1. Wstep - Prawy Las

Spis treści
1. Wstęp ................................................................................................................................3
2. Przegląd literatury problemu ..........................................................................................3
3. Cel i zakres pracy .............................................................................................................6
4. Metodyka badań ..............................................................................................................7
4.1. Założenia metodyczne dotyczące zweryfikowania i uzupełnienia
czynników wpływających na trudności gospodarowania leśnictw
Lasów Państwowych określonych w ramach tematu BLP-242 ……………………7
4.2. Metodyka opracowania i zweryfikowania ankiety dotyczącej
struktury rocznego czasu i warunków pracy leśniczych
Lasów Państwowych ............................................................................................…10
4.3. Metodyka obliczania wskaźnika stopnia trudności gospodarowania leśnictw
Lasów Państwowych …………………………………………………………………12
5. Przebieg i wyniki badań …………………………………………………………………13
5.1. Ogólna charakterystyka leśniczych ……………………………………...…………13
5.2. Ogólna charakterystyka warunków działalności leśnictw
Lasów Państwowych …………………………………………………………..…….15
5.3. Analiza struktury rocznego czasu pracy pracowników leśnictw Lasów
Państwowych ……………………………………………………………………..….17
5.4. Wielkość powierzchni i pozyskania drewna determinantami
utrudnień gospodarowania leśnictw terenowych Lasów państwowych ……...….21
5.5. Wskaźniki cząstkowe zastosowane do określenia wskaźnika stopnia
trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych
oraz ich waloryzacja punktowa ..............................................................................24
5.6. Analiza wielkości wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw
Lasów Państwowych …………………………………………………………………29
5.7. Ustalenie zasad racjonalizacji wielkości i obsady kadrowej
na podstawie wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw
Lasów Państwowych ………………………………………………………………..32
5.8. Uwagi do opracowanego wskaźnika stopnia trudności gospodarowania
leśnictw Lasów Państwowych …………………………………………………….34
2
6. Podsumowanie i wnioski ................................................................................................35
Literatura
Tabele i ryciny
3
1. WSTĘP
Leśnictwa jako jednostki organizacyjne i terytorialne nadleśnictw prowadzą podstawo­
wą działalność gospodarczą. Rozmaity rozmiar i zakres tej działalności wynika ze zróżnicowa­
nia produkcji leśnej i intensywności prac w zależności od warunków geograficznych i przyrod­
niczych. Konsekwencje powyższego zróżnicowania przejawiają się przede wszystkim w od­
miennych pod względem zakresu i rozmiaru zadaniach gospodarczych. Na przykład, wielkość
pozyskania drewna w poszczególnych leśnictwach waha się od kilkuset do kilku tysięcy me­
trów sześciennych. Analogiczne wahania dotyczą nie tylko odnowień, lecz także innych prac
gospodarczo-leśnych, np. czyszczeń i trzebieży. Wpływa to na niejednakowe obciążenie pracą
pracowników leśnictw. Zdaniem Dyrektora Generalnego LP dr. inż. Janusza Dawidziuka „jed­
nostki organizacyjne Lasów Państwowych (leśnictwa, nadleśnictwa, RDLP) cechuje bardzo
duże nieuzasadnione zróżnicowanie pod względem powierzchni, wielkości zatrudnienia często
nieadekwatne do rozmiaru zadań. Jest to zaszłość historyczna z okresu gospodarki nakazoworozdzielczej, która wymaga pilnego uregulowania” [1]. Istnieje więc zapotrzebowanie na opra­
cowanie metody pozwalającej określić stopień trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych.
2. PRZEGLĄD LITERATURY PROBLEMU
W literaturze polskiej jest niewiele prac poświęconych grupowaniu, kategoryzacji bądź
rejonizacji jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych. W roku 1992 ukazała się praca
doktorska poświęcona kategoryzacji leśnictw, lecz ma ona znaczenie historyczne. Omawiana w
niej problematyka nie może mieć zastosowania w dzisiejszych realiach gospodarki leśnej [10].
W miarę aktualne rozwiązania metodyczne przedstawiają natomiast dwie prace doktorskie
poświęcone kategoryzacji i rejonizacji nadleśnictw [2,6].
Lasy Państwowe stosowały na przestrzeni lat różne metody porównywania jednostek
organizacyjnych. Pierwsze opracowanie z zakresu kategoryzacji leśnictw zawarto w za­
rządzeniu Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 20 czerwca 1985 r. „Kryteria zali­
czenia zakładów pracy do kategorii zakładów dla celów ustalania stawek dodatku funkcyjne­
go” [5]. Zgodnie z metodyką przedstawioną w wymienionym zarządzeniu o zaliczeniu zakładu
do danej kategorii decydowała suma punktów waloryzujących liczbę zatrudnionych pracow­
ników, wydajność pracy, wykorzystanie taboru samochodowego, udatność upraw itd. Skala
4
dodatkowych 5 punktów dawała możliwość przyznawania ich za inne nie ujęte w kryteriach
czynniki. Metoda ta była zatem metodą oceny wyników wykonywanych zadań w okresie
minionym (post factum) [10].
W połowie lat osiemdziesiątych poszczególne Okręgowe Zarządy Lasów Państwowych
(OZLP) opracowały na własne potrzeby "Zasady kategoryzacji leśnictw". Porównanie zawar­
tych w nich kryteriów wskazuje na dużą indywidualność poszczególnych metod. Na przykład,
inne były kryteria obowiązujące w OZLP Łódź, a inne w OZLP Szczecin w zakresie waloryzo­
wania niektórych elementów. I tak, OZLP Łódź szeregował leśnictwa według dziewięciu kry­
teriów, podczas gdy OZLP Szczecin według dwunastu, przy uwzględnieniu zasady, aby suma
punktów wszystkich leśnictw była zgodna z wcześniej obliczonym współczynnikiem trudności
dla nadleśnictwa. OZLP Łódź w mniejszym stopniu niż OZLP Szczecin waloryzował wielkość
pozyskania drewna, przyznając 1 pkt za każde rozpoczęte 40 m3, gdy tym czasem OZLP
Szczecin przyznawał osobno odrębną ilość punktów za rozmiar użytkowania rębnego (za
każde 200 m3 - 1 pkt) i osobno za przedrębne (za każde 200 m3 - 1,5 pkt). Ponadto, oba te
rozmiary korygowane były dodatkowo współczynnikiem zwiększającym procentowy udział
gatunków liściastych. OZLP Szczecin uwzględniał również fakt istnienia lasów niepaństwo­
wych, przyznając punkty dodatkowe za każde 100 ha ich powierzchni. Znaczne różnice
między tymi OZLP występowały także w ocenie liczby kompleksów i wielkości powierzchni
wymagających specjalnego przygotowania gleby. OZLP Łódź uwzględniał w przyjętej kate­
goryzacji leśnictw w całościowej ocenie również problem zagrożenia pożarowego i warunki
socjalne w leśnictwie, zaś OZLP Szczecin pomijał zagadnienia zagrożenia pożarowego, a spra­
wy socjalne w leśnictwie traktował marginalnie [10].
Większość opracowań z zakresu problematyki porównywania jednostek organizacyj­
nych dotyczyła kategoryzacji nadleśnictw. Do chwili zweryfikowania kategoryzacji nadleśnictw
pod względem trudności gospodarowania i określenia standardów zatrudnienia przez zespół
powołany do realizacji zarządzenia nr 51 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia
6.06.2002 r. (tzw. „Zespół Majchrzaka”), w Lasach Państwowych - począwszy od 1975 r. funkcjonowało kilka kategoryzacji nadleśnictw. Pierwsza z nich została sformułowana w Za­
rządzeniu nr 103 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 września 1974 r.
(Dz.Urz. MLiPD nr 8, poz. 64, 1974). Przyjęto w niej 5 wskaźników do określenia kategorii
poszczególnych nadleśnictw, a mianowicie: 1) powierzchnię ogólną lasów państwowych i leśną
lasów niepaństwowych - za każde 1,0 tys. ha zaliczono 1 punkt, 2) powierzchnię siedlisk gór­
5
skich w Lasach Państwowych - za każde 1,0 tys. ha zaliczono 1 punkt, 3) zasięg terenowy
nadleśnictwa - za każde 100 km2 w granicach 300-1200 km2 zaliczono 1 punkt, a za każde dal­
sze 100 km2 - 0,5 punktu, 4) wartość sprzedaży pomniejszoną o koszty urządzania lasu - za
każde 3,0 mln zł zaliczono 1 punkt, 5) fundusz płac robotników - za każde 300 tys. zł zaliczo­
no 1 punkt). Suma punktów stanowiła podstawę do zaliczenia nadleśnictwa do jednej z trzech
kategorii [13].
Nadleśniczy, jego zastępca i główny księgowy w zależności od kategorii jednostki mieli
zróżnicowane płace zasadnicze i dodatki funkcyjne.
Począwszy od 1985 r. kategoryzację jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych
przeprowadzano według metodyki opracowanej przez Patalasa [9], której podstawą było obli­
czanie tzw. wskaźnika trudności (WT). Kryteria tej kategoryzacji zawarto w Zarządzeniu nr 4
Naczelnego Dyrektora LP z dnia 11 stycznia 1985 r. [13]. W 1990 r. metodyka ta została udo­
skonalona, głównie przez włączenie do zestawu wskaźników cząstkowych udziału siedli­
skowych typów lasu. W 1991 r. WT dla nadleśnictw i OZLP określano na podstawie
dziewięciu wskaźników cząstkowych [3].
Dyrektor RDLP w Szczecinie w lutym 1995 r. wydał zarządzenie w sprawie kategory­
zacji nadleśnictw [14]. Kryterium podziału nadleśnictw na 5 grup trudnościowych stanowiły
współczynniki trudności obliczone według metody Patalasa, ale znacznie zmodyfikowanej. No­
wym rozwiązaniem w tej metodzie było wprowadzenie dodatkowej punktacji (oprócz punkta­
cji wynikającej z 11 wskaźników podstawowych) - za działalność uzupełniającą. Przyjęto, że
liczba punktów za tę działalność nie może przekroczyć 10% maksymalnej liczby punktów uzy­
skanych w punktacji podstawowej przez nadleśnictwo z najwyższą punktacją [14]. Punkty do­
datkowe przyznawane były przez RDLP za następujące utrudnienia: 1) powierzchnię zwalcza­
nia szkodników liściożernych występujących gradacyjnie w 10 kolejnych latach, 2) ośrodki wy­
poczynkowe, 3) szkoły leśne, 4) zagrożenie pożarowe lasu, 5) wyłuszczarnie nasion, 6) prowa­
dzenie plantacji nasiennych, 7) gospodarkę szkółkarską, 8) gospodarkę łowiecką w obwodach
hodowlanych, 9) bliskość dużych miast (Szczecin, Gorzów), 10) sąsiedztwo parku narodo­
wego, 11) działanie nadleśnictwa na terenie parku krajobrazowego, 12) przejścia graniczne,
13) bliskość RDLP.
W IV kwartale 1996 r. i w I kwartale 1997 r. siedmioosobowy zespół powołany przez
Dyrektora RDLP w Katowicach, opracował metodę określania stopnia trudności nadleśnictw
w celu wykorzystania go, jako narzędzia pomocniczego, do ustalenia limitów zatrudnienia w
poszczególnych nadleśnictwach tego RDLP. W metodzie RDLP Katowice, odmiennie niż w
6
dwu wcześniej opisanych metodach, znacznie zmniejszył się wpływ rozmiaru zadań gospodar­
czych na wielkość syntetycznego wskaźnika trudności [15].
W 2000 r., w związku z zarządzeniem Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych o
dodatkach funkcyjnych, w wielu RDLP określono wskaźniki trudności dla podległych nad­
leśnictw, na podstawie doraźnie opracowanych metodyk przez pracowników tych RDLP [15].
Problemem kategoryzacji nadleśnictw i leśnictw pod względem trudności gospoda­
rowania i określenia standardów zatrudnienia zajmował się, wymieniony wcześniej, tzw. „Ze­
spół Majchrzaka”. W odniesieniu do leśnictw zespół przyjął zestaw wskaźników cząstkowych
oraz ich wagi i obliczył syntetyczne stopnie trudności leśnictw, w sposób podobny jak dla nad­
leśnictw. Zespół opracował metodykę postępowania zmierzającego do określenia racjonalnego
zatrudnienia w leśnictwach oraz liczby leśnictw w każdej regionalnej dyrekcji Lasów Państwo­
wych. W wyniku szerokiej dyskusji członkowie zespołu jednomyślnie przyjęli za optymalny
model leśnictwa terenowego - leśnictwo o zatrudnieniu dwuosobowym (leśniczy i
podleśniczy). Zespół uznał, że liczba leśniczych ds. szkółkarskich i ds. łowieckich, wynosząca
odpowiednio 322,5 osoby i 117,5 osoby, jest zasadniczo dostosowana do potrzeb. Należy je­
dynie zadbać o właściwe wykorzystanie tych pracowników w okresach martwych dla prac
szkółkarskich i łowieckich.
Zespół stwierdził jednak, że przedstawiona propozycja w zakresie leśnictw jest wstępna
i wymaga prowadzenia dalszych prac analitycznych i symulacyjnych. W roku 2003 podjęto
próbę opracowania wskaźników stopni trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwo­
wych. Jej wyniki nie znalazły jednak zastosowania w praktyce Lasów Państwowych, gdyż
znaczna liczba nadleśnictw dostarczyła niewiarygodne dane dotyczące charakterystyki warun­
ków gospodarowania leśnictw [4].
3. CEL I ZAKRES PRACY
Celem podjętych badań jest opracowanie nowej metodyki określania stopnia trudności
leśnictw Lasów Państwowych. Zrealizowanie tego celu umożliwi racjonalne korygowanie
stopnia obciążeń wykonawczych pracowników leśnictw.
Zakres pracy obejmuje:
- zweryfikowanie i uzupełnienie czynników wpływających na trudności gospodarowa­
nia leśnictw określonych w ramach tematu BLP-242,
7
- opracowanie przez specjalistów programu umożliwiającego uzyskanie z SILP zwery­
fikowanych i uzupełnionych danych dotyczących warunków gospodarowania wszystkich
leśnictw w kraju,
- opracowanie i zweryfikowanie ankiety dotyczącej struktury rocznego czasu i warun­
ków pracy leśniczych LP,
- zebranie materiałów źródłowych we wszystkich nadleśnictwach w kraju,
- wstępne określenie syntetycznego stopnia trudności leśnictw Lasów Państwowych,
- przeprowadzenie konsultacji wśród wybranych nadleśniczych i leśniczych reprezen­
tujących jednostki organizacyjne o zróżnicowanych warunkach gospodarowania.
- opracowanie rankingu leśnictw Lasów Państwowych oraz ocena uzyskanych
wyników,
- próbę opracowania kryteriów określających wielkość powierzchni i zatrudnienia
pracowników leśnictw Lasów Państwowych.
Materiał źródłowy dotyczący warunków gospodarowania wszystkich leśnictw w kraju
uzyskano z Systemu Informatycznego Lasów Państwowych lub zebrano w drodze edycji, tj.
poprzez bezpośrednie zebranie danych przez pracowników nadleśnictw. Dane o strukturze
rocznego czasu i warunków pracy leśniczych Lasów Państwowych zebrano w drodze an­
kietyzacji. Ankiety przesłano leśniczym za pośrednictwem regionalnych dyrekcji Lasów
Państwowych i wszystkich nadleśnictw w kraju.
4. METODYKA BADAŃ
4.1. Założenia metodyczne dotyczące zweryfikowania i uzupełnienia
czynników wpływających na trudności gospodarowania leśnictw
Lasów Państwowych określonych w ramach tematu BLP-242
W roku 2003 ramach realizacji tematu BLP-242 pt.” „Opracowanie stopnia trudności
gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych w aspekcie racjonalizacji zatrudnienia” bada­
niami objęto prawie wszystkie leśnictwa terenowe w kraju, tj. 5660 (według stanu na 1
października 2003 r.). Nie uzyskano materiałów źródłowych z czterech nadleśnictw (Nadl.
Koło, Różańsko, Garwolin, Płońsk). Oprócz informacji o warunkach gospodarowania leśnictw
terenowych, uzyskano dane dotyczące liczby leśnictw lasów nadzorowanych, leśnictw
szkółkarskich i leśnictw łowieckich (434 leśnictwa).
8
Do obliczania syntetycznego stopnia trudności leśnictw zastosowano metodę “sumy
wartości względnych”. Podstawą tej metody jest przeliczenie wartości bezwzględnych
wskaźników cząstkowych na wartości względne. Wartości względne poszczególnych
wskaźników cząstkowych uzyskuje się dzieląc wartości bezwzględne konkretnego wskaźnika
przez maksymalną wartość w ramach tego wskaźnika dla całej zbiorowości leśnictw, które są
przedmiotem obliczeń, w tym przypadku 5660 jednostek. Tak obliczone wartości względne,
dla wszystkich wskaźników cząstkowych, sumuje się kolejno dla poszczególnych leśnictw.
Suma wartości względnych odpowiadająca poszczególnym leśnictwom terenowym stanowi
syntetyczny stopień trudności tych leśnictw [7].
Mankamentem metodyki określania syntetycznego stopnia trudności leśnictw według
“sumy wartości względnych” było przyjęcie równych wag dla poszczególnych wskaźników
cząstkowych. Wobec faktu, że konkretne wskaźniki cząstkowe wpływają silniej niż pozostałe
na stopień trudności leśnictw zdecydowano się nadać wagi wytypowanym wskaźnikom
cząstkowym.
Następujące cztery wskaźniki cząstkowe otrzymały wagi w postaci odpowiednich mno­
żników, dla wzmocnienia ich wpływu na wskaźnik syntetyczny:
- powierzchnia przeliczeniowa typów siedliskowych lasu [ha] - mnożnik 2,0,
- powierzchnia I+II klas wieku oraz KO+KDO [ha] - mnożnik 1,1,
- przeliczeniowa powierzchnia zabiegów hodowlanych [ha] - mnożnik 1,1,
- przeliczeniowa wielkość pozyskania drewna [m3] - mnożnik 1,1.
W celu obliczenia “wartości względnych” czterech wymienionych wskaźników, którym
nadano wagi, ze względu na ich złożoność (np. kilkanaście typów siedliskowych lasu, kilka
rodzajów powierzchni zabiegów hodowlanych lub kilka rodzajów rębni) powierzchnie przeli­
czeniowe tych trzech wskaźników i przeliczeniową wielkość pozyskania drewna obliczono we­
dług następującej metody:
- powierzchnia przeliczeniowa typów siedliskowych lasu; zastosowano następujące
współczynniki:
Bśw, Bs
- 1,0
BMśw, Bw
- 1,1
Bb, BMw, LMśw
- 1,2
BMb, Lśw, Ol, LMw
- 1,3
LMb, Lw, Lł, OlJ,
- 1,4
9
BMwyż
-1,5
LMwyż
- 1,6
Lwyż
- 1,6
BWG, BG, BGB
- 1,8
BMG
- 1,9
LMG, LG, LGśw, OlG, LłG,
- 2,0
Powierzchnia I klasy wieku
- 1,0
Powierzchnia II klasy wieku
- 1,2
Powierzchnia KO – klasa odnowienia
- 0,6
Powierzchnia KDO – klasa do odnowienia
- 0,6
- przeliczeniowa powierzchni zabiegów hodowlanych
CP
1,2
TW
- 1,5
TP
- 1,0
- przeliczeniowa wielkość pozyskania drewna:
Rębnie zupełne
- 1,0
Rębnia I d
- 1,1
Rębnie złożone
- 1,2
Dla pozostałych wskaźników cząstkowych do obliczenia stopnia trudności leśnictw
terenowych Lasów Państwowych zastosowano w roku 2003 następujące wagi:
1. Powierzchnia gatunków liściastych [ha]
- 1,0
2. Powierzchnia zasięgu terytorialnego leśnictwa [ha] - nie przyjęto wagi z powodu „grubych”
błędów w danych nadesłanych przez nadleśnictwa
3. Liczba pożarów (średnia z lat 2000-2002)
- 0,1
4. Powierzchnia odnowień i zalesień (średnia z lat 2000-2002) [ha]
- 1,2
4. Powierzchnia lasów nadzorowanych [ha] za 2002r.
- 1,0
6. Powierzchnia lasów uszkodzonych przez przemysł – strefa III [ha]
- 1,8
10. Liczba obiektów rekreacyjnych (jeziora, zalew, pola namiotowe) – liczba
wydzieleń w ramach danego leśnictwa, dla których rodzaj powierzchni
należy do kategorii użytkowania wody stojące, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
-0,1
11. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono
kategorie ochronności o kodzie ‘PODMIEJ’
12. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono
- 0,6
10
minimalną wysokość n.p.m 700 m
- 2,0
13. Średnia liczba wystawionych asygnat w danym leśnictwie w latach 2000-2002
- 1,5
15. Liczba przypadków kradzieży (średnia z lat 2000-2002)
- 0,6
16. Leśnictwo na terenie działania jednostek wojskowych (poligony)
- 1,0
W roku 2004 struktura plików z danymi pobranymi z baz SILP nadleśnictw oraz w drodze
edycji w porównaniu ze strukturą danych z roku 2003 nie uwzględniała:
1. Rębni I d,
2. Średniej liczby wystawionych asygnat w danym leśnictwie.
Zrezygnowanie z wielkości pozyskania drewna rębnią Id zostało spowodowanie jej zli­
kwidowaniem w obowiązującej od 2003 r. nowej Instrukcji Urządzania Lasu. Natomiast nie
uwzględnienie parametru „Średnia liczba wystawionych asygnat w danym leśnictwie” jest po­
dyktowane tym, że w wielu nadleśnictwach leśniczowie nie prowadzą sprzedaży drewna (na­
wet drewna opałowego), a odbywa się ona wyłącznie w biurze nadleśnictwa.
W roku 2004 po konsultacjach przeprowadzonych w gronie wybranych nadleśniczych i
leśniczych wprowadzono następujące nowe dane charakteryzujące warunki gospodarowania
leśnictw:
1. Powierzchnia lasów na gruntach porolnych,
2. Powierzchnia odnowień II piętra,
3. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono nachylenie jako:
stok spadzisty, stok stromy, stok bardzo stromy i stok urwisty,
4. Liczba stref ochronnych wokół gniazd ptaków chronionych,
5. Liczba ścieżek edukacyjnych.
4.2. Metodyka opracowania i zweryfikowania ankiety dotyczącej struktury
rocznego czasu i warunków pracy leśniczych Lasów Państwowych
W pracy przyjęto założenie metodyczne, że podstawą waloryzacji punktowej parame­
trów cząstkowych wskaźnika określającego stopień trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych powinny być dane dotyczące struktury rocznego czasu pracy leśniczych. W tym
celu został opracowany arkusz analityczny pt. „Ankieta dotycząca struktury rocznego czasu
pracy leśniczych Lasów Państwowych”. Arkusz został poddany weryfikacji w nadleśnictwach i
11
leśnictwach charakteryzujących się zróżnicowanymi warunkami przyrodniczo-leśnymi. Były to
leśnictwa następujących nadleśnictw: Rudka (RDLP Białystok), Dąbrowa Tarnowska, Gorlice,
Gromnik, Krościenko, Krzeszowice, Miechów, Nawojowa, Niepołomice, Nowy Targ, Piw­
niczna (RDLP Kraków), Rymanów (RDLP Krosno), Jarocin (RDLP Poznań), Chojna, Karwin,
Skwierzyna (RDLP Szczecin), Jabłonna, Ostrów Maz., Siedlce (RDLP Warszawa).
W wyniku przeprowadzonej weryfikacji została opracowana ostateczna wersja arkusza
analitycznego, która za pośrednictwem regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych i nad­
leśnictw została dostarczona wszystkim leśniczym Lasów Państwowych.
Arkusz analityczny objął następujące informacje dotyczące leśniczych i warunków
gospodarowania leśnictw: 1. Informacje ogólne o leśniczych (wiek i wykształcenie leśniczych);
2. Dane dotyczące leśnictwa (m.in.: rodzaj leśnictwa, obsada leśnictwa, odległość siedziby
leśnictwa od siedziby nadleśnictwa, liczba usługowych firm leśnych współpracujących z leśnic­
twem, liczba gmin na terenie działania leśnictwa, inne uwarunkowania, jak np. szkoła leśna,
ośrodek wypoczynkowy).
Główna część arkusza dotyczyła struktury rocznego czasu pracy pracowników leśnic­
twa. Roczny czas pracy pracownicy zatrudnieni w leśnictwie (leśniczy, podleśniczy) mieli roz­
dzielić na realizację zadań w przeciętnym roku gospodarczym. W tym celu należało 100 punk­
tów z dokładnością do 1 punktu rozdzielić na zadania przedstawione w załączonej tabeli. Jeżeli
w poniższej tabeli nie ujęto zadań istotnie obciążających pracowników konkretnego leśnictwa,
należało je wpisać z podaniem liczby punktów.
W załączonej tabeli wyszczególniono następujące rodzaje działalności:
1. Wykonywanie obchodów, zbieranie materiałów do opracowania wniosków
gospodarczych, obserwacja stanu lasu,
2. Odnowienia i zalesienia, poprawki i uzupełnienia,
3. Wykonywanie zadań w I i II kl. wieku oraz KO i KDO (CW, CP, TW),
4. Ochrona lasu przed owadami, grzybami i zwierzyną,
5. Ochrona lasu przed pożarami,
6. Ochrona przed szkodnictwem leśnym (kradzieże drewna, ochrona granic, itp.),
7. Pozyskanie drewna (szacunki brakarskie, wyznaczanie powierzchni trzebieżowych i
zrębowych, manipulacja, klasyfikacja i odbiór pozyskanego i zerwanego drewna, wydawanie
drewna i nadzór nad stanem drewna ściętego, wyrobionego i odebranego, itp.),
8. Sprzedaż drewna,
9. Zagospodarowanie turystyczne, gospodarka łąkowo-rolna i łowiecka,
12
10. Utrzymanie i remonty dróg oraz budynków,
11. Nadzór nad lasami niepaństwowymi,
12. Przejazdy i dojścia,
13. Prace kameralne (sporządzanie protokołów odbioru robót, sprawozdań, opracowy­
wanie wniosków gospodarczych, odnotowywanie prac w operatach urządzeniowych itp.),
14. Współpraca z samorządami i organizacjami społecznymi,
15. Edukacja ekologiczna społeczeństwa (ścieżki dydaktyczne, izby przyrodniczoleśne, prelekcje w szkołach itp.),
16. Podnoszenie kwalifikacji (dokształcanie, szkolenia, czytanie literatury fachowej),
17. Inne.
W arkuszu analitycznym poproszono również pracowników leśnictw o uwagi do­
tyczące warunków pracy oraz organizacji i funkcjonowania leśnictw.
4.3. Metodyka obliczania wskaźnika stopnia trudności gospodarowania
leśnictw Lasów Państwowych
W roku 2004 przyjęto wstępnie następujący zestaw wskaźników cząstkowych:
A. Parametry charakteryzujące powierzchnię i utrudnienia terenowe leśnictwa:
1. Zasięg terytorialny leśnictwa,
2. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono
minimalną wysokość n.p.m. 700 m,
3. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono nachylenie jako:
stok spadzisty, stok stromy, stok bardzo stromy i stok urwisty.
B. Parametry charakteryzujące wielkość i strukturę zasobów leśnych leśnictwa:
1. Powierzchnia przeliczeniowa według udziału siedliskowych typów lasu (ha).
2. Powierzchnia przeliczeniowa I i II klas wieku oraz KO i KDO (tys. ha).
3. Powierzchnia gatunków liściastych (tys. ha).
C. Parametry charakteryzujące wielkość zadań gospodarczych leśnictwa:
1. Przeliczeniowa wielkość pozyskania drewna (m3),
2. Przeliczeniowa wielkość zabiegów hodowlanych (ha),
3. Powierzchnia odnowień i zalesień (1/10 etatu) (ha),
13
4. Powierzchnia drzewostanów do przebudowy na powierzchni otwartej
i pod okapem drzewostanu (1/10 etatu) (ha),
5. Powierzchnia lasów na gruntach porolnych,
6. Powierzchnia odnowień II piętra.
D. Parametry charakteryzujące stopień zagrożenia zasobów leśnych leśnictwa:
1. Powierzchnia lasów uszkodzonych przez przemysł – strefa III (ha),
2. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono kategorie
ochronności o kodzie ‘PODMIEJ’ (ha),
3. Liczba pożarów (średnia z lat 2001-2003) (szt.),
4. I kategoria zagrożenia pożarowego.
5. Liczba przypadków kradzieży (średnia z lat 2001-2003) (szt.).
E. Inne parametry charakteryzujące leśnictwo:
1. Powierzchnia lasów nadzorowanych (ha),
2. Leśnictwo na terenie działania jednostek wojskowych (poligony),
3. Liczba stref ochronnych wokół gniazd ptaków chronionych,
4. Liczba ścieżek edukacyjnych.
Przedstawione wyżej wskaźniki cząstkowe poddano konsultacji w gronie nadleśniczych
i leśniczych reprezentujących jednostki organizacyjne o zróżnicowanych warunkach gospoda­
rowania oraz przeprowadzono analizy statystyczne, których celem było wyeliminowanie
wskaźników dublujących informacje o warunkach gospodarowania leśnictw Lasów Państwo­
wych.
5. PRZEBIEG I WYNIKI BADAŃ
5.1. Ogólna charakterystyka leśniczych
Zgodnie z przyjętą metodyką pracy scharakteryzowano leśniczych Lasów Państwo­
wych pod względem ich wieku i wykształcenia. W tabeli 1 przedstawiono strukturę wieku
leśniczych Lasów Państwowych w poszczególnych regionalnych dyrekcjach Lasów Państwo­
wych. Struktura wieku leśniczych w Lasach Państwowych jest zbliżona do rozkładu normalne­
go. Z punktu widzenia organizacji gospodarczej prowadzącej politykę zarządzania kadrami
można ją uznać za prawidłową. W roku 2004 średni ważony wiek leśniczych (wagą była liczba
14
leśniczych) wyniósł w Lasach Państwowych 43,6 lat. Najniższy średni ważony wiek leśniczych
odnotowano w RDLP w Zielonej Górze (41,7 lat). Na drugim miejscu znaleźli się leśniczowie
z RDLP w Gdańsku (41,8 lat), a na trzecim leśniczowie z RDLP w Szczecinie (42,1 lat). Naj­
starszymi leśniczymi w Lasach Państwowych są leśniczowie pracujący w leśnictwach z terenu
RDLP w Krakowie i Poznaniu. Średni ważony wiek wyniósł odpowiednio 45,9 i 45,5 lat.
Prawdopodobnie, przyczyn tego zjawiska należy upatrywać między innymi w uwarunkowa­
niach socjologicznych. Wymaga to jednak odrębnych badań z tego zakresu. Zastanawiające jest
jednak to, że na terenie wymienionych regionalnych dyrekcji LP znajdują się wyższe szkoły
leśne (Wydział Leśny Akademii Rolniczej w Krakowie i Poznaniu). Można by sądzić, że zwięk­
szona konkurencja wśród kandydatów na stanowiska leśniczych będzie przyczyną częstych
zmian kadrowych – nie znajduje to jednak potwierdzenia w praktyce.
W tabeli 2 przedstawiono strukturę wykształcenia leśniczych Lasów Państwowych.
Liczba leśniczych scharakteryzowanych pod względem wykształcenia nie jest zgodna z liczbą
leśnictw, gdyż wielu leśniczych posiada kilka rodzajów wykształcenia, np. wykształcenie śred­
nie leśne oraz średnie pozaleśne. Na podstawie przeprowadzonej w 2004 r. ankietyzacji wśród
leśniczych można stwierdzić, że najwięcej z nich miało w analizowanym okresie wykształcenie
średnie leśne. W Lasach Państwowych odnotowano z wykształceniem średnim leśnym 4351
osób, co stanowi 67,16% ogólnej liczby ankietowanych. Z kolei wykształceniem wyższym
leśnym legitymowało się 1207 osób (18,63% odnotowanych przypadków). Najlepiej wykszta­
łconymi leśniczymi byli pracownicy RDLP w Krakowie. Na ogólną liczbę 197 odnotowanych
przypadków w tej Regionalnej Dyrekcji LP z wykształceniem wyższym leśnym było 68
leśniczych, co stanowiło 28,94%. W konfrontacji z informacjami zawartymi w tabeli 1 można
zauważyć, że leśniczowie z terenu RDLP w Krakowie są pracownikami najstarszymi oraz legi­
tymującymi się najwyższym wykształceniem (wyższym leśnym). Na drugim miejscu pod
względem wykształcenia wyższego leśnego znaleźli się leśniczowie z terenu RDLP w Olsz­
tynie. Spośród leśniczych zatrudnionych w leśnictwach RDLP w Olsztynie 24,39% z nich legi­
tymuje się takim wykształceniem.
Znamienne jest, że w analizowanym okresie najmniej osób z wykształceniem wyższym
leśnym było zatrudnionych na stanowisku leśniczego w RDLP w Krośnie (tab. 2). Można przy­
puszczać, że zasadniczy wpływ na to wywarły trudne warunki charakteryzujące leśnictwa
bieszczadzkie, zarówno terenowe, jak i związane z egzystencją rodzin leśniczych (trudności z
dojazdami do szkoły, uzyskaniem zatrudnienia dla współmałżonków leśniczych itp.).
15
Za pozytywne zjawisko należy uznać chęć podwyższania przez leśniczych posiadanego
wykształcenia. W Lasach Państwowych odnotowano 235 leśniczych uzupełniających wyższe
wykształcenie. Spośród tej grupy najwięcej leśniczych z wykształceniem wyższym w trakcie
uzupełnienia odnotowano w RDLP w Białymstoku (16,6%) oraz w Olsztynie i Szczecinku (po
11,06%).
Konfrontując wykształcenie i wiek leśniczych (tab. 3) należy stwierdzić, że w analizo­
wanym okresie dominowały w Lasach Państwowych osoby w wieku 41-45 lat legitymujące się
wykształceniem średnim leśnym (992 osób). Na drugim miejscu znalazły się osoby również o
wykształceniu średnim, lecz znajdujące się w starszej grupie wiekowej (46-50 lat). Na trzecim
miejscu były osoby legitymujące się wykształceniem średnim, lecz z młodszej grupy wiekowej
(36-40 lat). Można również zauważyć, że wśród leśniczych legitymujących się wyższym wy­
kształceniem przeważały osoby młode (31-35 lat). W analizowanym okresie ich liczba była
zbliżona do liczby leśniczych legitymujących się wykształceniem średnim leśnym w wieku 5660 lat. Natomiast leśniczowie uzupełniający wyższe wykształcenie, to przeważnie osoby
między 31 a 40 rokiem życia (tab. 3).
5.2. Ogólna charakterystyka warunków działalności leśnictw Lasów Państwowych
W tabeli 4 przedstawiono obsadę leśnictw, tj. liczbę pracowników służby leśnej zatrud­
nionych w leśnictwie. Na ogólną liczbę 6030 leśnictw Lasów Państwowych objętych an­
kietyzacją w 2004 r. większość, bo 68,42% leśnictw miała obsadę dwuosobową (obsadę 1+1).
Obsada taka jest podyktowana koniecznością zapewnienia zastępstwa w leśnictwie podczas
nieobecności leśniczego. Za taką obsadą leśnictw terenowych opowiedzieli się zgodnie
wszyscy członkowie „Zespołu Majchrzaka”, uznając ją za racjonalną w Lasach Państwowych
[11]. Wiele nadleśnictw po upowszechnieniu wyników pracy tego zespołu zweryfikowało ob­
sady leśnictw do obsady zalecanej przez zespół. Obsadę jednoosobową odnotowano w 27,45%
leśnictw. Obsada jednoosobowa jest wynikiem lansowania koncepcji struktury organizacyjnej
nadleśnictwa, w której funkcjonują jednoosobowe leśnictwa. Przykładem mogą być leśnictwa z
RDLP w Szczecinku (54,47% ogólnej liczby leśnictw), Toruniu (50,14%) i Poznaniu
(48,84%).
Na podstawie informacji udzielonych przez ankietowanych leśniczych obsady trzy­
osobowe leśnictw (1+2) odnotowano w 188 leśnictwach, co stanowi 3,12% ogólnej liczby an­
kietowanych leśnictw. Najwięcej leśnictw o obsadzie 1+2 było w RDLP w Warszawie (9,6%),
16
Katowicach (7,7%) i Radomiu (7,1%). Trudno przesądzać o nieracjonalności zatrudnienia w
leśnictwach tych RDLP, gdyż wymaga to indywidualnej analizy poszczególnych przypadków.
Charakterystykę leśnictw Lasów Państwowych po względem odległości siedziby leśnic­
twa od siedziby nadleśnictwa przedstawiono w tabeli 5. Na odległość siedziby leśnictwa od
siedziby nadleśnictwa ma wpływ wiele czynników. Do nich można zaliczyć, m.in.: podział or­
ganizacyjny nadleśnictwa (liczba leśnictw w nadleśnictwie), wielkość powierzchni nadleśnic­
twa, zasięg terytorialny nadleśnictwa i leśnictw, położenie siedziby nadleśnictwa względem
głównych kompleksów leśnych nadleśnictwa. W analizowanym okresie średnia ważona od­
ległość siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa wyniosła w Lasach Państwowych 15,7 km,
z czego ponad 70% ankietowanych leśnictw miała do siedziby nadleśnictw do 20 kilometrów.
Największe średnie ważone odległości siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa odnotowa­
no w RDLP w Warszawie (18,6 km) i Poznaniu (18,6 km), a także w RDLP w Krakowie (18,4
km). Są to regionalne dyrekcje LP o skrajnych warunkach terenowych. I tak, RDLP w War­
szawie jest dyrekcją, której nadleśnictwa mają najwyższą średnią powierzchnię zasięgu tery­
torialnego w kraju (122,35 km2). Podobnymi warunkami terenowymi wpływającymi na dużą
średnią odległość siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa charakteryzuje się RDLP w Po­
znaniu. Średnia powierzchnia zasięgu terytorialnego nadleśnictwa wynosiła w analizowanym
okresie (95,56 km2). Z kolei, RDLP w Krakowie jest dyrekcją typowo „górską”, gdzie od­
ległości są determinowane gęstością i jakością dróg.
Najniższą średnią ważoną odległość siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa odno­
towano dla leśnictw RDLP w Pile (13,1 km) i Szczecinie (13,1 km). Była ona niższa o 29,57%
w stosunku do najwyższej średniej ważonej odległości w kraju oraz niższa o 16,56% w stosun­
ku do średniej ważonej odległości siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa obliczonej dla
Lasów Państwowych. Jedną z przyczyn najniższej odległości siedziby leśnictw z terenu RDLP
w Pile od siedzib ich nadleśnictw jest najniższa w kraju średnia powierzchnia zasięgu tery­
torialnego nadleśnictw tej dyrekcji (41,3 km2). Podobną uwagę można odnieść do leśnictw z
terenu RDLP w Szczecinie, gdyż tu średnia powierzchnia zasięgu terytorialnego nadleśnictw
należy również do najniższych w kraju dla dyrekcji regionalnych i wynosi 52,46 km2.
Liczba usługowych firm leśnych współpracujących z leśnictwem wiąże się z problemem
nadzorowania umów zawartych przez nadleśnictwa z obcymi wykonawcami. Liczba i rodzaj
wykonawców obcych wpływa na obciążenie pracą pracowników leśnictwa, gdyż spośród
pracowników służby leśnej leśniczowie i podleśniczowie są tymi osobami, które mają codzien­
ny kontakt z firmami świadczącymi usługi na rzecz kierowanych przez nich leśnictw. W anali­
17
zowanym okresie na 1 leśnictwo przypadało w Lasach Państwowych średnio 2,01 usługowej
firmy leśnej (tab. 6). Najwięcej firm leśnych przypadało na 1 leśnictwo w RDLP w Krakowie,
gdzie warunki górskie i niedostępność terenów leśnych wpływają niekorzystnie na efektywno­
ść wieloosobowych firm leśnych. Ograniczają one firmie wieloosobowej możliwość zapew­
nienia frontu prac, podwyższają koszty dowozu robotników i pracy sprzętu. Z kolei, najmniej
firm leśnych przypadało na 1 leśnictwo Lasów Państwowych w RDLP w Poznaniu. Jest to
regionalna dyrekcja LP, w której od początku procesów prywatyzacji wykonawstwa zadań po­
wstawały duże firmy wieloosobowe. Od początku lat dziewięćdziesiątych działa tam również
silna organizacja zrzeszająca prywatnych przedsiębiorców leśnych preferująca funkcjonowanie
na leśnym rynku usług firm dużych o dużej „sile przetargowej”.
W tabeli 7 przedstawiono dane dotyczące liczby gmin na terenie leśnictw Lasów
Państwowych. Liczba gmin w dużym stopniu wiąże się z gęstością zaludnienia. Przy wysokiej
gęstości zaludnienia nasilają się przypadki kradzieży i szkodnictwa leśnego oraz wzrasta za­
grożenie pożarowe. Ponadto, pracownicy leśnictw utrzymują stały kontakt z mieszkańcami,
samorządami i organizacjami społecznymi. Najczęściej praca w leśnictwach o dużej liczbie
gmin, oprócz prowadzenia podstawowych prac gospodarczych, wymusza na pracownikach
leśnictw konieczność poszerzania wiedzy przede wszystkim z zakresu edukacji ekologicznej.
W roku 2004 na jedno leśnictwo przypadało w Lasach Państwowych średnio 1,91 gminy. Na
5896 leśnictw, które udzieliło odpowiedzi, najwięcej z nich (37,36%) miało na swoim terenie 2
gminy. Największą liczbę gmin odnotowano na terenie działania leśnictw RDLP w Łodzi (2,32
gminy) i Radomiu (2,30 gminy). Z kolei, leśnictwa RDLP w Krakowie miały w analizowanym
okresie najmniejszą liczbę gmin (1,32 gminy).
5.3. Analiza struktury rocznego czasu pracy pracowników leśnictw Lasów Państwowych
Zgodnie z przyjętym założeniem metodycznym, struktura rocznego czasu pracy
pracowników leśnictw Lasów Państwowych miała umożliwić określenie czynników wpływa­
jących na obciążenie pracą pracowników oraz być podstawowym kryterium określenia walory­
zacji punktowej parametrów cząstkowych wskaźników stopnia trudności gospodarowania
leśnictw Lasów Państwowych. W tabeli 8 przedstawiono strukturę średniego rocznego czasu
pracy pracowników wszystkich rodzajów leśnictw według regionalnych dyrekcji Lasów
Państwowych. W tabeli ujęto strukturę średniego rocznego czasu pracy pracowników
leśnictw: Lasów Państwowych, leśnictw Lasów Państwowych sprawujących nadzór nad lasami
18
nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa, leśnictw Lasów Państwowych prowadzących
szkółkę leśną, leśnictw Lasów Państwowych prowadzących obwód łowiecki wyłączony z wy­
dzierżawienia, będący pod zarządem i administracją Lasów Państwowych, oraz leśnictw La­
sów Państwowych prowadzących inną działalność. Przedstawiony w tabeli roczny czas pracy
pracowników leśnictw dla poszczególnych regionalnych dyrekcji LP nie sumuje się do 100%,
gdyż są to wartości średnie.
Na podstawie informacji zawartych w tabeli 8 można zauważyć, że pracownicy
leśnictw (wszystkich rodzajów leśnictw) najwięcej czasu poświęcają na pozyskanie i sprzedaż
drewna. Te dwa działy w strukturze rocznego czasu pracy stanowią średnio 36,23%. Uwzględ­
niając również fakt, że w pracach kameralnych, które zajmują w skali rocznej 8,31% czasu
pracy pracowników leśnictw, większość tego czasu poświęca się na prace związane z planowa­
niem, realizowaniem pozyskiwania drewna, a także jego sprzedażą i wywozem przez odbior­
ców – można przyjąć, że czas poświęcany przez pracowników leśnictw na pozyskanie drewna
stanowi ok. 40% ich rocznego czasu pracy. W Lasach Państwowych najwięcej czasu na pozy­
skanie i sprzedaż drewna (łącznie 40,5% czasu pracy) poświęcają pracownicy leśnictw z terenu
RDLP w Szczecinie. Wiele leśnictw tej regionalnej dyrekcji LP pozyskuje rocznie w granicach
6-10 tys. m3 drewna. Na drugim miejscu znaleźli się pracownicy lesnictw z terenu RDLP w Pile
(38,93%). Z kolei, pracownicy lesnictw z terenu RDLP w Lublinie i Warszawie poświęcają naj­
więcej czasu - w porównaniu z innymi regionalnymi dyrekcjami LP - na sprzedaż drewna (od­
powiednio 6,92 i 5,99%). Są to regionalne dyrekcje LP, w których sprzedaż drewna odbywa
się przeważnie w leśnictwach.
Drugim rodzajem działalności leśnictw liczącym się w strukturze rocznego czasu pracy
ich pracowników jest hodowla lasu (tab. 8). W Lasach Państwowych na odnowienia i za­
lesienia, poprawki i uzupełnienia, a także wykonywanie zadań w I i II kl. wieku oraz KO i
KDO pracownicy leśnictw poświęcają łącznie 16,47% rocznego czasu pracy. Wśród regional­
nych dyrekcji LP najwięcej rocznego czasu poświęcają tej działalności pracownicy leśnictw z
terenu RDLP we Wrocławiu (łącznie 18,73% czasu pracy). Jest to regionalna dyrekcja LP o
znacznie zróżnicowanych warunkach przyrodniczo-leśnych (znaczny udział leśnictw wyżyn­
nych i górskich) i utrudnieniach w pracach hodowlanych (część terenów znajdujących się w III
strefie zagrożenia przemysłowego.). Należy zauważyć, że pracownicy leśnictw na zadania z
zakresu pozyskania drewna i hodowli lasu, a także prace kameralne związane z tymi działami
poświęcają łącznie ok. 60% rocznego czasu pracy.
19
Znaczną część w strukturze rocznego czasu pracy zajmują pracownikom leśnictw za­
gadnienia związane z ochroną lasu. Pod tą pozycją w ankiecie ujęto zarówno ochronę lasu
przed czynnikami biotycznymi, jak również czynnikami abiotycznymi. Na ten dział składa się:
ochrona lasu przed owadami, grzybami i zwierzyną, ochrona lasu przed pożarami, ochrona
przed szkodnictwem leśnym. Łącznie prace poświęcone tym zagadnieniom zajmują pracow­
nikom leśnictw 12,88% rocznego czasu pracy (tab. 8). W Lasach Państwowych najwięcej
czasu na ochronę lasu przed owadami, grzybami i zwierzyną poświęcają pracownicy leśnictw z
terenu RDLP w Gdańsku (7,79%), Białymstoku (7,60%) i Olsztynie (6,93%). Są to przede
wszystkim regionalne dyrekcje LP o wysokich szkodach wyrządzanych w uprawach leśnych
przez zwierzynę łowną. Struktura rocznego czasu pracy pracowników leśnictw szczególnie za­
grożonych pożarami w układzie regionalnych dyrekcji LP potwierdza wpływ gęstości zalud­
nienia i rodzaju drzewostanów na stopień zagrożenia pożarowego. Na podstawie danych za­
wartych w tabeli 8 w kolumnie 6 można sporządzić ranking regionalnych dyrekcji LP pod
względem stopnia zagrożenia pożarowego. I tak, pierwsze miejsce zajmują leśnictwa z tere­
nów o dużej gęstości zaludnienia. Jest to RDLP w Warszawie. Drugie miejsce przypada RDLP
w Toruniu, a więc dyrekcji gospodarującej w drzewostanach o wysokim stopniu palności.
Kolejno trzecie i czwarte miejsce zajmują ponownie leśnictwa z regionalnej dyrekcji LP o dużej
gęstości zaludnienia. Są to przede wszystkim tereny RDLP w Katowicach, a także RDLP w
Radomiu. Natomiast na piątym i szóstym miejscu znalazły się leśnictwa z terenu RDLP w Pile i
Zielonej Górze, tj. regionalnych dyrekcji LP o wysokim stopniu palności.
W szeroko pojętej ochronie lasu znalazła się również ochrona lasu przed szkodnictwem
leśnym (kradzieże drewna, ochrona granic, itp.). Największe problemy z tym związane odno­
towują głównie pracownicy leśnictw z regionalnych dyrekcji LP z: RDLP w Radomiu, Lublinie
i Krakowie (tab. 8). Są to tereny wyróżniające się w kraju pod względem uwarunkowań
społecznych w tym zakresie.
Do specyfiki pracy pracowników leśnictw należy zaliczyć czas poświęcany w roku
gospodarczym na wykonywanie obchodów, obserwację stanu lasu. Wymieniona grupa czynno­
ści zajmuje pracownikom wszystkich rodzajów leśnictw 7,95% czasu pracy (tab. 8). Z czynno­
ścią tą w znacznym stopniu związany jest czas poświęcany na przejazdy i dojścia (5,56% rocz­
nego czasu pracy). Najwięcej czasu na przejazdy i dojścia poświęcają pracownicy leśnictw gór­
skich, tj. leśnictw z terenu RDLP w Krakowie (8,93%), Krośnie (6,11%) i we Wrocławiu
(5,76%).
20
Jak zaznaczono wcześniej, w tabeli 6 ujęto wartości średnie rocznego czasu pracy
wszystkich rodzajów leśnictw według regionalnych dyrekcji LP. Stąd, w kolumnie 18 tej tabeli
pod pozycją „inne (1)” znalazły się czynności dominujące dla danego rodzaju leśnictwa.
W tabeli 9 przedstawiono strukturę średniego rocznego czasu pracy pracowników
leśnictw Lasów Państwowych według regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych. W struk­
turze zaznacza się wyraźnie udział czynności wykonywanych przez pracowników leśnictw
prowadzących wyłącznie lasy państwowe. W porównaniu z informacjami dotyczącymi struk­
tury czasu pracy pracowników wszystkich rodzajów leśnictw (tab. 8) różnica ta uwidacznia się
w zwiększonym czasie pracy poświęcanym na realizację zadań gospodarczych leśnictw w za­
kresie pozyskania i sprzedaży drewna, hodowli i ochrony lasu. Struktura średniego rocznego
czasu pracy poświęconego na pozostałe czynności nie różni się istotnie od struktury średniego
rocznego czasu pracy pracowników wszystkich rodzajów leśnictw.
Informacje dotyczące struktury średniego rocznego czasu pracy pracowników leśnictw
LP sprawujących nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa według
regionalnych dyrekcji LP przedstawiono w tabeli 10. Z kolei w tej strukturze odzwierciedla się
zwiększony czas pracy poświęcony na nadzór nad lasami niepaństwowymi oraz czas poświ­
ęcony na wykonywanie obchodów i obserwację stanu lasu, w porównaniu ze strukturami
przedstawionymi w tabeli 8 i 9. W porównaniu ze strukturą średniego rocznego czasu pracy
pracowników leśnictw Lasów Państwowych (tab. 9) zmniejszeniu uległ czas poświęcony na
pozyskanie i zrywkę drewna (o 2,32%), hodowlę lasu (kol. 3 i 4 – o 0,47%) oraz ochronę lasu
(o 1,06%). Natomiast niewielkiemu zwiększeniu uległ czas poświęcony przez pracowników
leśnictw LP sprawujących nadzór nad lasami niepaństwowymi na współpracę z samorządami i
organizacjami społecznymi oraz edukację ekologiczna społeczeństwa (ścieżki dydaktyczne,
izby przyrodniczo-leśne, prelekcje w szkołach itp.).
Strukturę średniego rocznego czasu pracy pracowników leśnictw Lasów Państwowych
prowadzących szkółkę leśną według regionalnych dyrekcji LP przedstawiono w tabeli 11. W
strukturze tej zaznacza się wyraźnie czas poświęcany przez pracowników leśnictw na prowa­
dzenie szkółki leśnej. Na strukturę czasu pracy przy tej działalności wpływ mają takie czynniki
jak: powierzchnia szkółki i liczba produkowanych gatunków drzew i krzewów, lokalizacja
szkółki względem siedziby leśnictwa oraz wielkość powierzchni leśnictwa LP. Największą po­
zycję w tej strukturze czasu pracy stanowią czynności ujęte w rubryce „inne”. Są to czynności
wymieniane przez leśniczych tych leśnictw, jak np.: nadzór nad pracami ochronnymi i
pielęgnacyjnymi, wykrywanie i zwalczanie owadów, szkodników zwierzęcych i chorób grzy­
21
bowych. Znaczące dla struktury czasu pracy tych pracowników jest też wykonywanie obcho­
dów i obserwacja lasu (tab. 11). Czynności te mają związek z prowadzeniem i nadzorem prac
szkółkarskich.
5.4. Wielkość powierzchni i pozyskania drewna determinantami
utrudnień gospodarowania leśnictw terenowych Lasów Państwowych
Jak wynika z opinii przeprowadzonej wśród nadleśniczych i leśniczych, istotnymi para­
metrami decydującymi o stopniu trudności leśnictw jest ich powierzchnia i wielkość pozy­
skania drewna. Przyjmując ustalenie „Zespołu Majchrzaka”, że docelowym modelem powinien
być model leśnictwa o obsadzie dwuosobowej [11] można z dużym uproszczeniem przyjąć, że
podstawowym parametrem regulującym stopień obciążenia pracą pracowników leśnictw powi­
nna być powierzchnia leśnictwa, a także wielkość pozyskania drewna.
W tabelach 12 i 13 oraz na rycinie 1 przedstawiono charakterystykę 2839 leśnictw La­
sów Państwowych pod względem wielkości powierzchni leśnej zalesionej dla leśnictw nizi­
nnych, wyżynnych i górskich. Ta grupa leśnictw obejmuje wyłącznie leśnictwa Lasów
Państwowych, tj. nie ma w tej grupie leśnictw prowadzących szkółkę leśną, sprawujących
nadzór nad lasami nie stanowiącymi własność Skarbu Państwa itp. Kryterium kwalifikującym
dane leśnictwo do jednej z trzech kategorii była struktura siedliskowych typów lasu. Przyjęcie
trzech kategorii leśnictw zostało podyktowane zróżnicowanymi utrudnieniami w gospoda­
rowaniu na tych powierzchniach. Wśród 2343 leśnictw nizinnych LP największą grupę po­
wierzchniową stanowią leśnictwa o powierzchni leśnej zalesionej 1000-1250 ha (tab. 12).
Grupa ta stanowi 31,5% ogólnej liczby leśnictw nizinnych (tab. 13, ryc. 1). Na 500 ha po­
wierzchni leśnej zalesionej było w analizowanym okresie 29 leśnictw, co stanowi ok. 1,2%
leśnictw nizinnych LP (tab. 12 i 13, ryc. 1). Jedynie 3 leśnictwa nizinne mają powierzchnię
2750-3000 ha. (tab. 12).
Wśród 175 leśnictw wyżynnych LP dominującą grupę stanowią leśnictwa o powierzch­
ni leśnej zalesionej 1000-1250 ha. Na drugim miejscu znajdują się leśnictwa o powierzchni
750-1000 ha (tab. 12). Łączny udział tych dwóch grup w strukturze powierzchniowej leśnictw
wyżynnych wynosi 62,7% (tab. 13, rys. 1). Interesujące jest, że w tej kategorii leśnictw znala­
zły się 2 leśnictwa o powierzchni do 500 ha, zaś nie było jednostek o powierzchni leśnej za­
lesionej powyżej 2000 ha (tab. 12).
22
Na ogólną liczbę 321 leśnictw górskich LP najwięcej, bo 105 (32,7%) z nich miało w
roku 2004 powierzchnię leśną zalesioną 750-1000 ha (tab. 12 i 13). Odnotowano 8 leśnictw
górskich o powierzchni do 500 ha i 4 leśnictwa o powierzchni leśnej zalesionej 1750-2000 ha.
Natomiast nie było leśnictw górskich o powierzchni leśnej zalesionej powyżej 2000 ha (tab.
12).
Na podstawie tabeli 12 i 13 można zauważyć, że wśród leśnictw nadzorujących wyłącz­
nie lasami państwowymi przeważają leśnictwa o powierzchni leśnej zalesionej od 1000 do
1250 ha. Tylko 1,3% leśnictw terenowych LP ma powierzchnię do 500 ha, zaś 0,1% po­
wierzchnię leśną zalesioną w granicach od 2750 ha do 3000 ha (tab. 13). Z ryciny 1 wynika
również, że modalne (wartości najczęstsze) dla leśnictw nizinnych i wyżynnych znajdują się w
przedziale powierzchniowym między 1000 a 1250 ha, zaś modalna leśnictw górskich znajduje
się w przedziale między 750 a 1000 ha. Natomiast odmiennie przedstawiają się średnie wiel­
kości powierzchni leśnej zalesionej dla trzech omawianych kategorii leśnictw Lasów Państwo­
wych. Analizując linię trendu można zauważyć pewną prawidłowość polegającą na tym, że naj­
wyższą średnią osiągnęły leśnictwa nizinne – 1216,41 ha a najniższą leśnictwa górskie –
992,37 ha (ryc. 2). Przeciętna wielkość powierzchni leśnej zalesionej w Lasach Państwowych
wynosi 1182,97 ha. Nasuwa się więc pytanie: czy w obecnych realiach ekonomiczno-organiza­
cyjnych, informatycznych i technicznych Lasów Państwowych przeciętna powierzchnia leśnic­
twa powinna wzrosnąć? Jeżeli tak, to o ile powinna ona wzrosnąć?
Potwierdzeniem nieracjonalności w kształtowaniu powierzchni leśnej zalesionej
leśnictw nadzorujących wyłącznie lasy państwowe w poszczególnych regionalnych dyrekcjach
Lasów Państwowych w okresach minionych są informacje zawarte na rycinie 3. Najwyższą
przeciętną wielkość powierzchni leśnej zalesionej mają leśnictwa terenowe RDLP w Szczeci­
nie, gdzie wynosi ona 1477,42 ha. Z kolei, najniższą przeciętną powierzchnię (1018,36 ha)
osiągnęły leśnictwa RDLP w Krakowie. Różnica w przeciętnej powierzchni między wy­
mienionymi regionalnymi dyrekcjami LP wynosi 459,46 ha, co stanowi 31,09%. Być może wy­
stępujące dysproporcje powierzchniowe udałoby się wytłumaczyć zróżnicowanymi warunkami
gospodarowania. Natomiast głębszych analiz wymaga wystąpienie znacznych dysproporcji w
przeciętnej powierzchni leśnej zalesionej między Regionalną Dyrekcją w Poznaniu a w
Szczecinie. Różnice w przeciętnej powierzchni między sąsiadującymi ze sobą RDLP wynoszą
33,48% (405,1 ha). Być może zostało to spowodowane przyjęciem w przeszłości przez RDLP
w Poznaniu modelu jednoosobowego leśnictwa.
23
Na rycinie 4 przedstawiono możliwości pozyskania drewna ogółem (etat) wszystkich
leśnictw terenowych Lasów Państwowych (m.in. leśnictwo Lasów Państwowych, leśnictwo
Lasów Państwowych sprawujące nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu
Państwa, leśnictwo Lasów Państwowych prowadzące szkółkę leśną). Wśród 5880 leśnictw
najwięcej z nich - 762 (12,96%) ma etat pozyskania w granicach 1501-2000 m3, przy średnim
pozyskaniu drewna przypadającym w Lasach Państwowych na jedno leśnictwo terenowe
wynoszącym 2574,43 m3. Etat pozyskania do 500 m3 drewna mają 624 leśnictwa, co stanowi
10,61%, zaś powyżej 10 000 m3 drewna - tylko 27 leśnictwa. Można również zauważyć, że
wprawdzie analizowana cecha ma rozkład normalny, lecz wyraźnie przesunięty w kierunku
wartości minimalnych. Etat roczny pozyskania do 3500 m3 drewna ma aż 4430 leśnictw, co
stanowi 75,34%.
W tabeli 14 i 15 oraz na rycinie 5 skonfrontowano wielkość rocznego etatu pozyskania
drewna z wielkością powierzchni leśnej zalesionej leśnictw terenowych Lasów Państwowych.
Najwięcej, tj. 286 leśnictw o powierzchni w granicach 1000-1250 ha pozyskuje rocznie od
1501 do 2000 m3 drewna. Grupa ta stanowi 16,0% leśnictw w grupie powierzchniowej w
granicach 1000-1250 ha (tab. 15, ryc. 5). Na drugim miejscu znajdują się leśnictwa w tej samej
grupie powierzchniowej (12,8% udziału w tej grupie – tab. 15, ryc. 5), lecz pozyskujące
więcej, tj. w granicach 2001-2500 m3 drewna. Z kolei, na trzecim miejscu znajdują się leśnic­
twa pozyskujące rocznie 1001-1500 m3 drewna i również zaliczone do tej samej grupy po­
wierzchniowej (12,3% udziału w grupie powierzchniowej – tab. 15, ryc. 5). Interesujące jest,
że na czwartym miejscu znalazła się grupa leśnictw o powierzchni w granicach 750-1000 ha,
której udział w grupie powierzchniowej stanowi 17,2% (tab. 15, ryc. 5). Leśnictwa te pozy­
skują rocznie mniej, w granicach 1501-2000 m3 drewna (tab. 14).
Analizując leśnictwa nizinne pod względem wielkości pozyskania drewna (etatu) i wiel­
kości powierzchni leśnej zalesionej można zauważyć, że również najwięcej leśnictw tereno­
wych (239 leśnictw – tab. 16) znalazło się w grupie powierzchniowej w granicach 1000-1250
ha (15,4% udziału w grupie powierzchniowej – tab. 17, ryc. 6)) i pozyskujących rocznie w
granicach 1501-2000 m3 drewna. Natomiast, na drugim (197 leśnictw) i trzecim (193 leśnic­
twa) miejscu leśnictwa o tej samej powierzchni, lecz pozyskujące więcej i mniej od największej
grupy leśnictw terenowych (tab. 16 i 17, ryc. 6). Można stąd wysnuć wniosek, że ustalając
wielkość powierzchni leśnictw nizinnych, które są dominującymi w Lasach Państwowych, nie
brano pod uwagę obciążenia pracą pracowników leśnictw, związanego z wielkością pozy­
24
skania drewna. Nie należy tego uznać za błąd, gdyż najbardziej trwałym parametrem leśnictwa
jest jego powierzchnia, zaś wielkość pozyskania podlega częstszym zmianom.
W tabeli 18 i 19 oraz na rycinie 7 przedstawiono omawiane wyżej zagadnienia dla
leśnictw wyżynnych. Wśród 287 leśnictw największą grupę (19 leśnictw), podobnie jak wśród
leśnictw nizinnych, stanowią leśnictwa o pozyskaniu w granicach 1501-2000 m3 drewna i
mające powierzchnię leśną zalesioną w granicach 1000-1250 ha (18,1% udziału w grupie po­
wierzchniowej).
Charakterystykę 571 leśnictw górskich pod względem wielkości rocznego etatu pozy­
skania drewna i wielkości powierzchni leśnej zalesionej przedstawiono w tabeli 20 i 21 oraz na
rycinie 8. Największą grupę leśnictw tej kategorii tworzą jednostki organizacyjne o mniejszej
powierzchni (750-1000 ha) w porównaniu z leśnictwami nizinnymi, lecz pozyskujące drewno
na tym samym poziomie, co leśnictwa nizinne (1501-2000 m3 drewna). Prawdopodobnie przy­
czyną tej różnicy jest przeważnie wyższa zasobność drzewostanów na siedliskach górskich. Na
drugim miejscu znalazła się grupa 30 leśnictw charakteryzująca się tą samą powierzchnią, lecz
pozyskująca mniej (1001-1500 m3 drewna). Z kolei, na trzecim miejscu uplasowała się grupa
28 leśnictw prowadząca pozyskanie drewna w granicach 1501-2000 m3 (podobnie jak grupa
pierwsza leśnictw), lecz o większej powierzchni (1000-1250 ha). Natomiast, na czwartym
miejscu były leśnictwa o powierzchni w granicach 750-1000 ha i pozyskująca rocznie w
granicach 2001-2500 m3 drewna. Można zauważyć, że najliczniejsze grupy leśnictw górskich
mają powierzchnię w granicach 750-1000 ha, zaś ich wielkość pozyskania drewna waha się w
granicach 1001-2500 m3, tj. obejmuje trzy grupy z zakresu wielkości pozyskania (tab. 20 i 21,
ryc. 8).
Powyższe analizy potwierdzają opinię wielu nadleśniczych i leśniczych dotyczącą dużej
wagi przede wszystkim wielkości powierzchni leśnictwa i parametrów z nią związanych, a
także wielkości pozyskiwanego przez leśnictwa drewna, przy opracowywaniu metody określa­
nia stopnia trudności leśnictw terenowych.
5.5. Wskaźniki cząstkowe zastosowane do określenia wskaźnika stopnia trudności
gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych oraz ich waloryzacja punktowa
Na podstawie wyników analiz statystycznych między wskaźnikami cząstkowymi stop­
nia trudności leśnictw Lasów Państwowych oraz w wyniku konsultacji przeprowadzonych w
gronie nadleśniczych i leśniczych reprezentujących jednostki organizacyjne o zróżnicowanych
25
warunkach przyrodniczo-leśnych zrezygnowano z następujących danych charakteryzujących
warunki gospodarowania leśnictw:
1. Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono minimalną wysokość
npm 700 m,
2. Powierzchnia czyszczeń wczesnych drzewostanu,
3. Powierzchnia czyszczeń późnych drzewostanu,
4. Powierzchnia trzebieży wczesnych drzewostanu,
5. Powierzchnia trzebieży późnych drzewostanu,
6. Powierzchnia gatunków liściastych,
7. Liczba stref ochronnych wokół gniazd ptaków chronionych.
Zrezygnowanie z powierzchni, dla których oznaczono minimalną wysokość n.p.m. 700
m wynika stąd, że trudności związane z prowadzeniem gospodarki na tych powierzchniach
zostały uwzględnione w waloryzacji punktowej siedliskowych typów lasu powierzchni gór­
skich i wyżynnych. Ponadto, w znacznej mierze powierzchnie znajdujące się na wysokości po­
wyżej 700 m n.p.m. zostały również ujęte w waloryzacji punktowej powierzchni wydzieleń
danego leśnictwa, dla których oznaczono nachylenie jako: stok spadzisty, stok stromy, stok
bardzo stromy i stok urwisty. Powierzchnie charakteryzujące się wymienionymi cechami są
zwykle powierzchniami siedlisk górskich i wysokogórskich.
Zrezygnowanie z powierzchni czyszczeń wczesnych i późnych oraz powierzchni
trzebieży wczesnych i późnych było podyktowane uwzględnieniem ich w przeliczeniowej po­
wierzchni I i II klasy wieku oraz KO i KDO, a także w przeliczeniowej wielkości pozyskania
drewna.
Uwzględnienie w waloryzacji punktowej siedliskowych typów lasu udziału gatunków
liściastych w strukturze gatunkowej drzewostanów było przyczyną rezygnacji z parametru
cząstkowego „powierzchnia gatunków liściastych”. Dublowanie tego parametru w siedli­
skowych typach lasu potwierdziły analizy statystyczne. Świadczy o tym wysoki wskaźnik kore­
lacji wieloczynnikowej między wymienionymi czynnikami (r=0,35).
Usunięcie z listy parametrów charakteryzujących warunki gospodarowania leśnictw danych
dotyczących „Liczby stref ochronnych wokół gniazd ptaków chronionych” wynika z opinii
wielu nadleśniczych wyrażających pogląd, że podobnych parametrów można by utworzyć
znacznie więcej, jak np. liczba rezerwatów, liczba chronionych stanowisk zwierząt czy roślin.
26
Nie są to jednak liczące się utrudnienia w pracy leśniczych. Ponadto, parametr ten nie znalazł
potwierdzenia w analizie struktury rocznego czasu pracy leśniczych Lasów Państwowych.
Do obliczania syntetycznego stopnia trudności leśnictw LP (podobnie jak w roku 2003)
zastosowano metodę “sumy wartości względnych” [10]. Podstawą tej metody jest przeliczenie
wartości bezwzględnych wskaźników cząstkowych na wartości względne. Wartości względne
poszczególnych wskaźników cząstkowych uzyskuje się dzieląc wartości bezwzględne konkret­
nego wskaźnika przez maksymalną wartość w ramach tego wskaźnika dla całej zbiorowości
leśnictw. Tak obliczone wartości względne, dla wszystkich wskaźników cząstkowych, sumuje
się kolejno dla poszczególnych leśnictw. W roku 2004 sumę wartości względnych odpowiada­
jącą poszczególnym leśnictwom terenowym przemnożono przez 10. W ten sposób otrzymano
większą dokładność wskaźnika stopnia trudności gospodarowania leśnictw LP.
Mankamentem tej metody jest przyjęcie równych wag dla poszczególnych wskaźników
cząstkowych. Wobec faktu, że konkretne wskaźniki cząstkowe wpływają silniej niż pozostałe
na stopień trudności leśnictw zdecydowano się nadać wagi wskaźnikom cząstkowym. Podsta­
wą metodyczną nadania wag były wyniki analizy struktury rocznego czasu pracy leśniczych LP
oraz wyniki przeprowadzonej konsultacji wśród grupy reprezentatywnej nadleśniczych i
leśniczych.
W związku z powyższym przyjęto następujący zestaw wskaźników cząstkowych i ich
waloryzację punktową:
1
2
Powierzchnia zasięgu terytorialnego leśnictwa [ha]
Powierzchnia przeliczeniowa według udziału typów siedliskowych lasu
2,0
1,0
3
4
5
6
7
8
9
(STL) [tys. ha]
Powierzchnia przeliczeniowa I+II+KO+KDO klas wieku [tys.ha]
Powierzchnia lasów uszkodzonych przez przemysł – strefa III [ha]
Powierzchnia lasów na gruntach porolnych
Powierzchnia odnowień i zalesień (średnia z lat 2001-2003)
Powierzchnia odnowień II piętro
Przeliczeniowa wielkość pozyskania drewna [m3]
Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono kate­
0,6
4,2
0,3
3,6
1,0
5,5
0,2
10
gorie ochronności o kodzie ‘PODMIEJ’
Powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których oznaczono na­
1,0
chylenie jako: stok spadzisty, stok stromy, stok bardzo stromy i stok
11
12
urwisty
Powierzchnia lasów nadzorowanych. [ha] za 2002r.
Liczba pożarów (średnia z lat 2001-2003)
1,0
1,8
27
13
14
15
Liczba przypadków kradzieży (średnia z lat 2001-2003)
Leśnictwo na terenie działania jednostek wojskowych (poligony)
Liczba ścieżek edukacyjnych
0,6
0,2
0,2
Ze względu na złożoność siedliskowych typów lasu oraz stosowanych rębni i związane
z tym utrudnienia w pracy pracowników leśnictw do obliczenia “wartości względnych” tych
wskaźników przyjęto metodę obliczania powierzchni przeliczeniowej siedliskowych typów lasu
oraz przeliczeniowej wielkości pozyskania drewna z zastosowaniem współczynników.
Do powierzchni przeliczeniowej według siedliskowych typów lasu zastosowano na­
stępujące współczynniki:
Bs
Bśw
Bw
Bb
BMśw
BMw
BMb
LMśw
LMw
LMb
Lśw
Lw
Lł
Ol
OlJ
BMwyż
BMWYŻśw
LMwyż
Lwyż
LWYŻśw
LWYŻw
LŁwyż
OlJwyż
BWG
BG
BGśw
BGB
BMG
BMGW
LMG
LG
LGśw
1,0
1,0
1,2
1,2
1,1
1,2
1,3
1,2
1,3
1,4
1,3
1,4
1,4
1,3
1,4
1,5
1,5
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,8
1,8
1,8
1,8
1,9
1,9
2,0
2,0
2,0
28
OlG
LłG
Powierzchnia I klasy wieku
Powierzchnia II klasy wieku
Powierzchnia KO – klasy odnowienia
Powierzchnia KDO – klasy odno­
wienia
2,0
2,0
1,0
1,2
0,6
0,6
Do przeliczeniowej wielkość pozyskania drewna zastosowano następujące współczyn­
niki:
Rębnie zupełne
Rębnie złożone
Trzebieże i użytki przygodne (pozyskanie drewna ogółem plan grubizna + plan
drobnica) - (rębnie zupełne plan grubizna + rębnie złożone plan grubizna) =
trzebieże i użytki przygodne i drobnica
1,0
1,2
1,3
5.6. Analiza wielkości wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych
Obliczone syntetyczne stopnie trudności poszczególnych leśnictw zawarto w pliku
„Stopień trudności leśnictw LP w 2004 r..xls” oraz w pliku „Stopień trudności leśnictw LP
przypadający na 1 zatrudnionego w 2004 r..xls” Wybrane fragmenty tego opracowania przed­
stawiono w tabelach 22-28, zaś pozostałe wyniki obliczeń zawarto w tabelach dodatkowych
tych plików.
Z informacji zawartych w tabeli 22 wynika, że najwyższy syntetyczny stopień trudności
mają leśnictwa Lasów Państwowych charakteryzujące się znaczną wielkością zadań gospodar­
czych, dużą powierzchnią i utrudnieniami terenowymi. Pierwszych dziewiętnaście leśnictw to
jednostki organizacyjne, które w granicach od 40 do 50% punktów otrzymały za wielkość za­
dań gospodarczych, a także za powierzchnię i utrudnienia terenowe (leśnictwa górskie).
Można stwierdzić, że są to leśnictwa gospodarczo intensywne prowadzące działalność w trud­
nych warunkach terenowych. W grupie leśnictw o najwyższym stopniu trudności gospoda­
rowania znalazły się również leśnictwa, które charakteryzują się wysokim stopniem zagrożenia
29
zasobów leśnych. Są to jednostki organizacyjne, których najczęściej cała powierzchnia znajduje
się w III strefie zagrożenia przemysłowego. Należą do nich leśnictwa nadleśnictw: Szklarska
Poręba, Katowice, Pieńsk, Świeradów, Józefów, Puławy i Chojnów.
W tabeli 23 przedstawiono średni stopień trudności leśnictw obliczony dla nadleśnictw.
Najwyższy średni stopień trudności leśnictw dla nadleśnictwa osiągnęło Nadleśnictwo Rudnik
(48,56 pkt). Potwierdza to opinię wielu nadleśniczych, że średni wskaźnik stopnia trudności
leśnictw dla nadleśnictw nie jest równoznaczny ze wskaźnikiem stopnia trudności obliczony dla
nadleśnictw. Mogą być nadleśnictwa o niskim stopniu trudności, lecz o wysokim średnim stop­
niu trudności leśnictw. Dobrym na to przykładem jest wymienione Nadleśnictwo Rudnik, które
w rankingu nadleśnictw jest dopiero na 325 miejscu wśród 430 nadleśnictw [8]. W porównaniu
ze wskaźnikiem obliczonym dla przeciętnego leśnictwa w Lasach Państwowych jest on wyższy
o 2,88 razy (tab. 24). Warto zauważyć, że wśród dwudziestu czterech nadleśnictw o najwy­
ższym średnim wskaźniku stopnia gospodarowania leśnictw znalazło się dziewięć nadleśnictw
(37,5%) z terenu RDLP w Szczecinie. Są to nadleśnictwa, które przyjęły model leśnictwa
dużego (ok. 2 tys. ha) o wysokich zadaniach w zakresie pozyskania drewna (w granicach 6-10
tys. m3). Nadleśnictwem o najniższym średnim stopniu trudności leśnictw obliczonym dla nad­
leśnictw jest Nadleśnictwo Zawadzkie (6,94 pkt). Różnica między Nadl. Rudnik tj. nadleśnic­
twem o najwyższym średnim stopniu trudności leśnictw dla nadleśnictwa a Nadl. Zawadzkie
ma jak 1: 7.
Wskaźnik stopnia trudności gospodarowania przeciętnego leśnictwa Lasów Państwo­
wych w poszczególnych regionalnych dyrekcjach LP przedstawiono w tabeli 24. Najwyższy
średni stopień trudności przeciętnego leśnictwa uzyskała RDLP w Szczecinie. Stopień trudno­
ści przeciętnego leśnictwa tej regionalnej dyrekcji LP wyniósł 22,32 pkt. Jest on wyższy od
średniego stopnia trudności leśnictw w Lasach Państwowych o 1,32 razy. Przeciętne leśnictwo
RDLP w Szczecinie uzyskało najwyższą sumą punktów w kraju za parametry charakteryzujące
wielkość i strukturę zasobów leśnych oraz parametry charakteryzujące wielkość zadań
gospodarczych (tab. 24).
Na drugim miejscu w kraju znalazły się leśnictwa z terenu RDLP w Lublinie, które cha­
rakteryzują się dużym zasięgiem terytorialnym (drugim po leśnictwach RDLP w Warszawie)
oraz najwyższą w kraju przeliczeniową wielkością pozyskania drewna. Podobną charaktery­
stykę, jak leśnictw RDLP w Szczecinie, można odnieść do leśnictw RDLP w Zielonej Górze,
które znalazły się na trzecim miejscu w kraju (21,08 pkt). Najniższy wskaźnik stopnia trudno­
ści przeciętnego leśnictwa odnotowano w RDLP w Białymstoku (12,43 pkt) i Olsztynie (14,39
30
pkt). Przeciętne leśnictwo tych regionalnych dyrekcji LP ma niewielkie zadania z zakresu po­
zyskania drewna i niewielką powierzchnię (tab. 24).
W tabeli 25 przedstawiono wielkość wskaźników cząstkowych wskaźnika stopnia trud­
ności gospodarowania leśnictw LP w poszczególnych regionalnych dyrekcjach LP. Największą
sumę całkowitą dla leśnictw uzyskała RDLP w Szczecinie, co stanowi 9,3% sumy całkowitej
leśnictw w Lasach Państwowych. Na drugim miejscu znalazła się RDLP w Katowicach, której
udział w całkowitej sumie leśnictw w Lasach Państwowych stanowi 8,62 %, na trzecim miej­
scu - RDLP we Wrocławiu (8,26%). Z kolei, najmniejszą sumę całkowitą odnotowano w
RDLP w Warszawie (2,48%) i RDLP w Krakowie (2,8%). Można zauważyć, że na sumy
całkowite wskaźników stopni trudności gospodarowania leśnictw dla poszczególnych regional­
nych dyrekcji LP ma wpływ przede wszystkim wielkość regionalnej dyrekcji LP.
W tabeli 26 przedstawiono procentowy udział wskaźników cząstkowych w wielkości
wskaźnika stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych w poszczególnych
regionalnych dyrekcjach LP w roku 2004. Największy wpływ na wielkość wskaźnika stopnia
trudności leśnictw mają parametry charakteryzujące wielkość zadań gospodarczych leśnictwa.
Parametry te stanowią 58,1% udziału w określaniu wielkości stopnia trudności leśnictwa LP.
Wśród parametrów charakteryzujących wielkość zadań gospodarczych leśnictwa dominujący
wpływ ma przeliczeniowa wielkość pozyskania drewna. Stanowi ona 40,6% udziału we
wskaźniku stopnia trudności leśnictw. Jego waga dla obciążenia pracą pracowników leśnictw
znalazła potwierdzenie w analizie struktury rocznego czasu pracy (rozdział 5.3).
Znaczny wpływ na wielkość stopnia trudności gospodarowania leśnictw mają parame­
try charakteryzujące wielkość i strukturę zasobów leśnych, których udział wynosi 26,8%. (tab.
26). W jego skład wchodzą: 1) powierzchnie przeliczeniowe według siedliskowych typów lasu,
2) I i II kl. oraz KO i KDO. Są to parametry związane ściśle z wielkością powierzchni leśnic­
twa, jak i utrudnieniami w pracy leśniczych, związanymi z zagospodarowaniem lasu (siedli­
skami). Zasięg terytorialny leśnictwa i zróżnicowanie terenu (powierzchnia wydzieleń danego
leśnictwa, dla których oznaczono nachylenie jako: stok spadzisty, stok stromy, stok bardzo
stromy i stok urwisty) zajmują 8,2% w wielkości stopnia trudności leśnictw LP. Należy stwier­
dzić, że parametry związane z zadaniami i powierzchnią leśnictwa stanowią łącznie 93,1%
udziału w wielkości wskaźnika określającego stopień trudności gospodarowania leśnictw LP.
Pozostałe parametry (6,9% udziału) są parametrami odzwierciedlającymi specyficzne warunki
gospodarowania poszczególnych leśnictw. Tę prawidłowość potwierdza analiza wpływu po­
31
szczególnych wskaźników cząstkowych na wielkość wskaźnika stopnia trudności gospoda­
rowania leśnictw w poszczególnych RDLP (tab. 26).
Średni wskaźnik stopnia trudności gospodarowania leśnictw LP przypadający na 1
pracownika służby leśnej zatrudnionego w leśnictwach jest dobrą miarą odzwierciedlającą ob­
ciążenie pracą pracowników leśnictw. W roku 2004 przypadało w Lasach Państwowych na
jednego pracownika leśnictwa 10,28 pkt (tab. 27). Wskaźnik ten jest ilorazem sumy
wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw LP przypadających na jednego
pracownika zatrudnionego w leśnictwie i liczby leśnictw w Lasach Państwowych. Najwyższy
średni wskaźnik stopnia trudności leśnictw LP przypadający na jednego pracownika SL odno­
towano w RDLP w Pile (12,69 pkt/1 zatrudnionego) i Toruniu (12,60 pkt/1 zatrudnionego).
Powyżej 11 punktów przypadających na jednego zatrudnionego odnotowano również w RDLP
w Szczecinku, Szczecinie, Lublinie i Zielonej Górze (tab. 27). Z kolei, najniższy średni
wskaźnik stopnia trudności gospodarowania leśnictw LP przypadający na jednego zatrudnione­
go pracownika SL odnotowano w RDLP w Białymstoku (7,10 pkt/1 zatrudnionego). Jest on
niższy o 30,93% od średniego wskaźnika obliczonego dla Lasów Państwowych i o prawie
44,05% od średniego wskaźnika stopnia trudności przypadającego na jednego pracownika SL
zatrudnionego w leśnictwie w RDLP w Pile.
Poddając analizie średni wskaźnik trudności gospodarowania leśnictw LP przypadający
na 1 zatrudnionego pracownika leśnictwa według nadleśnictw należy stwierdzić, że w roku
2004 wahał się on od 24,99 pkt/1 zatrudnionego w Nadleśnictwie Lutówko do 3,47 pkt/1 za­
trudnionego w Nadleśnictwie Zawadzkie (tab. 28). Różnica ta ma się jak 1:7,2. Wśród dwu­
dziestu nadleśnictw o najwyższym wskaźniku stopnia trudności leśnictw przypadający na 1
pracownika po pięć nadleśnictw pochodzi z terenu RDLP w Toruniu i Szczecinie. Na podsta­
wie informacji zawartych w tabelach 27 i 28 można zauważyć konsekwentną politykę kierow­
nictwa tych regionalnych dyrekcji LP, odnośnie do kształtowania struktury organizacyjnej
leśnictw.
5.7. Ustalenie zasad racjonalizacji wielkości i obsady kadrowej na podstawie
wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych
W niniejszym rozdziale ograniczono się do przedstawienia metodyki określania zasad
racjonalizacji wielkości i obsady kadrowej na podstawie wskaźnika stopnia trudności gospoda­
rowania leśnictw Lasów Państwowych
32
Przy założeniu dwuosobowego modelu leśnictwa, metodyka ta sprowadza się do obli­
czenia wskaźnika stopnia trudności przypadającego na 1 zatrudnionego w leśnictwach tereno­
wych (dzieląc wskaźnik stopnia trudności gospodarowania leśnictwa przez liczbę zatrud­
nionych w leśnictwie). Najwyższy syntetyczny stopień trudności przypadający na 1 zatrud­
nionego występujący w RDLP lub nadleśnictwie uznaje się jako maksymalny syntetyczny
stopień trudności w Lasach Państwowych (np. 12,69 pkt/1 zatrudnionego w RDLP w Pile) lub
w analizowanej RDLP (w nadleśnictwie o maksymalnej wartości syntetycznego stopnia trud­
ności leśnictwa przypadającej na 1 zatrudnionego). Przyjęcie do obliczeń maksymalnego synte­
tycznego stopnia trudności leśnictw stawia przed kierownictwem jednostek organizacyjnych
LP bardziej ambitne zadanie, tj. wyrównywania do najlepszych. Następnie, dzieląc syntetyczny
średni stopień trudności przypadający na 1 zatrudnionego w leśnictwach każdej regionalnej
dyrekcji LP lub nadleśnictwie przez maksymalny syntetyczny stopień trudności dla LP lub
analizowanej RDLP, oblicza się wskaźnik redukcji zatrudnienia na poziomie leśnictw dla
regionalnej dyrekcji LP lub każdego nadleśnictwa w analizowanej RDLP, zatrudnienie modelo­
we i wielkość zmniejszenia zatrudnienia.
Z podzielenia modelowego zatrudnienia w leśnictwach przez cyfrę 2 określa się
modelową liczbę leśnictw terenowych o obsadzie dwuosobowej i przez porównanie tej liczby z
liczbą istniejących leśnictw określa się liczbę leśnictw do likwidacji w RDLP lub nadleśnic­
twach.
Z kolei, w odniesieniu do lasów nadzorowanych można przyjąć, że orientacyjna po­
wierzchnia leśna tej kategorii lasów przypadającą na 1 etat przeliczeniowy powinna wynosić
3500 ha powierzchni leśnej zalesionej w warunkach nizinnych i 2500 ha w warunkach górskich
[11]. Powodem tak przyjętego założenia jest, jak dotychczas, brak danych umożliwiających
opracowanie do tego celu innej adekwatnej metody. Obliczona liczba etatów oznacza liczbę
leśniczych lasów niepaństwowych lub liczbę dodatkowych etatów na poziomie leśnictw tere­
nowych, w przypadku powierzenia nadzoru nad lasami niepaństwowymi leśniczym terenowym
lasów państwowych. W przypadku braku zlecenia nadzoru przez administrację państwową po­
wyższe normy należy dwukrotnie zwiększyć - do 7 000 ha powierzchni leśnej w warunkach
nizinnych oraz 5 000 ha w warunkach górskich [11].
W metodyce określania racjonalnej wielkości zatrudnienia pracowników leśnictw
można przyjąć założenie, że liczba leśniczych ds. szkółkarskich i ds. łowieckich jest generalnie
dostosowana do potrzeb jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych. Należy jedynie za­
33
dbać o właściwe wykorzystanie tych pracowników w okresach martwych dla prac szkółkar­
skich i łowieckich [11].
Modelowe zatrudnienie na poziomie leśnictw (ZL) można wyrazić wzorem:
ZL =
SS
1zatr × N + Pow.lesnaLN + L + L
SZ
Ł
SS max
3500ha *
[1]
gdzie:
SS/1zatr. - syntetyczny stopień trudności przypadający na 1 zatrudnionego w leśnictwach
RDLP lub nadleśnictwie,
SSmax
- maksymalny syntetyczny stopień trudności leśnictwa przypadający na
1 zatrudnionego w Lasach Państwowych (np. 12,69 pkt/1 zatrudnionego w RDLP
w Pile) lub w analizowanej RDLP (w nadleśnictwie o maksymalnej wartości stopnia
trudności leśnictwa przypadającej na 1 zatrudnionego),
N - liczba zatrudnionych w leśnictwach terenowych RDLP lub nadleśnictwie,
LSZ, LŁ - leśniczy ds. szkółkarskich, leśniczy ds. łowieckich (o ile są zatrudnieni
i niezbędni).
*- lub 2500 ha powierzchni leśnej w lasach niepaństwowych w warunkach górskich.
Modelową liczbę leśnictw w nadleśnictwie możemy określić wzorem:
 SS

L =  1zatr × N  : 2
 SS max



gdzie:
L - modelowa liczba leśnictw terenowych,
pozostałe oznaczenia jak we wzorze [1]
[2]
34
Przedstawiona wyżej metodyka określania zasad racjonalizacji wielkości i obsady
kadrowej na podstawie wskaźnika stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych jest materiałem pomocniczym przy analizowaniu struktury organizacyjnej
leśnictw LP.
5.8. Uwagi do opracowanego wskaźnika stopnia trudności gospodarowania
leśnictw Lasów Państwowych
Podstawowym celem praktycznym opracowanych wskaźników stopnia trudności
gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych jest wyrównywanie rażących dysproporcji
między leśnictwami w zakresie obciążenia pracą pracowników leśnictw. Zdaniem autorów
opracowania, w nadleśnictwach i regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych należy dążyć
do racjonalizacji wielkości powierzchni leśnictw. Powierzchnia leśnictwa jest najbardziej trwa­
łym i najmniej zmieniającym się w czasie parametrem mającym wpływ na obciążenie pracą za­
trudnionych w nim pracowników. W skali nadleśnictwa zmieniające się w czasie obciążenie
pracą pracowników leśnictw, wynikające z realizowanych przez leśnictwo zadań, powinno być
regulowane wielkością zatrudnienia. Przedstawiony wyżej pogląd znalazł potwierdzenie w
praktyce, gdyż wiele nadleśnictw wyrównuje obciążenie pracą pracowników leśnictw
zmieniającą się obsadą leśnictw w okresie wieloletnim, a także często w ciągu roku (np. zwięk­
szając zatrudnienie w IV i I kwartale roku w leśnictwach o wysokich zadaniach w zakresie po­
zyskania drewna, w porównaniu z pozostałymi leśnictwami w nadleśnictwie).
Podziału powierzchniowego nadleśnictwa na leśnictwa dokonuje nadleśniczy zgodnie z
przepisami ustawy o lasach. Podział ten ma zapewnić leśniczym prawidłowe wykonywanie za­
dań [12]. Do kompetencji nadleśniczego należy więc dokonywanie racjonalnego podziału pod
względem równomiernego obciążenia leśniczych realizacją zadań leśnictw. W praktyce zdarza
się, że nadleśnictwo charakteryzujące się wysokim wskaźnikiem stopnia trudności gospoda­
rowania może mieć na swoim terenie leśnictwa „łatwe” i odwrotnie. W związku z powyższym,
podział powierzchniowy nadleśnictwa na leśnictwa i osiągnięte wskaźniki stopnia trudności
gospodarowania leśnictw powinny stanowić jeden ze wskaźników oceny efektywności
gospodarowania nadleśnictwa. Powinny być one brane pod uwagę przy ocenie pracy nad­
leśniczego.
Przedstawiona w rozdziale 5.3 struktura rocznego czasu pracy pracowników leśnictw
LP prowadzących szkółkę leśną wykazuje znaczne zróżnicowanie i trudno tu wyodrębnić wy­
35
stępowanie określonych prawidłowości. W związku z tym, wydaje się uzasadnione, aby punkty
dodatkowe dla tych leśnictw LP przydzielało kierownictwo nadleśnictwa. Poza uwzględ­
nieniem lokalnej specyfiki tych leśnictw, przy określaniu dodatkowej puli punktów dla leśnictw
prowadzących szkółkę, należy wziąć pod uwagę przede wszystkim powierzchnię szkółki i licz­
bę produkowanych gatunków. Pomocnym materiałem w ustalaniu stopnia trudności dla
leśnictw prowadzących gospodarstwo szkółkarskie powinno być Zarządzenie Nr 16 Dyrektora
Generalnego Lasów Państwowych z dnia 11 lutego 2002 r. w sprawie jednolitych zasad ewi­
dencji kosztów produkcji szkółkarskiej w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych
[16]. W załącznikach do niniejszego Zarządzenia zostały ujęte wszystkie zagadnienia wpływa­
jące na trudności gospodarowania związane z prowadzeniem produkcji szkółkarskiej. Stopień
trudności gospodarowania leśnictw mieszanych (prowadzących szkółkę) byłby sumą punktów
za leśnictwo terenowe i szkółkę.
6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Celem pracy była aktualizacja wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw
Lasów Państwowych. Materiał źródłowy dotyczący warunków gospodarowania wszystkich
leśnictw w kraju uzyskano z Systemu Informatycznego Lasów Państwowych. Pozostałe dane
charakteryzujące leśnictwa uzyskano drogą edycji. Strukturę rocznego czasu pracy leśniczych
Lasów Państwowych uzyskano w drodze ankietyzacji, którą objęto wszystkich leśniczych La­
sów Państwowych w kraju.
Na podstawie przeprowadzonej analizy zebranego materiału źródłowego i empiryczne­
go nasuwają się następujące stwierdzenia i wnioski:
1. Na podstawie ankietyzacji przeprowadzonej wśród leśniczych Lasów Państwowych
dokonano ich charakterystyki pod względem wieku i wykształcenia. Struktura wieku
leśniczych w Lasach Państwowych jest zbliżona do rozkładu normalnego. Z punktu widzenia
organizacji gospodarczej prowadzącej politykę zarządzania kadrami można ją uznać za prawi­
dłową. W roku 2004 średni ważony wiek leśniczych (wagą była liczba leśniczych) wyniósł w
Lasach Państwowych 43,6 lat. Najniższy średni ważony wiek leśniczych odnotowano w RDLP
w Zielonej Górze (41,7 lat). Najstarszymi leśniczymi w Lasach Państwowych są leśniczowie
pracujących w leśnictwach z terenu RDLP w Krakowie i Poznaniu. Średni ważony wiek
wyniósł odpowiednio 45,9 i 45,5 lat. Z kolei, w analizowanym okresie najwięcej leśniczych
legitymowało się wykształceniem średnim leśnym (67,16% ogólnej liczby przypadków), zaś
36
wykształceniem wyższym - 1207 osób (18,63% odnotowanych przypadków). Najlepiej wy­
kształconymi leśniczymi byli pracownicy RDLP w Krakowie. Najmniej osób z wykształceniem
wyższym leśnym było zatrudnionych na stanowisku leśniczego w RDLP w Krośnie. Można
przypuszczać, że zasadniczy wpływ na to wywarły trudne warunki leśnictw bieszczadzkich.
2. Konfrontując wykształcenie i wiek leśniczych należy stwierdzić, że w analizowanym
okresie dominowały w Lasach Państwowych osoby w wieku 41-45 lat legitymujące się wy­
kształceniem średnim leśnym (992 osób). Na drugim miejscu znalazły się osoby również legi­
tymujące się wykształceniem średnim, lecz znajdujące się w starszej grupie wiekowej, tj. 46-50
lat. Z kolei, na trzecim miejscu były osoby legitymujące się wykształceniem średnim lecz z
młodszej grupy wiekowej (36-40 lat). Można również zauważyć, że wśród leśniczych legi­
tymujących się wyższym wykształceniem przeważały osoby młode (31-35 lat). W analizowa­
nym okresie ich liczba była zbliżona do liczby leśniczych legitymujących się wykształceniem
średnim leśnym w wieku 56-60 lat.
3. Na ogólną liczbę 6030 leśnictw Lasów Państwowych objętych ankietyzacją w 2004
r. większość, tj. 68,42% miała obsadę dwuosobową (1+1). Obsada taka jest podyktowana
koniecznością zapewnienia zastępstwa w leśnictwie podczas nieobecności leśniczego. Obsadę
jednoosobową odnotowano w 27,45% leśnictw. Z kolei obsady trzyosobowe leśnictw (1+2)
odnotowano w 188 leśnictwach, co stanowi 3,12% ogólnej liczby ankietowanych leśnictw.
Najwięcej leśnictw o obsadzie 1+2 było w RDLP w Warszawie (9,6%), Katowicach (7,7%) i
Radomiu (7,1%). Trudno przesądzać o nieracjonalności zatrudnienia w leśnictwach tych
RDLP, gdyż wymaga to indywidualnej analizy poszczególnych przypadków.
4. Odległość siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa wpływa na sprawność działa­
nia i organizację pracy leśniczych. W analizowanym okresie średnia ważona odległość siedziby
leśnictwa od siedziby nadleśnictwa wyniosła w Lasach Państwowych 15,7 km, z czego ponad
70% ankietowanych leśnictw miała do siedziby nadleśnictw do 20 kilometrów. Największe
średnie ważone odległości siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa odnotowano w RDLP
w Warszawie (18,6 km) i Poznaniu (18,6 km), a także w RDLP w Krakowie (18,4 km). Naj­
niższą średnią ważoną odległość siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa odnotowano dla
leśnictw RDLP w Pile (13,1 km) i Szczecinie (13,1 km). Była ona niższa o 29,57% w stosunku
do najwyższej średniej ważonej odległości w kraju oraz niższa o 16,56% w stosunku do śred­
niej ważonej odległości siedziby leśnictwa od siedziby nadleśnictwa obliczonej dla Lasów
Państwowych.
37
5. Liczba i rodzaj wykonawców obcych wpływa na obciążenie pracą pracowników
leśnictwa, gdyż spośród pracowników służby leśnej leśniczowie i podleśniczowie są tymi
osobami, które mają codzienny kontakt z firmami świadczącymi usługi na rzecz kierowanych
przez nich leśnictw. W analizowanym okresie na 1 leśnictwo przypadało w Lasach Państwo­
wych średnio 2,01 usługowej firmy leśnej. Najwięcej firm leśnych przypadało na 1 leśnictwo w
RDLP w Krakowie, gdzie warunki górskie i niedostępność terenów leśnych wpływaja nie­
korzystnie na efektywność ekonomiczną wieloosobowych firm leśnych. Z kolei najmniej firm
leśnych przypadało na 1 leśnictwo Lasów Państwowych w RDLP w Poznaniu. Jest to regional­
na dyrekcja LP, w której od początku procesów prywatyzacji wykonawstwa zadań powstawały
duże firmy wieloosobowe. Od początku lat dziewięćdziesiątych działa tam również silna or­
ganizacja zrzeszająca prywatnych przedsiębiorców leśnych preferująca funkcjonowanie na
leśnym rynku usług firm dużych o dużej „sile przetargowej”.
6. Liczba gmin na terenie leśnictw Lasów Państwowych wiąże się z liczbą przypadków
kradzieży, szkodnictwa leśnego i zagrożeniem pożarowym oraz z utrzymywaniem przez
pracowników leśnictw stałych kontaktów z mieszkańcami, samorządami i organizacjami
społecznymi. W roku 2004 w Lasach Państwowych średnio na jedno leśnictwo przypadało
1,91 gminy. Na 5896 leśnictw, które udzieliło odpowiedzi, najwięcej z nich (37,36%) miało na
swoim terenie 2 gminy. Największą liczbę gmin odnotowano na terenie działania leśnictw
RDLP w Łodzi (2,32 gminy) i Radomiu (2,30 gminy). Z kolei, leśnictwa RDLP w Krakowie
miały w analizowanym okresie najmniejszą liczbę gmin (1,32 gminy).
7. Struktura rocznego czasu pracy poszczególnych rodzajów leśnictw Lasów Państwo­
wych stała się dobrą podstawą określenia waloryzacji punktowej wskaźników cząstkowych
stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych. W strukturze czasu pracy
pracowników wszystkich rodzajów leśnictw najwięcej miejsca zajmuje pozyskanie i sprzedaż
drewna (36,23%). Drugim rodzajem działalności liczącym się w strukturze rocznego czasu
pracy pracowników wszystkich rodzajów leśnictw jest hodowla lasu (odnowienia i zalesienia,
poprawki i uzupełnienia, zadania w I i II kl. wieku oraz KO i KDO) na którą pracownicy
leśnictw poświęcają łącznie 16,47% rocznego czasu pracy. Ochrona lasu (ochrona lasu przed
owadami, grzybami i zwierzyną, ochrona lasu przed pożarami, ochrona przed szkodnictwem
leśnym) zajmuje pracownikom leśnictw 12,88% rocznego czasu pracy. Do specyfiki pracy
pracowników leśnictw należy zaliczyć czas poświęcany w roku gospodarczym na wykonywa­
nie obchodów, obserwację stanu lasu. Wymieniona grupa czynności zajmuje pracownikom
wszystkich rodzajów leśnictw 7,95% czasu pracy.
38
8. W opracowanym wskaźniku stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych największy wpływ na jego wielkość mają parametry charakteryzujące wielkość
zadań gospodarczych leśnictwa, które stanowią 58,1% udziału. Wśród nich dominujący wpływ
ma przeliczeniowa wielkość pozyskania drewna (40,6%). Udział parametrów charakteryzu­
jących wielkość i strukturę zasobów leśnych (powierzchnia przeliczeniowa według siedli­
skowych typów lasu oraz I i II kl. wieku oraz KO i KDO) wyniósł 26,8%. Zasięg terytorialny
leśnictwa i zróżnicowanie terenu (powierzchnia wydzieleń danego leśnictwa, dla których
oznaczono nachylenie jako: stok spadzisty, stok stromy, stok bardzo stromy i stok urwisty)
miały udział 8,2% w wielkości stopnia trudności leśnictw LP. Można zauważyć, że parametry
związane z zadaniami i powierzchnią leśnictwa stanowią łącznie 93,1% udziału w wielkości
wskaźnika określającego stopień trudności gospodarowania leśnictw LP. Pozostałe parametry,
które stanowią 6,9% udziału - to parametry odzwierciedlające specyficzne warunki gospoda­
rowania poszczególnych leśnictw.
9. Najwyższy wskaźnik stopnia trudności gospodarowania uzyskały leśnictwa Lasów
Państwowych charakteryzujące się znaczną wielkością zadań gospodarczych, dużą powierzch­
nią i utrudnieniami terenowymi. Pierwszych dziewiętnaście leśnictw to jednostki organizacyjne,
które ok. 40-50% punktów otrzymały za wielkość zadań gospodarczych, a także za po­
wierzchnię i utrudnienia terenowe (leśnictwa górskie). W grupie leśnictw o najwyższym stop­
niu trudności gospodarowania znalazły się również leśnictwa charakteryzujące się wysokim
stopniem zagrożenia zasobów leśnych. Są to jednostki organizacyjne, których powierzchnia
leśnictwa znajduje się w III strefie zagrożenia przemysłowego. Wśród nich znalazły się leśnic­
twa nadleśnictw: Szklarska Poręba, Katowice, Pieńsk, Świeradów, Józefów, Puławy i Choj­
nów.
10. Najwyższy średni stopień trudności leśnictw dla nadleśnictwa osiągnęło Nadleśnic­
two Rudnik (48,58 pkt). Jest ono przykładem tego, że średni wskaźnik stopnia trudności
leśnictw dla nadleśnictw nie jest równoznaczny ze wskaźnikiem stopnia trudności obliczonym
dla nadleśnictw. Wśród dwudziestu czterech nadleśnictw o najwyższym średnim wskaźniku
stopnia gospodarowania leśnictw znalazło się dziewięć nadleśnictw (37,5%) z terenu RDLP w
Szczecinie. Nadleśnictwem o najniższym średnim stopniu trudności leśnictw obliczonym dla
nadleśnictw jest Nadleśnictwo Zawadzkie (6,94 pkt).
11. Najwyższy średni stopień trudności przeciętnego leśnictwa uzyskała RDLP w
Szczecinie. Stopień trudności przeciętnego leśnictwa tej regionalnej dyrekcji LP wyniósł 22,32.
Jest on wyższy od średniego stopnia trudności leśnictw w Lasach Państwowych o 1,32 razy.
39
Przeciętne leśnictwo RDLP w Szczecinie charakteryzuje się najwyższą wartością punktów w
kraju za parametry charakteryzujące wielkość i strukturę zasobów leśnych oraz parametry cha­
rakteryzujące wielkość zadań gospodarczych. Na drugim miejscu w kraju znalazły się leśnic­
twa z terenu RDLP w Lublinie, które charakteryzują się dużym zasięgiem terytorialnym (dru­
gim po leśnictwach RDLP w Warszawie) oraz najwyższą w kraju przeliczeniową wielkością
pozyskania drewna. Podobną charakterystykę, jak leśnictw RDLP w Szczecinie, można od­
nieść do leśnictw RDLP w Zielonej Górze, które znalazły się na trzecim miejscu w kraju
(21,08 pkt). Najniższy wskaźnik stopnia trudności przeciętnego leśnictwa odnotowano w
RDLP w Białymstoku (12,43 pkt) i Olsztynie (14,39 pkt). Przeciętne leśnictwo tych regional­
nych dyrekcji LP ma niewielkie zadania z zakresu pozyskania drewna i niewielką powierzchnię.
12. Na sumy całkowite wskaźników stopnia trudności gospodarowania leśnictw dla po­
szczególnych regionalnych dyrekcji LP ma wpływ przede wszystkim wielkość regionalnej
dyrekcji LP. Dlatego też, największą sumę całkowitą dla leśnictw uzyskała RDLP w Szczeci­
nie, co stanowi 9,3% sumy całkowitej leśnictw w Lasach Państwowych. Na drugim miejscu
znalazła się RDLP w Katowicach, której udział w całkowitej sumie leśnictw w Lasach
Państwowych stanowi 8,62 %. Na trzecim miejscu RDLP we Wrocławiu (8,26%). Z kolei, naj­
mniejszą sumę całkowitą odnotowano w RDLP w Warszawie (2,48%) i Krakowie (2,8%).
13. W Lasach Państwowych średni wskaźnik stopnia trudności gospodarowania
leśnictw LP przypadający na 1 pracownika służby leśnej zatrudnionego w leśnictwach wyniósł
10,28 pkt/1zatrudnionego. Najwyższy średni wskaźnik stopnia trudności leśnictw LP przy­
padający na jednego pracownika SL odnotowano w RDLP w Pile i Toruniu, zaś najniższy w
RDLP w Białymstoku. Średni wskaźnik trudności gospodarowania leśnictw LP przypadający
na 1 zatrudnionego pracownika leśnictwa w nadleśnictwach wahał się on od 24,99 pkt/1 za­
trudnionego (Nadleśnictwie Lutówko) do 3,47 pkt/1 zatrudnionego (Nadleśnictwie Zawadz­
kie). Różnica ta ma się jak 1:7,2.
40
14. Opracowane wskaźniki stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych powinny umożliwić wyrównywanie dysproporcji w zakresie obciążenia pracą
pracowników leśnictw. Przyjęcie w metodyce określania zasad racjonalizacji wielkości i obsady
kadrowej na podstawie wskaźnika stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów
Państwowych maksymalnego syntetycznego stopnia trudności leśnictw stawia przed kierow­
nictwem jednostek organizacyjnych LP bardziej ambitne zadanie, tj. wyrównywania do najlep­
szych. W nadleśnictwach wyrównywanie tych dysproporcji powinno następować poprzez ra­
cjonalizację wielkości powierzchni leśnictw, gdyż powierzchnia leśnictwa jest najbardziej trwa­
łym i najmniej zmieniającym się w czasie parametrem wpływającym na obciążenie pracą za­
trudnionych w nim pracowników. Do kompetencji nadleśniczego należy dokonywanie racjonal­
nego podziału pod względem równomiernego obciążenia leśniczych realizacją zadań leśnictw.
Podział powierzchniowy nadleśnictwa na leśnictwa i osiągnięte wskaźniki stopnia trudności
gospodarowania leśnictw powinny stanowić jeden ze wskaźników oceny efektywności
gospodarowania nadleśnictwa, przy ocenie pracy nadleśniczego.
15. Struktura rocznego czasu pracy pracowników leśnictw Lasów Państwowych
prowadzących szkółkę leśną podlega znacznemu zróżnicowaniu. Wydaje się za uzasadnione,
aby dodatkowe punkty dla tych leśnictw przydzielało kierownictwo nadleśnictwa biorąc pod
uwagę przede wszystkim powierzchnię szkółki i liczbę produkowanych gatunków. Pomocnym
materiałem w ustalaniu stopnia trudności dla leśnictw prowadzących gospodarstwo szkółkar­
skie powinno być Zarządzenie Nr 16 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 11
lutego 2002 r. w sprawie jednolitych zasad ewidencji kosztów produkcji szkółkarskiej w jed­
nostkach organizacyjnych Lasów Państwowych. Ujęte w nim zostały wszystkie zagadnienia
wpływające na trudności gospodarowania związane z prowadzeniem produkcji szkółkarskiej.
Przedstawiona w pracy metodyka określania wskaźnika stopnia trudności gospoda­
rowania leśnictw Lasów Państwowych oraz uzyskane wyniki powinny zostać poddane ocenie i
szerokiej konsultacji w Lasach Państwowych. Weryfikacja metodyki i aktualizacja wskaźników
będzie możliwa po uzyskaniu od nadleśnictw kompletnych i wiarygodnych danych charaktery­
zujących warunki gospodarowania leśnictw LP po 1 stycznia 2005 r.
Literatura
41
1. Dawidziuk J.: Strategiczne kierunki rozwoju Lasów Państwowych. Referat wygłoszony na
konferencji naukowo-technicznej pt .”Leśnictwo polskie w przededniu wejścia do Unii
Europejskiej „. Jedlnia 2002.
2. Dmuchowski M.: Przestrzenne zróżnicowanie poziomu intensywności gospodarstwa leśne­
go w OZLP Białystok. Maszynopis pracy doktorskiej. SGGW - AR, Warszawa 1979
3. Kocel J.: Metoda obliczania współczynnika trudności (WT) dla nadleśnictw i OZLP. Doku­
mentacja IBL, Warszawa 1991.
4. Kocel J.: Opracowanie stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych w
aspekcie racjonalizacji zatrudnienia. Dokumentacja IBL, Warszawa 2003 r.
5. Kryteria zaliczenia zakładów pracy do kategorii zakładów dla celów ustalenia stawek dodat­
ku funkcyjnego. Załącznik nr i do zarządzenia nr 8 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego
z dnia 20 czerwca 1985 r. MliPD 1985.
6. Kwiecień R.: Poziom intensywności gospodarstwa leśnego jako kryterium rejonizacji nad­
leśnictw na przykładzie OZLP Kraków. Maszynopis pracy doktorskiej. Warszawa 1980.
7. Kwiecień R.: Ustalenie stopnia trudności gospodarczych jednostek organizacyjnych w La­
sach Państwowych. Dokumentacja IBL, Warszawa 2000.
8. Kwiecień R., Kocel J.:Aktualizacja stopnia trudności nadleśnictw i rdLP oraz opracowanie
stopnia trudności gospodarowania leśnictw Lasów Państwowych w aspekcie racjonalizacji za­
trudnienia. Dokumentacja IBL, Warszawa 2003.
9. Patalas Z., Kocel J., Rybczyński J.: Ustalenie metody oceny warunków pracy (WT) działal­
ności gospodarczej jednostek terenowych Lasów Państwowych. Dokumentacja IBL, War­
szawa 1990.
10. Polański J.: Metoda porównywania leśnictw w organizacji gospodarczej Lasy Państwowe.
Maszynopis pracy doktorskiej. Warszawa 1992.
11. Raport z realizacji zarządzenia nr 51 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia
6.06.2002 r. (or-014-4/02). Maszynopis powielany. Jaszowiec 2002.
12. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 56, poz. 679 z 2000 r. z póź. zm.).
13. Zarządzenie nr 4 Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych z dnia 11 stycznia 1985 r. w
sprawie kategoryzacji jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, NZLP, Warszawa
1985.
14. Zarządzenie Nr 1 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie z
dnia 23 lutego 1995 r., w sprawie kategoryzacji nadleśnictw.
42
15. Zbiorowa: Materiały RDLP Katowice dotyczące określenia współczynnika trudności dla
nadleśnictw. Katowice 1997.
16. Zarządzenie Nr 16 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 11 lutego 2002 r.
w sprawie jednolitych zasad ewidencji kosztów produkcji szkółkarskiej w jednostkach or­
ganizacyjnych Lasów Państwowych. (zn. spr. ZG- 714-3/11/01).