Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą

Tokarska
Probl
HigA,
Epidemiol
Bidas K.. 2011,
Zachowania
92(1): 77-82
żywieniowe u chorych leczonych hemodializą
77
Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą
Nutrition in patients treated with hemodialysis
Anna Tokarska 1/, Krzysztof Bidas 2/
1/
2/
Dział Żywienia, Świętokrzyskie Centrum Onkologii, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej
Oddział Nefrologii z Ośrodkiem Dializ Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Kielcach
Wprowadzenie. Stan odżywienia w momencie rozpoczęcia i leczenia
dializami determinuje w dużym stopniu przyszłe losy chorego, ponieważ
niedożywienie białkowo-kaloryczne jest najsilniejszym czynnikiem
ryzyka zgonu w tej grupie pacjentów. Wobec wysokiej śmiertelności
należy przypuszczać, że zrozumienie mechanizmów leżących u podłoża
niedożywienia będzie kluczem do poprawy rokowania w tej grupie.
Introduction. Nutritional status at the start of dialysis and during the
treatment largely determines the future of the patient, because proteincalorie malnutrition is the strongest death risk factor in these patients.
Given high mortality rates it can be assumed that the understanding of
the mechanisms of malnutrition will be the key to improving prognosis
in this group.
Cel. Ocena wpływu edukacji na zmianę nieprawidłowych nawyków
żywieniowych w zapobieganiu powstawania niedożywienia białkowoenergetycznego u chorych hemodializowanych.
Aim. Evaluation of the impact of education on change of incorrect
eating habits to prevent the formation of protein-energy malnutrition in
hemodialysis patients.
Materiały i metody. Badania przeprowadzono wśród 48 pacjentów
(24 mężczyzn i 24 kobiety) w wieku od 28 do 78 lat (średnia wieku
58,25±12,47 lat). Badania zapoczątkowano dokładnymi wywiadami
dotyczącymi żywienia w czasie niewydolności nerek przed dializoterapią
i żywienia w trakcie dializoterapii, wpływu żywienia na stan zdrowia,
preferencji żywieniowych. Po okresie roku trwania badań powtórzono
wywiady żywieniowe, zebrano informacje o realizacji diety i dokonano
porównania między zachowaniami żywieniowymi chorych.
Material and method. The study was conducted among 48 patients (24
men and 24 women) aged from 28 to 78 years (mean age 58.25±12.47
years). The studies were initiated with detailed interviews concerning
nutrition during renal failure before dialysis and nutrition during dialysis,
the effect of nutrition on health status, food preferences. After one year of
the survey dietary interviews were repeated with collected information on
the implementation of the diet and a comparison of the eating behaviors
of patients was made.
Wyniki. Oceniając przystosowanie się do zaleceń dietetycznych po
pierwszym roku badania stwierdzono że 61,9% mężczyzn i 75% kobiet
deklarowało realizację diety w codziennym jadłospisie, wykazując większą
znajomość wpływu żywienia na stan zdrowia, więc znacznie więcej niż
przed edukacją żywieniową. Pacjenci częściej zwracali uwagę na spożycie
produktów mających wpływ na zmianę wskaźników biochemicznych krwi
Widoczna jest również znaczna dysproporcja w zmniejszeniu spożycia
przypraw do celów kulinarnych takich, jak vegeta, kucharek, czy maggi.
Results. The assessment of adaptation to the diet after the first year
of the study revealed that 61.9% of men and 75% of women reported
the diet implementation in their daily menus, demonstrating a greater
awareness of the impact of nutrition on health. Patients often drew attention
to the consumption of products affecting the change in biochemical
indices. Declarations also showed a considerable disparity in reducing the
consumption of culinary spices such as ‘vegeta’, ‘cook’ and ‘maggi’.
Wnioski. Porównanie wyników po pierwszym roku badań wykazało
korzystną zmianę zachowań w żywieniu pacjentów, deklaracje posiadania
większej wiedzy i świadomości oraz przestrzegania zaleceń dietetycznych.
Conclusions. Comparison of results after the first year of the study showed
a favorable change in the eating behaviors of patients, declarations to
acquire further nutritional awareness and knowledge and compliance with
dietary recommendations.
Słowa kluczowe: hemodializa, edukacja, zmiana zachowań żywieniowych
Key words: hemodialysis, education, change of dietary habits
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 77-82
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Nadesłano: 08.10.2010
Zakwalifikowano do druku: 20.01.2011
Mgr inż. Anna Tokarska
Dział Żywienia, Świętokrzyskie Centrum Onkologii, Samodzielny
Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, ul. Artwińskiego 3, 25-734 Kielce,
tel./fax 41-3674347, e-mail: [email protected]
Wykaz skrótów
Wprowadzenie
PChN – przewlekła choroba nerek
IŻŻ – Instytut Żywienia i Żywności
ESPEN – European Society for Enteral and Parenteral Nutrition – Europejskie Towarzystwo Żywienia Dojelitowego
i Pozajelitowego
Przewlekła choroba nerek (PChN) jest zespołem
chorobowym, który rozwija się w wyniku zmniejszenia
liczby czynnych nefronów, niszczonych przez różnorodne pierwotne i wtórne procesy chorobowe toczące się
w nerkach. Charakteryzuje się objawami związanymi ze
stopniowym upośledzeniem funkcji nerek w następstwie
zniszczeń strukturalnych w miąższu nerkowym [1].
www.phie.pl
78
Leczenie nerkozastępcze pozwala zastąpić funkcje
nerek. Dzięki rozwojowi dializoterapii nefrologia stała
się pierwszą dziedziną medycyny, w której pomimo
całkowitego ustania funkcji ważnych dla życia narządów, jakimi są nerki – można chorych utrzymywać przy
życiu przez wiele lat [2]. Niemniej jednak leczenie
nerkozastępcze stanowi jeden z etapów wieloletniej
choroby upośledzającej niemal wszystkie szlaki metaboliczne ustroju i sprzyjające znacznym niedoborom
składników odżywczych. Stan odżywienia w momencie
rozpoczęcia i leczenia dializami determinuje w dużym
stopniu przyszłe losy chorego, ponieważ niedożywienie
białkowo-kaloryczne jest najsilniejszym czynnikiem
ryzyka zgonu w tej grupie pacjentów. Jednocześnie
w żadnej innej grupie chorych granica miedzy ryzykiem niedożywienia a ryzykiem rozwoju powikłań
leczenia żywieniowego jest tak niewielka [3].
Cele leczenia żywieniowego zależą w znacznym
stopniu od rodzaju stosowanej terapii nerkozastępczej.
Celem nadrzędnym i wspólnym dla całej heterogennej grupy chorych z PChN pozostaje zapobieganie
w niedożywianiu.
Definicja ESPEN (European Society for Enteral and
Parenteral Nutrition) mówi, że niedożywienie to stan
niedoboru, nadmiaru lub braku równowagi w podaży
energii, białka bądź innych składników odżywczych,
powodujących zmiany w strukturze tkanek/ciała
(kształt, rozmiar, skład), funkcji, jak też stanie klinicznym pacjenta [3, 4]. Wobec wysokiej śmiertelności związanej z terapią przewlekłymi dializami należy
przypuszczać, że zrozumienie mechanizmów leżących
u podłoża niedożywienia będzie kluczem do poprawy
rokowania w tej grupie [3].
Cel pracy
Ocena wpływu edukacji na zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych w zapobieganiu powstawania niedożywienia białkowo-energetycznego
u chorych hemodializowanych1/.
Materiał i metody
Badania2/, które były wykonane przez dyplomowaną dietetyczkę, przeprowadzono w Oddziale
Nefrologii z Ośrodkiem Dializ Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego i Stacji Dializ Świętokrzyskiego
Centrum Onkologii w Kielcach w latach 2007-2008.
Chorzy wyrazili pisemną zgodę na udział w badaniu i
byli poinformowani o możliwości rezygnacji w każdej
chwili z udziału w badaniach.
W Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 90-92 został opublikowany
pierwszy etap badania pt. Rola dietetyka w leczeniu schyłkowej
niewydolności nerek metodą hemodializy (Anna Tokarska, Jacek
Starzyk).
/
Na przeprowadzenie badań otrzymano zgodę Komisji Bioetycznej
przy Świętokrzyskiej Izbie Lekarskiej w Kielcach nr 18/2006 w dniu
12 grudnia 2006 r.
/
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 77-82
Badaniem objęto 48 pacjentów (24 mężczyzn
i 24 kobiety). Średnia wieku mężczyzn wynosiła
57,58±12,15 lat (28-77 lat), a kobiet 58,92±13,00
lat (34-78 lat). Pacjenci byli poddawani zabiegom
hemodializy z powodu przewlekłej choroby nerek.
Wszyscy pacjenci byli dializowani 3 razy w tygodniu.
Średni czas dializowania pacjentów przed rozpoczęciem badań wynosił 38,65+53,96 miesięcy (1-248
miesięcy). Mężczyźni byli dializowani istotnie krócej
niż kobiety; średni czas dializowania mężczyzn wyniósł 18,25±17,91 miesięcy (1-77 miesięcy), a kobiet 59,04±69,00 miesięcy (1-248 miesięcy). Liczba
pacjentów w okresie badania była zmienna. W trakcie
prowadzenia badań nastąpiły cztery zgony, jeden przeszczep, dwóch pacjentów zrezygnowało z badania.
Badania zapoczątkowano dokładnymi wywiadami żywieniowymi, gdyż znaczna część chorych
nigdy nie otrzymała zaleceń i porad dietetycznych.
Z chwilą rozpoczęcia leczenia hemodializami dieta
pacjenta ulega zmianie, dlatego też w części żywieniowej uwzględniono pytania dotyczące: żywienia
w czasie niewydolności nerek przed dializoterapią
i żywienia w trakcie dializoterapii, wpływu żywienia
na stan zdrowia, preferencji żywieniowych, częstości
spożywanych posiłków, technologii sporządzanych
potraw, przyjmowanych leków i suplementów diety.
Ze względu na ograniczenia i zwiększenie niektórych
składników w diecie pacjenta hemodializowanego
postawiono pytania uwzględniające ilości spożycia
produktów zawierających te składniki. Dokonano
oceny i przystąpiono do opracowania indywidualnych
zaleceń dietetycznych. Wszystkim pacjentom udzielono merytorycznych porad z wyliczeniem dziennego
zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze.
W celu sprawdzenia realizacji zaleceń dietetycznych, po pierwszym roku prowadzenia badania
powtórnie dokonano wywiadów żywieniowych przy
pomocy kwestionariusza, który uwzględniał podobne
pytania, jakie postawiono chorym na początku badania.
Wyniki poddane zostały analizie statystycznej
programem Statistica 8.0 PL (firma StatSoft). Różnice
między otrzymanymi wynikami wyliczano odpowiednimi testami nieparametrycznymi, przyjmując jako
poziom istotności α=0,05.
Wyniki
Ocena zachowań żywieniowych przed
rozpoczęciem badania
Przed rozpoczęciem badań oceniono zachowania
żywieniowe chorych w odniesieniu do stosowania
diety w trakcie leczenia przewlekłej choroby nerek.
Badana grupa licząca 48 osób została podzielona na
płeć. W opracowaniu statystycznym wykorzystano
Tokarska A, Bidas K.. Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą
test Manna-Whittneya do porównania grup. Wyniki
z ankiet sondażowych przedstawiono w tabeli I. Nie odnotowano różnic istotnie statystycznych w grupach.
W odpowiedzi na pytania postawione w kwestionariuszu wykazano, że w czasie leczenia przewlekłej
choroby nerek w okresie przeddializacyjnym 75%
badanych mężczyzn i 62% kobiet nie stosowało diety
w codziennym jadłospisie, 10,4% wszystkich badanych czasami stosowało dietę, a tylko 20,8% chorych
(37,5% kobiet i 4,2%) mężczyzn deklarowało przestrzeganie diety, (ryc. 1). Z danych wynika, że kobiety
dłużej dializujące się częściej realizowały prawidłowe
żywienie w chorobie nerek. Z chwilą rozpoczęcia zabiegu hemodializy, kiedy dieta powinna ulec zmianie
80
68,8
75,0
70
Ogół
Mężczyźni
z niskobiałkowej na dietę o zwiększonej ilości białka
i zwiększonej ilości energii stwierdzono, podobnie
jak poprzednio, że 83,3% mężczyzn i 75,0% kobiet
również nie stosowało diety, 6,3% chorych czasami
stosowało dietę, natomiast 16,7% kobiet i 12,5 mężczyzn deklarowało realizację prawidłowego żywienia
w chorobie (ryc. 2).
Prezentowane wyniki należy również odnieść
do produktów, których stosowanie w diecie pacjenta hemodializowanego powinno być ograniczone
(chlorek sodu, produkty z dużą zawartością potasu
i fosforu) oraz produktów, których niewystarczające
spożycie lub ich brak mogą wpływać negatywnie na
zmianę wskaźników biochemicznych krwi (albumina,
90
Kobiety
62,5
83,3
Ogół
75,0
Mężczyźni
Kobiety
70
60
50
% pacjentów
% pacjentów
79,2
80
60
37,5
40
30
20,8
20,8
20
10,4
4,2
10
0
79
Nie
Tak
50
40
30
14,6 12,5 16,7
20
10
0
0
Czasami
Ryc. 1. Realizacja diety w czasie leczenia choroby nerek przed zabiegiem
hemodializy – wg płci
Fig. 1. Implementation of diet in renal disease during hemodialysis
treatment before surgery, by gender
Nie
Tak
6,3 4,2
8,3
Czasami
Ryc. 2. Realizacja diety w czasie leczenia hemodializą – wg płci
Fig. 2. Implementation of diet during hemodialysis treatment by
gender
Tabela I. Odpowiedzi badanych pacjentów dotyczące zachowań żywieniowych przed rozpoczęciem badań z uwzględnieniem płci. (Skala odpowiedzi: a: 1 – nie,
2 – tak, 3 – czasami; b: 1 – nie, 2 - tak; c: 1 – vegeta, 2 – kucharek, 3 – maggi, 4 – nie stosuje; d: 1 – codziennie, 2 – codziennie w małych ilościach)
Table I. Responses of patients concerning their dietary behaviors before the start of the study, by gender (The scale of responses: a: 1 – no, 2 – yes, 3 – sometimes; b: 1 – no, 2 – yes, c: 1 – vegeta, 2 – cook, 3 - maggi, 4 – does not apply, d: 1 – day, 2 – day in small quantities)
Zachowania żywieniowe / Dietary habits
Ogół / Total
Mężczyźni / Men Kobiety / Women
N=48
N=24
N=24
X±SD (min-maks) X±SD (min-maks) X±SD (min-maks)
Różnice statystyczne / Statistic
differences P
Stosowanie diety w czasie niewydolności nerek/ Diet at the time of renal
failure a
1,42±0,68 (1-3)
1,46±0,83 (1-3)
1,38±0,49 (1-3)
0,7328
Stosowanie diety od czasu hemodializy / Diet from the time of hemodialysis a
1,27±0,57 (1-3)
1,21±0,51 (1-3)
1,33±0,64 (1-3)
0,4663
Wiedza z zakresu żywienia w chorobie / Knowledge of nutrition in
disease /b
1,23±0,42 (1-2)
1,17±0,38 (1-2)
1,29±0,46 (1-2)
0,3080
Kontrola w diecie ilości produktów zawierających białko, fosfor,wapń,
potas, sód/ Control of the quantity of products in the diet containing
protein, phosphorus, calcium potassium, sodiuma
1,25±0,56 (1-3)
1,25±0,61 (1-3)
1,25±0,53 (1-3)
0,7847
Rodzaje stosowanych przypraw / types of spicesc
2,08±1,29 (1-4)
1,88±1,23 (1-4)
2,29±1,33 (1-4)
0,3061
Spożycie warzyw i owoców / Fruit and vegetable intaked
1,73±0,45 (1-2)
1,75±0,44 (1-2)
1,71±0,46 (1-2)
0,7479
Spożycie mięsa/ Meat consumptionb
1,71±0,46 (1-2)
1,79±0,41 (1-2)
1,63±0,49 (1-2)
0,2087
Spożycie mleka/ Milk consumptionb
1,47±0,48 (1-2)
1,67±0,48 (1-2)
1,67±0,48 (1-2)
1,0000
Spożycie ryb/ Fish Consumptionb
1,69±0,46 (1-2)
1,58±0,50 (1-2)
1,79±0,41 (1-2)
0,1233
N – liczba pacjentów / numer of patients; X+SD – średnia arytmetyczna + odchylenie standardowe / arithmetic mean+standard deviation; min-maks -minimum-maksimum/minimum-maximum; p – poziom istotności występowania różnic / level of statistically significant differences
80
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 77-82
Ocena i porównanie zachowań żywieniowych po
pierwszym roku badania
Niedożywienie jest istotnym czynnikiem, który
zwiększa zachorowalność i śmiertelność w grupie
pacjentów przewlekle dializowanych [5]. Prawidłowy stan odżywienia pacjentów hemodializowanych
warunkuje lepsze efekty terapeutyczne. Dlatego po
pierwszym roku prewencyjnej interwencji żywieniowej ponownie poddano analizie odpowiedzi zawarte
w kwestionariuszu, dotyczące realizacji zaleceń
dietetycznych. Porównując zachowania żywieniowe
pacjentów na początku badania i przystosowanie się
do zaleceń dietetycznych po pierwszym roku stwierdzono istotne różnice w grupie mężczyzn i grupie
kobiet (tab. II). Zarówno mężczyźni (p=0,0008) jak
i kobiety (p=0,0046) znacznie częściej deklarowali
realizację diety w codziennym jadłospisie. Podniosła
się wiedza z zakresu żywienia w chorobie, gdzie wstępnie 23%, a po rocznej edukacji więcej, bo 83% chorych
deklarowało znajomość zasad żywienia w chorobie. Pacjenci częściej zwracali uwagę na spożycie produktów
mających wpływ na zmianę wskaźników biochemicznych krwi tj. albumina, fosfor, potas i sód (mężczyźni
p=0,0023, kobiety p=0,0012).Widoczna jest również znaczna dysproporcja w zmniejszeniu spożycia
przypraw takich, jak vegeta, kucharek, czy maggi,
gdzie różnica po roku badań była istotna i wynosiła
u mężczyzn p=0,0031 i u kobiet p=0,069. W grupie
kobiet istotnie większe było spożycie mleka p=0,0455.
W pozostałych parametrach nie odnotowano różnic
w obu grupach badanych pacjentów. Procent wartości
opisanych wyżej zachowań przedstawiono na rycinach
4a, 4b, 4c,i 4d.
80
75
79,4
79,2
70,8 70,8
70
67
67 67
75
79,2
72,9
70,8
68,8
62,5
60
% pacjentów
prealbumina). Wykazano, że 75% chorych stosuje
przyprawy. W odniesieniu do produktów białkowych
tylko 70,8% pacjentów spożywało mięso zwierząt,
67% piło mleko i napoje mleczne, a 68,8% chorych
spożywało mięso ryb. Odnotowano również, że spożycie owoców i warzyw u ogółu pacjentów wyniosło
(72,9%). Dane dotyczące spożycia produktów przez
badanych pacjentów, wg płci, przedstawia rycina 3.
58,3
50
40
30
20
10
0
Stosowanie
przypraw
Spożycie
mięsa
Ogół
Spożycie
mleka
Mężczyźni
Spożycie ryb
spożycie
owoców
i warzyw
Kobiety
Ryc. 3. Spożycie produktów mający wpływ na wartość wskaźników
biochemicznych (białko, fosfor, wapń, potas, sód) – wg płci
Fig. 3. Consumption affecting change in biochemical indices (protein,
phosphorus, calcium, potassium, sodium), by gender
Tabela II. Porównanie zachowań żywieniowych pacjentów na początku i po roku badania – wg płci. (Skala odpowiedzi: a: 1 – nie, 2 – tak, 3-czasami; b: 1
– nie, 2-tak; c: 1 – vegeta, 2 – kucharek, 3 – maggi, 4 – nie stosuje; d: 1 – codziennie, 2 – codziennie w małych ilościach)
Table II. Responses of patients concerning their dietary behaviors before the start and after one year of study, by gender (The scale of responses: a: 1 – no, 2
yes, 3 – sometimes; b: 1 – no, 2 – yes, c: 1 – vegeta, 2 cooks, 3 – maggi, 4-does not apply, d: 1 – day, 2 – day in small quantities)
Mężczyźni/Men N=21 X±SD (min-maks)
Przed badaniem before the
start
Po roku after
one year
Stosowanie się do zaleceń dietetycznych po
pierwszym roku badań / Adherence to dietary
recommendations after the first year of researcha
1,24±0,53
(1-3)
2,10±0,62
(1-3)
0,0104
Kontrola w diecie ilości produktów zawierających
białko, fosfor, wapń, potas, sód / Control of the
quantity of products in the diet containing protein, phosphorus, calcium potassium, sodiumb
1,29±0,64
(1-3)
2,19±0,67
(1-3)
Rodzaje stosowanych przypraw / types of spicesc
1,71±1,18
(1-4)
Spożycie mięsa / Fruit and vegetable intake b
Kobiety/Women N=20 X±SD (min-maks)
Po roku after
one year study
Różnice statystyczne Statistic
differences P
1,40±0,68
(1-3)
2,05±0,51
(1-3)
0,0029
0,0023
1,30±0,57
(1-3)
2,10±0,55
(1-3)
0,0012
3,00±1,30
(1-4)
0,0031
2,40±1,39
(1-4)
3,35±1,13
(1-4)
0,0069
1,86±0,35
(1-2)
1,95±0,21
(1-2)
0,0317
1,55±0,51
(1-2)
1,70±0,47
(1-2)
0,2568
Spożycie mleka/ Consumption of mil b
1,62±0,49
(1-2)
1,67±0,48
(1-2)
0,6547
1,70±0,47
(1-2)
1,90±0,30
(1-2)
0,0455
Spożycie ryb / Consumption of milkb
1,62±0,49
(1-2)
1,62±0,49
(1-2)
1
1,80±0,41
(1-2)
1,85±0,36
(1-2)
0,5637
Spożycie warzyw i owoców/ Consumption of
fishd
1,61±0,39
(1-2)
1,71±0,46
(1-2)
0,1521
1,70±0,47
(1-2)
1,45±0,51
(1-2)
0,0587
Parametry
Różnice statyPrzed badastyczne Statistic niem before the
differences P
start
N – liczba pacjentów / numer of patients; X+SD – średnia arytmetyczna + odchylenie standardowe / arithmetic mean+standard deviation; min-maks -minimum-maksimum/minimum-maximum; p – poziom istotności występowania różnic / level of statistically significant differences
Tokarska A, Bidas K.. Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą
90
81
80
100
Na początku
Po roku badania
61,9
60
52,4
50
40
30
20
Realizacja
diety
Kontrola
produktów
w diecie
Wiedza
z zakresu
żywienia
Fig. 4a. Comparison of nutritional habits at the beginning and after
one year of study in male subjects
100
85
90
75
80
% pacjentów
Na początku
Po roku badania
70
70
60
50
40
29,2
30
16,7
20
16,7
10
0
Realizacja
diety
Kontrola
produktów
w diecie
Wiedza
z zakresu
żywienia
Ryc. 4b. Porównanie zachowań żywieniowych na początku i po roku
badania u badanych kobiet
Fig. 4b. Comparison of nutritional habits at the beginning and after
one year of study in women subjects
100
% pacjentów
95,2
Na początku
Po roku badania
79,4
79
70
62
67
71
62 62
60
61
42,9
40
30
20
10
0
70,8
70
85
70,8
70
55
60
45
50
40
30
30
Stosowanie
przypraw
Spożycie
mięsa
Spożycie
mleka
Spożycie
ryb
Stosowanie
przypraw
Spożycie
miesa
Spożycie
mleka
Na początku badania
Ryc. 4a. Porównanie zachowań żywieniowych na początku i po roku
badania u badanych mężczyzn
50
80
70
10
0
8,3
0
80
90
20
16,7
12,5
10
90
90
80
% pacjentów
% pacjentów
70
81
Spożycie
owoców
i warzyw
Rys. 4c Spożycie produktów mający wpływ na wartość wskaźników
biochemicznych (białko, fosfor, wapń, potas, sód) na początku i po roku
badania u badanych mężczyzn
Fig. 4c. Consumption affecting change in biochemical indices (protein,
phosphorus, calcium, potassium, sodium) at the beginning and after
one year of study in male subjects
Spożycie
ryb
Spożycie
warzyw
i owoców
Po roku badania
Rys. 4d. Spożycie produktów mający wpływ na wartość wskaźników
biochemicznych (białko, fosfor, wapń, potas, sód) na początku i po roku
badania u badanych kobiet
Fig. 4d. Consumption affecting change in biochemical indices (protein,
phosphorus, calcium, potassium, sodium) at the beginning and after
one year of study in women subjects
Dyskusja
Etiologia niedożywienia w schyłkowej niewydolności nerek jest złożona i może obejmować wiele czynników. Wyniki badań zgodnie wykazują że głównym
czynnikiem powodującym niedożywienie jest niedostateczne spożycie pokarmu. Niedożywienie obniża jakość
życia i zwiększa częstość hospitalizacji, chorobowość
i śmiertelność chorych dializowanych [6].
Analiza zebranych wyników na początku badania
wykazała, że pacjenci – zarówno w czasie leczenia
przewlekłej choroby nerek, jak i podczas leczenia
hemodializami – posiadali małą wiedzę z zakresu
żywienia dietetycznego. Zaznaczyć należy iż tylko
ok. 30% chorych stosowało dietę w obu przypadkach
chorobowych.
Stan złego odżywienia białkowo-energetycznego
objawia się skrycie postępującą utratą tłuszczu ustrojowego oraz zasobów białek ustrojowych (mięśni),
zmniejszonym stężeniem białek, a zwłaszcza albumin
w surowicy krwi [7].
W badaniu z 2006 r. prowadzonym w Klinice
Nefrologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie wykazano, że w diecie osób leczonych dializami zawartość
białka była niska, (średnio 41,8 g – dieta kobiet i 50,0 g
– dieta mężczyzn). Wykazano również niedobór energii, a także bardzo niską podaż wapnia w obu grupach
[8]. Potwierdzają to również wyniki badań z innych
ośrodków w Polsce (Reszotarski, Walasek, Ligocki).
Autorzy ci stwierdzają, że dieta chorych dializowanych
w ich badaniu była umiarkowanie normokaloryczna
i niskobiałkowa [9].
Wyniki naszego badania wykazały, że tylko 62,5%
kobiet i 79,4% mężczyzn deklarowało spożycie mięsa
zwierząt rzeźnych w codziennym jadłospisie. Podobnie odsetek deklarowanego spożycia ryb był zaniżony
82
i wynosił 62% u mężczyzn a 85% u kobiet. Fakt ten może
niepokoić, gdyż oba produkty zawierają znaczną ilość
białka w swoim składzie. Nieprawidłowym zjawiskiem,
jest spożywanie przypraw, których głównym składnikiem
jest glutaminian sodu. Wynika, że 75% zarówno kobiet
jak i mężczyzn wykorzystywało przyprawy do przygotowania potraw, najczęściej vegetę, i maggi. Autorzy
wielu prac wykazują, że utrzymanie rekomendowanej
zawartości sodu w diecie oznacza całkowite zaprzestanie
dodawania soli do pokarmów [3].
W ciągu roku podczas prowadzonego badania
udzielono pacjentom szczegółowych porad i indywidualnych zaleceń dietetycznych. Dokonana ocena zachowań żywieniowych pacjentów po pierwszym roku
wykazała, że zarówno grupa kobiet jak i mężczyzn
deklarowała częstą realizację diety w codziennym
jadłospisie, wykazując większą znajomość wpływu
żywienia na stan zdrowia. Pacjenci częściej zwracali
uwagę na spożycie produktów mających wpływ na
nieprawidłową zmianę wskaźników biochemicznych
krwi, jak: albumina, prealbumina, fosfor, potas, wapń
i sód. Widoczna jest znaczna dysproporcja w spożyciu
przypraw, gdzie znacznie mniej pacjentów deklarowało używanie ich do celów kulinarnych. Deklarowane spożycie warzyw i owoców w grupie mężczyzn
utrzymywało się na tym samym poziomie, natomiast
u kobiet spożycie zmniejszyło się, co wydaje się być
korzystne z punktu ograniczenia potasu u chorych
z bezmoczem, którego owoce i warzywa zawierają
w znacznych ilościach.
Żywienie chorych po rozpoczęciu leczenia hemodializą ulega zmianie z wcześniej zalecanej diety
niskobiałkowej na dietę o zwiększonej ilości białka,
stąd zadowalający jest fakt, że powtórne wyniki ankiet
wykazały deklaracje częstszego spożycia mięsa zwierząt w obu grupach hemodializowanych pacjentów,
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 77-82
oraz większego udziału mięsa ryb, mleka i napojów
mlecznych w codziennych jadłospisach u grupy kobiet.
W badaniu obejmującym więcej niż 50 000 amerykańskich chorych leczonych hemodializami spożywających od 1,0 do 1,4 g białka na dzień odnotowano
niższą śmiertelność [9]. Rutkowski i wsp. stwierdzają,
iż prawidłowa realizacja zaleceń dotyczących oceny
stanu odżywienia oraz postępowania dietetycznego jest
możliwa tylko przy współpracy z dietetyczką [6].
Podsumowanie i wnioski
1. Oceniając zachowania żywieniowe pacjentów na
początku badania stwierdzono: a) duży odsetek
chorych nie stosował diety zarówno w 4 i 5 stadium PChN jak i w czasie hemodializy; b) porównywalny procent chorych nie posiadał wiedzy
z zakresu żywienia w hemodializie; c) codzienne
spożycie przypraw polepszających smak, zawierający glutaminian sodu, nie wskazanych w diecie
chorych dializowanych; d) brak deklaracji spożycia produktów białkowych u 30% badanych.
2. Analiza wywiadów żywieniowych wykazała brak
apetytu do spożycia mięsa zwierząt u chorych
stosujących dietę niskobiałkową w przewlekłej
chorobie nerek przed rozpoczęciem hemodializy.
3. Porównując wyniki po pierwszym roku badania,
stwierdzono korzystną zmianę zachowań w żywieniu pacjentów, deklarację posiadania wiedzy
z zakresu żywienia w hemolizie oraz przestrzegania zaleceń dietetycznych w codziennych jadłospisach.
4. Długotrwała i prawidłowa edukacja oraz indywidualne zalecenia dietetyczne mogą być pomocne
w poprawie stanu odżywienia, zwiększenia jakości
życia i dłuższego przeżycia pacjentów dializowanych.
Piśmiennictwo / References
1. Rutkowski B. Przewlekła niewydolność nerek. [w:]
Kardionefrologia. Pasierski T, Myśliwiec M, Imiela J (red).
Medical Tribune, Warszawa 2006: 31-39.
2. Ostrowski J, Rutkowski P, Rutkowski B. Historia leczenia
nerkozastępczego. [w:] Leczenie nerkozastępcze. Rutkowski B
(red). Czelej, Lublin 2007: 1-9.
3. Jankowska MM, Małgorzewicz S, Kaczan M, ŁysiakSzydłowska W, Czekalski S. Zaburzenia odżywiania oraz
zasady racjonalnego żywienia u pacjentów leczonych
nerkozastępczo. [w:] Leczenie nerkozastępcze. Rutkowski B
(red). Czelej, Lublin 2007: 561-571.
4. Pupim LB, Cuppari L, Ikizler TA. Nutrition and metabolism
in kidney disease. Semin Nephrol 2006, 26(2): 134-157.
5. Rutkowski B, Małgorzewicz S, Łysiak-Szydłowska W
z Grupą Ekspertów. Stanowisko dotyczące rozpoznawania
oraz postępowania w przypadku niedożywienia dorosłych
chorych z przewlekłą choroba nerek. Forum Nefrol 2010;
3,2: 138-142.
6. Krenitsky J. Nutrition in renal failure: myths and management.
Pract Gastroenterol 2004, 28: 40-59.
7. Czekalski S, Gellert R, Rutkowski B, Bidas K. Leczenie
dietetyczne w chorobach nerek -dlaczego, komu, kiedy, jak?
[w:] Nefroprotekcja. Podstawy patofizjologiczne i standardy
postępowania terapeutycznego. Rutkowski B, Czekalski S,
Myśliwiec M (red). Czelej, Lublin 2006: 35-56.
8. Szpakowska-Wohn A, Kolarzyk E, Lang-Młynarska D,
Wojtowicz B. Ocena realizacji zaleceń dietetycznych przez
pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych
dializoterapią. Probl Hig Epidemiol 2006, 87(3): 221‑227.
9. Rzeszotarski J, Walasek I, Ligocki P. Analiza spożycia
wapnia, fosforu i magnezu w diecie chorych z przewlekłą
niewydolnością nerek leczonych hemodializami. J Elem
2005, 10(4): 1009-1016.
10. Shinaberger CS, Kilpatrick RD, Regidor DL, et al.
Longitudinal associations between dietary protein intake
and survival in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 2006,
48(1): 37-49.