Medycyna i filozofia w starożytności

NOWOTWORY 2000/ tom 50
Zeszyt 4 / 420–421
Ocena ksià˝ki
"Medycyna i filozofia w staro˝ytnoÊci"
Andrzej Bednarczyk
Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydzia∏ Filozofii i Socjologii, 1999, stron 684
ISBN 83–910113–2–1
W biegu wielu stuleci ró˝nie kszta∏towa∏y si´ zwiàzki medycyny z filozofià. Poczàtki tych wi´zi si´gajà staro˝ytnoÊci. DoÊç wspomnieç, ˝e mimo up∏ywu 25 stuleci, wspó∏czesna medycyna ciàgle uznaje Hipokratesa za swego ojca, za wzór lekarza, a tak zwana przysi´ga hipokratesowa
nadal pozostaje lekarskim przyrzeczeniem.
Autor w swej przedmowie podkreÊla symetrycznoÊç
wi´zi medycyny i filozofii oraz trudnoÊç pomijania w ocenie kultury staro˝ytnej Grecji zwiàzków mi´dzy obiema
dziedzinami i to przewa˝nie w odniesieniu do lekarzy – filozofów (jatros filosofos isodeos). Obszerne dzie∏o A. Bednarczyka jest zbiorem materia∏ów monograficznego
wyk∏adu Filozofia w szko∏ach lekarskich staro˝ytnoÊci,
odbytego w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego.
Rozdzia∏ pierwszy przedstawia kult boga Asklepiosa
i medycyn´ sakralnà, omawiajàc szczegó∏owo asklepiejony i stosowane w nich metody lecznicze. Drugi, obszerniejszy, rozdzia∏ traktuje o koncepcjach teoretycznych Corpus
Hippocraticum (jego dzieje, teori´ tetradowà, hipokratesowy model choroby, o naturze – physis, duszy i determiniêmie). W trzecim rozdziale przedmiotem wyk∏adu sà
Asklepiades i szko∏a metodyków (w pierwszej cz´Êci znajdujà si´ punkty: Korpuskularystyczna koncepcja Asklepiadesa, Szko∏a metodyków i Aneks, w drugiej – Czy Sekstus
Empiryk by∏ empirykiem?
Czwarty rozdzia∏ jest poÊwi´cony pneumatykom i zawiera nast´pujàce podrozdzia∏y: dzieje badaƒ tzw. szko∏y
pneumatyków, dzieje medycyny pneumatycznej, doksografia, pneuma, sympatia, hegemonikon, zastosowanie
rzekomo stoickich poj´ç w medycynie pneumatycznej,
Aretaios z Kapadocji, anonimowe teksty lekarskie (De
alimento, De spiritu, De hebdomadibus, De corde) przypisywane tzw. szkole pneumatyków oraz szko∏a pneumatyków jako artefakt historyczny. Ostatni wyk∏ad to Zakoƒczenie – Spojrzenie wstecz.
Przedmowa i ka˝dy z rozdzia∏ów sà zaopatrzone
w mnogie przypisy, których ogólna liczba zbli˝a si´ a˝ do
1100. Przytaczajà one liczne piÊmiennictwo. W monografii spotyka si´ bia∏o-czarne reprodukcje (10 fotografii,
4 schematy). Po tekÊcie nast´pujà: index rerum, index no-
minum i spis cytowanego piÊmiennictwa (zajmujàcy 33
stron).
Dyspozycja wyk∏adu jest bardzo korzystna, czcionka wyraêna i zró˝nicowana, papier dobry – co dodatkowo
u∏atwia przyswojenie tekstu, pisanego ∏adnym stylem i j´zykiem. Ok∏adka kartonowa bia∏a, chroniona szaroniebieskà obwolutà z danymi bibliograficznymi.
Jako recenzenci widzielibyÊmy ch´tnie w dziele s∏owo o autorze, podpisy pod rycinami, ich spis na koƒcu
ksi´gi oraz obszerniejsze angielskie streszczenie ca∏oÊci
lub angielski spis treÊci. Sàdzimy, ˝e Autor w lawinie piÊmiennictwa nie doceni∏ wk∏adu polskich filozofów i historyków medycyny. W odró˝nieniu od pracy o Galenie,
gdzie Autor wspomnia∏ o tak wybitnym badaczu historii
medycyny antycznej, jak Lachs, w obecnej monografii
jego nie przytacza. A przecie˝ Jan Lachs ca∏e swoje ˝ycie
poÊwi´ci∏ antycznej medycynie, by przypomnieç prace
421
o Galenie, Soranosie, Aretajosie i Dioskuridesie. By∏
Êwietnym t∏umaczem dzie∏a Soranosa, o czym z uznaniem pisa∏ Wiktor Hahn na ∏amach Eosu. Polemizowa∏
te˝ z poglàdami Wellmanna, którego cz´sto wspomina
dzie∏o A. Bednarczyka.*
Autorowi, wydawcy i fundatorowi (Ministerstwo
Edukacji Narodowej) nale˝à si´ s∏owa du˝ego uznania
za obszernà i ciekawà monografi´. Mimo trudnego
(zw∏aszcza dla lekarzy) tematu ksià˝ka zaciekawi niewàtpliwie wszystkich zainteresowanych staro˝ytnymi zwiàzkami medycyny i filozofii, a wi´c przede wszystkim adeptów i przedstawicieli nauk medycznych oraz filozoficznych.
* Dzie∏o omawia zwiàzki medycyny i filozofii staro˝ytnej Grecji,
a tytu∏ sugeruje przedstawienie tych zwiàzków na innych terenach
m.in. Azji.
Henryk Gaertner, Stanis∏aw Zwolski
Kraków