dr hab. Zuzanna Benincasa - Wydział Prawa i Administracji UKSW

dr hab. Zuzanna Benincasa - Wydział Prawa i Administracji UKSW

Warszawa, dnia 5 lipca 2016 r.
Dr hab. Zuzanna Benincasa
Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego
Instytut Historii Prawa
Wydzia! Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Recenzja
osi!gni"# naukowych doktor Renaty Kami$skiej
sporz!dzona w post"powaniu o nadanie stopnia naukowego doktora
habilitowanego
I.
Przedmiot i kryteria oceny
Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz
o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. nr 65, poz. 595 z pó"n. zm., dalej zwana
„Ustaw#”) w artykule 16 ust.1 stanowi, i$ do post%powania habilitacyjnego mo$e
zosta& dopuszczona osoba, która posiada stopie' doktora oraz osi#gni%cia naukowe
lub artystyczne, uzyskane po otrzymaniu stopnia doktora, stanowi#ce znaczny wk!ad
autora w rozwój okre(lonej dyscypliny naukowej lub artystycznej oraz wykazuje si%
istotn# aktywno(ci# naukow# lub artystyczn#. W ust. 2 tego$ artyku!u ustawodawca
precyzuje i$ za osi#gni%cie o którym mowa w ust%pie 1 mo$e by& uznane dzie!o
opublikowane w ca!o(ci lub w zasadniczej cz%(ci, albo cykl publikacji powi#zanych
tematycznie (pkt. 1), jak równie$ cz%(& pracy zbiorowej, je$eli opracowanie
1
wydzielonego zagadnienia jest indywidualnym wk!adem osoby ubiegaj#cej si% o
nadanie stopnia doktora habilitowanego (pkt. 3).
Szczegó!owe kryteria oceny osi#gnie& osoby ubiegaj#cej si% o nadanie stopnia
doktora habilitowanego zosta!y natomiast okre(lone w rozporz#dzeniu Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wy$szego z dnia 1 wrze(nia 2011 r. w sprawie kryteriów oceny
osi#gni%& osoby ubiegaj#cej si% o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. Nr
196, poz. 1165; dalej zwane „Rozporz#dzeniem”), które w par. 3- 5 wskazuje kryteria
oceny w zakresie osi#gni%& naukowo-badawczych oraz dorobku dydaktycznego i
popularyzatorskiego a tak$e wspó!pracy mi%dzynarodowej habilitanta.
W zwi#zku z tym przedmiotem niniejszej recenzji b%dzie ocena, czy
osi#gni%cia naukowe dr Renaty Kami'skiej po uzyskaniu stopnia doktora spe!niaj#
przes!ank% znacznego wk!adu w rozwój dyscypliny naukowej i czy wykaza!a si% ona
istotn# dzia!alno(ci# naukow#. Ustawa w artykule 16 ust. 1 pos!uguje si% terminem
„osi#gni%cia”, podczas gdy ust. 2 tego$ artyku!u u$ywa sformu!owania „osi#gni%cie”,
poniewa$ jednak zgodnie z communis opinio (H. Izdebski, J. Zieli'ski, Ustawa z dnia
14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule
w zakresie sztuki. Komentarz do art. 16 ustawy LEX 2016) od osoby ubiegaj#cej si%
o nadanie stopnia doktora habilitowanego wymaga si% co najmniej dwóch osi#gni%&,
z których jedno mo$e stanowi& rozprawa habilitacyjna, przedmiotem oceny b%dzie
zarówno wskazana przez Habilitantk% w autoreferacie rozprawa „W trosce o miasto.
‘Cura urbis’” w Rzymie okresu republiki i pryncypatu, Warszawa 2015, jak i
pozosta!e
osi#gni%cia
naukowo-badawcze
a
tak$e
dorobek
dydaktyczny
i
popularyzatorski oraz w zakresie wspó!pracy mi%dzynarodowej.
II. Ocena osi!gni"# naukowych Habilitantki
1.
Osi!gni"cie naukowe b"d!ce podstaw! nadania stopnia naukowego
doktora habilitowanego w rozumieniu art. 16 ust. 2 Ustawy z dnia 14 marca
2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w
zakresie sztuki (Dz.U. nr 65, poz. 595 z pó%n. zm.).
Habilitantka jako osi#gni%cie naukowe b%d#ce podstaw# nadania stopnia
naukowego doktora habilitowanego wskaza!a rozpraw% W trosce o miasto. ‘Cura
urbis’ w Rzymie okresu republiki i pryncypatu, Warszawa 2015, po(wi%con# jak
2
wskazuje sama Habilitantka zagadnieniu opieki nad infrastruktur# miasta Rzymu w
okresie republika'skim i pryncypatu do pocz#tków dominatu. Rozprawa sk!ada si% ze
wst%pu, w którym Habilitantka nakre(la przedmiot i zakres bada', odwo!uj#c si% do
aktualnego stanu wiedzy w zakresie interesuj#cego j# zagadnienia, wskazuje baz%
"ród!ow# swoich rozwa$a' oraz okre(la cel pracy i problemy badawcze, z jakimi
zamierza si% w niej zmierzy&. Pierwszy rozdzia! merytoryczny po(wi%ci!a
Habilitantka wyja(nieniu poj%cia infrastruktury miejskiej i wskazaniu jej elementów
oraz genezie i zakresie cura urbis w staro$ytnym Rzymie. W nast%pnym rozdziale
omówi!a ona zagadnienie cura urbis w Rzymie w okresie republiki, kolejno
omawiaj#c poszczególne kompetencje urz%dników, w zakres obowi#zków których
wchodzi!o dbanie o poszczególne elementy infrastruktury miejskiej (censores, aediles,
praetores, quattuorviri viis in urbe purgandis). Rozdzia! trzeci rozprawy,
zatytu!owany Cura urbis w Rzymie w okresie pryncypatu, dotyczy zmian w systemie
nadzoru nad miejsk# infrastruktur# zapocz#tkowanych przez Augusta i powo!anych
przez tego princepsa poszczególnych curatores odpowiedzialnych za cura urbis
(curatores aquarum, curatores aedium sacrarum et operum locorumque publicorum,
curatores riparum et alvei Tiberis, curatores viarum). Na ko'cu ka$dego z
rozdzia!ów merytorycznych znajduje si% podsumowanie a rozwa$ania Habilitantki
zosta!y skonkludowane w zako'czeniu. Rozprawa zawiera równie$ indeks "róde!
oraz wykaz opracowa' "ród!owych i literatury wykorzystanej przez Habilitantk% oraz
streszczenie g!ównych tez rozprawy w j%zyku angielskim.
Uk!ad pracy przyj%ty przez Habilitantk% nie budzi zastrze$e', mo$na go uzna&
za klasyczny. Przedstawienie problematyki cura urbis w uj%ciu chronologicznym jest
te$ uzasadnione i przyj%te w dotychczasowej literaturze przedmiotu (na co zreszt#
zwraca uwag% sama Habilitantka na s. 64, nie podaj#c jednak $adnego odniesienia do
tej$e literatury), z uwagi na istotne przemiany w zakresie pieczy nad
bezpiecze'stwem i sprawnym funkcjonowaniem miasta Rzymu, które dokona!y si%
za panowania Augusta.
We wst%pie Habilitantka definiuj#c zakres znaczeniowy poj%cia cura urbis
dokonuje rozró$nienia mi%dzy cura urbis sensu stricto a custodia urbis, zaznaczaj#c,
i$ jej rozprawa po(wi%cona b%dzie wy!#cznie zagadnieniu cura urbis w jednym z jej
w%$szych znacze', a wi%c problematyce troski o czysto(& i stan sanitarny miasta,
porz#dek na ulicach, przejezdno(& dróg i zaopatrzenie w miasta w wod%, wy!#czaj#c
z zakresu swoich rozwa$a' zagadnienie zapewnienia bezpiecze'stwa publicznego i
3
zapobiegania zamieszkom, tumultom i innym ekscesom, które mog!yby zak!óci&
spokój w mie(cie (s. 11). Habilitantka nie wyja(nia jednak genezy tej klasyfikacji (jak
mo$na wywnioskowa& z dalszych rozwa$a' Habilitantki klasyfikacj% t# przyjmuje za
S. Ruci'skim, s. 16 przyp. 19), ani nie podaje uzasadnienia, dla którego zagadnienia
wchodz#ce w zakres poj%cia custodia urbis nie zosta!y przez ni# uwzgl%dnione w
pracy. Habilitantka zauwa$a jedynie, $e we wspó!czesnej literaturze do(&
konsekwentnie pomija si% rozró$nienie mi%dzy custodia urbis a cura urbis i $e to
rozró$nienie „bezwzgl%dnie” musi
by& dokonane aby móc „uchwyci& genez%
urz%dów” zaanga$owanych w cura urbis ( s. 17-18), nie podaj#c jednak uzasadnienia
dla tak kategorycznego stwierdzenia. Takie zaw%$enie zakresu bada' w moim
przekonaniu powinno jednak zosta& uzasadnione merytorycznie. Nale$y bowiem
zauwa$y&, i$ w okresie republiki kompetencje zwi#zane z szeroko rozumian# cura
urbis a wi%c piecz# nad zapewnieniem porz#dku i bezpiecze'stwa publicznego w
Rzymie nale$a!y przede wszystkim do edylów, podobnie jak
nadzór nad
zaopatrzeniem miasta w (rodki $ywno(ci (cura annonae) i organizacja igrzysk (cura
ludorum). O ile Autorka wspomina o tych dwóch ostatnich obszarach dzia!alno(ci
edylów (s. 110-112), w odniesieniu do cura urbis w zasadzie nie wspomina o ich
uprawnieniach „policyjnych” i (rodkach, jakie mieli do dyspozycji by zapewni&
spokój w mie(cie. Podobnie nie po(wi%ca uwagi tresviri capitales i ich
kompetencjom w zakresie zapewnienia porz#dku i bezpiecze'stwa obywateli, poza
wzmiank# o ich kompetencjach w zakresie ochrony przeciwpo$arowej (s. 124 przyp.
343). W pracy brak te$ cz%(ci dotycz#cej kompetencji praefectus urbi w zakresie
zapewnienia bezpiecze'stwa i porz#dku publicznego w Rzymie. W moim
przekonaniu uwzgl%dnienie w pracy tak$e tego aspektu cura urbis jakim by!a troska o
zapewnienie bezpiecze'stwa obywateli i zapobieganie ekscesom zagra$aj#cym
porz#dkowi publicznego, pozwoli!oby na ukazanie pe!nego obrazu rzymskich
magistratus zaanga$owanych w okresie republiki i pryncypatu w dba!o(& o
zapewnienie obywatelom Rzymu godnych warunków zamieszkania, bezpiecze'stwa
i spokoju oraz zaspokojenia ich podstawowych potrzeb bytowych.
Podobnie nakre(laj#c ramy czasowe swoich rozwa$a' Habilitantka we wst%pie
nie uzasadnia dlaczego przedmiotem jej zainteresowa' jest wy!#cznie okres republiki
i pryncypatu.
Jako cel badawczy Habilitantka wskazuje na potrzeb% ustalenia czy w Rzymie
okresu republiki i pryncypatu istnia!y odr%bne organy administracji publicznej
4
odpowiedzialne za miejsk# infrastruktur%, za( punktem wyj(cia jej rozwa$a' jest teza,
i$ genezy urz%dów poszczególnych curatores powo!anych przez Augusta nale$y
doszukiwa& si% ju$ u schy!ku republiki (s. 13), tym samym ten princeps, uwa$any za
twórc% tych urz%dów, w istocie dokona! jedynie ich zinstytucjonalizowania (s. 149).
Jak pokazuj# "ród!a przywo!ane przez Habilitantk%, w okresie republiki zadania
zwi#zanie z dbaniem o czysto(& i porz#dek na ulicach Rzymu, budow# i konserwacj#
budynków publicznych, zaopatrzeniem miasta w wod% i odprowadzaniem (cieków
nie le$a!y w gestii specjalnie powo!anych do tego urz%dników ale by!y powierzane
ró$nym magistratus w miar% jak rozszerzano pierwotnie przyznany im zakres
kompetencji. I tak cenzorzy, którzy oryginalnie mieli przeprowadza& spis ludno(ci,
zajmowali si% m.in. zawieraniem kontraktów na realizacje robót publicznych
(locationes censoriae) a tak$e wspólnie z edylami wykonywali cura aedium
sacrarum et operum locorumque publicorum, cura viarum oraz zajmowali si%
gospodarowaniem zasobami wody publicznej, w tym ochron# rzek publicznych i
zaopatrzeniem miasta w wod% (cura aquarum). Okazjonalnie tak$e pretorzy
podejmowali si% wykonywania okre(lonych zada' w zakresie np. cura aquarum,
chocia$ wzmianki "ród!owe o takiej aktywno(ci tych urz%dników maj# charakter
wyj#tkowy (jak sugeruje sama Habilitantka podejmowali si% oni zada' w zakresie
cura urbis, np. gdy zosta!y im przekazane na mocy uchwa!y senatu, by& mo$e by!o to
zwi#zane z czasow# niemo$no(ci# wykonywania tych zada' przez cenzorów). Z
przywo!anych przez Habilitantk% tekstów "ród!owych (np. Front. De aq. 97.1)
wynika równie$ $e niektóre uprawnienia w zakresie cura urbis mog!y by&
wykonywane alternatywnie przez wi%cej ni$ jednego urz%dnika, np. zezwolenia na
kierowanie wody do urz#dze' publicznych móg! udzieli& zarówno cenzor jak i edyl
(aedilium aut censorum permissu), chocia$, jak si% domniemuje, pierwsze'stwo w
tym zakresie przys!ugiwa!o cenzorom. Zmiany w sferze cura urbis jakie
zapocz#tkowa! August by!y wynikiem sukcesywnego ograniczania zakresu
kompetencji magistratus republika'skich poprzez przejmowanie ich kompetencji
przez samego princepsa (np. censoria potestas) oraz powo!ywanie nowych
urz%dników podporz#dkowanych princepsowi i przed nim odpowiedzialnych.
Zastanawiaj#c si% nad genez# urz%du curator aquarum Habilitantka zwraca uwag% na
znaczenie dzia!alno(ci prowadzonej przez Marka Agrypp% i powo!anej przez niego
familia aquarum w zakresie zaopatrzenia mieszka'ców Rzymu w wod% i dystrybucj%
zasobów wodnych i zwi#zek powo!ania w 11 r. p.n.e. pierwszego kolegium curatores
5
aquarum z jego (mierci# rok wcze(niej. Jak s!usznie zauwa$a Habilitantka,
powo!anie przez Augusta tego urz%du prawdopodobnie by!o dzia!aniem ad hoc
zwi#zanym z konieczno(ci# zapewnienia kontynuacji dzia!alno(ci zainicjowanej i z
takim rozmachem prowadzonej przez Marka Agrypp%. Nale$y wi%c zastanowi& si% na
ile dzia!ania podejmowane przez Augusta w sferze reorganizacji administracji
pa'stwowej by!y wyrazem jego celowej i zaplanowanej z góry polityki, na ile za(
by!y cz%sto podyktowane bie$#cymi potrzebami i konieczno(ci# rozwi#zywania
dora"nych problemów, tak jak wydaje si% mia!o to miejsce w przypadku curatores
aquarum. Z rozwa$a' prowadzonych przez Habilitantk% trudno jest zorientowa& si%
jakie jest jej stanowisko w tej materii, bowiem z jednej strony ukazuje ona dora"ny
charakter dzia!a' podejmowanych przez tego princepsa (powo!uj#c si% m.in. na
pogl#d W. Ecka w tej materii s. 145), z drugiej za( pisze o reorganizacji cura urbis
dokonanej przez Augusta, która przejawia!a si% w powo!aniu poszczególnych
curatores, tak jakby by!a ona wyrazem jego (wiadomej i z góry zaplanowanej
polityki i elementem planu zmierzaj#cego do zapewnienia sobie kontroli politycznej i
organizacyjnej nad Miastem (s. 166; s. 208-210, s. 216).
Habilitantka w konkluzji swoich rozwa$a' stwierdza, i$ w okresie republiki nie
istnia! wyspecjalizowany sektor administracji czuwaj#cy nad miejsk# infrastruktur# a
jego powstanie nale$y wi#za& z pryncypatem Augusta i powo!aniem nowych
urz%dów curatores. Zauwa$a jednak, i$ reforma Augusta bazowa!a na istniej#cych
wcze(niej rozwi#zaniach prawnych a urz%dnicy republika'scy tacy jak edylowie i
cenzorzy stanowili pierwowzór curatores urbis. Akceptuj#c co do zasady stanowisko
Habilitantki, i$ powo!ani przez Augusta poszczególni curatores przej%li obowi#zki
wcze(niej wykonywane w zakresie cura urbis przez cenzorów i edylów, warto jednak
zauwa$y& i$ kompetencje edylów i cenzorów w zakresie gospodarowania zasobami
wodnymi, nadzorem nad miejscami publicznymi i rzek# Tyber czy utrzymaniem
czysto(ci w mie(cie nie by!y jasno sprecyzowane, bowiem by!y im przyznawane
stopniowo, w zwi#zku z rozszerzaniem pierwotnej funkcji, jak# mieli sprawowa& ci
urz%dnicy w miar% rosn#cych potrzeb rozwijaj#cego si% miasta. Trudno wi%c
przypisa& któremu( z tych urz%dników wy!#czne kompetencje w jakiej( sferze
zwi#zanej z opiek# nad miejsk# infrastruktur#, bowiem i jedni i drudzy posiadali
uprawnienia w zakresie cura aquarum,
cura aedium sacrarum et operum
locorumque publicorum, czy cura viarum a szczegó!owy zakres ich kompetencji w
ka$dej z tych sfer jest trudny do okre(lenia z uwagi na niejednoznaczny wyd"wi%k
6
"róde! (co zauwa$a te$ sama Habilitantka, niejednokrotnie ich uprawnienia w tych
sferach krzy$owa!y si%: s. 64 przyp. 165; s. 133-135). W takim kontek(cie w moim
mniemaniu uznanie tych urz%dników za pierwowzór pó"niejszych curatores z okresu
pryncypatu stanowi zagadnienie co najmniej dyskusyjne.
Habilitantka stosunkowo niewiele miejsca po(wi%ca kwestiom dotycz#cym
prawa prywatnego, np. edyktom de effusis vel deiectis i de positis aut suspensis, które
to edykty mia!y charakter typowo porz#dkowy maj#c stanowi& remedium na
powszechn# praktyk% pozbywania si% zb%dnych odpadów poprzez wyrzucanie ich z
okien lokalu i wystawiania czy wywieszania rzeczy poza obr%b budynku stwarzaj#c
tym samym zagro$enie dla ruchu przechodniów (Habilitantka wspomina o tym
problemie tylko na s. 39, nie omawia natomiast tych regulacji). Podobnie przy
omawianiu zagadnienia koncesji na czerpanie wody z publicznych akweduktów i ius
dandae
vendendaeve
acquae
Habilitantka
pisze,
i$
locationes
censoriae
przypomina!y kontrakt locatio conductio, nie precyzuj#c jednak jaka by!a forma
prawna udzielania tych zezwole' (s. 161). Tak$e we wcze(niejszych rozwa$aniach w
cz%(ci pracy po(wi%conej dzia!alno(ci cenzorów w zakresie udzielania zezwole' na
doprowadzanie wody z publicznych akweduktów do prywatnych posesji (s. 99-10)
nie rozstrzyga ona kwestii jak# form% kontraktu najmu mia!y te koncesje.
Z uwag o charakterze bardziej ogólnym pod adresem pracy Habilitantki nale$y
podnie(&, i$ Habilitantka niekiedy nie podaje przekonuj#cej argumentacji na poparcie
swoich pogl#dów, (np. na s. 166 stwierdzaj#c, i$ tekst Swetoniusza, który uwa$a!
Augusta za twórc% curatores operum publicorum, nie jest mocnym argumentem i za
taki uznaj#c tre(& inskrypcji CIL IX 3305/6 nie uzasadnia w $aden sposób dokonanej
oceny wiarygodno(ci cytowanych "róde!).
Praca nie budzi zastrze$e' pod wzgl%dem formalnym, napisana zosta!a jasnym i
przyst%pnym j%zykiem a drobne uchybienia natury j%zykowej, których jednak nie
ustrzeg!a si% Habilitantka, pozostaj# bez wp!ywu na ogóln# pozytywn# ocen% jej
rozprawy.
Podniesione przeze mnie uwagi maj# bardziej charakter sugestii i stanowi#
form% dyskusji z Habilitantk# nad tezami zaproponowanymi przez ni# w jej pracy i
nie stanowi# krytyki podwa$aj#cej jej ustalenia badawcze. Zagadnienie, opracowania
którego podj%!a si% Habilitantka, stanowi bowiem zagadnienie wielop!aszczyznowe i
trudne do zbadania z uwagi na niewielk# ilo(& "róde! i ich cz%sto niejednoznaczny
wyd"wi%k i stanowi& mo$e przyczynek do zagorza!ych dyskusji w (rodowisku
7
romanistycznym, do których niew#tpliwie sk!ania równie$ lektura rozprawy
Habilitantki.
W konkluzji prowadzonych przeze mnie rozwa$a' stwierdzam, i$ rozprawa
Habilitantki spe!nia kryteria wskazane przez ustawodawc% w art. 16 ust. 1-2 Ustawy.
2.
Osi!gni"cia naukowo badawcze
Kryteria oceny osi#gni%& naukowo badawczych osoby ubiegaj#cej si% o nadanie
stopnia doktora habilitowanego w obszarze nauk spo!ecznych okre(la ustawodawca w
par. 3 pkt. 2 oraz par. 4 Rozporz#dzenia. Zgodnie z par. 3 pkt. 2 w/w Rozporz#dzenia
obejmuj# one autorstwo lub wspó!autorstwo publikacji naukowych znajduj#cych si%
w bazie Journal Citation Reports lub na li(cie European Reference Index for the
Humanities. W swoim wniosku Habilitantka nie wyszczególni!a takich publikacji,
jednak jeden z artyku!ów, który wykaza!a jako z!o$ony do druku zosta! przyj%ty do
publikacji w suplemencie do czasopisma znajduj#cego si% w bazie ERIH - Journal of
Juristic Papyrology (Construction Activity of Censors in Republican Rome). Ponadto
opublikowa!a ona 9 artyku!ów w wysoko punktowanym czasopi(mie Zeszyty
Prawnicze (13 pkt.). Jest tak$e autork# artyku!ów opublikowanych w innych
presti$owych czasopismach romanistycznych. Fakt, i$ publikacje Habilitantki zosta!y
zamieszczone w czasopismach nie figuruj#cych w bazach danych wskazanych w par.
3 pkt. 2 Rozporz#dzenia nie powinien jednak w moim mniemaniu stanowi&
przeszkody w ubieganiu si% o nadanie stopnia doktora habilitowanego. Nale$y
bowiem zauwa$y&, i$ znaczna wi%kszo(& czasopism przyjmuj#cych do druku
artyku!y z zakresu prawa rzymskiego nie znajduje si% w tych bazach danych. Z tego
samego wzgl%du kryteria wskazane przez par. 4 pkt. 3-5 Rozporz#dzenia
(sumaryczny impact factor publikacji naukowych wed!ug listy JCR, liczba cytowa'
publikacji wed!ug bazy Web of Science czy index Hirscha), s# w praktyce niezwykle
trudne do zastosowania w dziedzinie nauk prawnych.
Paragraf 4 Rozporz#dzenia wskazuje dalsze kryteria oceny w zakresie osi#gni%&
naukowo-badawczych habilitanta, w tym autorstwo lub wspó!autorstwo monografii,
publikacji naukowych w czasopismach mi%dzynarodowych lub krajowych innych ni$
wskazane w par. 3 pkt. 2 (pkt. 1), autorstwo lub wspó!autorstwo opracowa'
8
zbiorowych (pkt. 2), kierowanie mi%dzynarodowymi lub krajowymi projektami
badawczymi lub udzia! w takich projektach (pkt. 6), mi%dzynarodowe lub krajowe
nagrody
za
dzia!alno(&
naukow#
(pkt.
7)
i
wyg!aszanie
referatów
na
mi%dzynarodowych lub krajowych konferencjach tematycznych (pkt. 8).
Habilitantka po doktoracie opublikowa!a, poza monografi# W trosce o miasto.
‘Cura urbis’” w Rzymie okresu republiki i pryncypatu, któr# wskazuje jako
osi#gni%cie naukowe w rozumieniu art. 16 ust. 2 Ustawy, jeszcze jedn# monografi%
zatytu!owan# Ochrona dróg i rzek publicznych w prawie rzymskim w okresie
republiki i pryncypatu (Warszawa, 2011) b%d#c# zmodyfikowan# wersj# rozprawy
doktorskiej, po(wi%con# zagadnieniu (rodków ochrony dróg oraz rzek publicznych i
ich brzegów. Ponadto Habilitantka opublikowa!a 15 artyku!ów, z których wi%kszo(&
po(wi%ci!a zagadnieniom rzymskiego prawa publicznego. Problematyki gospodarki i
ochrony wód publicznych dotyczy!y nast%puj#ce pozycje w jej dorobku:
-
Ochrona !eglowno"ci rzek publicznych w prawie rzymskim, [w:] Ochrona
bezpiecze#stwa i porz$dku publicznego w prawie rzymskim, red. K. Amiela'czyk,
A. D%bi'ski, D. S!apek, Lublin 2010, s.117-128;
-
‘Cura aquarum’ w prawie rzymskim, «Zeszyty Prawnicze» 10.2/2010, s.
93-111;
-
Koncesje wodne w rzymskim prawie publicznym okresu republiki, [w:]
Interes prywatny a interes publiczny w prawie rzymskim, red. B. Sitek, K.
Naumowicz, K. Zaworska, Olsztyn 2012, s. 139-151; w wersji w!oskiej artyku!
ukaza! si% czasopi(mie internetowym Diritto@Storia: Concessioni idriche nel diritto
romano del periodo repubblicano, «Diritto@Storia» 12/2014;
-
Zjawisko kradzie!y wody publicznej w staro!ytnym Rzymie, «Zeszyty
Prawnicze» 14.3/2014, s. 87-116.
Habilitantka podj%!a si% tak$e opracowania tematyki zwi#zanej ze statusem
morza i wybrze$a morskiego zaliczanych w staro$ytno(ci do kategorii res omnium
communes publikuj#c dwa artyku!y: Swoboda korzystania z miejsc publicznych na
przyk%adzie morza i wybrze!a morskiego, «Zeszyty Prawnicze» 14.2/2014, s. 63-83 i
Kilka uwag na temat klasyfikacji brzegu morza w prawie rzymskim, «Studia
Antiquitatis Christianae» 20/2015, s. 25-39.
Kolejny obszar zainteresowa' badawczych Habilitantki to zagadnienie
administrowania miejscami publicznymi w okresie republiki i pryncypatu i
urz%dników odpowiedzialnych za cura urbis, ze szczególnym uwzgl%dnieniem zmian,
9
jakie dokona!y si% w tej sferze w okresie panowania Augusta. Tematyki tej dotycz#
nast%puj#ce publikacje: ‘Totam urbem tuendam esse commissam’ (Cic., In Verr.
2,5,36). The Aediles as Guardians of Order in Republican Rome, «Zeszyty
Prawnicze» 12.3/2012, s. 177-198; Zarys kompetencji edylów jako urz&dników
miejskich, «Studia Prawno-Ekonomiczne» 88/2013, s. 71-96; Sprawowanie urz&du
edyla plebejskiego i edyla kurulnego w republice i w pryncypacie rzymskim,
«Czasopismo Prawno-Historyczne» 66.2/2013, s. 165-176; ‘Augustus nova officia
excogitavit’ (Suet. Aug. 37). Oktawian August twórc$ ‘cura urbis’?, «Miscellanea
Historico-Iuridica» 12/2013, s. 13-29; Organizacja ‘cura urbis’ w Rzymie w
pocz$tkach pryncypatu, «Zeszyty Prawnicze» 13.1/2013, s. 73-95; Kontrowersje
wokó% urz&dów i urz&dników miasta Rzymu, «Zeszyty Prawnicze» 15.3/2015, s. 197217. Habilitantka z!o$y!a równie$ do druku trzy dalsze publikacje w j%zyku
angielskim zwi#zane z tematyk# dzia!alno(ci cenzorów, procuratores aquarum i
oszustwom zwi#zanym z wykorzystaniem publicznych zasobów wody.
Habilitantka zaj%!a si% tak$e zagadnieniem ochrony miejsc (wi%tych w prawie
rzymskim po(wi%caj#c temu zagadnieniu artyku! Ochrona miejsc "wi&tych
w prawie rzymskim, «Zeszyty Prawnicze» 12.1/2012, s. 79-93.
Zdecydowanie poza obszarem zainteresowa' naukowych Habilitantki le$y
natomiast problematyka rzymskiego prawa prywatnego, dotychczas opublikowa!a
ona tylko jeden artyku! po(wi%cony dopuszczalno(ci immisji w stosunkach
s#siedzkich
staro$ytnych
Rzymian.
(Dopuszczalno"'
immisji w stosunkach
s$siedzkich staro!ytnych Rzymian, «Studia Prawnicze KUL» 4.56/2013, s. 7-24).
Habilitantka by!a cz!onkiem zespo!u badawczego pod kierownictwem
naukowym prof. dr hab. Jana Zab!ockiego w ramach grantu nr N N110 009038
Urz&dy w staro!ytnym Rzymie w okresie republiki i pryncypatu.
Habilitantka bra!a czynny udzia! w oko!o dwudziestu konferencjach krajowych
i mi%dzynarodowych i spotkaniach romanistycznych, na których wielokrotnie
wyg!asza!a referaty, zarówno w j%zyku polskim i angielskim. W 2012 roku wyg!osi!a
referat na Mi%dzynarodowej Konferencji Romanistycznej Interes prywatny a interes
publiczny w prawie rzymskim, w 2015 roku wzi%!a udzia! jako referentka w trzech
konferencjach mi%dzynarodowych: VI Polsko-Hiszpa'skiej Konferencji Europejskiej
Tradycji Prawnej Alternatywne metody rozwi$zywania sporów cywilnych od prawa
rzymskiego do wspó%czesno"ci oraz 3rd Internacional Interdisciplinary Conference on
Ancient Languages and Cultures ! Crime and Punishment in Antiquity oraz 69th
10
Session of SIHDA ! Legal Education in Antiquity and Law of Antiquity in Today’s
Legal Curricula”. Od roku 2004 Habilitantka uczestniczy!a cyklicznie w Lubelskich
Sympozjach Naukowych po(wi%conych zagadnieniom prawa karnego (odpowiednio
w latach 2004, 2007, 2010), wyg!aszaj#c na nich referaty. Habilitantka jest równie$
sta!ym uczestnikiem organizowanych co kilka miesi%cy Ogólnopolskich Spotka'
Romanistów na WPiA UW - na jednym z takich spotka' w 2012 przedstawia!a
referat. Jako referentka dwukrotnie wyst#pi!a na Zje"dzie Historyków Pa'stwa i
Prawa (w latach 2010 i 2014) oraz wzi%!a udzia! w Ogólnopolskim Sympozjum
Romanistów w Suchej Beskidzkiej (2013 r.) i Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej
‘Mare nostrum’. Morze w historii i kulturze krajów "ródziemnomorskich (2014 r.) a
tak$e w IV-tym sympozjum Kazimierskim Prawo w poezji, poezja w prawie.
Refleksje antyczne. W 2015 r. by!a równie$ uczestnikiem Ogólnopolskiej Konferencji
Romanistycznej ‘Civis Romanus sum’. Mistrzowie i dzie%a polskiej romanistyki.
Dokonuj#c oceny osi#gni%& naukowo-badawczych Habilitantki pod k#tem
spe!nienia wymogów przewidzianych w par. 4 Rozporz#dzenia nale$y zauwa$y&, $e
dorobek naukowy Habilitantki jest znaczny, chocia$ ma!o zró$nicowany tematycznie.
Wi%kszo(& publikacji dotyczy zagadnie' zwi#zanych z prac# doktorsk# Habilitantki
lub jej rozpraw# Habilitacyjn#, co oczywi(cie wskazuje na jasno sprecyzowane
zainteresowania Habilitantki, tym niemniej nie pozwala uzna&, i$ spe!nia on
kryterium ró$norodno(ci. Daje si% równie$ zauwa$y&, i$ w pracach Habilitantki cz%(&
rozwa$a' po(wi%cona zagadnieniom prawa prywatnego nie jest w moim odczuciu
dostatecznie wnikliwie zbadana i Habilitantka nie wykorzysta!a w pe!ni dost%pnej
literatury na ten temat. We wspomnianym wcze(niej artykule zatytu!owanym
Swoboda korzystania z miejsc publicznych na przyk%adzie morza i wybrze!a
morskiego, Habilitantka zaliczaj#c morze i brzeg morski do res omnium communes,
nie wyja(nia dlaczego niektórzy jury(ci dopuszczali mo$liwo(& zaw!aszczenia cz%(ci
brzegu morskiego traktuj#c go jako res nullius, ograniczaj#c si% do przywo!ania
"róde! bez analizy relacji mi%dzy kategori# rzeczy zaliczanych do res omnium
communes a kategori# rzeczy niczyich w prawie rzymskim. Ponadto pomija
milczeniem w swoim artykule problematyk% ograniczania swobody korzystania z
zasobów morza na mocy prywatnych umów, której dotyczy tekst D. 8.4.13 i która
by!a poruszana w dotychczasowej literaturze (G. Franciosi, Il divieto della piscatio
tinnaria: un’altra servitù prediale?, «RIDA» 49 (2002), s. 101-107 wraz z cytowan#
przez tego Autora literatur#).
11
Pomimo podniesionych przeze mnie uwag pod adresem dorobku naukowego
Habilitantki, bior#c pod uwag% ca!okszta!t jej publikacji i aktywny udzia! w $yciu
naukowym (rodowiska romanistycznego, stwierdzam, i$ Habilitantka spe!nia wymogi
przewidziane przez ustawodawc% w art. 16 ust. 1 Ustawy.
3.
Osi!gni"cia Habilitantki w zakresie dorobku dydaktycznego i
popularyzatorskiego oraz wspó&pracy mi"dzynarodowej
Zgodnie z par. 5 Rozporz#dzenia kryteria oceny w zakresie dorobku
dydaktycznego i popularyzatorskiego oraz wspó!pracy mi%dzynarodowej obejmuj# m.
in.
uczestnictwo
w
programach
europejskich
i
innych
programach
mi%dzynarodowych lub krajowych (pkt. 1), udzia! w konsorcjach i sieciach
badawczych (pkt. 4) a tak$e kierowanie projektami realizowanymi we wspó!pracy z
naukowcami z innych o(rodków polskich i zagranicznych (pkt. 5) oraz sta$e w
zagranicznych lub krajowych o(rodkach naukowych lub akademickich (pkt. 11),
tudzie$ cz!onkostwo w mi%dzynarodowych lub krajowych organizacjach i
towarzystwach naukowych (pkt. 7) oraz udzia! w mi%dzynarodowych lub krajowych
konferencjach naukowych lub udzia! w komitetach organizacyjnych tych konferencji
(pkt. 2).
W Katedrze Prawa Rzymskiego, w której jest zatrudniona Habilitantka, pod
kierownictwem prof. dr hab. Jana Zab!ockiego realizowa!a naukowy grant krajowy
nr N N110 009038 Urz&dy w staro!ytnym Rzymie w okresie republiki i pryncypatu.
W ramach programu mi%dzynarodowej wymiany pracowników Erasmus
Habilitantka dwukrotnie prowadzi!a zaj%cia dla studentów prawa rzymskiego na
Università degli Studi di Cassino i prowadzi!a badania naukowe na tym$e
uniwersytecie (w latach 2006-2007). W roku 2011, równie$ jako uczestnik programu
Erasmus, przebywa!a na l’Université Paris-Sorbonne w Pary$u a w 2012 w ramach
grantu realizowanego przez Katedr% Prawa Rzymskiego prowadzi!a kwerend%
biblioteczn# na Universidad Complutense de Madrid.
12
Habilitantka bra!a udzia! jako referentka w licznych konferencjach krajowych i
zagranicznych.
Udzia! Habilitantki w konferencjach, zjazdach i sympozjach
naukowych zosta! szczegó!owo omówiony w poprzednim punkcie niniejszej recenzji.
Habilitantka bra!a tak$e czynny udzia! w pracach nad zorganizowaniem trzech
konferencji: XXIII Zjazdu Historyków Pa'stwa i Prawa w Zegrzu Prawo na
prze%omie epok w 2010 roku oraz Spotkania Romanistów w Suchej Beskidzkiej, 9-12
czerwca 2005 roku i Ogólnopolskiego Sympozjum Romanistów Rzymskie wzory
wspó%czesnych rozwi$za# prawnych (2013 r.).
Habilitantka nie by!a cz!onkiem mi%dzynarodowych programów badawczych
ani nie uczestniczy!a w konsorcjach i sieciach badawczych, jednak mo$e wykaza& si%
dorobkiem w zakresie uczestnictwa w krajowych programach badawczych i
programach mi%dzynarodowej wymiany pracowników naukowych. Ponadto bra!a
udzia! w ponad 20 konferencjach i spotkaniach naukowych, w tym 4 konferencjach
zagranicznych, na których wyg!osi!a w sumie kilkana(cie referatów, tak w j%zyku
polskim jak i angielskim. By!a równie$ wspó!organizatorem trzech konferencji
romanistycznych o zasi%gu ogólnopolskim. Z tego wzgl%du uwa$am, $e Habilitantka
spe!nia wymogi formalne przewidziane dla osoby wyst%puj#cej o nadanie stopnia
doktora habilitowanego.
Jako dalsze kryteria oceny dorobku dydaktycznego Habilitanta Rozporz#dzenie
wskazuje: osi#gni%cia dydaktyczne i w zakresie popularyzacji nauki lub sztuki (pkt.
8), opiek% naukow# nad studentami (pkt. 9), opiek% naukow# nad doktorantami w
charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego (pkt. 10) .
Habilitantka od 2001 roku by!a zatrudniona jako asystent w Katedrze Prawa
Rzymskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardyna!a Stefana
Wyszy'skiego i kontynuowa!a zatrudnienie po obronie doktoratu na stanowisku
adiunkta. Od momentu zatrudnienia Habilitantka prowadzi!a &wiczenia z prawa
rzymskiego dla studentów na kierunku Prawo oraz &wiczenia z publicznego prawa
rzymskiego na kierunku Administracja, tak na studiach stacjonarnych, jak i
niestacjonarnych. Ponadto od 2009 roku prowadzi!a wyk!ady z prawa rzymskiego dla
studentów prawa na studiach niestacjonarnych. Poza zaj%ciami kursowymi i
wyk!adami Habilitantka prowadzi!a wyk!ady monograficzne i konwersatoria, tak w
j%zyku polskim jak i angielskim.
W latach 2012, 2013 i 2015 Habilitantka sprawowa!a opiek% naukow# nad
studentami bior#cymi udzia! w presti$owym konkursie Ogólnopolska Olimpiada
13
Historyczno-Prawna im. Micha!a Sczanieckiego a jej podopieczni w 2012 roku byli
laureatami tego konkursu. Habilitantka zasiada!a równie$ w jury fina!owym podczas
ka$dego z tych konkursów w kolejnych latach.
W roku 2013 Habilitantka pe!ni!a funkcj% Pe!nomocnika Dziekana d.s. Praktyk
i Absolwentów Studenckich. Od pocz#tku swojej kariery akademickiej Habilitantka
jest równie$ cz!onkiem Zespo!u d.s. Weryfikacji Dokumentów w procesie rekrutacji
na studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardyna!a Stefana
Wyszy'skiego.
W mojej ocenie dorobek dydaktyczny Habilitantki i jej zaanga$owanie w prace
o charakterze organizacyjnym na macierzystym uniwersytecie s# znaczne i
ró$norodne, tym samym nale$y uzna& i$ spe!nia ona wymogi przewidziane dla
kandydata ubiegaj#cego si% o nadanie stopnia doktora habilitowanego.
Pozosta!e kryteria oceny osi#gni%& to wykonanie ekspertyz lub innych
opracowa' na zamówienie organów w!adzy publicznej, samorz#du terytorialnego,
podmiotów realizuj#cych zadanie publiczne lub przedsi%biorców (pkt. 12), udzia! w
komitetach redakcyjnych i radach naukowych czasopism (pkt. 6), udzia! w zespo!ach
eksperckich
i
konkursowych
mi%dzynarodowych
lub
(pkt.
krajowych
13)
oraz
oraz
recenzowanie
publikacji
w
projektów
czasopismach
mi%dzynarodowych i krajowych (pkt. 14).
Z uwagi na specyfik% zainteresowa' naukowych Habilitantki nie mo$e ona
wykaza& si% dorobkiem w zakresie ekspertyz prawnych dla organów w!adzy
publicznej, samorz#du terytorialnego czy innych podmiotów realizuj#cych zadania
publiczne lub przedsi%biorców. Nie wykaza!a ona równie$ udzia!u w komitetach
redakcyjnych i radach naukowych czasopism. Zasiada!a natomiast trzykrotnie w jury
fina!u Ogólnopolskiej Olimpiady Historyczno-Prawnej im. Micha!a Sczanieckiego.
Aczkolwiek Habilitantka nie pe!ni funkcji sta!ego recenzenta publikacji w
czasopismach mi%dzynarodowych lub krajowych, jednak ma w swoim dorobku dwie
recenzje, jedn# o charakterze sprawozdawczym (‘Finis legis Christus’. Ksi&ga
pami$tkowa dedykowana Ksi&dzu Profesorowi Wojciechowi Góralskiemu z okazji
siedemdziesi$tej rocznicy urodzin pod red. Ks. J. Wroce'skiego i ks. J.
Krajczy'skiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardyna!a Stefana Wyszy'skiego,
Warszawa 2009, I-II. ss. 1338, «Zeszyty Prawnicze» 10.1/2010, s. 331-342) drug#
za( maj#c# charakter polemiki z Autorem recenzowanej pracy (F. Vallocchia, Studi
sugli acquedotti pubblici romani. I. La struttura giuridica, Jovene editore, Napoli
14
2012, ss. 126; Studi sugli acquedotti pubblici romani. II. L’organizzazione giuridica,
Jovene editore, Napoli 2012, ss. 172, «Zeszyty Prawnicze» 14.1/2014, s. 239-248).
Jako osobne kryterium oceny, Rozporz#dzenie wskazuje w pkt. 3 otrzymane
nagrody i wyró$nienia, których jednak Habilitantka nie wskaza!a w swoim
autoreferacie.
Podsumowuj#c wcze(niejsz# ocen% spe!nienia przez Habilitantk% wymogów w
zakresie
dorobku
dydaktycznego
i
popularyzatorskiego
oraz
wspó!pracy
mi%dzynarodowej, potwierdzam, i$ w mojej ocenie wykazane przez Habilitantk%
osi#gni%cia spe!niaj# wymogi przewidziane prawem dla osoby ubiegaj#cej si% o
nadanie stopnia doktora habilitowanego.
III. Konkluzja
Pomimo szeregu uwag i sugestii dotycz#cych dorobku naukowego Habilitantki,
tak w zakresie rozprawy habilitacyjnej W trosce o miasto. ‘Cura urbis’” w Rzymie
okresu republiki i pryncypatu, któr# wskaza!a ona jako osi#gni%cie w rozumieniu art.
16 ust. 2 Ustawy, jak i pozosta!ych osi#gni%& w rozumieniu art. 16 ust.1, bior#c pod
uwag% ca!okszta!t dorobku naukowego, popularyzatorskiego i w zakresie wspó!pracy
mi%dzynarodowej, nale$y uzna&, $e dr Renata Kami'ska posiada osi#gni%cia
naukowe uzyskane po otrzymaniu stopnia doktora, stanowi#ce istotny wk!ad w
rozwój dyscypliny naukowej oraz wykazuje si% istotn# aktywno(ci# naukow#.
Wnosz% wi%c o dopuszczenie Habilitantki do dalszych etapów post%powania celem
nadania stopnia doktora habilitowanego i podj%cie uchwa!y w przedmiocie nadania dr
Renacie Kami'skiej stopnia doktora habilitowanego.
Zuzanna Benincasa
15