Metodyka i organizacja doradztwa w zakresie transferu technologii i
Transkrypt
Metodyka i organizacja doradztwa w zakresie transferu technologii i
Metodyka i organizacja doradztwa w zakresie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy cz. 2 Spotkanie informacyjne, Strona 1 Gliwice, 19 maja 2011 r. „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu to inicjatywa Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która ma przede wszystkim na celu wspieranie rozwoju ośrodków innowacji, czyli m.in. parków technologicznych, centrów innowacji i centrów transferu technologii akademickich inkubatorów przedsiębiorczości i inkubatorów technologicznych oraz sieci aniołów biznesu i funduszy seed/venture. W koncepcji inicjatywy przyjęto, że w budowie efektywnego systemu innowacji ważną rolę odgrywają instytucje proinnowacyjne. Powinny one stymulować powstawanie nowych innowacyjnych firm, współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami a uczelniami, jak również pomiędzy samymi przedsiębiorstwami, przyczyniając się do budowy gospodarki opartej na wiedzy. Inicjatywa jest realizowana przez konsorcjum w składzie: P oznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji UAM, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej oraz firmy PSDB Sp. z o.o. i WYG International Sp. z o.o. Wzmacnianie ośrodków innowacji w Polsce jest realizowane poprzez szerokie spektrum działań wspierających skuteczne funkcjonowanie instytucji otoczenia innowacyjnego biznesu, w tym: rozwój kompetencji i wzmocnienie skuteczności funkcjonowania ośrodków innowacji poprzez przygotowanie, organizację i obsługę spotkań, seminariów oraz krajowych i zagranicznych wyjazdów studyjnych, opracowanie podręczników i broszur w zakresie funkcjonowania ośrodków innowacji i rozwoju usług proinnowacyjnych. opracowanie zestawu rekomendacji, które pomogą zmodyfikować w Polsce system komercjalizacji wiedzy, w taki sposób, aby był bardziej sprawny i efektywny. utworzenie internetowej bazy dobrych praktyk zagranicznych i krajowych, pokazującej ciekawe mechanizmy funkcjonowania ośrodków innowacji, które można wykorzystać w pracy na rzecz innych instytucji. zwiększenie świadomości opinii publicznej i władz samorządowych o roli i miejscu ośrodków innowacji w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Niniejszy raport przedstawia przebieg i wnioski spotkania informacyjnego będącego częścią programu dla rozwoju kompetencji pracowników i kadry menedżerskiej ośrodków innowacji. „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Strona „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. 2 Więcej informacji, w tym publikacje przygotowane z ramach inicjatywy, znajduje się na Portalu Innowacji: www.pi.gov.pl. Zapraszamy również do kontaktu e-mailowego: [email protected] Raport ze spotkania informacyjnego „Metodyka i organizacja doradztwa w zakresie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy cz. 2” Gliwice, 19 maja 2011 r. Eksperci prowadzący: dr Dariusz Trzmielak - pracownik naukowy Uniwersytetu Łódzkiego, wykładowca Studium Podyplomowego Komercjalizacji Nauki i Technologii z oceny wartości ekonomicznej technologii. Dyrektor Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Łódzkiego. Posiada wieloletnie doświadczenie w realizacji projektów naukowych związanych z wdrażaniem innowacji i komercjalizacją wiedzy. Członek kilkunastu polskich i międzynarodowych gremiów ekspercko doradczych w zakresie transferu technologii. Autor kilkudziesięciu publikacji w zakresie innowacyjnej przedsiębiorczości i transferu technologii. Dr Bradley Zehner – pracownik naukowy St. Edward’s University w Austin (Texas, USA) w katedrze zarządzania. Uznany konsultant w dziedzinie nowych technologii w zakresie strategii, marketingu, przywództwa oraz rentowności technologicznej. Podstawowymi obszarami zainteresowania naukowego dra Zehnera są: teorie i modele przywództwa, rola marketingu, innowacji, przedsiębiorczości oraz komercjalizacji technologii w odniesieniu do budowania strategii przedsiębiorstwa. Dr Zehner posiada bogate doświadczenie pracując dla wielu firm komercyjnych, zajmując w nich kierownicze stanowiska. Doświadczenie międzynarodowe zdobywał w pracach konsultacyjnych oraz zarządczych firm w USA, Europie, Ameryce Południowej oraz Azji. Uczestnicy spotkania: w spotkaniu wzięło udział 27 osób reprezentujących kadrę kierowniczą oraz pracowników ośrodków innowacji (centrów transferu technologii, akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, parków naukowo-technologicznych, uczelni wyższych oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz transferu technologii). Z uwagi na specjalistyczną tematykę spotkania, najliczniej reprezentowanymi instytucjami były uczelniane centra transferu technologii. Wprowadzenie: Spotkanie informacyjne zostało zorganizowane w celu wzmocnienia kompetencji kadr ośrodków reprezentowanych na spotkaniu poprzez przekazanie im wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych z zakresu skutecznego doradztwa w transferze technologii, ze szczególnym uwzględnieniem pracy uczelnianych jednostek transferu technologii. • • przekazanie uczestnikom informacji o modelach transferu technologii wykorzystywanych w Stanach Zjednoczonych, przedstawienie zasad funkcjonowania Instytutu IC2 (Uniwersytet Teksański w Austin, USA) porównanie uwarunkowania procesów innowacyjnych w Stanach Zjednoczonych oraz Polsce „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Strona • 3 Dodatkowymi celami spotkania było: • zapoznanie uczestników z podstawowymi założeniami transferu technologii w Stanach Zjednoczonych, związanych z usługami doradczymi świadczonymi przez ichniejsze uczelniane instytucje transferu technologii Przebieg spotkania Spotkanie informacyjne podzielone było na część wykładową oraz warsztatową. W czasie pierwszego wykładu prowadzący nakreślili główne cechy charakterystyczne dla polskiego oraz amerykańskiego systemu transferu technologii, ukazując tym samym elementy wspólne oraz te, które różnią się od siebie. Bardzo ciekawym zagadnieniem okazało się już samo pojęcie „transferu technologii” oraz „komercjalizacji wyników badań”. Wg amerykańskiego pojęcia to, co uprawiają znane nam w Polsce centra transferu technologii, jest w istocie „komercjalizacją technologii”, tj. tworzeniem i rozwijaniem nowych rozwiązań oraz ich sprzedażą poza uczelnię – komercjalizowanie jej. Za „transfer technologii” natomiast uważa się transfer (przeniesienie) istniejącej i wykorzystywanej już w gospodarce technologii pomiędzy dwoma podmiotami, dlatego najczęściej pojęcie to używane jest do określenia wymiany (sprzedaży, kupna) technologii pomiędzy firmami.1 Dr Zehner podkreślił bardzo ważną kwestię amerykańskiego pojęcia „innowacji”. Dla Amerykanów bowiem innowacja zachodzi wówczas, gdy dany wynalazek2 niesie ze sobą znaczącą zmianę w dotychczasowym układzie gospodarczym. Wynalazek, aby stał się ową innowacją musi wprowadzać całkowicie nową jakość danej dziedziny życia – w sposób doniosły musi np. ułatwiać życie (np. wynalezienie komputera osobistego), skracać procesy (np. wyszukiwarka Google), czy też podnosić jakość życia (np. technologie leczenia chorób dotąd uważanych za nieuleczalne). Podkreślono również, iż jak długo technologia pozostaje tylko w laboratorium, nie jest ona w żadnej mierze przydatna społeczeństwu (abstrahując od sytuacji, w której technologia niewykorzystana w przemyśle, daje początek nowej, bardziej użytecznej technologii – koncepcja open source). W tym momencie dr Zehner zdefiniował kluczowy czynnik komercjalizacji wyników badań naukowych, tj. nadanie technologii wartości ekonomicznych. Należy podkreślić, iż wartość ekonomiczna (economic value) nie musi być postrzegana jako maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa (jak zakłada mikroekonomia), lecz odnosi się to do skali makro. Jako przykład posłużyły technologie kosmiczne, które w latach ’50-tych i ’60-tych XX wieku również były tylko wynikami laboratoryjnymi do czasu, w którym naukowcy zostali zachęceni przez rząd USA do ich rozwijania. Z technologii tych skorzystała cała ludzkość, nie zaś podmiot prywatny. Oprócz przełomowego podboju kosmosu, stworzono nowe miejsca pracy, opracowano całkowicie nowe technologie, rozwinięto teorie z dziedzin fizyki, czy astronomii. W odróżnieniu od uczelni w Polsce, czy w Europie, uniwersytety w Stanach Zjednoczonych historycznie były bardzo mocno powiązane z otoczeniem gospodarczym, dlatego też współpraca na „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Strona W polskich i europejskich warunkach amerykańskie ujęcie „transferu technologii” najbliższe jest wymianie technologii pomiędzy europejskimi przedsiębiorstwami, których wspiera ogólnoeuropejski projekt wsparcia transferu technologii o nazwie Enterprise Europe Network (http://www.een.org.pl/). 2 Słowo „wynalazek” użyto tu jako zbiorcze pojęcie wynalazków per se, jak również know-how, wzorów użytkowych, przemysłowych, czy znaków towarowych. 4 1 linii uczelnia – przemysł jest bardzo głęboko zakorzeniona w kulturze amerykańskiej. Najlepszym tego przykładem są wiodące amerykańskie ośrodki akademickie, jak Massachusetts Institute of Technology (powołany przez przedsiębiorców poszukujących nowych technologii), Stanford University (powołany przez Lelanda Stanforda, amerykańskiego potentata przemysłowego), czy Johns Hopkins University (ufundowany przez znanego amerykańskiego przemysłowca dziewiętnastego wieku Johnsa Hopkinsa). Co oczywiste zatem, w tak utworzonych ośrodkach nie istnieją większe przeszkody dla rozwoju współpracy naukowców z otoczeniem gospodarczym. Współpraca taka jest także wspomagana przez tworzenie parków naukowych (dr Zehner nakreślił w tym miejscu wyraźną graniczę pomiędzy parkami naukowymi, naukowo-technologicznymi, czy też parkami technologicznymi). Park naukowy jest miejscem, w którym wyniki badań podstawowych rozwijane są przez ich autorów przy współpracy (finansowej oraz merytorycznej) przedstawicieli prywatnych firm technologicznych. Park naukowy stanowi własność uniwersytetu, dlatego też nad wynalazkami pracują w nim pracownicy naukowi tej uczelni, a dochody z komercjalizacji rozwiniętych w parku technologii dzielone są pomiędzy uniwersytet oraz firmę prywatną. Park taki stanowi miejsce kreatywnej pracy naukowców i biznesmenów, a wyniki ich pracy stają się podstawą do bardzo udanych wdrożeń rynkowych.3 Bardzo ciekawym i ważnym czynnikiem obecnym w amerykańskich procesach transferu technologii i komercjalizacji wiedzy jest zagadnienie porażki. Okazuje się bowiem, iż społecznie akceptowalne jest odniesienie porażki w sytuacji podjęcia próby skomercjalizowania danego wynalazku. Stosunkowo częstą sytuacją jest podjęcie pracy przez naukowca dotąd zatrudnionego na uczelni, w nowoutworzonym przedsiębiorstwie opartym na innowacyjnym rozwiązaniu. Nawet bowiem w sytuacji, gdy przedsięwzięcie takie okaże się fiaskiem, nic nie stoi na przeszkodzie (brak barier administracyjnych, a przede wszystkim kulturowo-świadomościowych), aby naukowiec taki powrócił do czynnej pracy naukowo-dydaktycznej. Osoby, które próbowały zapoczątkować własną działalność gospodarczą, lecz z różnych względów nie odniosły sukcesu, nie są w żaden sposób stygmatyzowane swą porażką – wręcz przeciwnie – w wielu przypadkach postrzega się je jako osoby posiadające wiedzę na temat tego, co stanowiło o ich niepowodzeniu, co w prostej linii przełoży się na niepopełnianie podobnych błędów w przyszłości, podłóg zasady „you fail, you learn”. Siedmiu na dziesięciu najbogatszych Amerykanów, wg danych prezentowanych w czasopiśmie Forbes, swoją potęgę zbudowało w oparciu o nowoczesne technologie. Dopiero na kolejnych miejscach uplasowały się usługi finansowe, czy też handel. „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Strona 3 5 Kolejnym elementem spotkania były ćwiczenia warsztatowe na temat metody „House of Qaulity” (Dom Jakości). Metoda ta jest jednym z narzędzi zarządzania jakością w procesach innowacyjnych. Powstała w oparciu o potrzebę skrócenia czasu oraz zmniejszenia kosztów projektowania produktów i usług. Jej głównym zadaniem jest przełożenie (przedstawienie) potrzeb i oczekiwań odbiorców na parametry techniczne nowych technologii (oraz odwrotnie – przekuwanie funkcji gotowych produktów w potrzeby rynkowe). Uczestnicy, którzy pracowali w trzech podgrupach, mieli za zadanie zaproponowanie wynalazku oraz opisanie jego podstawowych parametrów technicznych przy jednoczesnym wskazaniu cech użytkowych. Przy opisie produktu innowacyjnego należy się zatem kierować nie tylko właściwościami technicznymi (np. tworzywo plastyczne, układ szybkoskrętny, odporność wysokociśnieniowa), lecz także pojęciami informującymi odbiorcę o pozytywnych wartościach, które niesie ze sobą użytkowanie wynalazku (np. bezpieczeństwo, oszczędność, łatwość, precyzyjność, wytrzymałość oraz wiele innych). Uczestnicy warsztatów wygenerowali wiele ciekawych pomysłów, które mogłyby hipotetycznie stanowić przedmiot komercjalizacji bądź, jak okazało się w przypadku jednej z grup, zaproponowany wynalazek był już w przeszłości skomercjalizowany (przykład samoczyszczącej farby fotokatalitycznej). Jedna z grup opracowała zestaw cech technicznych oraz zalet rynkowych na przykładzie robota czyszczącego. Wyróżnili zatem takie parametry jak duże tempo pracy, niskie zużycie energii, wysoka wytrzymałość materiałów, podczas gdy po stronie cech rynkowych wyróżnili niską cenę, oszczędność czasu, energooszczędność, uniwersalność zastosowań, atrakcyjny design. Warsztaty zakończyły się prezentacją efektów prac na forum, a ich wyniki zostały poddane analizie i ocenie ekspertów. Dr Trzmielak podjął się oceny ich od strony teoretycznej (zgodność z założeniami teoretycznymi metody House of Quality), natomiast dr Zehner udzielił uczestnikom wielu interesujących, praktycznych rad, podpowiadający w jaki sposób skomercjalizować dany wynalazek. Przykładowo – jedną z barier, na którą mogą natknąć się wynalazcy innowacyjnej farby jest niechęć rynku (zdominowanego przez wielkie koncerny) do zainwestowania w nową technologię (przykład zaczerpnięty z rzeczywistości). Wówczas, jedną z opcji jest – do czego zachęcałby w tej sytuacji dr Zehner – aby podjąć starania do samodzielnego wprowadzenia produktu na rynek, by później, po początkowym sukcesie, ze znaczącym zyskiem odsprzedać prawa (lub całe nowozałożone przedsiębiorstwo) silniejszemu konkurentowi. Należy przy tym pamiętać, iż ścieżek, którymi może w tej sytuacji podążać wynalazca jest wiele, a wybór jednej z nich na pewno uzależniony będzie od jego motywacji i celów. W drugiej części wykładu Dr Zehner, odnosząc się do pracy polskich jednostek transferu technologii działających przy uczelniach wyższych, zachęcał do znaczącego otwarcia się na kraje zagraniczne. Zauważył on bowiem, iż za granicami własnego kraju nie tylko warto szukać rynków zbytu na wytworzone w macierzystej uczelni technologie, ale również inwestorów chcących zaangażować się w rozwój wynalazku lub też parterów naukowych, czy biznesowych. Podkreślił przy tym, iż aby to osiągnąć należy aktywnie uczestniczyć w życiu międzynarodowym w różnego rodzaju konferencjach, targach, a także wykorzystując filie zagranicznych korporacji w Polsce. 4 Dane podawane przez eksperta były, co oczywiste, danymi statystycznymi. Opierał się on na publikacji autorstwa G.A. Stevena i J. Burleya pt. 3,000 Raw ideas = 1 Commercial Success! „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Strona 6 Dr Zehner odniósł się także do, skądinąd znanych już polskiemu środowisku transferu technologii, zależności zachodzącej pomiędzy liczbą skomercjalizowanych pomysłów, a ich początkową ilością, niezbędną do wygenerowania i wyselekcjonowania tych najlepszych. Wg danych zaprezentowanych przez Zehnera, ze 125 początkowych pomysł, tylko 9 z nich zostanie zrealizowanych w postaci projektów badawczo-rozwojowych, przy czym zaledwie połowa tych projektów będzie dobrze rokowała pod względem komercyjnym. Ostatecznie, z sukcesem, wdrożony zostanie tylko 1 z pierwotnej puli 125 pomysłów4. Należy przy tym podkreślić, co uczynił dr Zehner, iż pomysły, o których mówił, nie były samymi pomysłami per se. „Pomysł” w jego ujęciu był już konkretnym działaniem, które zakładało poddanie danej koncepcji wstępnej analizie i ocenie. Zatem przytoczone 125 pomysłów oznaczało de facto aż 125 wstępnych procesów selekcji innowacyjnych pomysłów. Oznaczać to może, iż aby wygenerować owe 125 „pomysłów”, w głowach wynalazców musiało powstać znacznie więcej „surowych, pierwotnych koncepcji” (raw ideas). Dr Zehner, wspólnie z uczestnikami, próbował także znaleźć odpowiedź na proste pytanie, co jest przyczyną niepowodzenia niektórych innowacyjnych projektów. Wykorzystując kilka przykładów nieudanych wdrożeń (nota bene bardzo spektakularnych), ekspert podał główne tego powody. Jednym z nich, jest zbytnia koncentracja twórców technologii na jej rozwiązaniach technicznych. To, co z pozoru może wydawać się najbardziej pożądane, tj. doskonała myśl techniczna, może w zetknięciu z rynkiem okazać się jednak fiaskiem. Zehner zobrazował to przykładem koncernu telekomunikacyjnego Motorolla, który na przełomie lat ’80-tym i ’90-tych XX wieku prowadził projekt na gigantyczną skalę rozwoju telefonii satelitarnej. Poświęcono na niego 11 lat pracy oraz 7 miliardów dolarów. W wyniku tego Motorolla wypracowała ponad 1000 patentów i gotową technologię. Jednak po rozpoczęciu sprzedaży telefonów, po upływie zaledwie 11 miesięcy, firma ogłosiła bankructwo. Przeprowadzone w późniejszym czasie analizy dowiodły, iż inżynierowie zbytnio skupili się na ciągłym unowocześnianiu technologii o funkcje, które okazały się zbyteczne dla przeciętnego użytkownika i do tego stopnia, że rynek de facto całkowicie odrzucił produkty koncernu (dodatkowymi powodami były bardzo duże rozmiary aparatów telefonicznych, a przede wszystkim ich bardzo wysoka cena). Firma Motorolla popełniła poważny błąd nie przeprowadzając poważnych badań marketingowych, odpowiednich do skali projektu. „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3. Strona W ostatniej części spotkania odbyła się druga runda warsztatów, podczas której uczestnicy mieli za zadanie stworzenie przykładowego planu komercjalizacji dla wynalazku o nazwie „Myhealth”, tj. urządzenia do monitorowania zdrowia pacjentów przy wykorzystaniu sieci Internet. Uczestnicy spotkania, pracując we wcześniej sformowanych podgrupach, mieli za zadanie skupić się na następujących elementach: określeniu podstawowych cech technologii, wygenerowaniu listy korzyści płynących z jej wykorzystania, określenie potencjalnych rynków (z jednoczesnym przytoczeniem argumentów stojących za danym wyborem), dokonanie prognozy zainteresowania rynków, zaproponowanie ochrony praw własności intelektualnej (rodzaje, zakres, obszar), zidentyfikowanie technologii konkurencyjnych oraz funkcjonującej już konkurencji, bariery wejścia na rynek, zaproponowanie strategii sprzedaży i dystrybucji, przedstawienie kadry zarządzającej oraz zespołu projektowego oraz przedstawienie oceny potrzeb finansowych niezbędnych do wprowadzenia nowej 7 Brak prawidłowych i skutecznych badań marketingowych, mających na celu odnalezienie odpowiedzi na zagadnienie związane z potrzebami i oczekiwaniami rynku, leżą u podstaw każdego nowego przedsięwzięcia, a zwłaszcza innowacyjnego, bowiem na rozwiązania innowacyjne w większości przypadków nie istnieje jeszcze rynek, który podpowiadałby, w jaką stronę powinien ewoluować produkt. W przypadku produktów znanych, długo obecnych na rynku, użyteczność technologii jest już udowodniona, a potrzeby i grupa odbiorców jasno zdefiniowane. W przypadku innowacyjnych rozwiązań brak jest powyższych czynników, a dochodzą tego jeszcze takie, niepewność co do działań konkurencji, nieznajomość chłonności potencjalnych rynków, szybko zmieniające się potrzeby konsumentów, wrażliwe trendy w gospodarce oraz wiele innych. technologii na rynek, przy jednoczesnym wskazaniu potencjalnych źródeł finansowania. Wyniki warsztatów zostały omówione na forum grupy. W czasie trwania spotkania odbyła się także giełda wymiany informacji, podczas której wszyscy uczestnicy mieli okazję przedstawić reprezentowaną instytucję, jej podstawowy profil, swoje obowiązki w ramach reprezentowanej organizacji oraz przedstawić prowadzącym swoje oczekiwania względem spotkania (giełda bowiem była pierwszym elementem spotkania, poprzedzającym wykłady i warsztaty). Podczas giełdy zaprezentowana została szczegółowo także działalność Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, którą reprezentował dyrektor pan Henryk Tomaszewski oraz kierownik działu innowacji Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki pan Przemysław Burtny. Strona 8 Raport przygotowany przez: Jakub Tarasiuk „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II, Poddziałanie 2.1.3.