Cel i warunki konkursu Skład i przesłanie jury - zapa

13 grudnia, w 26. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego,
został rozstrzygnięty międzynarodowy, jednoetapowy konkurs,
którego przedmiotem było wyłonienie najlepszej koncepcji
architektonicznej budynku Europejskiego Centrum Solidarności
(ECS) w Gdańsku. Na podstawie tej koncepcji ma być wykonana
– na mocy odrębnej umowy o zamówienie publiczne zawartej
z jej autorem (autorami) – dokumentacja projektowa obiektu
obejmująca: projekt budowlany budynku ECS wymagany do
uzyskania pozwolenia na budowę, projekt wykonawczy, kosztorys inwestorski, specyfikacja techniczna wykonania i odbioru
robót.
Organizatorem konkursu, któremu patronowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, była Gmina Miasta
Gdańsk. Konkurs został przeprowadzony zgodnie z ustawą z 24
stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych.
zaawansowanych technologii, dostosowanie budynku do współczesnych wymogów ochrony środowiska. Zgodnie z Regulaminem
„maksymalny planowany koszt realizacji budynku ECS wynosi
260 mln zł netto (bez podatku od towarów i usług) i bez uwzględnienia kosztów wykonania projektu oraz realizacji infrastruktury
technicznej wokół budynku (towarzyszącej budynkowi)”.
Powyższy koszt obejmuje koszt robót budowlanych związanych z wykonaniem pracy konkursowej (wzniesieniem obiektu
oraz koszt robót związanych z zagospodarowaniem terenu
i budową obiektów pomocniczych). Wartość zamówienia polegającego na opracowaniu wybranej do realizacji pracy konkursowej
(sporządzenie projektu budowlanego, projektów wykonawczych,
specyfikacji technicznych, kosztorysów i sprawowanie nadzorów
autorskich przez cały okres realizacji inwestycji) zakłada się na
poziomie nie wyższym niż 8% kosztów wykonania prac realizowanych na podstawie pracy konkursowej.
Cel i warunki konkursu
Zgodnie z założeniami, ECS, jako międzynarodowe centrum kulturalne, ma pełnić funkcje muzealne, wystawiennicze
i naukowo-badawcze i zostanie zlokalizowane na terenie dawnej
Stoczni Gdańskiej przy Placu Solidarności i Pomniku Poległych
Stoczniowców. Nowy budynek, dzięki nowoczesnej formie, ma
wzbogacić tożsamość miasta o nowy identyfikowany z nim element, tej rangi co Żuraw, Ratusz czy Kościół Mariacki.
W Regulaminie czytamy: „Koncepcja powinna obejmować
budynek ECS oraz zagospodarowanie terenu wokół Placu Solidarności, w zasięgu którego powinna się znaleźć historyczna Brama
Nr 2 i sala BHP (w zakresie koniecznym dla przedstawienia idei
ogólnej projektu). Uzyskany w wyniku konkursu projekt ma łączyć
funkcje nowoczesnej placówki muzealnej z międzynarodowym
ośrodkiem naukowo-badawczym dokumentującym różnorodne aspekty funkcjonowania opozycji demokratycznej w Polsce
i byłych krajach komunistycznych. ECS ma w swym założeniu
utrwalać przekaz o roli „Solidarności” w historii naszego kraju,
Europy i świata. Zrealizowany projekt budynku ECS ma przypominać o przełomowej roli gdańskich wydarzeń w historii
Europy w upamiętnieniu pokojowego przejścia od totalitaryzmu
do demokracji. Ma przyczynić się do utrwalenia wyjątkowej
rangi i symboliki Sierpnia ’80, wielkiego sukcesu Polski i Europy
w świadomości społecznej Europejczyków”.
Budynek ECS leży na obszarze obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gdańsk Nowe
Miasto – Stocznia, Plac Solidarności. Ustalenia tego planu miały
dla uczestników charakter wiążący konkursu jak również projektowana Droga do Wolności (główna oś kompozycyjna nowego
założenia, łącząca Plac Solidarności z projektowanym bulwarem
nadwodnym wzdłuż Martwej Wisły).
Organizator określił też środki, jakimi należy osiągnąć wymagania stawiane budynkowi ECS: czytelność funkcji, praktyczne
wykorzystanie przestrzeni, zdolność do adaptacji przestrzeni,
wygoda i łatwość obsługi, bezpieczeństwo i ochrona, użycie
16
Skład i przesłanie jury
W skład Sądu konkursowego wchodzili: Wiesław Bielawski,
architekt, zastępca prezydenta Miasta Gdańska do spraw polityki
przestrzennej (Gdańsk), Czesław Bielecki, dr architekt (Warszawa),
Stefan Behnisch, prof., architekt (Stuttgart), Grzegorz Buczek,
architekt, urbanista (Warszawa), sędzia referent, Wiesław Czabański, dr architekt (Politechnika Gdańska, Gdańsk), sędzia referent,
Sławomir Czarlewski, ambasador RP w Brukseli (były pełnomocnik
Prezydenta Miasta Gdańska ds. budowy ECS), sir Jeremy Dixon,
architekt (Londyn), George Ferguson, architekt, były prezydent
RIBA (Bristol), Eva Jirična, prof., architekt (Londyn, Praga), Jarosław
Sellin, członek Sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz
Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych (były minister w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Warszawa), dr Hans
Stimmann, były dyrektor Departamentu Architektury w Senacie
Miasta Berlina (Berlin), o. Maciej Zięba, dyrektor Europejskiego
Centrum Solidarności w Gdańsku.
Przesłanie jury z dnia 3 sierpnia 2007 r. będące interpretacją
warunków ukierunkowujących uczestników konkursu:
„Stworzenie przestrzeni dla miejsca narodzin Solidarności,
która stała się katalizatorem wyzwolenia i zjednoczenia Europy nie
jest tylko kwestią budynku o symbolicznym znaczeniu. Budynek,
jego położenie graniczące z Pomnikiem Poległych Stoczniowców,
kontynuuje Drogi do Wolności, temat wystawy o tej nazwie. Jury
poszukuje architektonicznej i urbanistycznej ikony – gestu. Nie
tylko jako budynku, ale drogi do ożywienia historii. A więc forma
architektoniczna musi brać pod uwagę kontekst Stoczni Gdańskiej
w jej wielkich dniach pokazanych na pierwszych stronach. Jakość
koncepcji architektonicznej, możliwa do realizacji, jest dla nas
ważniejsza niż ilość informacji technicznych. Będziemy akceptować
każdą pracę konkursową zgodną w swojej zasadzie z warunkami
konkursu, gdy projekt będzie obiecującą ideą na wysokości
artystycznego wyzwania i gdy będzie zgodny z wymaganiami
funkcjonalnymi Miasta Gdańska”.
Pierwsza nagroda (praca nr 038)
Wyciąg z protokołu jury
W pierwszej kolejności wytypowano 33 „prace rokujące
spełnienie przesłania jury” (odrzucono: 25), a następnie, po
dyskusji, do dalszej oceny pozostawiono 9 prac. Spośród nich 3
prace wytypowano do nagród, a 6 pozostałym postanowiono
przyznać wyróżnienia. W wyniku kolejnych głosowań sąd przyznał ostatecznie I nagrodę w wysokości 350 tys. zł, II nagrodę
– 250 tys. zł i III – 150 tys. zł oraz 6 równorzędnych wyróżnień
po 40 tys. zł.
Tego samego dnia nastąpiło ogłoszenie wyników i identyfikacja prac. I tak:
• I nagrodę uzyskało Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe FORT Sp. z o.o. z Gdańska (praca nr 38) w składzie:
architekci: Wojciech Targowski, Piotr Mazur, Antoni Taraszkiewicz,
Paweł Czarzasty; współpraca autorska: architekci Danuta Dębowska, Jakub Szych, Agnieszka Walulik, Roksana CzartopolskaBętlejewska, Ewa Baranowska, i Natalia Landowska (studentka
architektury).
• II nagroda przypadła zespołowi Gray International
Sp.z o.o., Stelmach i Partnerzy Biuro Arch. sp. z o.o., Warszawa
(praca nr 21) w składzie: architekci Bolesław Stelmach, Ryszard
Leśniewski, Janusz Klikowicz, Marek Zarzeczny,
• III nagrodę przyznano pracy zespołu Arkitema K/S
z Aarhus w Danii (praca nr 3) w składzie: Per Feldthaus (Principle
in Charge), Jørn Johansen (Creative Leader, architekt), architekci
Emil Carstens, Kasper Lorentzen, Tina Christensen (krajobraz),
Henning Thomsen (szacunek kosztów).
Wyróżnienia otrzymali:
• Grupa 5 sp. z o.o, Warszawa (17),
• Jan Mazur architekt, Warszawa (23),
• Zespół Projektowo-Inwestycyjny Kontrapunkt V – projekt,
Kraków (26),
• MO-ARCH, Gdynia (36),
• „3Q DESIGN” Pracownia Architektoniczna Tomasz Piskorski,
Mława (56),
• ZA PA Spółdzielnia Pracy Twórczej w Gdańsku (57).
Jury przyjęło następujące uzasadnienia wyboru nagrodzonych projektów:
Pierwsza nagroda (praca nr 038)
Ta w pełni zgodna z wymogami konkursu praca, w opinii
jury, najlepiej oddała siłę ducha ruchu solidarnościowego, symboliczny przemysłowy charakter otoczenia Stoczni Gdańskiej,
oraz zapewniła szereg wewnętrznych i zewnętrznych przestrzeni,
które stwarzają elastyczność i nadzieję na przyszłość. Jej mocna,
lecz prosta elewacja od strony Pomnika Poległych Stoczniowców
umieszczona nad taflą wody stanowi dynamiczne, choć nieskomplikowane tło dla Pomnika z 1981 r., który wrył się w polską
i europejską świadomość, zaś jej bardziej otwarta i przeszklona
elewacja wejścia głównego jasno definiuje i wyraźnie wyznacza
kierunek ku symbolicznej Drodze do Wolności oraz prezentuje
tereny dla zewnętrznych wystaw i zgromadzeń. Koncepcja architektoniczna lekko pochyłych równoległych ścian dzielących
tworzy dramatyczne wnętrze kontrastujących ze sobą przestrzeni,
które przypomina urbanistykę wąskich ulic i przestrzeni publicznych Starego Gdańska. Ta wyraźna linearna struktura umożliwia
17
Druga nagroda (praca nr 021)
wprowadzenie naturalnego światła i nieba aż w głąb obiektu, do
jego centralnych pomieszczeń, co stanowi wyraźną wskazówkę
ku strategii oszczędności energetycznej. Jury spodobała się idea
uzyskana przez mignięcia przez podziały i szczeliny w stalowej
konstrukcji oraz przeźroczystość dolnych partii, co zachęca
odwiedzających do wchodzenia do sąsiednich pomieszczeń. To
poczucie działania jest wzmocnione poprzez warstwowy ruch
wzdłuż i w poprzek pionowych przestrzeni.
Ten prosty, lecz dramatyczny budynek w najlepszy sposób
oddaje ducha i spełnia wymogi miejsca spotkań, miejsca nauki,
przestrzeni wystawowej oraz inspiracji na przyszłość bez odwoływania się do efemerycznych motywów czy efekciarstwa. Jego
sukces będzie zależał od umiejętnej realizacji jego wizji, programu
oraz detali, co wymaga, podobnie jak we wszystkich projektach,
jeszcze sporo pracy, by spełnić ambicje i oczekiwania związane
z tym projektem o międzynarodowym znaczeniu.
Druga nagroda (praca nr 021)
Mamy tu do czynienia z jasną i wszechstronną prezentacją
eleganckiego projektu. Pomysły związane są ze skalą makro – miastem – jak również z potrzebą koncepcji „Solidarności”, zawierają
szczegółowe informacje o materiałach i konstrukcji. W skali makro
została przedstawiona mocna propozycja urbanistyczna nowego
okazałego placu zwieńczonego elewacją nowego obiektu. Stanowiłaby ona tło dla Pomnika Poległych Stoczniowców, który byłby
widoczny z daleka. By zacytować opis, „Każda inna forma winna zamilknąć w konfrontacji z Pomnikiem”. Stwarza to wyraźną typologię dla budynku, zajmującego cały teren, który odwraca szczególną
twarz z powrotem ku miastu. Dobrze napisany opis objaśnia idee,
które dodają wymiar poetycki do praktycznego i pragmatycznego
projektu. Wykorzystanie prostej regularnej konstrukcji zapewnia
wykonalność oraz długoterminową elastyczność – cechy konieczne dla budynku, którego przyszłe funkcje trudno przewidzieć.
Lita, lecz prześwitująca ściana z mnóstwem punktów świetlnych
symbolizuje miliony członków Solidarności i jest pomysłową odpowiedzią na potrzebę pamiętnego i wyrafinowanego wizerunku,
który przedstawiałby, wraz z wykorzystaniem natury w ogrodzie
zimowym, podstawowe cechy ruchu solidarnościowego.
Trzecia nagroda (praca nr 003)
Autorzy spróbowali stworzyć kulturowy magnes wyrażający
ideę łączenia rozproszonych ludzi w nową zaskakującą całość
– strukturę i logo Solidarności. Rzeźbiarska amorficzna forma,
krystalizująca co było wcześniej podzielone, została zainspirowana
krajobrazem stoczni z dramatycznymi sylwetami dźwigów. Trzecia
nagroda została przyznana dla podkreślenia jak bardzo misja
niemożliwa dokonana przez Solidarność została wyrażona przez
projektantów. Autorzy zostawili jednak jury w sytuacji sceptycznej: jak dalece budowa ECS na tej konkretnej działce może być
zrealizowana według proponowanego schematu.
A więc idea tej architektury nie okazała się równie jak budząca nadzieję, tak dojrzała w formie, aby móc przyjąć treści ECS.
Glossa do werdyktu Jury
Jury w złożonych pracach poszukiwało architektonicznej
i urbanistycznej ikony – gestu, nie tylko jako budynku, ale drogi
18
do ożywienia historii. Zdecydowany charakter bryły budynku
wymagał jego pełnej integracji z otaczającym krajobrazem i Drogą
do Wolności, a także zgodności z założeniami planu zagospodarowania przestrzennego. Wśród prac nie nagrodzonych znajdowały
się zarówno prace niedostatecznie spełniające warunki konkursu
jak i te, które pomimo że przedstawiały pełny profesjonalizm
wykonania koncepcji dotyczący zakresu i formy opracowania,
to zdaniem Sądu konkursowego nie gwarantowały spełnienia
[przyjętego wcześniej] przesłania jury.
oprac. na podstawie materiałów
organizatora konkursu
Trzecia nagroda (praca nr 003)
REFLEKSJE SĘDZIEGO REFERENTA
To był ważny, ale trudny konkurs... Spośród 110 zakwalifikowanych zespołów tylko niewiele ponad połowa w terminie
dostarczyła prace. A te zespoły, które zdobyły się na znaczny
wysiłek sprostania wymaganiom regulaminu (9 plansz, obowiązek m.in. prezentacji wszystkich rzutów dla programu ECS
o wielości ok. 25 tys. m2 w skali 1:200), być może zmylone
określeniem iż konkurs jest „architektoniczny”, najwyraźniej nie
doceniły lub nie zrozumiały jego bardzo ważnych, czysto urbanistycznych wymagań. Tymczasem lokalizacja ECS to istotny, ale
tylko fragment przyszłego Młodego Miasta objętego planem
miejscowym. Budynek ECS – o wysokości zgodnie z ustaleniami
planu do 30 metrów – ma tworzyć północną pierzeję powiększonego (prawie dwukrotnie, chociaż nadal podzielonego objętym
ochroną konserwatorską „murem pamięci”) Placu z Pomnikiem
oraz południowy fragment zachodniej pierzei zarysowującej się
Drogi do Wolności, prowadzącej z Placu przez słynną Bramę
– w pierwszej kolejności do historycznego budynku BHP. Te wspomniane pierzeje zostały wyznaczone w planie obligatoryjnymi
liniami zabudowy, które zresztą – zgodnie ze szczegółowymi
odpowiedziami Jury na pytania uczestników – są obligatoryjne
w min. 50%, a poza tym – wyłącznie „nieprzekraczalne”. Ten
wymóg regulaminu, zrozumiały dla urbanisty, zdawał się zbytnio
krępować wielu projektantów – architektów (którzy praktycznie
zmonopolizowali konkurs), do tego stopnia, że zaryzykowali zakwalifikowanie swych prac do grupy nie spełniających warunki...
Łamiąc ustalenia planu, a tym samym nie respektując warunków
konkursu, zignorowali zapisaną prawem miejscowym wolę samorządu Gdańska. A jest nią chęć utworzenia wyrazistej „ściany”,
nazbyt otwartego obecnie Placu – właściwego miejskiego „tła”
dla Pomnika – oraz potrzeba zarysowania czytelnego „zaproszenia” do wejścia – nie tylko do Centrum Solidarności, ale na Drogę
do Wolności, do Młodego Miasta. Dla rozumiejących ustalenia
planu miejscowego i znających stan przygotowania inwestycji
w tej przyszłej postoczniowej dzielnicy Gdańska jest oczywiste,
że projektowane ECS – lokalizowane na pustej dziś nieruchomości
– może zostać wręcz zdominowane komercyjnymi obiektami, które
będą realizowane w elastycznych warunkach tworzonych przez
plan miejscowy, m. in. bez ograniczeń wysokości zabudowy!
Taka sytuacja oznacza, że budynek ECS będzie eksponowanym
od południa i (częściowo) od wschodu, ale zaledwie elementem
zabudowy przylegającego do Placu kwartału Młodego Miasta,
obejmowanym – dość bezpośrednio od wschodu i zachodu oraz
19
Wyróżnienie (praca nr 017)
Wyróżnienie (praca nr 023)
Wyróżnienie (praca nr 026)
Wyróżnienie (praca nr 057)
Wyróżnienie (praca nr 056)
Wyróżnienie (praca nr 036)
praktycznie „na styk” od północy – intensywną, wielofunkcyjną,
w wysokim stopniu skomercjalizowaną zabudową. Nie ma więc
szans na to, że Centrum stanie się – jak by tego chcieli niektórzy
uczestnicy konkursu – dostępnym i ze wszystkich stroną widocznym obiektem–rzeźbą, postawionym w opustoszałej postoczniowej przestrzeni! Jednakże w większym stopniu niż obiekt ECS, są
zagrożone czytelność i jakość przestrzenna Drogi do Wolności,
a wraz z nimi – związek przyszłego Centrum z remontowanym
obecnie budynkiem BHP. Nawet autorzy zwycięskich prac zdają
się nie w pełni rozumieć to zagrożenie, a ich konkursowe propozycje wymagać będą istotnego dopracowania, bez względu na
to, która z dwóch najwyżej nagrodzonych będzie podstawą do
zamówienia projektu realizacyjnego. Jednak obie prace – chociaż
20
różne – odpowiadają wymaganiom określonym w warunkach
konkursu i są „realizowalne”, a przede wszystkim dają podstawę
do zbudowania kapitalnej, nowej miejskiej scenografii dla dramatu, który od ponad 16 lat jest przypominany przez Pomnik.
Scenografii, którą autorzy pierwszej pracy niebanalnie nawiązują
do „postindustralnego” klimatu Stoczni, a autorzy drugiej – symbolicznie i innowacyjnie – do 10-milionowego mitu „Solidarności”.
Władze Gdańska powinny jak najszybciej zrealizować jedną z nich,
pamiętając o tym, iż – jak to powiedział członkom jury na kilka
dni przed podjęciem decyzji o rozstrzygnięciu konkursu pewien
znany na całym świecie były elektryk ze Stoczni, dawniej im. Lenina
– budowa ta jest spóźniona o 25 lat!
Grzegorz Buczek