przez ,,ucznia'',
słuchacza, zarówno w ramach prowadzonych lekcji, wykładów, prelekcji, odczytów, ćwiczeń, konwersatoriów,
szkoleń, jak i w publikacjach naukowych i popularnonaukowych. W ,,analizie krytycznej'' cytat może zostać
wykorzystany dla oceny danego dzieła, jego merytorycznej i formalnej analizy, stylu, kompozycji, budowy i
innych cech np. w krytyce literackiej, muzycznej, teatralnej. Właśnie w tym przypadku najczęściej dochodzić
będzie do przytoczenia cudzego utworu w całości, jeśli bez tego jego analiza nie byłaby możliwa. Na ,,prawo
gatunku twórczości'' będziemy mogli powołać się wtedy, gdy bez przytoczenia cudzego utworu niemożliwe
byłoby stworzenie nowego dzieła np. w parodii.
Ustawa, w oparciu o art.34, wymaga od każdego korzystającego z cudzej twórczości w ramach prawa cytatu
do podania imienia i nazwiska autora przytaczanego dzieła oraz źródła cytatu. Źródło cytatu, to przede
wszystkim określony utwór, o własnym tytule. Czasami w oparciu o ukształtowane zwyczaje podane zostaną
dodatkowo np. wydawca i rok publikacji, miejsce wystawienia spektaklu, miejsce wykonania koncertu itp.
Cytat, czyli cudzy fragment powinien być oznaczony w taki sposób aby nie budził wątpliwości, że pochodzi od
innego autora. Najczęściej będzie to cudzysłów, kursywa, mniejsza czcionka, odesłanie do przypisu. Cytat
muzyczny wykazuje wiele odmienności od tych przesłanek.
W pojęciu cytatu muzycznego nie mieści się wykorzystanie fragmentu zapisu nutowego w podręczniku,
książce naukowej analizującej twórczość określonego autora, w artykule krytycznym czy w audycji
omawiającej wykonanie utworu. To powiedzielibyśmy ,,cytaty zwykłe'', podlegające w całości powyższym
przesłankom. Cytatem muzycznym będzie tylko włączenie do własnego utworu muzycznego, urywka,
niewielkiego fragmentu, utworu muzycznego wcześniej już istniejącego i znanego publiczności.
1/2
W cytacie muzycznym dopuszcza się możliwość modyfikacji w zakresie instrumentacji i harmonii.
Podstawowym elementem przejmowanym będzie więc temat melodyczny a z obserwacji praktyki w tym
zakresie wynika, że najczęściej jest to motyw najbardziej charakterystyczny dla cudzego utworu, najbardziej
rozpoznawalny. Motywy przejęcia fragmentu cudzego dzieła mogą być różne. Chęć zasygnalizowania swoich
związków z innym kompozytorem, podkreślenie przynależności do określonego nurtu muzycznego, parodia
czyjejś twórczości, żart muzyczny, a czasami konieczność podyktowana realizacją określonego gatunku
twórczości np. wariacji muzycznych, humoru, skreczingu. W sytuacji wykonań utworu muzycznego z
zapożyczeniami, np. podczas koncertu, nie będzie możliwe przekazanie informacji o pochodzeniu cytatu.
Uważa się to jednak w ramach zwyczaju za dopuszczalne. Korzystający z fragmentu cudzej kompozycji w
ramach cytatu nie może jednak naruszać autorskich praw osobistych autora cytowanego dzieła. M.in. nie ma
prawa ingerować w treść i formę fragmentu cytowanego utworu, przerabiać go, opracowywać, czyli tworzyć
dzieł zależnych. Relacja między kompozycją nową a przytoczonym fragmentem cudzej jest wielokrotnie, na
pierwszy rzut oka, trudna do określenia ? czy mamy do czynienia z opracowaniem, inspiracją, korzystaniem
w ramach cytatu, czy plagiatem, zwłaszcza, gdy w grę będą wchodzić oceny statuujące nowe dzieło w jakimś
,,gatunku twórczości'' korzystającym dla swych celów artystycznych z utworów cudzych. To m.in. z tych
powodów nie ma jednoznacznych opinii dla hip hopowego utworu Peji, w który autor włączył ,,dosłowny''
fragment nagrania ,,Jaskółki'' w wykonaniu Stana Borysa. Ta relacja jednak rodzi określone kwalifikacje
prawne: przy opracowaniu, na jego rozpowszechnianie musimy mieć zezwolenie autora utworu pierwotnego,
przy inspiracji rozporządzamy utworem samodzielnie, przy cytacie podobnie, pamiętając o prawach
osobistych autora dzieła cytowanego. W sytuacji jednak, gdy żadna z tych kwalifikacji nie znajduje oparcia w
faktach i prawie ? popełniamy plagiat, czyli zawłaszczamy sobie bezprawnie cudzy utwór albo jego fragment.
Przed sięgnięciem więc po fragment, urywek cudzego dzieła, powinniśmy się dobrze zastanowić, jak go
wykorzystamy i czy prawo nam na to zezwala bez zgody jego autora.
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 04.03.2017 11:59:53
PDF ze strony: http://zaiks.org.pl/227,154,61_cytat_muzyczny_?_podstawy_prawne
2/2