Nr wniosku: 150579, nr raportu: 14561. Kierownik (z rap.): dr Dorota

Nr wniosku: 150579, nr raportu: 14561. Kierownik (z rap.): dr Dorota Cecylia Bander
Liczba osób zakażonych HIV stale się zwiększa. Obecnie potwierdzono to zakażenie u ponad 19 tysięcy Polaków, a wg
szacunkowych danych WHO w Polsce żyje z HIV około 50 tysięcy osób.
Nowoczesne, prawidłowo prowadzone leczenie tej infekcji, dostępne powszechnie w Polsce, daje szansę na długie,
porównywalne ze zdrową populacją rówieśników, życie. Na koniec 2015 roku leczenie antyretrowirusowe ( ARV)
prowadzono w Polsce u 8606 osób. Wśród leczonych przeważają młodzi mężczyźni; kobiety stanowią bowiem około
30% zakażonych HIV. Są oni wnikliwie kontrolowani pod względem skuteczności wirusologicznej ( wiremia wirusa
HIV) oraz immunologicznej ( liczba limfocytów TCD4). Prowadzi się nadzór nad działaniami niepożądanymi, ze
szczególnym uwzględnieniem uszkodzeń wątroby, nerek, zaburzeń gospodarki węglowodanowej, lipidowej, nadciśnienia
tętniczego.
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS z w 2015 roku, badania w kierunku osteoporozy ograniczają
do wybranych populacji kobiet po menopauzie czy mężczyzn po 50 roku życia ale oznaczanie witaminy D polecają dla
wszystkich pacjentów w momencie diagnozy zakażenia HIV.
Długotrwałe leczenie oraz wydłużanie się życia pacjentów zakażonych HIV rodzą nowe problemy zdrowotne,
związane z:
• starzeniem się populacji tych osób,
• zespołami rekonstrukcji immunologicznej ( przewlekła aktywacja czynników prozapalnych) oraz
• z działaniami niepożądanymi leków antyretrowirusowych. Po rozpoczęciu terapii ARV pacjenci muszą stosować leki
stale, przez wiele lat, do końca życia.
Dobrze udokumentowanym zjawiskiem, towarzyszącym terapii antyretrowirusowej jest obniżanie się gęstości kości osteopenia lub osteoporoza, pojawiąjące się nie tylko u kobiet po menopauzie, ale także u młodych mężczyzn,
przeważających wśród zakażonych HIV w Polsce. W wykonanych w ramach projektu badaniach densytometrycznych
stwierdzono osteoporozę u 9 % a osteopenię u 44% pacjentów zakażonych HIV. W grupie kontrolnej niezakażonych HIV
Polaków osteoporozę wykryto tylko u 1% a osteopenię u 15% badanych. Konsekwencją osteopenii i osteoporozy jest
zwiększone ryzyko złamań kości i pogarszanie się jakości życia pacjentów. Na podstawie danych demograficznych, BMI
i BMD określono 10-letnie ryzyko złamania wg skali FRAX. Wykorzystano kalkulator FRAX WHO, opracowany dla
populacji polskiej i stwierdzono FRAX > 10% u 3% zakażonych HIV i 1% grupy kontrolnej.
Przyczynami obniżania się gęstości kości w zakażeniu HIV są m.in.:
• możliwe zakażenie osteoblastów i osteoklastów przez HIV,
• aktywacja immunologiczna,
• niedobór witaminy D
• wtórna nadczynność przytarczyc,
• działania uboczne leków antyretrowirusowych.
W przeprowadzonych badaniach biochemicznych stwierdzono u pacjentów zakażonych HIV istotnie wyższe stężenia
osteokalcyny i CTX-I (produktu degradacji C-telopeptydu kolagenu typu I), jako wykładników wzmożonego obrotu
kostnego. Stężenia parathormonu były w obu badanych grupach podobne: u pacjentów zakażonych HIV nadczynność
przytarczyc stwierdzono u 24% badanych w porównaniu do 19% w grupie kontrolnej. Zaburzenia czynności przytarczyc
mogą być związane z niedoborem witaminy D, który stwierdzono u znacznej większości przebadanych osób:
odpowiednio u 88% pacjentów zakażonych HIV i 96% grupy kontrolnej.
Tak częsty niedobór witaminy D jest ważną przyczyną zaburzeń mineralizacji kości czy odporności i u wszystkich
osób z niedoborem jest konieczne stosowanie odpowiednio wysokich dawek preparatów witaminy D.
Analizując leczenie antyretrowirusowe badanych pacjentów nie stwierdzono istotnego wpływu rodzaju terapii na
występowanie osteoporozy. Skutecznie prowadzone leczenie, kontrolowane niewykrywalną wiremią HIV „ chroni” przed
osteoporozą ( p=0,0058).
Spośród „klasycznych” czynników ryzyka osteoporozy, jak starszy wiek, płeć żeńska, złamania niskoenergetyczne w
przeszłości i u rodziców, niedobór androgenów, nadczynność przytarczyc, nadczynność tarczycy, palenie papierosów,
nadużywanie alkoholu, leczenie hormonami sterydowymi, brak ruchu, wyniszczenie, u pacjentów zakażonych HIV często
odnotowano złamania w przeszłości, palenie papierosów, wyniszczenie i nadczynność przytarczyc.
Od ponad 10 lat badane są w populacjach świata zmienności genetyczne takich „markerów kostnych” jak receptor dla
witaminy D3, receptor dla estrogenów, gen parahormonu, gen osteoprotegeryny, geny kolagenu typu I, gen
RANK/RANKL i inne. Po zbadaniu występowania 11 polimorfizmów pojedynczych nukleotydów genów, związanych z
osteoporozą, stwierdzono m.in. obecność homozygoty CC rs3736228 (LRP5) u wszystkich pacjentów zakażonych HIV z
osteoporozą czy istotnie częstszą obecność allelu T genu receptora dla estrogenów ER1: rs2077647 u wszystkich osób bez
osteoporozy ( p=0,029).
Praktycznym efektem projektu jest opisanie wyższej częstości osteoporozy u zakażonych HIV pacjentów na tle
populacji niezakażonych Polaków oraz określenie metod jej wykrywania i zapobiegania.
W szczególności sformułowano następujące zalecenia:
• silnie rekomenduje się oznaczanie stężenia witaminy D we krwi u wszystkich pacjentów zakażonych HIV i w razie
stwierdzenia jej niedoboru zaleca się stosowanie suplementacji witaminy D oraz stałej kontroli, czy uzyskano wartości
prawidłowe;
• za optymalne uznano stosowanie badań densytometrycznych u wszystkich pacjentów z co najmniej 1 czynnikiem ryzyka
osteoporozy, poza samym zakażeniem HIV;
Nr wniosku: 150579, nr raportu: 14561. Kierownik (z rap.): dr Dorota Cecylia Bander
• spośród badanych biochemicznych markerów obrotu kostnego za przydatne w diagnostyce zaburzeń mineralizacji kości
uznano osteokalcynę i CTX-I;
• częstym zaburzeniem hormonalnym u pacjentów zakażonych HIV jest nadczynność przytarczyc i zaleca się oznaczanie
parathormonu w ramach badań profilaktycznych;
• wybór terapii antyretrowirusowej nie wpływa istotnie na ryzyko osteoporozy. Skuteczność wirusologiczna leczenia
może zmniejszyć jej ryzyko.
• nie ustalono przydatności rutynowego oznaczania wybranych do projektu genetycznych polimorfizmów zwiększających
ryzyko osteoporozy; niektóre polimorfizmy występują częściej zarówno z osteopenii/osteoporozie, jak i u zakażonych
HIV.