Grupowe ubezpieczenia na życie w świetle prawa

Grupowe ubezpieczenia na życie w świetle prawa

ARTYKU£Y I ROZPRAWY
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
Ma³gorzata Serwach, Jacek Kliszcz
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie
w œwietle prawa, doktryny
i praktyki ubezpieczeniowej
I. Zagadnienia wprowadzaj¹ce
Ubezpieczenia grupowe maj¹ bogat¹ tradycjê siêgaj¹c¹ okresu miêdzywojennego, chocia¿ wspó³czeœnie równie¿ s¹ powszechnie stosowane, zw³aszcza
w przypadku niektórych grup pracowników. Mo¿na stwierdziæ, ¿e obok ubezpieczeñ obowi¹zkowych nale¿¹ do najczêœciej nawi¹zywanych stosunków
ubezpieczeniowych. W przeciwieñstwie jednak do ubezpieczeñ o charakterze
obligatoryjnym, ujmowanych w wielu przypadkach jako swoistego rodzaju
przymus ustawowy, ubezpieczenia grupowe – w szczególnoœci ubezpieczenia
na ¿ycie – traktowane s¹ jako istotne zabezpieczenie rodziny przed negatywnymi skutkami œmierci jednego z jej cz³onków1. Charakterystyczne jest, ¿e
wraz z rozwojem ubezpieczeñ grupowych nie idzie w parze wprowadzanie do
regulacji ubezpieczeniowych nowych rozwi¹zañ, dostosowanych do potrzeb
wspó³czesnego obrotu. Wrêcz przeciwnie – przewiduj¹c kolejne nowelizacje
przepisów ubezpieczeniowych ustawodawca nie dostrzega³ wagi tego zagadnienia, ca³kowicie pomijaj¹c kwestie ubezpieczeñ grupowych2. Problematyka
omawianych ubezpieczeñ pojawia³a siê w ostatnim czasie dwukrotnie, w ka¿dym jednak przypadku zosta³a zainicjowana przez praktykê ubezpieczeniow¹.
Po raz pierwszy wy³oni³a siê z chwil¹ wejœcia w ¿ycie noweli do kodeksu cywilnego z 13 kwietnia 2007 r., w której przewidziano obowi¹zek uprzedniego uzyskania zgody przysz³ych ubezpieczonych na zawarcie na cudzy rachunek
umowy ubezpieczenia na ¿ycie3. Bior¹c pod uwagê, ¿e zasadnicz¹ cech¹ grupowych ubezpieczeñ jest zmiennoœæ pierwotnie ustalonej grupy ubezpieczonych (np. pracowników danego zak³adu pracy) literalne rozumienie art. 829
1
2
3
28
Zgodnie z art. 829 k.c. ubezpieczenia na ¿ycie mog¹ dotyczyæ nie tylko œmierci osoby ubezpieczonej, ale równie¿ do¿ycia przez ni¹ oznaczonego wieku.
W ostatnim czasie wiele nowelizacji przepisów ubezpieczeniowych odnosi³o siê do ubezpieczeñ OC, zarówno obowi¹zkowych, jak i dobrowolnych. W konsekwencji, dotycz¹cy dobrowolnych ubezpieczeñ OC – art. 822 k.c. „rozrós³ siê” trzykrotnie, z przepisu sk³adaj¹cego siê
z dwóch paragrafów (a do 2003 r. w zasadzie z jednego) do piêciu postanowieñ, przy czym
w doktrynie prawa ubezpieczeñ wskazuje siê na koniecznoœæ wprowadzenia do jego treœci kolejnych unormowañ.
Powo³any przepis wszed³ w ¿ycie 10 sierpnia 2007 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 557). Kwestie te, podobnie jak sama interpretacja art. 829 k.c. oraz jego zmiana, bêd¹ przedmiotem dalszych rozwa¿añ.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie w œwietle prawa, doktryny
k.c. mog³o prowadziæ do niewa¿noœci wiêkszoœci umów tego typu zawieranych
na polskim rynku ubezpieczeniowym lub do ich naturalnego zaniku. Kolejnym problemem, który zwróci³ uwagê na niedoskona³oœæ regulacji ustawowych, odnosz¹cych siê do grupowych ubezpieczeñ na ¿ycie, by³o opublikowanie opinii wyra¿onej przez Departament Prawny Urzêdu Zamówieñ Publicznych. Zgodnie z jej treœci¹, do zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia na
¿ycie przez ubezpieczaj¹cego – pracodawcê, bêd¹cego podmiotem zobowi¹zanym do stosowania ustawy Prawo zamówieñ publicznych, na rachunek swoich pracowników, konieczne jest przeprowadzenie trybu udzielenia zamówie4
nia publicznego . Zdaniem UZP drugorzêdne znaczenie ma, który podmiot
uiszcza sk³adki z tytu³u takiego ubezpieczenia (pracownik z w³asnych œrodków
czy pracodawca ze œrodków publicznych), istotne jest jedynie to, ¿e umowê
ubezpieczenia grupowego zawiera osoba zobowi¹zana do zachowania procedury zamówieñ publicznych. Powo³ana interpretacja nie tylko wprowadzi³a dodatkowe w¹tpliwoœci w œrodowisku ubezpieczeniowym, ale te¿ uzmys³owi³a wszystkim zainteresowanym podmiotom, jakie sankcje mog¹ byæ wobec nich zastosowane w przypadku naruszenia trybu oraz zasad rz¹dz¹cych zamówieniami
5
publicznymi . Poœrednim skutkiem tego „zamieszania” by³o zwrócenie uwagi
na incydentaln¹ regulacjê odnosz¹c¹ siê do ubezpieczeñ grupowych, a w zasadzie jej brak, oraz na specyfikê tych ubezpieczeñ i – w konsekwencji – na niedostosowanie obecnych unormowañ do potrzeb tego ubezpieczenia oraz oczekiwañ rynku ubezpieczeniowego.
II. Ubezpieczenia grupowe wed³ug ustawodawcy
1. Pojêcie ubezpieczeñ grupowych od dawna funkcjonuje w nauce prawa
ubezpieczeñ, chocia¿ ustawodawca nie tylko nie wprowadzi³ definicji tych
ubezpieczeñ, ale te¿ nie przewidzia³ ¿adnego przepisu odnosz¹cego siê do
nich expressis verbis. Do wskazanego terminu w sposób poœredni odwo³a³ siê
6
jedynie w treœci art. 13 ust. 3 b i c ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej .
Szcz¹tkowe regulacje charakteryzowa³y tak¿e wczeœniejsze unormowania kodeksowe. W poprzednio obowi¹zuj¹cym stanie prawnym7 art. 806 § 2 k.c. stanowi³, ¿e zasad okreœlonych w tym przepisie nie stosuje siê do ubezpie4
5
6
7
Pismo z dnia 24 lutego 2009 r., UZP/D/O-RJE/245379. Zgodnie ze wskazan¹ interpretacj¹,
odwo³uj¹c¹ siê do art. 3 ustawy Prawo zamówieñ publicznych, ubezpieczenie jest typowym zamówieniem publicznym, definiowanym przez art. 2 pkt 13 ustawy jako umowa odp³atna zawierana pomiêdzy zamawiaj¹cym a wykonawc¹, której przedmiotem s¹ us³ugi, dostawy lub roboty budowlane.
O wadze problemu mo¿e œwiadczyæ liczba publikacji, opinii oraz sporów na wskazany temat
wzajemnego stosunku ubezpieczeñ grupowych do trybu ustawy Prawo zamówieñ publicznych.
W art. 13 ust. 3b ustawodawca pos³uguje siê terminem: „w przypadku umów ubezpieczenia
na rzecz osoby trzeciej, w szczególnoœci ubezpieczeñ grupowych”; w kolejnym przepisie u¿ywa
sformu³owania: „w przypadku grupowych umów ubezpieczenia, o których mowa w dziale I
za³¹cznika do ustawy”.
W stanie prawnym obowi¹zuj¹cym sprzed noweli z 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 82, poz. 557).
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
29
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
czeñ zbiorowych, je¿eli umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia przyjmuj¹
odpowiedzialnoœæ zak³adu ubezpieczeñ za wypadki zasz³e przed zawarciem
umowy8. Brzmienie powo³anego przepisu budzi³o uzasadnione zastrze¿enia interpretacyjne wynikaj¹ce z faktu, ¿e poza jego treœci¹ ustawodawca nigdzie nie
9
pos³ugiwa³ siê pojêciem „ubezpieczenia zbiorowe” . W doktrynie prawa uznawano zazwyczaj, ¿e ubezpieczenia zbiorowe to synonim terminu ubezpieczenia
grupowe10. Wniosek ten wyprowadzano z regulacji okresu miêdzywojennego,
w którym pod pojêciem „ubezpieczenia zbiorowe” rozumiano trzy rodzaje ubezpieczeñ: ubezpieczenia bezimienne, ubezpieczenia imienne oraz ubezpieczenia grupowe11. Ostatni typ ubezpieczeñ charakteryzowa³ siê tym, ¿e odpowiednia umowa nie musia³a obejmowaæ ochron¹ wszystkich cz³onków danego zbio12
ru . Niektórzy autorzy wskazywali jednak, ¿e tego rodzaju uto¿samianie dwóch
odrêbnych terminów jest nieprawid³owe. Skoro bowiem ustawodawca u¿ywa
8
9
10
11
12
30
Przypomnieæ nale¿y, ¿e zgodnie z art. 806 § 1 k.c. umowa ubezpieczenia by³a niewa¿na, je¿eli
w chwili jej zawarcia przewidziany w niej wypadek ju¿ zaszed³ albo je¿eli odpad³a mo¿liwoœæ
jego zajœcia, chyba ¿e ubezpieczenie obejmuje okres poprzedzaj¹cy zawarcie umowy. Jednoczeœnie objêcie ubezpieczeniem okresu poprzedzaj¹cego zawarcie umowy by³o bezskuteczne,
je¿eli w chwili zawarcia umowy którakolwiek ze stron wiedzia³a lub przy zachowaniu nale¿ytej
starannoœci mog³a siê dowiedzieæ, ¿e wypadek zaszed³ lub odpad³a mo¿liwoœæ jego zajœcia (§ 2
zdanie 1).
Ustawodawca nie tylko nie definiowa³ przy tym pojêcia „ubezpieczenia grupowe”, ale te¿ samych ubezpieczeñ zbiorowych. Co ciekawe, w trakcie prowadzonych prac legislacyjnych nad
przepisami kodeksu cywilnego dotycz¹cymi umowy ubezpieczenia, niektórzy cz³onkowie
komisji sejmowej nadal uto¿samiali pojêcie ubezpieczeñ zbiorowych z ubezpieczeniami
grupowymi.
Warto zauwa¿yæ, ¿e w starszym piœmiennictwie wskazywano na istnienie trzech typów ubezpieczeñ zbiorowych: ubezpieczenia kumulatywne, które maj¹ charakter ubezpieczeñ indywidualnych, zawieranych jednoczeœnie przez pewn¹ liczbê osób w celu uzyskania rabatu sk³adki;
ubezpieczenia kolektywne, gdzie wstêp i wyjœcie z ubezpieczeniowego kolektywu jest automatyczne (np. udzia³ w zawodach sportowych) oraz ubezpieczenia grupowe (imienne), w których
poszczególni cz³onkowie deklaruj¹ swoje uczestnictwo. Taki podzia³ przedstawia Z. Szymañski, Ubezpieczenia nastêpstw nieszczêœliwych wypadków, Warszawa 1960, s. 118. Autor
przyjmuje, ¿e wszystkie ww. ubezpieczenia to ubezpieczenia grupowe, ale jedynie ostatnie to
ubezpieczenie w œcis³ym tego s³owa znaczeniu.
Na marginesie mo¿na zauwa¿yæ, ¿e analogiczne pojêcia wystêpuj¹ tak¿e w innych ustawodawstwach europejskich, chocia¿ nie budz¹ w nich tak wielu w¹tpliwoœci interpretacyjnych.
Tytu³em przyk³adu, w prawie niemieckim w ramach ubezpieczeñ zbiorowych wyró¿nia siê trzy
typy ubezpieczeñ:
1) ubezpieczenia imienne, obejmuj¹ce jednym ubezpieczeniem wiêcej osób wymienionych
w dowodzie ubezpieczenia;
2) ubezpieczenia bezimienne, obejmuj¹ce jednym ubezpieczeniem wiêcej osób niewymienionych imiennie, lecz iloœciowo obejmuj¹ce ca³y sk³ad danego zbioru, np. wszystkich pracowników danego zak³adu czy cz³onków danego zwi¹zku sportowego;
3) ubezpieczenia grupowe, które ró¿ni¹ siê od ubezpieczenia bezimiennego tym, ¿e nie musz¹
obejmowaæ wszystkich cz³onków danego zbioru, np. wszystkich pracowników danego zak³adu
pracy czy zwi¹zku.
Z przedstawionego podzia³u wynika, ¿e w prawie niemieckim, podobnie jak w prawie polskim
okresu miêdzywojennego, ubezpieczenia grupowe traktowane by³y jako podgrupa ubezpieczeñ zbiorowych. Zob. szerzej na ten temat: A. Manes, Versicherungs – Lexikon, Berlin 1924,
s. 283 i n.
W. Czachórski, Zobowi¹zania. Zarys wyk³adu, Warszawa 2004.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie w œwietle prawa, doktryny
13
ró¿nych okreœleñ, to ma na myœli inne desygnaty . W konsekwencji dotychczasowa praktyka przyjmuj¹ca, ¿e art. 806 k.c. nie dotyczy umów ubezpieczeñ
14
grupowych by³a b³êdna .
2. O ile art. 806 § 2 zd. 2 k.c. wprowadza³ wyj¹tek przewidziany wprost
w stosunku do ubezpieczeñ zbiorowych, uto¿samianych zazwyczaj, niezbyt
chyba s³usznie, z ubezpieczeniami grupowymi, o tyle wprowadzenie znowelizowanego art. 829 k.c., który to przepis nie zastrzega³ ¿adnego odes³ania do wskazanych ubezpieczeñ rozpêta³o na gruncie tzw. grupówek prawdziw¹ „lawinê”
w¹tpliwoœci, zastrze¿eñ oraz sporów. Zgodnie z powo³anym przepisem
w brzmieniu nadanym przez nowelê z 13 kwietnia 2007 r. – do zawarcia na
cudzy rachunek umowy ubezpieczenia na ¿ycie, a tak¿e do jej zmiany, konieczna by³a uprzednia zgoda ubezpieczonego, która powinna obejmowaæ tak¿e wysokoœæ sumy ubezpieczenia. Zmiana umowy dokonana bez zgody ubezpieczonego nie mog³a naruszaæ jego praw ani praw osoby uprawnionej do otrzymania
15
sumy ubezpieczenia w razie œmierci ubezpieczonego . Zwolennicy nowego rozwi¹zania dowodzili istnienia bezwzglêdnego zakazu zawierania „umowy ubezpieczenia cudzego ¿ycia na w³asny rachunek”, co mia³o znajdowaæ uzasadnienie tak¿e w przyjêtym przez prawo cywilne za³o¿eniu, ¿e zawarcie umowy ubezpieczenia powinno byæ oœwiadczeniem w³asnej, nieskrêpowanej woli osoby zainteresowanej. Uzupe³nia³o tê tezê stwierdzenie, ¿e nikt nie mo¿e odnosiæ ma16
terialnej korzyœci z cudzej œmierci .
Z drugiej strony w tym samym piœmiennictwie prawniczym dowodzono, ¿e
wymóg uzyskania uprzedniej zgody osoby ubezpieczonej na zawarcie na jej
rzecz umowy ubezpieczenia na ¿ycie zahamuje rozwój ubezpieczeñ grupowych, w których czêœæ ubezpieczonych przystêpuje do ubezpieczenia dopiero
po zawarciu umowy g³ównej. Innymi s³owy, inaczej kszta³tuje siê w tym wzglêdzie problematyka indywidualnych oraz grupowych ubezpieczeñ na ¿ycie. Dlatego niektórzy autorzy podjêli próbê interpretacji art. 829 § 2 k.c. uwzglêdniaj¹cej potrzeby tzw. grupówek. Powsta³a koncepcja umowy ramowej, ustalaj¹cej sposób zawierania w przysz³oœci pojedynczych umów ubezpieczenia na
rzecz poszczególnych ubezpieczonych. Przed zawarciem ka¿dej indywidualnej
13
14
15
16
M. Orlicki, J. Pokrzywniak, Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilnego, Warszawa 2008, s. 34.
M. Orlicki. J. Pokrzywniak, op. cit., przyjmuj¹ jednak za³o¿enie, ¿e ubezpieczenia zbiorowe s¹
ubezpieczeniami grupowymi, wskazuj¹ na negatywne skutki dopuszczenia mo¿liwoœci zawierania takich ubezpieczeñ w sytuacji, gdy choæ jeden z kontrahentów wiedzia³ w chwili zawierania umowy o tym, ¿e w minionym okresie ubezpieczenia wypadek ubezpieczeniowy ju¿ zaszed³
lub, ¿e odpad³a mo¿liwoœæ jego zajœcia w tym okresie.
W konsekwencji umowa ubezpieczenia na ¿ycie zawarta bez zgody ubezpieczonego jest niewa¿na. Dodatkowo w przypadku ubezpieczeñ grupowych wy³¹czenie niektórych ubezpieczonych z ubezpieczenia bez rozwi¹zywania umowy jest w istocie zmian¹ jej treœci, do której skutecznego przeprowadzenia niezbêdna jest zgoda osób wy³¹czanych z ubezpieczenia. Takie stanowisko wyrazili M. Orlicki, J. Pokrzywniak, op. cit., s. 131.
E. Montalbetti, Kodeks cywilny, Komentarz, Warszawa 1972, s. 1665.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
31
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
umowy wymagane by³oby z³o¿enie przez przysz³ego ubezpieczonego zgody na
zawarcie na jego rzecz umowy ubezpieczenia na ¿ycie17.
Krytyka rozwi¹zania przewidzianego w art. 829 § 2 k.c. w brzmieniu nadanym przez nowelê z 13 kwietnia 2007 r. spowodowa³a zmianê treœci tego prze18
pisu . Obecnie do zawarcia umowy ubezpieczenia na ¿ycie nie jest wymagana
uprzednia czy nawet nastêpcza zgoda ubezpieczonego. W konsekwencji ubezpieczaj¹cy mo¿e zawrzeæ na cudzy rachunek umowê grupowego ubezpieczenia
bez uzyskania uprzedniej zgody osób, na których rzecz umowa zostanie podpisana. Ubezpieczony musi jedynie z³o¿yæ oœwiadczenie, ¿e chce skorzystaæ z zastrze¿enia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej. Oœwiadczenie to, w wielu
przypadkach, bêdzie sk³adane ju¿ po zawarciu ubezpieczenia, jak potwierdza
dyspozycja omawianego przepisu, który jednoznacznie rozstrzyga, ¿e oœwiadczenie mo¿e byæ z³o¿one wobec strony wskazanej w umowie. Ubezpieczony bêdzie jednak musia³ z³o¿yæ oœwiadczenie odpowiedniej osobie w taki sposób, aby
mog³a zapoznaæ siê z jego treœci¹; je¿eli skieruje je do niew³aœciwej strony, odpowiedzialnoœæ ubezpieczyciela nie rozpocznie siê. Przyjmuje siê, ¿e zast¹pienie wymogu uprzedniej zgody na zawarcie lub zmianê umowy ubezpieczenia na
¿ycie, oœwiadczeniem o przyst¹pieniu do ubezpieczenia, stanowi prawid³owe
rozwi¹zanie zabezpieczaj¹ce interesy wszystkich zainteresowanych podmiotów. Dodatkowo modyfikacje konkretnego ubezpieczenia dokonane na korzyœæ
ubezpieczonego nie bêd¹ wymaga³y jego zgody. Jedynie niekorzystne zmiany
bêd¹ wymaga³y jego akceptacji, co zapewne uchroni ubezpieczonego przed arbitralnymi decyzjami stron umowy ubezpieczenia na ¿ycie zawartej na cudzy
rachunek.
Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e nowe brzmienie art. 829 § 2 k.c. nie tylko
umo¿liwia zawarcie na cudzy rachunek umowy ubezpieczenia grupowego bez
uzyskania uprzedniej zgody ubezpieczonego, ale w konsekwencji prowadzi do
rozró¿nienia umowy zawartej pomiêdzy ubezpieczaj¹cym i ubezpieczycielem
od stosunku ubezpieczenia istniej¹cego pomiêdzy poszczególnymi ubezpieczonymi oraz ubezpieczycielem, którego powstanie zale¿y z kolei od z³o¿enia stosownego oœwiadczenia woli przez konkretnego ubezpieczonego19.
III. Ubezpieczenia grupowe wed³ug nauki prawa ubezpieczeñ
Pomimo braku jakichkolwiek wskazówek ze strony ustawodawcy, w doktry20
nie prawa powsta³o szereg podzia³ów ubezpieczeñ grupowych . Najczêœciej
wskazuje siê na podzia³ na ubezpieczenia jednostkowe – inaczej indywidualne,
zbiorowe charakteryzuj¹ce siê wieloœci¹ przedmiotów ubezpieczenia oraz
17
18
19
20
32
M. Orlicki, J. Pokrzywniak, op. cit., s. 128. W umowie ramowej dopuszczano, aby strony
w istotny sposób uproœci³y zarówno formê sk³adania oferty zawarcia umowy na rzecz indywidualnego ubezpieczonego, jak i formê przyjêcia tej oferty przez ubezpieczyciela.
Nowela do kodeksu cywilnego z 13 lutego 2009 r., która wesz³a w ¿ycie 18 czerwca 2009 r.
(Dz.U. Nr 42, poz. 341).
Takie stanowisko reprezentuje ponadto K. Malinowska, Zamówienia w Grupówkach, Miesiêcznik Ubezpieczeniowy 2009, nr 9, s. 40.
Charakterystyczne jest przy tym, ¿e wiêkszoœæ autorów zajmuj¹cych siê omawian¹ problematyk¹ nie definiuje samych ubezpieczeñ grupowych, skupiaj¹c uwagê na ich podzia³ach, odrêbnoœciach oraz innych rozró¿nieniach.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie w œwietle prawa, doktryny
21
grupowe, w których wystêpuje wieloœæ ubezpieczonych osób . S¹ te¿ tacy autorzy, którzy, sprowadzaj¹c ubezpieczenia grupowe do ubezpieczeñ pracowniczych, wskazuj¹ na istnienie ubezpieczeñ grupowych z indywidualn¹ ocen¹ ryzyka oraz ubezpieczeñ grupowych z ³¹czn¹ ocen¹ ryzyka dla ca³ej grupy22.
W ubezpieczeniach pierwszego typu przedstawiciel grupy, jakim jest zak³ad
pracy, przedstawia liczbê osób stanowi¹cych grupê, podaj¹c wiek poszczególnych osób oraz inne przes³anki, takie jak wykonywany zawód. Na tej podstawie
zak³ad ubezpieczeñ ustala prawdopodobieñstwo œmierci ka¿dej osoby oraz
sk³adkê brutto w okresie rocznym. Nastêpnie sk³adkê dzieli siê na liczbê pracowników przystêpuj¹cych do ubezpieczenia, co ma miejsce zw³aszcza w takiej
sytuacji, gdy suma ubezpieczenia nie jest zbyt wysoka, a sk³adka jest op³acana
przez samego pracodawcê. W ubezpieczeniach grupowych w œcis³ym tego
s³owa znaczeniu cz³onkowie grupy podpisuj¹ tzw. deklaracjê przyst¹pienia lub
inaczej – deklaracjê zgody na ubezpieczenie oraz potr¹cenie sk³adki z listy
23
p³ac . W razie zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego zak³ad pracy poœwiadcza wniosek ubezpieczonego pracownika o wyp³atê œwiadczenia, potwierdzaj¹c
w ten sposób, ¿e pracownik jest ubezpieczony, a sk³adka zosta³a op³acona we
wskazanym terminie. Tak ujmowane ubezpieczenie grupowe ró¿ni siê od ubezpieczenia indywidualnego przede wszystkim sposobem formowania klas ryzyka24, w którym warunki umowy powinny jasno okreœlaæ zasady zakwalifikowania
konkretnego podmiotu do okreœlonej grupy. Ryzyko okreœlane jest bowiem
w odniesieniu do okreœlonej w sposób naturalny grupy, a suma ubezpieczenia
25
ma charakter jednorodny . Jak podkreœla E. Stroiñski, podstawowe ró¿nice pomiêdzy ubezpieczeniami indywidualnymi a grupowymi, stanowi¹ce o istocie
tych ubezpieczeñ, dotycz¹ ponadto takich kwestii, jak: sposób zawarcia ubezpieczenia, podmioty i zakres ubezpieczenia, administrowanie ubezpieczeniem,
underwriting, poprzez ocenê i selekcjê ryzyka oraz pocz¹tek i koniec odpowie26
dzialnoœci ubezpieczyciela .
IV. Ubezpieczenia grupowe w praktyce ubezpieczeniowej
1. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e podobnie jak nie ma przepisu expressis verbis
przewiduj¹cego instytucjê ubezpieczeñ grupowych, tak te¿ nie ma ¿adnej regulacji, która wprowadza³aby zakaz zawierania tego typu umów. Mo¿liwoœæ taka
wynika natomiast z zasady swobody umów, skoro strony mog¹ u³o¿yæ ³¹cz¹cy je
stosunek cywilnoprawny wed³ug swego uznania, byleby jego treœæ nie sprzeciwia³a siê przepisom ustawy, w³aœciwoœci (naturze) tego stosunku oraz zasadom
22
23
24
25
26
26
Podzia³u takiego dokonuje E. Kowalewski, (w:) E. Kowalewski, D. Fuchs, W. Mogilski, M. Serwach, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych, Bydgoszcz – Toruñ 2006, s. 25.
E. Stroiñski, Ubezpieczenia na ¿ycie, teoria i praktyka, Warszawa 2003, s. 283.
Na temat ubezpieczeñ na ¿ycie zob. Magdalena Szczepañska, Ubezpieczenia na ¿ycie. Aspekty prawne, Warszawa 2008, s. 28 i n.
Zazwyczaj w ubezpieczeniach grupowych nie dokonuje siê podzia³u ubezpieczonych na osoby
pal¹ce i niepal¹ce, cierpi¹ce na ró¿ne dolegliwoœci lub schorzenia, a niekiedy odstêpuje siê
tak¿e od podzia³u wed³ug wieku lub p³ci.
E. Stoiñski, op. cit., s. 285.
E. Stroiñski, op. cit.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
33
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
1
wspó³¿ycia spo³ecznego (art. 353 k.c.). Dodatkowo nale¿y podkreœliæ, ¿e dyspozycja art. 56 k.c. wskazuje, ¿e czynnoœæ prawna wywo³uje nie tylko skutki w niej
wyra¿one, lecz tak¿e te, które wynikaj¹ z ustalonych zwyczajów (jak równie¿
z ustawy i z zasad wspó³¿ycia spo³ecznego).
Obecnie coraz wyraŸniej widoczny jest nie tylko dynamiczny rozwój klasycznych ubezpieczeñ grupowych, ale te¿ nowych, lub dotychczas s³abo funkcjonuj¹cych, postaci ubezpieczeñ na ¿ycie27. W szczególnoœci zauwa¿alne o¿ywienie mo¿na dostrzec w tzw. bancassurance. Bank – ubezpieczaj¹cy ma zatem
mo¿liwoœæ zawarcia umowy ubezpieczenia, obejmuj¹cej ryzyko œmierci poszczególnych kredytobiorców. Jednoczeœnie w tak skonstruowanej umowie
bank bêdzie mia³ prawo do wskazania siebie jako uposa¿onego z tytu³u ubezpieczenia na ¿ycie, do wysokoœci niesp³aconego kredytu w chwili œmierci ubezpieczonego. W praktyce ubezpieczeniowej zaczynaj¹ siê ponadto rozwijaæ tzw.
ubezpieczenia krzy¿owe. Polegaj¹ one na tym, ¿e w umowie ubezpieczenia na
¿ycie wspólnicy spó³ki wskazuj¹ jako uposa¿onych pozosta³ych wspólników lub
dokonuj¹ ubezpieczenia wybranych osób, zazwyczaj kluczowych dla dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa czy spó³ki, wskazuj¹c jako uposa¿onych samo przedsiêbiorstwo czy spó³kê. Celem tego rodzaju ubezpieczeñ jest zabezpieczenie interesów przedsiêbiorstwa lub wspólników w sytuacji, gdy œmieræ jednego z nich
mog³aby wywo³aæ okreœlone trudnoœci dla dzia³alnoœci firmy lub chocia¿by powodowa³aby koniecznoœæ sp³aty spadkobierców zmar³ego28. W nowoczesnych
ubezpieczeniach grupowych wyraŸnie widoczne s¹ tak¿e próby uproszczenia
funkcjonuj¹cego modelu poprzez udostêpnienie zak³adom pracy elektronicznego systemu przystêpowania do ubezpieczenia oraz sk³adania wszelkich
zmian za poœrednictwem przegl¹darki internetowej. W odpowiedzi na wskazane potrzeby obrotu zosta³ nawet opracowany elektroniczny Rejestrator Ubezpieczeñ Grupowych (eRU), pozwalaj¹cy na dokonywanie œciœle okreœlonych
czynnoœci prawnych oraz prowadzenie indywidualnej obs³ugi ubezpieczeñ grupowych w drodze elektronicznej za poœrednictwem internetu29.
2. Przystêpuj¹c do oceny klasycznych grupowych ubezpieczeñ na ¿ycie
konieczne jest wskazanie na funkcjonowanie równolegle obok siebie dwóch
ró¿nych typów tych umów. Pierwszy obejmuje ubezpieczenie kierowane do
œciœle okreœlonej grupy podmiotów, polegaj¹ce na stworzeniu odrêbnych ogólnych warunków ubezpieczenia. Umowa tego rodzaju pozwala ubezpieczonym
przystêpowaæ adhezyjnie poprzez tzw. deklaracjê zgody, która w omawianym
przypadku jest w istocie wnioskiem ubezpieczeniowym. Druga mo¿liwoœæ oznacza de facto zawieran¹ przez osobê trzeci¹ umowê ubezpieczenia na ¿ycie
27
28
29
34
Wed³ug danych KNF. liczba indywidualnych umów ubezpieczenia na ¿ycie wynosi³a w 2007 r.
– 11 864 555 szt., a liczba ubezpieczeñ grupowych – 331 101, natomiast w 2008 r. odpowiednio: 11 911 253 oraz 361 982.
P. Paczkowski, Wskazanie uposa¿onego, Miesiêcznik Ubezpieczeniowy 2009, nr 9, s. 35.
Zob. na ten temat: K. Kiedrzyñski, Obs³uga on-line, Miesiêcznik Ubezpieczeniowy 2008,
nr 10, s. 17–18. Por. Sz. Goc, Sposób na efektywnoœæ, Miesiêcznik Ubezpieczeniowy 2008,
nr 10, s. 15.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie w œwietle prawa, doktryny
z otwartym zakresem ochrony ubezpieczeniowej, modyfikowanym w czasie poprzez zmiany zakresu podmiotowego, a niekiedy te¿ przedmiotowego. Przy takim ujêciu w¹tpliwoœci budzi ju¿ samo okreœlenie podmiotu zawieraj¹cego
umowê na cudzy rachunek. Mo¿na staæ na stanowisku, ¿e osob¹ zawieraj¹c¹
grupowe ubezpieczenie na ¿ycie jest zak³ad pracy podpisuj¹cy umowê, ale równie uprawnione mog³oby wydawaæ siê twierdzenie, ¿e w niektórych sytuacjach
osob¹ faktycznie zawieraj¹c¹ umowê na cudzy rachunek jest pracownik, który
do niej przystêpuje. W konsekwencji osobami, na rzecz których podpisywano by
umowê byliby rodzice, teœciowie, dzieci i wspó³ma³¿onkowie oraz inne podmioty
wymienione w polisie. Przedmiotem ochrony w dziale I za³¹cznika do ustawy
jest ¿ycie, nale¿y zatem przyj¹æ, ¿e w stosunku do tych ubezpieczeñ stosowaæ
nale¿y ogólne zasady kodeksu cywilnego ³¹cznie z regu³ami dotycz¹cymi
wyp³aty œwiadczeñ. Dodatkowo niejasna pozostaje rola osób pobieraj¹cych
w imieniu ubezpieczyciela sk³adki oraz przyjmuj¹cych deklaracjê przyst¹pienia
do umowy ubezpieczenia grupowego tym bardziej, ¿e podmioty te s¹ wynagradzane przez ubezpieczyciela w sposób prowizyjny zale¿ny od wysokoœci zainkasowanej sk³adki. Zagadnieniem podstawowym w dzisiejszym stanie prawnym jest te¿ pytanie o zasadnoœæ wprowadzenia odrêbnych uregulowañ prawnych pozwalaj¹cych stosowaæ w umowach ubezpieczeñ grupowych nietypowe
rozwi¹zania30.
V. Dyskusja de lege lata
Zawarcie umowy grupowego ubezpieczenia na ¿ycie
Zasadnicza kwestia sprowadza siê do pytania, czy do skutecznego zawarcia
ubezpieczenia dochodzi ju¿ w momencie zawarcia przez zak³ad pracy umowy,
czy te¿ dopiero w momencie podpisania pierwszej deklaracji przyst¹pienia oraz
op³acenia sk³adki. Teoretycznie mo¿na przyj¹æ, ¿e propozycja ubezpieczyciela,
ustalona z pracodawc¹, stanowi ofertê dla potencjalnej grupy ubezpieczonych.
Dopiero jednak podpisanie deklaracji przyst¹pienia, równoznaczne z wnioskiem o ubezpieczenie, statuowa³oby zawarcie umowy ubezpieczenia. Jak przy
tym wiadomo, w umowie generalnej niedookreœlona jest ostateczna wysokoœæ
sk³adki, w to miejsce wprowadzane s¹ warunki cenowe dla osób przystêpuj¹cych. Tak wiêc wysokoœæ sk³adki nie jest zale¿na od woli „organizatora
umowy”, ale od skutecznoœci akwizycji w stosunku do potencjalnych kontrahentów umów de facto indywidualnych. Zak³ad pracy lub inny podmiot jako
„organizator” umowy móg³by okreœliæ – na podstawie liczebnoœci grupy oraz wysokoœci proponowanych stawek – tzw. maksymalny potencja³ sk³adki, ale dopiero przyst¹pienie konkretnych osób weryfikowa³oby rzeczywist¹ „wartoœæ” zawartego ubezpieczenia. Na tym tle pojawia siê jednak kolejny problem,
zwi¹zany z dopuszczalnoœci¹ stosowanych przez ubezpieczycieli metod uzale¿30
Skoro w praktyce nie ma uregulowañ pozwalaj¹cych odnieœæ je wprost do ubezpieczeñ grupowych, powsta³a luka prawna stawiaj¹ca pod znakiem zapytania wiêkszoœæ stosowanych dziœ
rozwi¹zañ.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
35
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
niania wa¿noœci oferty od minimalnych parametrów zwi¹zanych z powszechnoœci¹ ubezpieczenia w ramach danej grupy.
Pozycja ubezpieczonego w grupowych ubezpieczeniach na ¿ycie
1. Zagadnienie, które ³¹czy siê nierozerwalnie z zawarciem grupowego
ubezpieczenia na cudzy rachunek dotyczy roli podmiotu zawieraj¹cego umowê. W przypadku, gdy p³atnikiem sk³adki oraz kreuj¹cym treœæ umowy jest pracodawca mo¿na wyraŸnie stwierdziæ, ¿e jest on ubezpieczaj¹cym. Jednak powszechne zawieranie umów opartych o wypracowane programy ubezpieczeniowe z wieloma wariantami, negocjowanych z udzia³em przedstawicieli pracowników reprezentowanych przez zwi¹zki zawodowe, stawia pod znakiem zapytania rolê samego pracodawcy. Wprawdzie podmiot ten podpisuje umowê generaln¹, ale jednoczeœnie ogranicza swoj¹ aktywnoœæ do umo¿liwienia zawarcia
na jej podstawie szeregu umów indywidualnych, potwierdzanych ka¿dorazowo
deklaracj¹ ubezpieczonego o przyst¹pieniu do konkretnego wariantu ubezpieczenia. Nastêpnie uczestniczy w przekazywaniu sk³adki ubezpieczycielowi za
pomoc¹ w³asnych pionów finansowo-ksiêgowych. Zdarzaj¹ siê tak¿e przypadki
uzyskiwania wynagrodzenia prowizyjnego przez samego pracodawcê. Wszystkie te przes³anki pozwalaj¹ na zasugerowanie wniosku, ¿e w wiêkszoœci przypadków pracodawca nie spe³nia warunków niezbêdnych do uznania go za ubezpieczaj¹cego, lecz mo¿na go nazwaæ jedynie „organizatorem umowy ubezpieczenia”. Dodatkowo fakt, ¿e œrodki finansowe zwi¹zane z zap³at¹ sk³adki pochodz¹ ze œrodków pracowniczych, przemawia za tym, ¿e mamy do czynienia
nie tyle z ubezpieczeniem grupowym, ile z wieloœci¹ adhezyjnych przyst¹pieñ
do umowy generalnej zorganizowanej przez podmiot podpisuj¹cy umowê. Dla
skutecznego zawarcia takiego ubezpieczenia konieczne jest podpisanie deklaracji zgody oraz przekazanie niezbêdnych œrodków finansowych przeznaczonych na pokrycie sk³adki. W tym przypadku deklaracja zgody jest odpowiednikiem wniosku ubezpieczeniowego, a pisemna dyspozycja z³o¿ona pracodawcy
co do przelewu œrodków na konto ubezpieczyciela stanowi odpowiednik zap³aty
sk³adki. Przedstawiony mechanizm dzia³ania ubezpieczeñ grupowych wskazywa³by, ¿e mamy tutaj do czynienia z szeregiem indywidualnych umów ubezpieczenia na ¿ycie, zawartych jedynie na podstawie innych ogólnych warunków
ubezpieczenia ni¿ powszechnie stosowane przez danego ubezpieczyciela w tzw.
obrocie masowym.
2. Na etapie zawierania umowy zasadne wydaje siê pytanie, czy osoby ubezpieczone na ¿ycie w ramach powszechnie stosowanych wzorców umownych, tj.
np. rodzice, teœciowie, dzieci mog³yby mieæ status osoby trzeciej, na rzecz której
zawarto ubezpieczenie. W œwietle obecnie istniej¹cego stanu prawnego nale¿y
stwierdziæ, ¿e osoby, których ¿ycie jest przedmiotem ubezpieczenia maj¹ wszystkie prawa ubezpieczonego. Akceptacja takiego rozwi¹zania oznacza³aby jednak, ¿e w obecnej praktyce zawierane s¹ ubezpieczenia poza wiedz¹ osób, których ¿ycie jest de facto przedmiotem ubezpieczenia.
36
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie w œwietle prawa, doktryny
Przyjêcie powy¿szego ujêcia spowodowa³oby ponadto kolejn¹ implikacjê
stawiaj¹c¹ pod znakiem zapytania powszechnie stosowane rozwi¹zania. Artyku³ 806 k.c. przewiduje bezwzglêdn¹ niewa¿noœæ umowy ubezpieczenia, je¿eli w chwili jej zawarcia przewidziany w niej wypadek ju¿ zaszed³ albo je¿eli
odpad³a mo¿liwoœæ jego zajœcia. W takim razie uzasadnione w¹tpliwoœci
móg³by budziæ fakt pobierania sk³adki za okreœlone ryzyko od osób, które s¹
w sytuacji wykluczaj¹cej mo¿liwoœæ zaistnienia konkretnego zdarzenia objêtego zakresem ochrony. Co wiêcej, jeœli przyj¹æ pogl¹d, ¿e brak jest podstaw do
stosowania niestandardowych rozwi¹zañ w odniesieniu do ubezpieczeñ grupowych, to w wielu przypadkach nale¿a³oby stwierdziæ, ¿e ubezpieczony na
¿ycie zmar³ jeszcze przed zawarciem na jego rzecz umowy ubezpieczenia i nie
wystêpuje ju¿ jako podmiot prawa cywilnego. Podobne rozwa¿ania mo¿na by
prowadziæ w zakresie ryzyka urodzenia dziecka w stosunku do osób bezp³odnych lub z innych wzglêdów podmiotowo niezdolnych do posiadania potomstwa (chocia¿by z powodu wieku). Ciekawe wnioski wy³aniaj¹ siê tak¿e w kontekœcie dalszego pobierania sk³adki za ryzyko powa¿nego zachorowania, naliczanej ju¿ po wyp³acie œwiadczenia z tego tytu³u. Zasygnalizowana w¹tpliwoœæ
wydaje siê aktualna w zwi¹zku z zastrze¿eniem umownym stosowanym przez
wielu ubezpieczycieli, ¿e uiszczone œwiadczenie ma charakter jednorazowy,
wykluczaj¹c w ten sposób mo¿liwoœæ wyp³aty podobnego œwiadczenia
w przysz³oœci.
3. Sytuacja prawna ww. potencjalnego ubezpieczonego ujmowanego jako
ka¿dy podmiot, którego ¿ycie jest przedmiotem umowy, staje siê jeszcze bardziej skomplikowana w przypadku realizacji œwiadczenia. Ogólne warunki
ubezpieczeñ ró¿nych ubezpieczycieli przewiduj¹, ¿e do œwiadczenia wynikaj¹cego z zawartej umowy ubezpieczenia na ¿ycie uprawnione s¹ osoby wskazane jako beneficjenci przez samego ubezpieczonego lub w przypadku braku jakiejkolwiek dyspozycji w tym wzglêdzie – spadkobiercy ustawowi. Skoro wymieniani w ramach takiego ujêcia ubezpieczeñ grupowych rodzice czy teœciowie
zazwyczaj nie byliby œwiadomi, ¿e na ich rzecz zosta³a zawarta umowa ubezpieczenia na ¿ycie, to nie wskazywaliby swoich beneficjentów. Mo¿na przyj¹æ, ¿e
wyp³ata œwiadczenia do r¹k ubezpieczaj¹cego – pracownika zawieraj¹cego tego
rodzaju ubezpieczenie mog³aby wówczas nast¹piæ z naruszeniem powszechnie
przyjêtych zasad prawa ubezpieczeñ.
Ubezpieczenia grupowe a procedura zamówieñ publicznych
1. Powo³ana na pocz¹tku rozwa¿añ interpretacja dotycz¹ca obowi¹zku stosowania procedury zamówieñ publicznych w przypadku zawierania umów
ubezpieczenia grupowego stanowi – jak siê wydaje – pewne uproszczenie. Nie
budzi w¹tpliwoœci, ¿e w sytuacji, gdy ubezpieczaj¹cym jest podmiot zobowi¹zany do przeprowadzenia zamówienia publicznego w trybie ustawy, odpowiednie zasady powinny byæ przez niego przestrzegane. Wymóg ten dotyczy
jednak tylko ubezpieczaj¹cego sensu stricto, który samodzielnie okreœla warunki umowy ubezpieczenia oraz op³aca sk³adkê ubezpieczeniow¹. W przypadku,
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
37
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
gdy umowa ma jedynie charakter organizacyjny i w zasadzie spe³nia warunki
generalnej propozycji, nale¿a³oby przyj¹æ, ¿e taka praktyka narusza³aby przepisy ww. ustawy. Za przyjêciem tego pogl¹du przemawia fakt, ¿e œrodki przekazane na op³acenie sk³adki pochodz¹ z funduszy pracowniczych, ryzyko wyst¹pienia konkretnego wypadku dotyczy zatem œciœle okreœlonych osób i jest zwi¹zane
z ich indywidualn¹, mo¿na powiedzieæ – prywatn¹ aktywnoœci¹. Dodatkowo
brak jest „elementu kosztowego” po stronie zamawiaj¹cego. Dystrybucja tego
grupowego produktu i przekazywanie œrodków na konto ubezpieczyciela na
podstawie sta³ej dyspozycji w zasadzie nie ró¿ni siê od polecenia przelewu wynagrodzenia na wskazane konto bankowe, czy te¿ od przekazywania œrodków
odpowiedniej instytucji, np. sk³adki emerytalnej czy rentowej.
Ewentualne zró¿nicowanie pozycji podmiotów zobowi¹zanych do stosowania procedury przetargowej zwi¹zane jest ze stosowaniem ró¿nych przepisów
wyprowadzaj¹cych taki obowi¹zek (dysponowanie œrodkami publicznymi czy
zobowi¹zania sektorowe). Zró¿nicowane s¹ te¿ wartoœci zamówienia, od których zale¿y stosowanie ustawy. W proponowanej przez Urz¹d Zamówieñ Publicznych opinii trudno wskazaæ wartoœæ zamówienia, mo¿na zatem zasugerowaæ twierdzenie, ¿e rzeczywista suma zobowi¹zañ jednostkowych równa jest
sumie najwy¿szej sk³adki nale¿nej od jednego pracownika. Trudno uzasadniæ
pogl¹d, ¿e to samo ryzyko, oferowane na podobnych zasadach oraz finansowane
ze œrodków prywatnych by³o dystrybuowane na rynku za pomoc¹ ró¿nych trybów czy te¿ „re¿imów” zawierania umowy.
2. Przyjêcie koniecznoœci stosowania procedur zamówienia publicznego spowodowa³oby ponadto obowi¹zek og³oszenia nowego przetargu lub zastosowania
innego trybu przewidzianego w ustawie, gdyby wzros³a wartoœæ zamówienia. Sytuacja tego rodzaju mog³aby mieæ miejsce w razie przyjêcia du¿ej grupy nowych
pracowników przystêpuj¹cych do ubezpieczenia. Problemem istotnym z punktu
widzenia praktyki ubezpieczeniowej jest fakt, ¿e przyjêcie jako obowi¹zuj¹cej
wyk³adni, ¿e podmioty co do zasady zobligowane do zawierania ubezpieczeñ z zastosowaniem przepisów ustawy Prawo zamówieñ publicznych s¹ zobowi¹zane do
stosowania tej ustawy równie¿ w stosunku do pracowniczych ubezpieczeñ na ¿ycie finansowanych z wynagrodzeñ, spowodowa³oby koniecznoœæ uznania za bezwzglêdnie niewa¿ne wszystkich umów zawartych z naruszeniem tego trybu ustawy. Wniosek ten prowadzi³by w konsekwencji do rozwa¿enia obowi¹zku zwrotu
sk³adki pobranej przez ubezpieczycieli oraz zwrotu œwiadczeñ uzyskanych
w zwi¹zku z realizacj¹ wadliwie zawartych umów.
VI. Postulaty de lege ferenda
Jak wynika z dotychczasowych rozwa¿añ, grupowe ubezpieczenia na ¿ycie
przechodz¹ swoisty renesans. Ich problematyka sprowadza siê zatem nie tyle
do dopuszczalnoœci czy okreœlenia kszta³tu ubezpieczeñ grupowych, ile ich interpretacji, zw³aszcza wskazania rozbie¿noœci pomiêdzy praktyk¹ a obecnie
obowi¹zuj¹cymi przepisami ubezpieczeniowymi.
38
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
Grupowe ubezpieczenia na ¿ycie w œwietle prawa, doktryny
Widoczny brak odrêbnej regulacji ujawni³ tak¿e inn¹ kwestiê. Mianowicie
– do grupowych ubezpieczeñ na ¿ycie trudno jest stosowaæ nie tylko przepisy
ogólne dotycz¹ce umowy ubezpieczenia, niekiedy przez samego ustawodawcê
wy³¹czone wprost31, ale te¿ postanowienia dotycz¹ce stricte ubezpieczeñ osobowych. Poza marginalnymi regulacjami, odnosz¹cymi siê do obowi¹zków informacyjnych ubezpieczyciela, przewidzianymi w ustawie o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej nie budzi wiêkszych zastrze¿eñ mo¿liwoœæ zastosowania do ubezpieczeñ grupowych jedynie art. 829 k.c. oraz art. 808 k.c. Dlatego jedynym rozwi¹zaniem, które nie by³oby obarczone b³êdem, jest rozpoczêcie prac legislacyjnych umo¿liwiaj¹cych zawieranie ró¿nych umów uwzglêdniaj¹cych szczególne
32
zasady ubezpieczeñ grupowych . Stosowanie zasady solidaryzmu spo³ecznego
pozwala bowiem w ramach ubezpieczenia grupowego na korzystanie z zasady
synergii, w wyniku której czêœæ ubezpieczonych pokrywa³aby wprawdzie koszty
ochrony osób maj¹cych realne szanse jej wykorzystania, ale te¿ uzyskiwa³aby
korzyœci finansowe z udzia³u w grupie. Wydaje siê jednak, ¿e w nowych regulacjach ustawowych konieczne by³oby wyraŸne rozgraniczenie pozycji wszystkich
uczestników powstaj¹cego stosunku ubezpieczenia33. Z tego punktu widzenia
zasadnym postulatem by³oby uwzglêdnienie funkcjonuj¹cych obok siebie ró¿nych typów ubezpieczeñ grupowych, przewiduj¹cych pozycjê pracodawcy jako
klasycznego ubezpieczaj¹cego lub sprowadzaj¹cego jego rolê do „organizatora”
generalnej umowy ubezpieczenia.
Byæ mo¿e remedium na zasygnalizowane problemy by³oby postulowane
przez prof. E. Kowalewskiego opracowanie – wzorem francuskiego Code des
assurances – odrêbnego kodeksu ubezpieczeñ34.
n
Group Life Insurance In the Light of Law, Doctrine
and Insurance Practice
Group life insurance has been dynamically developing recently. However, the rapid development of group schemes is not accompanied by the introduction of new insurance solutions adjusted to the current needs of the modern market into existing legal regulations. On the contrary,
predicting further amendments to insurance law – the legislator did not seem to notice the importance of this issue, completely ignoring the question of group insurance. The issue of above-mentioned insurance has been lately discussed twice, in each case having been initiated by insurance
practice. For the first time it appeared when the amendment to the Civil Code of 13 April 2007
came into force, which provided for the obligation to receive the prior consent of the insured for
31
32
33
34
Tytu³em przyk³adu, art. 816 k.c. odnosz¹cy siê do ujawnienia siê okolicznoœci, która poci¹ga za
sob¹ zmianê prawdopodobieñstwa wyst¹pienia wypadku (art. 816 k.c.).
Nie bez znaczenia jest równie¿ uznanie, czy zasady umów grupowych pozwalaj¹ uznaæ zawierane ubezpieczenia jako podlegaj¹ce ochronie konsumenckiej; przyjêcie zasady, ¿e ubezpieczaj¹cym jest pracodawca znacz¹co os³abi³oby pozycjê ubezpieczonych.
Osobnym zagadnieniem pozostaje te¿ karencja stosowana w zawieranych umowach ubezpieczenia grupowego oraz pytanie, czy dotyczy ona tylko œmierci ubezpieczaj¹cego, czy równie¿
œwiadczeñ zwi¹zanych z zdarzeniami dotykaj¹cymi innych ubezpieczonych.
O potrzebie polskiego kodeksu ubezpieczeñ, red. naukowa E. Kowalewski, Wyd. „Dom Organizatora”, Toruñ 2009.
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)
39
ARTYKU£Y I ROZPRAWY
the conclusion of a life insurance contract on their behalf. Taking into consideration the fact that
the essential feature of group insurance is variability of the initially determined group of insured
(e.g. employees of the same company), the literal understanding of art. 829 of the Civil Code
might have led to the invalidity of the majority of such insurance contracts taken out in the Polish
market or their natural disappearance. Another problem which proved the imperfect legislation
regulating group life insurance was the publication of the opinion of the Legal Department of the
Public Procurement Office. According to this document in order to conclude a group life insurance contract on behalf of their employees, the employers obliged to follow the provisions of the Public Procurement Law have to apply the mode of procurement.
The above-mentioned issues and doubts connected with the conclusion of group life insurance
contracts, the determination of the legal status of the insured, as well as the definition and interpretation of group life insurance in legal doctrine and practice against the background of scarce legislative regulations are discussed in the present article.
40
PRAWO ASEKURACYJNE 2/2010 (63)