Opracowanie pomocnicze dla uczestników

Opracowanie pomocnicze dla uczestników
KONKURSU FOTOGRAFICZNEGO
dotyczące historycznych i znaczących
obiektów i miejsc na terenie Pragi Południe
PRAGA POŁUDNIE - jest nazwą administracyjną obejmującą kilka istniejących odrębnie historycznych wsi i
osad, których losy i rozwój były bardzo zróżnicowane. Do najistotniejszych z nich należy zaliczyć Kamionek,
Grochów, Gocławek, Gocław, Olszynkę Grochowską i Saską Kępę.
Dokumenty dowodzą, że już na przełomie XIII - XIV wieku istniało na części terenów zorganizowane osadnictwo.
Niestety, liczne wojny i losy narodowej historii niszczyły sukcesywnie dorobek materialny i często życie tutejszych
mieszkańców. Należy przyznać, że na tych terenach jak i pozostałej części Pragi do połowy XIX w. nie wznoszono
istotnych obiektów publicznych i sakralnych, lecz sam fakt włączenia części Pragi w 1792 roku do stolicy stanowi
dowód dostrzeżenia tej konieczności. Niestety w dwa lata później nastąpiła zbrodnicza rzeż Pragi dokonana przez
wojska feldmarszałka rosyjskiego Suworowa, która objęła całą prawobrzeżną część stolicy.
Fakt ten, powodujący upadek państwa polskiego na pól wieku zahamował rozwój tej części miasta.
Ożywienie przyniósł lub raczej wymusił postęp techniczny, którym była konieczność budowy kolei i przemysłu
powodujące potrzebę nowych rąk do pracy. Nastąpił wzrost ludności, ruszyło budownictwo i zaplecze usługowe.
Istotny rozwój terenów Pragi Południe zaznaczył się dopiero po roku 1918 z chwilą odzyskania przez Polskę
niepodległości.
Realne dowody tych pozytywnych przemian zostaną odnotowane w poszczególnych opisach wymienionych na
wstępie indywidualnych rejonów tej dzielnicy.
KAMIONEK - (nazwa pierwotna KAMION) - stanowi najstarszą historycznie część dzielnicy, rozgraniczoną: od
Pragi Północ osią linii torów kolejowych, korytem Wisły na odcinku Stadionu Narodowego, oddzielona od Saskiej
Kępy osią Alei Jerzego Waszyngtona i sięga z przebiegiem linii tramwajowej po budynek Urzędu Dzielnicy.
Na tym terenie, którego pierwsze datowanie sięga nawet 1065 roku istniała już ponad 600 lat temu parafia prawdopodobnie w pobliżu dzisiejszego, zbudowanego w 1931 r. modernistycznego kościoła istniał od czasów
wcześniejszych kościół drewniany. Teren wokół kościoła od setek lat był cmentarzem zarówno lokalnym jak też
miejscem pochówku tysięcy poległych w wielu bitwach rozgrywających się w okolicy. Tuż obok za tzw.
Jeziorkiem Skaryszewskim znajduje się Park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego założony w 1905
roku. Na jego terenie znajdują się liczne pomniki i tablice upamiętniające historyczne postacie i miejsca zdarzeń.
W budynku przy ul. Skaryszewskiej 8 w 1935 roku oddano do użytku Liceum i Gimnazjum im. gen. Jakuba
Jasińskiego. Tu po 1940 roku Niemcy zlokalizowali obóz, w którym gromadzono aresztowanych w ulicznych
łapankach i aresztowanych na dworcach i bazarach mieszkańców Warszawy i Generalnej Guberni w ilości ok. 100
tysięcy.
W tym miejscu należy się niezbędne wyjaśnienie dot. występowania na centralnym terenie Kamionka nazwy
,,Skaryszewski” (ulica, jeziorko). Otóż w 1641 roku istniała na części tych gruntów enklawa o nazwie Skaryszew,
która uzyskała prawa miejskie. Jej kres położył najazd szwedzki w 1655 roku.
Rogatki Grochowskie przy ul. Jana Zamoyskiego 36 i 55 to obiekt powstały w 1818 zbudowany wg projektu
znakomitego warszawskiego architekta Jakuba Kubickiego w stylu klasycystycznym, twórcy m.in. arkad pod
Zamkiem Warszawskim. Budynek przy ul. Grochowskiej 314 został zbudowany w połowie XIX wieku i jest
najstarszym obiektem budowlanym zachowanym na terenie dzielnicy. Na ul. Mińskiej 25 znajdował się dom
związany z pobytem marszałka Józefa Piłsudskiego, którego fakt upamiętnia obecnie pokaźny głaz z tablicą.
Współczesny Stadion Narodowy powstał w miejscu byłego Stadionu X-lecia, lecz 60 lat temu był to teren
niezabudowany, na którym istniało przedłużenie Jeziorka Skaryszewskiego, a następnie miejsce zwałki gruzu
pozostałego po zniszczonej po powstaniu Warszawy.
Istotne dla rozwoju całej Pragi Południe było uruchomienie w 1877 roku linii kolei nadwiślańskiej łączącej ją z
Otwockiem oraz w 1900 r. kolejki wąskotorowej do Karczewa użytkowanej do 1955 roku, której trasa przebiegała
na całej długości ul. Grochowskiej. Realny ślad istnienia wąskotorówki zachował się w postaci oryginalnej
lokomotywki parowej, która znajduje się na styku Otwocka i Karczewa.
Bardzo ważne znaczenie miała zrealizowana dla komunikacji z lewobrzeżną częścią miasta budowa mostu
Poniatowskiego.
W drugiej połowie XIX w. zaczęły powstawać tu pierwsze zakłady przemysłowe. Jednym z pierwszych były
zakłady cukiernicze „Wedel”, które rozbudowane funkcjonują do chwili obecnej.
Po 1918 roku zbudowane zostały na osi ul. Grochowskiej i Mińskiej kolejne duże zakłady przemysłowe: PZO
(Państwowe Zakłady Optyczne), Zakłady Zbrojeniowe ,,Pocisk“, Państwowe Zakłady Tele i Radiotechniczne przy
ul. Międzynarodowej potocznie zwane ,,Dzwonkowa”, Fabryka Sprzętu Spawalniczego ,,Perkun”, Fabryka
Aparatów Elektrycznych o potocznej nazwie Zakłady Szpotańskiego. Zachowała się w oryginalnej postaci
pierwsza placówka służby zdrowia - Przychodnia Higieny przy ul. Grochowskiej 339.
GROCHÓW (nazwa pochodna od istniejącej wsi), stanowiący połowę obszaru Pragi Południe, usytuowany
pomiędzy torami trakcji kolejowej od wschodu, ogródkami działkowymi od ul. Kinowej i ulicami gen. Bora
Komorowskiego oraz gen. Józefa Chłopickiego. Przy skrzyżowaniu ulicy Grochowskiej z ulicą Terespolską
znajduje się Urząd Dzielnicy Praga Południe. Przy ulicy Podskarbińskiej 4 funkcjonuje nowoczesne Centrum
Promocji Kultury, wyposażone w sale konferencyjne i dużą salę przystosowaną do spotkań publicznych,
wyposażone w sprzęt audiowizualny. Pomiędzy dwoma wymienionymi obiektami istnieje doskonale urządzony
i utrzymany park z licznymi obiektami sportowymi. Na skrzyżowaniu ulic Międzyborskiej z Grochowską stoi
wysoki, drewniany krzyż. Istnieje on od 1820 roku i pełnił funkcję lokalnego drogowskazu na istniejącym w tym
miejscu skrzyżowaniu dróg. Historia dopisała mu symboliczne znaczenie - podczas trwania w 1831 roku wielkiej
bitwy pod Olszynką Grochowską znajdował się tu szpital polowy, w którym zmarł od ran pierwszy dowodzący
bitwą gen, Franciszek Żymirski Istnieje też przy ulicy Grochowskiej 260 oryginalny pomnik w kształcie wysokiego
obelisku. Ufundował go w 1826 roku Stanisław Staszic na cześć budowniczych Szosy Brzeskiej, stanowiącej w
owym czasie duże znaczenie komunikacyjne.
Z okresem okupacji wiąże się dom przy ulicy Grochowskiej 138, w którym przez lata istniała konspiracyjna
produkcja broni dla oddziałów Armii Krajowej. Wykonywali tę broń por. Roman Sitkowski ps. „Wiktor”, sierż.
Bogumił Jaszkowski ps. „Jarek” i strzelec Stefan Jezierski ps. ,,Jodła”. Na budynku znajduje się tablica
pamiątkowa. Również z okresem historii wiąże się istniejąca na elewacji szkoły podstawowej nr 60, w której
powstała w 1926 roku pierwsza na Grochowie 22 WDH (Warszawska Drużyna Harcerska) i walczące o
niepodległość w 1918 roku POW (Polska Organizacja Wojskowa). Z tymi organizacjami przez cały czas związany
był harcmistrz Kazimierz Skorupka, brat Ignacego, który był organizatorem Szarych Szeregów, aresztowany i
zgładzony przez Niemców 1942 roku.
Ważnym obiektem jest też zbudowany 1889 roku przy ulicy Grochowskiej 272 Instytut Weterynarii, który podczas
Powstania Warszawskiego pełnił rolę szpitala ratując życie setek rannych i chorych mieszkańców Grochowa i
powstańców.
GOCŁAW - położony jest pomiędzy odcinkiem ulicy Afrykańskiej do Wisły, a następnie od Wisły po osi kanału
do zbiegu ulicy Grochowskiej z Płowiecką. Zabudowany jest w dużej części na terenie nieistniejącego już lotniska
(1930 - 1976), od którego wywodzą się nazwy osiedli: „Orlik”, ,,Iskra”, Wilga”...
W latach 1986 - 1990 zbudowano przy ulicy Kapelanów Armii Krajowej świątynię poświęconą pamięci
powstańców, którzy przeprawiali się przez Wisłę w 1944 roku, niosąc pomoc walczącym w Warszawie.
GOCŁAWEK - istnieje w granicach ulic Gen. Bora Komorowskiego i ul. Gen. Józefa Chłopickiego oraz osi
otwockiej trakcji kolejowej po kanał na osi ulicy Grochowska - Płowiecka.
Przy ulicy Grochowskiej 64 zachował się tzw. „Dworek Grochowski", zbudowany w stylu neorenesansowym.
Powstał w pierwszej połowie XIX wieku i był miejscem kwatery gen. J. Chłopickiego podczas bitwy pod Olszynką
Grochowską.
Podobnie przetrwała przy ulicy Byczyńskiej 1 willa - własność Kazimierza Pużaka. Był on w latach 1919 - 1944
posłem PPS (Polska Partia Socjalistyczna) i następnie przewodniczącym Rady Jedności Narodowej. Więziony od
1945 roku przez NKWD i UB został zgładzony 1950 roku w „niewyjaśnionych okolicznościach”.
Na ulicy Podolskiej 12 istniała w okresie okupacji konspiracyjna wytwórnia broni dla Armii Krajowej. Na skalę
kraju kierował nią płk Jan Szypowski, którego pamięć utrwala park jego imienia i usytuowany tam głaz z tablicą
pamiątkową.
OLSZYNKA GROCHOWSKA - to obszar usytuowany poza torami kolejowymi trakcji otwockiej, rozgraniczony
od dzielnicy Rembertów osią ulicy Chełmżyńskiej. Ten niewielki teren, miejsce słynnej bitwy, posiada od 1916
roku bogatą skalę monumentów pamięci narodowej.
Poczynając od niewielkiego kopca z wysokim krzyżem po tzw. Aleję Chwały, po obu stronach której leżą
dziesiątki głazów z pamiątkowymi imiennymi tablicami generałów i oficerów dowodzących i poległych w czasie
bitwy.
Hubert Kossowski
dokumentalista historii Pragi